Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Dekabr, 2024   |   23 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
24 Dekabr, 2024, 23 Jumadul soni, 1446

Namoz

NAMOZGA POKLANISH

Bizning hanif Islom dinimiz poklikka juda katta ahamiyat bеrgan va musulmonlarni namoz oʻqishdan avval tahorat (buning iloji boʻlmaganda tayammum) qilishga buyurgan. Ular tahorat qilishayotganda yuzlari, qoʻllari va oyoqlarini yuvishadi. Shuningdеk, Islom moʻminlarni gʻusl qilish, bundan tashqari moʻylov va tirnoqlarini qisqartirish, kiyimlarini pokiza tutish, jamoat joylarida, xususan, juma va hayit namozlarida xushboʻylanib yurishga targʻib qiladi. 

  Darhaqiqat, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam safardan qaytayotgan sahobalariga: «Sizlar birodarlaringiz huzuriga qaytmoqdasiz. Shunday ekan, ulovlaringizu liboslaringizni chiroyli holda tutinglar. Hatto odamlar ichida goʻyoki xol kabi ajrab turinglar. Albatta, Alloh buzuqlik va axloqsizlikni yaxshi koʻrmaydi», dеb aytganlar (Imom Abu Dovud rivoyat qilgan).

G‘USL

G‘uslning «bir narsaning ustidan suv oqizish» ma’nosi bor. Shariatda esa Alloh taologa yaqinlik niyatida badanning hamma yeriga suv oqizib tozalash «g‘usl» deyiladi. Inson shar’an tayin qilingan hollarda vujudidagi nopokliklarni ketkazish uchun g‘usl qilib tozalanishi shart. G‘usl qilishi lozim bo‘lgan odamning g‘usl qilmasdan namoz o‘qishi, Qur’on ushlashi yoki tilovat qilishi, masjidga kirishi va boshqa ibodatlarni ado etishi mumkin emas. Haj va umra uchun ehromga kirish, juma va hayit namozlari oldidan g‘usl qilish sunnat amallardan sanaladi. 

QANDAY HOLLARDA G‘USL QILINADI?

a) jinsiy a’zodan shiddat va lazzat bilan maniy (erkak va ayolning urug‘lik suvi) otilib tushsa;

b) bir avratning boshi ikkinchi avratga kirsa, ya’ni jinsiy aloqa qilinsa (bunda har ikki tomonga ham g‘usl lozim bo‘ladi);

v) uyqudan uyg‘ongan kishi bulg‘anib, o‘z kiyimida maniy yoki maziy (erkak shahvatni o‘ylaganida yoki xotinini quchoqlaganda jinsiy a’zosidan chiqadigan oq suyuqlik) ko‘rganida. 

g) ayollarda hayz to‘xtashi bilan;

d) nifos (tuqqandan keyingi qon) to‘xtashi bilan. 

G‘USL QILISH FARZ BO‘LGAN HOLATLAR

– janobatdan poklanish uchun qilingan g‘usl;

– hayz va nifos qoni to‘xtagandan so‘ng qilingan g‘usl;

– musulmon mayyitning g‘usl qildirilishi. 

G‘USL QILISH MUSTAHAB BO‘LGAN HOLATLAR

– Jinni tuzalsa, hushidan ketgan odam o‘ziga kelsa, mast kishining mastligi ketsa, g‘usl qilib olishi mustahabdir;

– sha’bon oyidagi Baroat kechasida, arafa kechasida, Qadr kechasida g‘usl qilib olish ham mandub amaldir;

– yana qurbonlik kunining subhida Muzdalifada turgan kishiga, shaytonga tosh otish uchun qurbonlik kunida Minoga chiqadigan kishiga, Ka’bai Muazzamani ziyorat qiladigan kishiga, oy yoki quyosh tutilganda va yomg‘ir talab qilinganda o‘qiladigan namozni o‘quvchi namozxonga, Madinai Munavvaraga kiradigan kishiga ham g‘usl qilish odob hisoblanadi. Yana odamlar jamoasiga kiruvchiga, yangi libos kiygan kishiga, mayyitni yuvgan g‘assolga, gunohidan tavba qilgan insonga, safardan qaytganga, istihoza qoni to‘xtagan ayolga, yangi musulmon bo‘lganlarga ham g‘usl qilib olish odobdir. 

G‘USLNING FARZLARI VA SUNNATLARI

G‘uslning farzlari

a) og‘izni (xalqumgacha g‘arg‘ara qilib) chayish;

b) burunga suv tortib chayish;

v) butun a’zolarga suv yetkazib ishqalab yuvish.

G‘uslning sunnatlari

a) g‘uslni «Bismillah...» bilan boshlash;

b) g‘uslga niyat qilish;

نَوَيْتُ أَنْ أَغْتَسِلَ غُسْلًا مِنَ الْجَنَابَةِ، رَافِعًا لِلْحَدَثِ، وَاسْتِبَاحَةً لِلصَّلَاةِ، وَطَهَارَةً لِلْبَدَنِ، وَتَقَرُّبًا مِنَ اللهِ تَعَالَى، اللهُ أَكْبَرُ.

«Navaytu an ag‘tasila g‘uslan minal-janaabati, rofi’an lil-hadasi, va istibaahatan lis-solaati, va tohaarotan lil-badani, va taqorruban minallohi ta’aalaa. Allohu akbar!»

Ma’nosi: Nopoklikni ketkazish, namoz durust bo‘lishi uchun badanni poklash va Allohga yaqin bo‘lish uchun janobatdan g‘usl qilishga niyat qildim.

v) ikki qo‘lini bo‘g‘imi bilan qo‘shib yuvish;

g) olatni (jinsiy a’zoni) yuvish;

d) badandagi najasni yuvib ketkazish;

ye) tahorat olish (suv to‘planadigan joyda turgan bo‘lsa, oyoqlar keyin yuviladi, aksincha bo‘lsa, oyoqlar ham yuviladi);

j) badanning hamma yeriga yetkazib uch bora suv quyish;

z) suv quyishni boshdan boshlash, avval o‘ng, so‘ngra chap yelkaga suv quyish;

i) oyoqlarni suv to‘plangan joydan tashqarida alohida yuvish;

 k) sochi o‘rilgan ayol boshining o‘zini (soch tagini) yuvishi kifoya, lekin sochi yoziq bo‘lsa, uning hammasini yuvadi.

G‘USL HAQIDA

Tahorati yo‘q kishiga mumkin bo‘lmagan amallar g‘usl qilishi kerak bo‘lgan kishiga ham mumkin bo‘lmaydi. Yana shu bilan birga g‘usl vojib bo‘lgan kishiga ­Qur’oni Karimni xoh yoddan bo‘lsin, xoh qarab o‘qish hamda masjidga kirish ham harom hisoblanadi. Qiroat qilmay ko‘z yugirtirish harom emas. Ovoz chiqarmay, Qur’onni ushlamay ko‘z yugirtirib o‘qishi, Qur’on eshitishi harom emas. 

Kishining g‘uslda avratlari ochilgani sababli uning birovning nazari tushmaydigan yerda yuvinishi mahbub hisoblanadi. Ayollarning ham bir-birlariga nazarlari tushmaydigan yerda g‘usl qilishlari, hatto g‘usl vaqtida o‘z onasi yoki singlisi va yo qizining nazaridan xoli yerda cho‘milishlari mustahabdir. Agar ularning oldida cho‘miladigan bo‘lsa, kindigi ostidan tizzasi ostigacha berkitib olishi farzdir. Tahoratda makruh qilingan narsalar g‘uslda ham makruh hisoblanadi. 

Ayollardan hayz yoki nifos qonining chiqishi, qon chiqmasa-da, farzand ko‘rishi g‘uslni vojib qiladi. Musulmon kishi o‘lsa ham uni g‘usl qildirish vojibdir. Shahid esa, bundan mustasno. Kofir junub paytida musulmon bo‘lsa, bunga ham g‘usl vojib bo‘ladi, ammo u musulmon bo‘lganida junub holida bo‘lmasa, uning g‘usl qilib olishi vojib emas, balki mustahabdir. Zero, kufr ma’naviy najosatdir, Islom kelishi bilan bu najosat poklanadi. Lekin junublik hukmiy najosat bo‘lib, faqat suv bilan, suv yo‘q bo‘lsa, tayammum orqali niyat bilan poklanadi. 

Inson ikki xil holatda junub bo‘ladi: 

1. Erkak yoki ayoldan maniyning lazzat bilan otilib chiqishi sababidan junub bo‘linadi. U xoh uyquda bo‘lsin, xoh uyg‘oq bo‘lsin, farqi yo‘q. Lekin shu shart bilanki, maniy o‘z o‘rnidan lazzat bilan ko‘chgan bo‘lishi kerak. Bir kishida lazzat bo‘lsayu, maniy ajrab chiqmasa, u junubli hisoblanmaydi. Ammo lazzati so‘ngach, maniy ajralib chiqsa, u junub hisoblanadi va g‘usl vojib bo‘ladi. Kishidan uning beliga urilganligi yoki bir kasalligi sababli lazzatsiz maniy chiqsa, u junub hisoblanmaydi va unga g‘usl ham vojib bo‘lmaydi. Demak, kishining junub bo‘lishi uchun lazzat sababli maniyning o‘z o‘rnidan ko‘chishi shartdir. Lazzat bo‘lsayu, maniy bo‘lmasa, junub hisoblanmaydi. 

2. Olat uchining oldinga yoki (harom bo‘lsa ham) orqaga kirishi maniy to‘kilmasa-da, ikkala tomonni junub qilib qo‘yadi va ularga g‘usl qilish vojib bo‘ladi. 

G‘uslni vojib qilmaydigan narsalar esa quyidagilardir: 

1. Maziy chiqishi bilan g‘usl vojib bo‘lmaydi. Maziy suyuq, oq suyuqlik bo‘lib, shahvat vaqtida shiddatsiz chiqadi. Maniy esa quyuq, oq suyuqlik bo‘lib, shiddat bilan otilib chiqadi. Yoshi keksayganlarda shiddatsiz ham chiqishi mumkin. Maziy erkaklardan ko‘ra ayollarda ko‘proq uchraydi. Goho uning chiqib qolgani ham sezilmaydi. Demak, maziy tahoratni buzsa-da, g‘uslni vojib qilmaydi;

2. Vadiyning chiqishi bilan ham g‘usl vojib bo‘lmaydi. Vadiy oq, xira, yopishqoq, hidsiz suyuqlikdir. U bavlning ketidan keladi;

  3. Bir shaxs xoh ayol bo‘lsin, xoh erkak bo‘lsin, uyqusidami yoki xayolidami, ehtilom bo‘lib, lazzat sezsa-yu, namlikni ko‘rmasa, bu holatda ham g‘usl vojib bo‘lmaydi. Ko‘pchilik namozxonlarda prostata bezlari shamollaganligi tufayli gohida hidli, gohida hidsiz yiring kabi oqlik keladi. U ham g‘uslni vojib qilmaydi. 

TAHORAT

Namoz o‘qish oldidan kiyimlarni, namoz o‘qish joylarini najosat-iflosliklardan tozalash, badanni g‘usl, tahorat yoki tayammum kabilar bilan poklash namozning asosiy shartlaridan hisoblanadi.

Tahoratni arablar «vuzu’» deyishadi, o‘zbekchada «poklanish, tozalanish, ozodalik» ma’nolarini bildiradi. Shariatda esa namoz o‘qish, Qur’on tilovat qilish va boshqa ibodatlar oldidan muayyan a’zolarni suv bilan yuvib tozalash «tahorat» deyiladi. Tahorat Qur’oni Karim va sunnat bilan buyurilgan. Yuzni to‘la, ikki qo‘lni tirsaklari bilan, oyoqlarni to‘pig‘i bilan yuvish va boshning to‘rtdan biriga mas'h tortish tahoratning farzlaridir. Tahorat uchun suv topilmasa yoki suv ishlatishning iloji bo‘lmasa, o‘rniga tayammum qilinadi. 

TAHORATNING SHARTLARI

1. Yuvilishi farz bo‘lgan har bir a’zoni qoldirmay yuvish. 

2. A’zolarga suv yetishidan to‘sadigan narsalar bo‘lmasligi. Suvdan to‘sadigan narsalar: xamir, mum, ayollar tirnoqlariga qo‘yadigan lak va shu kabilar. 

3. Tahoratga kirishishdan oldin tahoratga to‘sqinlik qiluvchi har qanday nopokliklardan holi bo‘lish. 

Peshob tomayotgan vaqtda, burun qonayotganda ularni to‘xtatmasdan qilingan tahorat durust bo‘lmaydi, chunki ular (bavl va qon) tahoratga to‘sqinlik qiluvchi nopokliklardandir. Lekin burni doim to‘xtamay qonaydigan, peshobi ham to‘xtamay tomib turadigan kishining tahorati va namozi uzr sababidan durust bo‘ladi. Faqat shu shart bilanki, uzrli odam har bir namozning vaqti uchun alohida tahorat qiladi. 

SHARIAT ISTILOHIDA TAHORAT IKKI QISMGA BO‘LINADI

1. Badanning o‘zini hadasdan (ya’ni betahoratlikdan) poklash – bu maxsus a’zolarni yuvib tahorat qilish bilan yoki butun badanni yuvib g‘usl qilish bilan) bo‘ladi. Suv topilmay qolgan paytda yoki iste’molidan ojiz bo‘lgan vaqtda g‘usl va tahoratning o‘rinbosari bo‘lmish tayammum bilan hosil bo‘ladi. 

2. Kiyimdagi, badandagi va makondagi najosatdan poklash. 

Tahorat farz, vojib yoki mandubligiga ko‘ra uch qismga bo‘linadi: 

1. Farz – tahoratsiz kishi agar namoz o‘qimoqchi bo‘lsa (u xoh nafl, xoh janoza namozi bo‘lsin, baribir); yoki tilovat sajdasi qilmoqchi bo‘lsin yo Mus'hafni ushlamoqchi bo‘lsin, unga tahorat qilish farz bo‘ladi. 

2. Vojib – Ka’bai muazzamani tavof qilmoqchi bo‘lgan tahoratsiz kishiga tahorat qilish vojibdir. 

3. Mandub, ya’ni tavsiya qilingan tahorat – tahoratsiz kishining uyqudan oldin, uyg‘ongandan keyin tahorat olishi; tahoratli kishining ustiga yana tahorat olishi; g‘iybat, chaqimchilik, yomon so‘zlardan, har bir xatodan so‘ng, mayyitni yuvgandan keyin, yana har namozga alohida tahorat olish; junub kishining g‘usl qilishdan oldin, ovqatlanishdan, ichimlik ichishdan, uxlashdan, yana bir bor er-xotinlik qilishdan oldin tahorat olishi; g‘azab kelganda tahorat qilish (chunki g‘azab shaytondan bo‘lib, shayton esa o‘tdan yaratilgandir, o‘t esa suv bilan o‘chiriladi); Qur’on qiroat qilish, hadis o‘qish, shar’iy ilmlardan dars qilish, azon va iqomat aytish, xutba o‘qish, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning qabrlarini ziyorat qilish, Arafot tog‘ida turish, Safo va Marvani sa’y qilish uchun qilingan tahorat mandub hisoblanadi. Yana tuya go‘shtini yegandan so‘ng tahorat olish ham mandubdir. 

Ulamolarga muxolif bo‘lmaslik uchun ham tahorat olish odobdir. Misol uchun, ayol kishini ushlash bilan imom Shofe’iy nazdlarida tahorat sinadi, xuddi shuningdek, kaftining ichi bilan o‘z avratini ushlasa ham. Bizning mazhabimizda bu ko‘rinishda tahorat sinmasa ham yana qayta olish odobdandir. Chunki hamma ulamolarning ittifoqiga ko‘ra qilingan ibodat chiroyli bo‘ladi. 

TAHORATNING FARZLARI

Tahoratning farzlari to‘rttadir:

1. Yuzni bir marta yuvish. «Yuvish» degani suv tegishi lozim bo‘lgan o‘rinlardan suv oqizishdir. Shuning uchun a’zolarga qorni ishqalab namlash bilan tahorat hosil bo‘lmaydi, balki uni badanda eritib, bir-ikki tomchi oqizgachgina tahorat durust bo‘ladi. Yuz-ning chegarasi uzunasiga soch chiqqan joydan jag‘ning ostigacha, kengligi esa ikki quloq yumshog‘ining orasigacha bo‘lgan o‘rindir. Soqol qalin bo‘lib, ostidagi teri ko‘rinmaydigan darajada bo‘lsa, yuz qismidagi soqolning ustini yuvish farzdir. Ammo soqol siyrak va yuzni berkitmaydigan bo‘lsa, unda suvni soqolning ostiga yetkazish vojib bo‘ladi.

2. Ikki qo‘lni tirsaklari bilan qo‘shib bir marta yuvish.

3. Boshning to‘rtdan biriga bir marta mas'h tortish.

4. Ikki oyoqni ham oshig‘i bilan qo‘shib bir marta yuvish. Oyoqning oshig‘i qadamdan yuqorida, to‘piqdan pastdagi bo‘rtib ko‘rinib turgan suyakdir.

Tahorat qiladigan kishi agar tirnoqlari uzun bo‘lsa, uning ostiga suv yetkazishi va yana ko‘zi atrofiga yig‘ilib qoladigan kirlarni olib, ostiga suv tekkizishi ham shartdir. Suv yetkazishda qo‘lni ho‘llab, tekkizib qo‘yish kifoya qilmaydi, balki o‘sha joydan suv oqizish shartdir.

TAHORATNING SUNNATLARI

1. Tahoratni «Bismillah...» bilan boshlash. 

2. Tahorat qilishga yoki hadasni o‘zidan ketkazishga niyat qilish. 

3. Tahoratni boshlashdan avval ikki qo‘lni bo‘g‘imigacha uch marta yuvib olish. 

4. Tahoratni misvok ishlatish bilan boshlash. 

5. Suv bilan og‘izni g‘arg‘ara qilish (bu «mazmaza» deb ham yuritiladi). 

6. Burunga ham uch marta suv olib qoqish (bu «istinshoq va istinsor» deb ham yuritiladi). 

7. Og‘iz bilan burunga suvni yaxshilab, hatto miya achishguncha olish ham sunnatdir. Lekin ro‘zador odamning ro‘zasi ochilish ehtimoli borligi uchun burunga miya achishguncha va og‘izga ham tomoqdan o‘tay deguncha suv olish makruh hisoblanadi. 

8. Yuvish talab qilingan har bir a’zoni uch martadan yuvish. 

9. Soqol qalin va yuzni berkitadigan darajada bo‘lsa, pastidan yuqoriga hilol qilish ham sunnatdir. Bu yuzni uch bor yuvgandan so‘ng bajariladi. 

10. Qo‘l va oyoq barmoqlari orasiga hilol qilish. 

11. Boshning hammasiga mas'h tortish. 

12. Ikki quloqqa ham boshga mas'h tortgandagi nam qo‘l bilan mas'h tortish. 

13. Yuvish talab qilingan o‘rinlarni suv bilan ishqalash. 

14. Tahorat amallari orasiga boshqa ish aralashtirmay, ularni paydar-pay bajarish. Bunda bir a’zo qurib qolmasdan turib ikkinchisi yuviladi. 

15. Oyati karimadagi tartib kabi tahorat qilish, ya’ni, qo‘ldan oldin yuzni, boshga mas'h tortishdan oldin qo‘lni, oyoqni yuvishdan oldin boshga mas'h tortishni bajarish ham sunnatdir. 

16. Qo‘l va oyoqlarni o‘ngidan boshlab yuvish. 

17. Bo‘yinga mas'h tortish ham sunnatdir. Xalqumga mas'h tortish sunnat emas, balki bid’atdir. 

TAHORATNING ODOBLARI

1. Yerdan yuqoriroq o‘ringa o‘tirib tahorat olish.

2. Tahorat paytida qiblaga yuzlangan bo‘lish.

3. A’zolarni yuvishda boshqa kishidan yordam so‘ramaslik, lekin ojizligi va kasalligi sababli yordam so‘rasa, durust bo‘ladi.

4. Muboh so‘zlarni tark qilish.

5. Og‘izga o‘ng qo‘l bilan suv olish. Burunga ham o‘ng qo‘l bilan suv olib, chap qo‘l bilan qoqadi.

6. Yuvish farz bo‘lgan a’zolarning belgilangan joyidan ko‘prog‘ini yuvib, hadisda kelganidek, qiyomatdagi nur va qashqani ko‘paytirish.

7. Kengroq uzukni tahorat vaqtida harakatlantirib qo‘yish ham odobdir, ammo uzuk tor bo‘lsa, uning ostiga suv tegishi uchun harakatlantirish shart bo‘ladi.

8. Tahoratdan so‘ng qiblaga yuzlanib tik turgan holatda shahodat kalimalarini va ma’sur duolarni o‘qish.

أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ. اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ، وَاجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِينَ.

«Ashhadu allaa ilaaha illallohu vahdahu, laa shariyka lahu, va ashhadu anna Muhammadan ’abduhu va rosuuluhu. Allohummaj’alniy minat-tavvaabiyna vaj’alniy minal-mutatohhiriyn».

Imom Muslim, Termiziy va Bayhaqiy rivoyat qilgan.

Ma’nosi: «Guvohlik beraman, Allohdan o‘zga iloh yo‘q, U yolg‘izdir, Uning sherigi yo‘q va guvohlik beramanki, Muhammad Uning bandasi va elchisidir. Allohim, meni tavba qiluvchilardan va poklanuvchilardan qil». 

9. Makruh vaqtlar bo‘lmasa, tahoratdan so‘ng ikki rakat namoz o‘qib qo‘yish ham odobdandir. Nafl namozlarni o‘qish makruh hisoblanadigan vaqtlar quyidagilar:

– subhi sodiq kirgandan so‘ng to quyosh chiqquncha;

– quyosh chiqishni boshlagandan to bir nayza bo‘yi ko‘tarilguncha, bu qariyb yarim soatga boradi.

– kunduzning o‘rtasida, ya’ni quyosh tikkaga kelganda; bu taqriban peshindan yarim soat oldin bo‘ladi. Buni «zavol vaqti» deyiladi (shu orada ham namoz o‘qish haromdir).

– asr namozi o‘qib bo‘lingach, to shomgacha bo‘lgan vaqtda nafllar makruhdir. Lekin quyosh nuri ketgunicha qazo namozlarni o‘qish joizdir;

– quyoshning nuri ketgan vaqtdan to shomgacha o‘qilgan namoz ham haromdir, bu taqriban quyosh botishidan yarim soat oldingi vaqt hisoblanadi.

TAHORATNING MAKRUHLARI

Quyidagi ishlar tahoratda makruhi tanzihiy hisoblanadi: 

1. Suvni isrof qilish. 

2. Suvni o‘ta kam ishlatish. 

3. Suvni yuzga zarb bilan shapillatib urish. 

4. Ro‘zador odamning burniga va og‘ziga suvni qattiq tortishi ham makruhdir. Chunki bunda ro‘zaning ochilib ketish xavfi bor. 

5. Najosatli joylarda tahorat olish. 

6. Tahorat asnosida zaruratsiz gaplashish. 

  7. Burun va og‘izga suv olish hamda niyatga o‘xshagan ta’kidlangan sunnatlarni tark qilish ham makruhdir. 

TAHORATNI SINDIRUVCHI NARSALAR

1. Kishining orqa va oldi najosat yo‘lidan chiqadigan har qanday narsa tahoratni sindiradi. Ular xoh bavl, xoh yel bo‘lsin, xoh najosat, xoh qurt bo‘lsin, farqi yo‘q. Yana shu ikki yo‘ldan biriga barmoqning kirishligi yoki orqaga huqna (klizma) qilib chiqarib tashlash bilan ham tahorat sinadi. 

2. Badanning qaysi bir joyidan qon yoki yiring chiqsayu, toza joyga yoyilsa ham, tahorat buziladi. 

3. Og‘izni to‘ldirib qayt qilish bilan ham tahorat sinadi. Inson qayt qilganda og‘zi to‘lib gapira olmay qolsa yoki og‘zini berkita olmasa, shu holat og‘zi to‘lib qayt qilganga kiradi. 

4. Yoki inson qon qayt qilsayu, tupugiga qonning rangi g‘olib bo‘lib qizarsa, sinadi. Ammo tupugining rangi sarg‘aysa, sinmaydi. 

5. Kishi yonboshlab yoki bir narsaga suyanib uxlasa va uyqusi shu suyangan narsasi olib qo‘yilganda yiqiladigan darajada bo‘lsa, tahorati sinadi; mast bo‘lish, hushdan ketish, tutqanoq va jinni bo‘lish bilan ham tahorat sinadi. 

6. Er xotinini yalang‘och holda quchoqlasa ham tahorati ketadi. 

7. Mazhabimizga ko‘ra ruku’ va sajdasi bor namozda (janoza namozidan tashqari) balog‘atga yetgan xoh erkakning, xoh ayolning qah-qah otib kulishi bilan tahorat sinadi. Yonidagi kishi eshitadigan darajadagi kulgi «qahqaha» deyiladi. Alloh taolo bilan munojot qilayotganda bu kabi narsalarni qiluvchilarga ta’zir berish sifatida ularga tahoratni yangilash shart qilinmoqda. 

Izoh: ko‘z yoshi (agar og‘riq tufayli bo‘lmasa), burunning suvi, badandan chiqqan ter, ona suti tahoratni buzmaydi. Shuningdek, chivin yoki burga qancha qon so‘rsa ham tahorat sinmaydi. Shuningdek mushak ostilariga ukol qilinganida qon chiqmasa tahorat sinmaydi.

TAYAMMUM

Islom dinining bag‘rikengligi va yengilliklaridan yana biri pok suv yo‘q yoki suv bor bo‘lib, uni ishlatish esa mumkin bo‘lmagan vaqtlarda musulmon kishining Robbisiga qiladigan ibodatining barakotidan, uning foydalari va ruhiy ozuqasidan mahrum qilib qo‘ymaslik uchun tahorat yoki g‘usl o‘rniga tayammum joriy qilingan. Alloh taolo shunday deydi: «Agar suv topa olmasangiz, pokiza tuproq bilan tayammum qilib, yuz va qo‘llaringizga surtinglar» (Niso surasi, 43-oyat)

Tayammum deb tahorat niyati bilan yer jinsidan bo‘lgan pok kesak, tosh, qum kabi narsalarga ikki qo‘lini urib yuzga va ikki qo‘lga tirsaklari bilan qo‘shib mas'h tortishga aytiladi. 

Tayammum qilish lozim bo‘lgan sabablar

1. Yarim soatli yoki undan ko‘proq yo‘l orasida suvning yo‘qligi; bu taxminan ikki chaqirimni yoki to‘rt ming qadamni (1848 metrni) tashkil etadi. 

2. Suv ishlatsa kasallikdan yoki uning ziyoda bo‘lishidan va yo davoning sekinlashishidan tashvish bo‘lsa. 

3. Suv oldiga borishda biror xavf-xatar (masalan, dushman, vahshiy hayvon, vabo kabi) bo‘lsa. 

3. Suv o‘ta sovuq, insonga aziyat yetkazib qo‘yadigan darajada bo‘lsa va uni isitishga sharoit bo‘lmasa. 

4. Agar suvda tahorat qilsayu, o‘zi yoki sherigi va hatto hayvoni chanqab, halokatga uchrashi xavfi bo‘lsa. 

  5. Hamma sharoitlar bor-u, lekin tahorat qilib kelguncha iyd yoki janoza namozlari o‘qib qo‘yilishi ehtimoli bo‘lsa ham tayammum qilinadi, chunki bu namozlarning qazosi yo‘q. Ammo juma namoziga yeta olmasligini bilsa ham tahorat qiladi, chunki agar juma namozi qazo bo‘lsa, uning o‘rniga peshin o‘qilishi mumkin. Agar namozning qazo bo‘lishi ehtimoli yuzaga chiqsa, vaqtni ehtirom qilish yuzasidan tayammum bilan o‘qish joiz. Lekin baribir tahorat yo‘q bo‘lsa, tahorat olib yoki junublik yetgan bo‘lsa, g‘usl qilib, qaytadan o‘qiladi, chunki tayammum qilishga sabab mavjud emas. 

TAYAMMUMNING SHARTLARI

1. Niyat. Aslida tuproq kir ketkazuvchi emas, balki o‘zi kir qiluvchi narsadir. Shu sababli tayammumda niyat shart qilinadi. 

2. Tayammum qilish uchun yuqorida sanab o‘tilgan sabablardan birining bo‘lishi ham shart. 

3. Tayammum qiluvchining a’zolarida mas'hni to‘sadigan uzuk va bilaguzukka o‘xshash narsalarning bo‘lmasligi ham shart. 

4. Tuproq, qum va toshga o‘xshash yer jinsidan bo‘lgan pokiza narsani qasd qilish ham shart. Agar toshning ustida chang bo‘lmasa ham zarari yo‘q, balki uning yer jinsidan hamda pok bo‘lishining o‘zi kifoya qiladi. Pok tuproq, qum bor bo‘lsa ham, kiyim yoki devordagi changga tayammum qilish joiz. 

5. Yuz va qo‘llarda joy qoldirmasdan mas'h tortish ham shart qilinadi. 

TAYAMMUMNING RUKNLARI

Ular ikkitadir: 

1. Yer jinsidan bo‘lgan pok narsani qasd qilib, ikki qo‘lning kafti bilan unga ikki zarb urmoqlik. 

2. Birinchi zarbdan so‘ng yuzga, ikkinchi zarbdan so‘ng esa qo‘lga mas'h tortmoqlik. 

TAYAMMUM QILISH TARTIBI

G‘usldan poklanishga yoki namoz o‘qishga, mus'hafni ushlashga niyat qilib, «Bismillah» bilan kaftlarning orasini barmoq oralariga chang kiradigan darajada ochib, yer jinsidan bo‘lgan pok narsaga bir zarb uriladi. So‘ng qo‘lni siltab, tahoratda yuviladigan joylaridan hech bir joyni qoldirmay, yuzga mas'h tortiladi. Keyin yana qo‘lni ikkinchi bor urib, changlari qoqiladi va o‘ng qo‘lning orqa tomonini chap qo‘lning kaftiga qo‘yib, tirsagi bilan qo‘shib mas'h tortadi. So‘ng qo‘lning ichki tomonini chap qo‘lning kafti bilan tirsakdan barmoqlargacha olib kelinadi. Keyin chap qo‘lga ham shunday mas'h tortiladi. Mana shu tayammum bilan nafl va farz namozlaridan xohlaganicha o‘qiy oladi va tahoratli kishi hukmida bo‘ladi. 

TAYAMMUMNING FARZLARI

1. Namoz, janobat, hayz va nifosdan poklanish kabi nima uchun tayammum qilishni xohlasa, o‘sha narsani niyati bilan tayammum qilish;

2. Tayammumni pok yer jinsiga qilish;

3. Yuzga mas'h tortish (siypalash);

4. Ikki qo‘lning tirsaklarigacha mas'h tortish. 

TAYAMMUMNING SUNNATLARI

a) «Bismillah...»ni aytish;

b) zarbni kaftning ichi bilan qilish;

v) qo‘ldagi changlarni silkitib tashlash; tartib bilan qilish, ya’ni avval yuzga mas'h tortib, keyin qo‘lga mas'h tortish;

g) ketma-ket qilish, ya’ni niyat qilib tayammumni boshlagach, to tugaguncha boshqa amalni qo‘shmaslik;

d) soqol va barmoqlar orasiga hilol qilish;

ye) keng uzuk bo‘lsa, uni qimirlatib ostiga mas'h yetkazish, ammo uzuk tor bo‘lsa yoki soatga o‘xshash narsalar bo‘lsa, ularni tayammumdan oldin yechib qo‘yish kerak, chunki ularning ostiga mas'h yetmaydi;

  yo) mas'hni o‘ng qo‘ldan boshlash. Bularning hammasi sunnat hisoblanadi. 

TAYAMMUMNI BUZUVCHI NARSALAR

1. Tahoratni buzuvchi yel, bo‘shanish, uyqu kabi har bir narsa tayammumni ham buzadi. 

2. Agar kishi suv yo‘qligi sababli tayammum qilgan bo‘lsa, suvni ko‘rishi bilan tayammumi buziladi. 

3. Suv ishlatishga ojiz bo‘lgan kishi bunga qodir bo‘lishi bilan ham tayammum buziladi. Agar bir kishi junub bo‘lib tayammum qilgan bo‘lsa, so‘ng unda kichik tahoratni buzadigan narsalar sodir bo‘lsa, u yana junub holatiga qaytib qolmaydi, balki bu kichik tahoratsizlik hukmida bo‘lib, unga yoddan Qur’on o‘qish, masjidga kirish kabi amallar joiz bo‘ladi. Ammo uning tayammumi katta tahoratsizlik sodir qiladigan amallar bilan buzilgan bo‘lsa, to u tayammum qilmaguncha junub hukmida hisoblanib, Qur’on o‘qish, masjidga kirish va shularga o‘xshash junub kishiga joiz bo‘lmagan amallar bunga ham durust bo‘lmaydi. 

  Suvni topishga umid qilgan kishining namozini oxirgi vaqtida o‘qishi mustahab (ya’ni ma’qulroq). Suv yaqinimda, deb gumon qilgan kishiga suvni axtarish vojib (shart) bo‘ladi. 

NAMOZ

Oldin ibodat nimaligini bilib olaylik. «Ibodat» so‘zi «toat», «itoat qilish» va «Parvardigorni ulug‘lash» ma’nolarini o‘zida jamlagan. Shariatda bajarilgani uchun savob beriladigan va niyatga bog‘liq bo‘lgan amal «ibodat» deyiladi. Alloh taolo amr-farmonlari va Uning Payg‘ambari ko‘rsatmalarini bajarish, Parvardigor roziligini topish va Unga bandalikni ado etish uchun buyurilgan namoz o‘qish, ro‘za tutish, zakot berish, haj qilish, duo va zikrlar aytish, yaxshilik va ehsonlar qilish kabi toat va amallar ibodatdir. 

Ibodatlarning eng asosiysi, eng ulug‘i, eng ahamiyatlisi namozdir. Namoz arabchada «solat» deyiladi, lug‘atda «yaxshilikka duo» degan ma’noni anglatadi. Shariatda esa talab qilingan shartlar asosida takbir bilan boshlanib, salom berish bilan tugaydigan ibodat «namoz» deyiladi. 

Namoz Isro kechasida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hijratlaridan (Yasrib, ya’ni Madina shahriga ko‘chishlaridan) bir yarim yil oldin farz bo‘lgan. Besh vaqt (bomdod, peshin, asr, shom, xufton) namozning farzligi Qur’on, sunnat, ijmo’ bilan sobit (joriy) bo‘lgan. 

Namoz balog‘atga yetgan har bir musulmonga farz (majburiy)dir. Namozning farzligini inkor qilgan kishi kofir bo‘ladi. Namoz – Islom dinining ikkinchi rukni, kalimai shahodatdan keyingi eng ulug‘ farz sanaladi. Namozni masjidlarda jamoat bilan o‘qishning alohida fazilati va afzalligi bor. 

U musulmon banda Allohning son-sanoqsiz ne’matlariga shukr keltirishi uchun shariatga kiritilgan bo‘lib, uning diniy, tarbiyaviy, shaxsiy, sihhiy, ijtimoiy va boshqa qator foydalari ko‘p. Avvalo, namoz bandaning Alloh bilan bog‘lanish vositasidir. Namozda banda Alloh bilan yolg‘iz qolib, unga munojot qiladi. Shu ibodat yordamida ruhiy, ma’naviy lazzat oladi. Namoz o‘qish bilan banda o‘zining barcha ishlarini Alloh taologa topshiradi. Shu namozi ila o‘ziga omonlik, xotirjamlik va najot tilaydi. 

Ikkinchidan, namoz yutuq va najot yo‘lidir. Namoz xato va gunohlarni yuvishning eng ishonchli yo‘li bo‘lib, u doimo o‘z egasiga ko‘plab shaxsiy foydalar keltiradi. Namoz insonni Allohga yaqin qiladi, uning irodasini mustahkamlaydi, bu dunyo matohlaridan o‘zini yuqori tutishga o‘rgatadi va o‘z egasiga mislsiz nafsoniy rohat va ruhiy farog‘at baxsh etadi. 

Namoz o‘qiydigan odam g‘aflat uyqusidan uyg‘onib, hayotga teranroq nazar solishni o‘rganadi. U kishiga intizomli bo‘lishni, hamma ishlarni tartibli ravishda yo‘lga qo‘yishni, vaqtni tejash va tartibga solishni o‘rgatadi. Namozxon odam hilm, xotirjamlik, shoshilmaslik, viqorli bo‘lish, sabr kabi ko‘plab shaxsiy va yuksak insoniy fazilatlarga ega bo‘ladi. 

Namoz insonning kundalik hayoti uchun har tomonlama zarur amal ekani ilmiy ravishda ham isbotlanmoqda. Namoz o‘zining son-sanoqsiz foydalari bilan inson hayotini hamma sohalarda tartibga solib turuvchi vosita ekani tobora ayon bo‘lmoqda. Hozirgi kunda ilmiy yo‘l bilan hayot kechirish uslubini izlagan moddiy taraqqiy etgan yurtlar aholisining ko‘pchiligi namoz tufayli Islomga kirmoqda. Kishining har taraflama pokligini, sog‘ligini ta’minlovchi, uni Alloh bilan, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan, mo‘min birodarlari bilan doimiy aloqada ushlab turuvchi namozning ahamiyatini endi kim ham inkor qila oladi? 

Islom dinida namozdan muhimroq, undan ulug‘roq va ahamiyatliroq boshqa ibodat yo‘q. Qur’oni Karimning juda ko‘p o‘rinlarida insonlar namoz o‘qishga targ‘ib qilingan, namoz musulmonlikning asosiy belgilaridan, Islomning muhim ruknlaridan ekani zikr etilgan. Qur’oni Karimning oltmish besh oyatida namoz kishi iymonining dalili ekani zikr etilib, mo‘minlar namozni to‘kis ado etishga, namozlarini muhofaza qilishga buyurilgan. Qolaversa, namoz poklik ramzi. Namozxon odamning eng avvalo, qalbi pok bo‘ladi. Uning nainki qalbi, badani, kiyim-boshi va makoni ham pok bo‘ladi. Namoz kishining ruhiy, ma’naviy va jismoniy sog‘ligi uchun nihoyatda zarur narsa ekani hozirda hech kimga sir emas. 

Namoz mo‘minga najot va panohdir, dardiga malhamdir. Sahih hadislarda keltirilishicha, qachon Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning boshlariga biror tashvishli ish tushsa, kechada kuchli shamol bo‘lsa, quyosh yoki oy tutilsa, biror hodisa yuz bersa, boshpanalari masjid, ibodatlari namoz bo‘lib qolardi. 

Namoz ruh ozuqasi, qalb jarohatining shifosi, nafsning jilovidir. Namoz qiynalganlarga yordam, xavfdagilarga omonlik, zaiflarga quvvat, qurolsizlarga qalqondir. Namoz iymonning alomati, qabrni purnur etuvchi ziyo, oxiratda do‘zaxdan panoh bo‘luvchi, bandani yomonlik, gunohlardan qaytaruvchi eng yaxshi davodir. Chunki dunyo hayotida namozdan jiddiyroq, muhimroq bir ish, biror vazifa yo‘qdir. Namoz Allohga bandalik qilishning, Unga ishonishning e’tirofidir. Allohni sevishning, Uni ehtirom qilishning ifodasidir. Namoz kibr va nafs choponini otib, qullik libosini kiyish kayfiyatidir. Musulmonni g‘ayrimuslimdan ayiradigan eng katta alomatdir. Shuning uchun har qanday holatda ham uning tark etilishiga izn berilmagan. 

NAMOZNING BOSHQA FOYDALARI

Namozning Islomda iymondan keyingi farz, eng ulug‘ ibodat ekanini har bir musulmon yaxshi biladi. Musulmon kishi namozni Alloh taoloning amri bo‘lgani uchun o‘qiydi. Robbimizning har bir amrida esa benihoyat hikmat va foydalar, har bir taqiqida esa ko‘plab zararu ziyonlar bor. Ushbu foyda va zararlarning aksariyat qismi bugungi kunda tibbiyot mutaxassislari tomonidan tasdiqlanib kelmoqda. 

Islom dini salomatlikka eng yuksak ahamiyat bergan dindir. Shu bois bo‘lsa kerak, dinimiz ibodatlarning eng ustuni bo‘lmish namozni umrimizning so‘ngiga qadar o‘qishimizni buyurgan. Namoz o‘qigan odam bu go‘zal ibodat uchun oxiratda oladigan ajr-mukofotlariga qo‘shimcha ravishda dunyo hayotining o‘zida uning salomatlikka oid manfaatlariga ham albatta erishadi. Namozning inson salomatligiga keltiradigan foydalaridan ba’zilarini sanab o‘taylik: 

1. Namozda bajariladigan harakatlar yengil, oson bo‘lgani uchun yurakka zo‘r kelmaydi (toliqtirmaydi) va kunning ma’lum bir vaqtlarida bajarilgani uchun insonni doimo tetik tutadi. 

2. Bir kunda boshini sakson marta yerga qo‘ygan insonning miyasiga muntazam ravishda ko‘p miqdorda qon oqib keladi. Miya hujayralarining qon bilan yaxshi to‘yinishi tufayli namoz o‘qiydigan odamlarda xotira sustligi va skleroz kamroq uchraydi. Bunday kishilarning turmush tarzi sog‘lom bo‘ladi. 

Dastavval ruku’da tananing teng yarmigacha egilgan bosh miyaga qon kelishi jonlanadi. Shu holatda biroz turgan kishi sajdadan avval rostlanib oladi. Bu bosh miyani qon bilan ta’minlovchi tomirlarni endigi bo‘ladigan kuchli qon oqimiga tayyorlaydi. Endi namozxon egilib, tizzalariga cho‘kkalab, so‘ng boshini sajdaga qo‘yadi. Natijada qon bosimi baland bo‘lgan kishilar uchun ortiqcha zo‘riqish hosil bo‘lmaydi. Sajda holatida bosh miyaga katta miqdorda qon oqib kela boshlaydi. Shu holatda biroz turgach, inson darrov turib ketmay, avval biroz o‘tirib oladi. Bunday holatda birdan turib ketish qon bosimi past bo‘lgan odam uchun noxush holatlarga olib kelishi mumkin. Endi namozxon ikkinchi marta sajdaga bosh qo‘yadi. Bosh miyani qon bilan ta’minlovchi tomirlar ikkinchi marta to‘liq quvvat bilan ishlaydi. Shundan keyingina namozxon o‘rnidan turib, qad rostlaydi. Mana shu harakatlar natijasida paydar-pay katta miqdordagi qonni uzatib turgan tomirlar egiluvchan, tarang bo‘ladi. Bunday «mashq»larni yillar davomida har kuni, muayyan vaqtlarda bajarib turgan tomirlar chiniqib, elastik holatda bo‘ladi, ichida tiqinlar hosil bo‘lmaydi. 

Shu yerda «Namoz o‘qiydigan odamlarda ham qon bosimi, ayniqsa, bosh chanog‘ining ichki bosimi uchrab turadi-ku», degan haqli savol tug‘ilishi tabiiy. Albatta, har qanday dardni Alloh taoloning O‘zi beradi. Biroq, bunday dardlar yoshligidan namoz o‘qib kelayotgan, sajdada uzoqroq turadigan namozxonlarda kamroq uchrashi o‘z-o‘zidan ma’lum. Buning ustiga, tahorat paytida bo‘yinga mas'h tortilganda ham bo‘yin mushaklarida qon yurishi tezlashadi, namoz so‘nggidagi ikki tomonga salom berish paytida esa bo‘yin tomirlari umurtqa pog‘onasining bo‘rtiqlari tomonidan biroz «uqalab» turiladi. 

Namozning qon aylanish tizimiga ko‘rsatadigan ijobiy ta’sirlaridan yana biri tashahhud o‘qilayotgan holatda kuzatiladi. Hozirgi zamon tibbiyotining aniqlashicha, tashahhud holatida o‘tirgan holda son arteriyalarining biroz siqilib, keyin bo‘shatilishi natijasida ichki organlar, birinchi navbatda yurak va miya qon bilan qo‘shimcha ta’minlanar ekan. Ma’lum bo‘lishicha, oddiy holatda organizmdagi qon tashuvchi kapillyarlarning (mayda qon tomirlari) 30 foizigina ochiq turar, son arteriyasi bir siqib, qo‘yib yuborilganda esa bu ko‘rsatkich ikki baravar ortar ekan. Demak, shu holatdan so‘ng ichki a’zolarga ikki marta ko‘proq qon yetkazib berilar ekan. 

3. Namoz o‘qiydigan kishining boshi muntazam egilib‑ko‘tarilib turishi sababli uning ko‘zlarida qon aylanishi yaxshilanadi. Shuning uchun ko‘zning ichki bosimi oshmaydi, shohparda (ko‘z muguzi) doim mo‘tadil namlanib turadi. Bu esa katarakta kasalligining oldini oluvchi muhim omildir. 

4. Namozdagi izometrik harakatlar oshqozondagi ozuqaning yaxshilab aralashishiga va uning yaxshi hazm bo‘lishiga yordam beradi, safroning (o‘t suyuqligining) o‘t pufagida to‘planib qolmay, bir me’yorda ajralib chiqishiga, oshqozon osti bezining ravon ishlashiga imkon berib, qabziyatning (ich qotishining) oldini oladi. Namozdagi kundalik muntazam harakatlar natijasida buyrak, peshob yo‘llari, qovuq va to‘g‘ri ichakning doimiy chayqalishi, holatining o‘zgarib turishi natijasida bo‘shanishning bir me’yorda bo‘lishi ta’minlanadi va bu a’zolarda tosh hosil bo‘lishining oldi olinadi. 

5. Bir kecha-kunduzda kamida besh mahal bajariladigan bir me’yordagi tana harakatlari bo‘g‘imlar, mushaklar va tomirlarni jonlantirib, artroz (artrit), osteoxondroz kabi kasalliklarning, xususan, bo‘g‘imlarda tuz to‘planishining oldini oladi, jismoniy mehnat bilan shug‘ullanmaydigan odamlarda tomirlarda tiqin paydo bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi. 

6. Vujudning salomatligi tananing tozaligiga bog‘liqdir. Namoz uchun shart bo‘lgan tahorat va g‘usl poklikning ayni o‘zidir. Binobarin, namoz ham moddiy, ham ma’naviy poklikdir. Badanni ham, ruhni ham poklamay turib namoz o‘qib bo‘lmaydi. Natijada namozning barcha shartlarini ado etgan kishi ruhan pok, jisman tetik bo‘ladi. 

7. Profilaktik tibbiyotda jismoniy harakatlarni kunning muayyan paytida bajarish, ovqatlanish, uyqu va dam olishni ham aniq rejim asosida yo‘lga qo‘yish o‘ta muhimdir. Namoz vaqtlari organizmda qon aylanishi va nafas olishni jonlantirish uchun eng qulay va maqbul paytlardir. 

8. Namoz uyquni tartibga solishning eng mukammal nizomidir. Mutaxassislar o‘tkazgan tadqiqotlarning natijasiga ko‘ra, namoz yordamida tanada to‘planib qoladigan statik elektr zaryaddan ham xalos bo‘lish mumkin ekan. Tanamizdagi bunday zaryad sajda paytida yerga yoki tahorat paytida suvga yoxud tayammum paytida tuproqqa tekkanimizda yerga uzatilar ekan. Namozdan so‘ng tetiklashib, o‘zimizni bardam sezishimizning sababi qisman mana shu hikmatga ham bog‘liq ekan. Namozning bunday manfaatlaridan to‘liq foydalanish uchun uni vaqtida ado etish bilan birga poklikka, to‘g‘ri va me’yorda ovqatlanishga, parhezga, yeydigan ozuqamizning pokiza va halol bo‘lishiga ham g‘oyatda e’tiborli bo‘lishimiz lozim. 

Musulmon kishining iymonni oziqlantirib, kuch berib, yangilab turadigan narsa namozdir, ibodatdir. Ularsiz iymon qalbning bir chetida qarovsiz qolib so‘nadi, ma’nosiz, soxta, taqlidiy bir narsaga aylanadi. Ana shunday «iymoni»ga ishonib, «qalbim pok» deya namozini tark etganlar qurib qolgan cho‘pni gul deb ko‘tarib yurgan kimsaga o‘xshab qoladilar. Iymonimizni ibodat bilan bezab, foniy dunyodagi umrimizni Allohga qullikda, itoatda, ibodatda o‘tkazish fursati allaqachon yetgan. Shunday bo‘lgach, Allohdan tavfiq so‘rab, barchalaringizni eng ulug‘ ibodat bo‘lmish namoz o‘qishni o‘rganishga, uni mukammal ado etish uchun intilishga chorlaymiz...

Eng oldin Islomda bajariladigan amallarning hukmlari bilan tanishib chiqaylik. 

AMALLARNING HUKMLARI

1. Farz. Inkor qilib bo‘lmas qat’iy dalil bilan bajarilishi talab qilingan amal «farz» deyiladi. Besh vaqt namoz o‘qish, ro‘za, zakot, haj kabi amallar farzdir. Farzni bajarish shart, uni bajargan ulkan savobga erishadi, bajarmagan fosiq hisoblanib, azoblanadi. Inkor etgan esa kofir bo‘ladi. Farz ikki xil bo‘ladi: farzi ayn (har bir musulmon bajarishi shart) va farzi kifoya (bir yoki bir necha kishining ado etishi bilan boshqalardan soqit bo‘ladi). 

2. Vojib. E’tirozga ehtimoli bor dalil bilan bajarilishi talab qilingan amal vojibdir. Masalan, vitr, hayit namozlari kabilar. Vojibning hukmi farz bilan barobar. Vojibni inkor qilgan kishi kofir bo‘lmaydi, balki fosiq bo‘ladi. Vojibni bajargan savob oladi, tark qilgan jazoga loyiq bo‘ladi. 

3. Sunnat. Zimmaga yuklanmagan, lekin bajarilishi talab qilingan amal sunnatdir. Sunnatga amal qilish vojibga amal qilish kabi talab etiladi. Biroq sunnatga amal qilmagan vojibga amal qilmagan kabi jazolanmaydi, balki qoralanadi. Mazhab ulamolari sunnatni ikkiga bo‘lishgan: 

1) Sunnati muakkada (ta’kidlangan sunnat) – vojibdan keyingi darajada turadi, masalan, jamoat bilan namoz o‘qish. Bunga amal qilmagan gunohkor bo‘ladi; 

2) Sunnati zoida (yeb-ichish, yurish-turish kabi ishlarda Payg‘ambar alayhissalomga ergashish). 

4. Harom. Inkor qilib bo‘lmas qat’iy dalillar bilan bajarilishi taqiqlangan amal haromdir. Masalan, zino, sudxo‘rlik, o‘g‘rilik, aroqxo‘rlik kabi. Harom ish qilgan kishi oxiratda do‘zax azobiga duchor bo‘ladi, haromni tark etgan esa savobga erishadi. Haromni inkor qilgan odam kofir bo‘ladi. 

5. Makruh. E’tirozga ehtimoli bor dalil bilan bajarilishi taqiqlangan amal makruhi tahrimiydir. Masalan, birovning sovchiligi ustiga sovchi yuborish, erkaklarning tilla taqishi va ipak kiyim kiyishi makruhi tahrimiydir. Makruhi tahrimiy hukmi harom hukmidadir, faqat ularni inkor etgan kishi kofir bo‘lmaydi, xolos. 

Qilinishidan qat’iy qaytarilmagan, ammo qilinmasligi qilinishidan a’lo bo‘lgan amal makruhi tanzihiydir. Mushuk, yirtqich qushlar tekkan suvda tahorat olish bunga misol bo‘ladi. Ulardan saqlanganlar savob oladi, qilganlarga esa malomat ham, iqob ham qilinmaydi. 

6. Muboh. Shariatimiz qilish yoki qilmaslikni odamlar ixtiyoriga qo‘ygan ishlar mubohdir. Masalan, ramazon oyida kechasi yeb-ichish kabi. Buni shariat belgilagan chegaradan chiqmay qilish muboh sanaladi. Muboh amallarni qilgan ham, qilmagan ham – barobar, savob hamda gunohga ega bo‘lmaydi. Joiz – lug‘atda «ijozat berilgan, yo‘l berilgan» ma’nolarini bildiradi, muboh tushunchasining o‘xshashi, shariatda ruxsat etilgan amal hisoblanadi. 

NAMOZDAGI HOLATLAR

Namoz quyidagi bir necha ruknlardan tashkil topadi: 

Rakat. Namozda qiyom, Qur’oni Karimdan biror sura yoki oyatlar o‘qish, bir ruku’ va ikki sajdadan iborat amallar «rakat» deyiladi. Farz, sunnat, nafl namozlari ikki, uch, to‘rt rakatli bo‘ladi. Masalan, bomdod namozi ikki rakat sunnat va ikki rakat farzdan iborat. 

Namozga kirish. Namozga ikki qo‘lning bosh barmoqlari quloq yumshog‘i barobaricha ko‘tarilib, «Allohu akbar» deb «takbiri tahrima»ni aytgan holda kirishiladi. Takbiri tahrima «Iftitoh takbiri» (ochish takbiri) deb yuritiladi. 

Qiyom – tik turish degani. O‘ng qo‘l kaftini chap qo‘l kafti ustiga qo‘yib, o‘ng qo‘lning bosh barmog‘i va jimjilog‘i bilan chap qo‘l oshig‘ini ushlagan holda kindik ostida tutib turish «qiyom» holatidir. Qiyomda ­Qur’ondan Fotiha surasi va unga qo‘shib biror sura ham qiroat qilinadi (o‘qiladi). Ayollar qiyomda oyoqlarini juftlab tutadilar, qo‘llarini esa erkaklar kabi bog‘lab, siynalari ustiga qo‘yib turadilar. 

Ruku’  egilish, engashish degan ma’nolarni anglatadi. Namozda ikki qo‘l bilan tizzani changallab, mahkam ushlagan holda engashish «ruku’» deyiladi. Bunda qo‘l va oyoqlar buklanmay, tarang bo‘lishi, orqa gardanni tekis tutish lozim bo‘ladi. Bosh past ham, yuqori ham qilinmaydi, orqa bilan tekis tutiladi, nigoh oyoq ustlariga qaratiladi. 

Ayollar esa, ruku’da oyoqlarini sal bukadilar va qo‘l barmoqlarini jipslashtirib, tizzalari ustiga qo‘yadilar. Ruku’da ayollar bilaklarini tanalariga yopishtirib turishadi. 

Ruku’ namozning eng muhim arkonlaridan hisoblanadi. Ruku’ chog‘ida uch marta «Subhana robbiyal-aziym» deb, Alloh taoloni ulug‘lab tasbeh aytiladi.

Sajda. «Peshonani yerga qo‘yish» ma’nosini bildiradi. Namozxonning ikki oyoq panjalari, tizza va ikki qo‘lga tayanib, peshona va burnini sajdagohga qo‘yishi «sajda» deyiladi. Erkaklarning sajda holati bunday bo‘ladi: oyoq panjalari bukilib, qo‘l panjalari jips holda qiblaga yo‘nalgan bo‘ladi. Bosh ikki qo‘l orasiga qo‘yiladi, bunda quloqlar kaftlarga yaqin joylashadi. Sajdada oyoqlar yerdan ko‘tarilmaydi, ko‘zlar yumilmaydi, ko‘z qiri bilan burun yumshog‘iga qarab turiladi. Namozni yolg‘iz o‘qiganda qo‘ltiq ochiq bo‘ladi, jamoat namozida yig‘ishtirilibroq sajda qilinadi. Sajdada qorin songa, son boldirga, tirsak badanga tekkizilmaydi. 

Ayollar esa sajdada qo‘ltiqlarini ochiq tutmaydilar, bilaklarini yerga, qorinlarini sonlariga tekkizib sajda qilishadi. Ular oyoq barmoqlarini bukib qiblaga qaratishadi. Sajdadan qaytganda esa  yonboshlatib o‘ng tarafga chiqarishadi.

Namoz ibodatlarning eng fazilatlisi bo‘lsa, sajda namozning eng muhim ruknidir. Payg‘ambar alayhissalom: «Bandaning Parvardigorga eng yaqin bo‘lgan payti sajda holatidadir, sajdada Allohga ko‘p-ko‘p duolar qilinglar», deb ta’lim berganlar. Namozxon har gal sajda qilganida eng kami uch martadan «Subhana robbiyal-a’lo», deya Allohni ulug‘laydi. 

Qovma. Namozdagi ruku’da uch bor tasbeh aytib bo‘lgach, tasme’ («Sami’allohu liman hamidah») aytib, yana qayta tiklanadigan holat «qovma» deyiladi. Qovmada qo‘llar bog‘lanmay, yonda tutiladi. Qovmaga tiklangach, «Robbanaa, lakal-hamd» deyiladi. 

Jalsa. Namozdagi ikki sajda o‘rtasida bir muddat o‘tirish «jalsa» deyiladi. Ikki sajda o‘rtasida to‘liq qa’daga qaytish ta’dilul arkon deyiladi. U esa vojibdir (bunda bir tasbeh aytish miqdorida o‘tirish sunnatdir).

Qa’da. Namozning ikkinchi rakatidan keyin va oxirgi rakatidan so‘ng tashahhud o‘qish miqdoricha o‘tirish «qa’da» deyiladi. Namoz ikki rakatli bo‘lsa, qa’dada tashahhud, salavot va duo o‘qib namoz tamomlanadi. Agar uch yoki to‘rt rakatli bo‘lsa, bunda tashahhudni o‘qib bo‘lgach, «Allohu akbar» deb keyingi rakatga turiladi. To‘rt, uch rakatli namozning ikkinchi rakatidan keyingi qa’da «avvalgi qa’da», to‘rtinchi yoki uchinchi rakatdan keyingi qa’da «oxirgi qa’da» deyiladi. 

Erkaklarning qa’da holati shunday ko‘rinishda bo‘ladi: chap oyoq yonboshlatib to‘shalgan holda uning ustiga o‘tiriladi, o‘ng oyoqning panjalarini qiblaga qaratgan holda bukib tik tutiladi. Qo‘l barmoqlarining uchi tizza ko‘zi barobarida, erkin holatda, qiblaga qaratib sonlar ustiga qo‘yiladi. Bunda nigoh ko‘krakda bo‘ladi. 

Ayollar esa, qo‘llarini shu holda tutib, chap quyruqlariga o‘tirishadi va oyoqlarini o‘ng tarafdan chiqarishadi. 

NAMOZNING TURLARI

Farz namozlari – Alloh taoloning amri bilan har bir musulmon zimmasida burch hisoblangan besh vaqt namoz (bomdod, peshin, asr, shom, xufton) va juma namozi hamda (musulmonlardan ba’zilarining o‘qishi bilan boshqalardan soqit bo‘luvchi) janoza namozi. 

Vojib namozlar – har kuni xuftondan so‘ng o‘qiladigan vitr namozi, ramazon va qurbon hayiti namozlari, Baytullohdagi tavof namozi. 

Sunnat va nafl namozlari – besh vaqt farz namozlardan oldin yoki keyin o‘qiladigan sunnat namozlar, taroveh, istisqo, «Tahiyatul-masjid» namozi, zuho (choshgoh), tahajjud, istixora, hojat so‘rash namozlari, tahorat yoki g‘usldan so‘ng, safarga chiqayotganda, oy yoki quyosh tutilganda o‘qiladigan namozlar. 

NAMOZ VAQTLARI

Namozni o‘z vaqtida o‘qish farz valozimdir. Vaqti kirmasdan o‘qilgan namozlar hisobga o‘tmaydi. Vaqtida o‘qishga ulgurilmagan namozlarning qazosi o‘qiladi. 

Aliy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: 

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam u kishiga: «Ey Aliy, uch narsani ortga surmagin. Namozni vaqti kirganda, janozani hozir bo‘lganda va ersiz ayol tengini topganda», dedilar» 

Imom Termiziy rivoyat qilgan. 

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: 

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Namozning avvalgi vaqti Allohning roziligidir. Oxirgi vaqti Allohning afvidir», dedilar» 

Imom Termiziy rivoyat qilgan. 

Alloh taolo farz qilgan namozlarning o‘qish vaqti quyidagi paytlarda bo‘ladi: 

1. Bomdod namozining vaqti – subhi sodiqdan (chin tong otgandan) kun chiqqunchadir. 

2. Peshin namozining vaqti – quyosh zavolga (og‘ishga) ketganidan so‘ng to narsalarning soyasi quyosh tikkaga kelgan paytdagi soyasidan tashqari o‘z uzunligiga nisbatan ikki baravar ortguniga qadar. 

3. Asr namozining vaqti – har bir narsaning soyasi quyosh tikkaga kelgan paytdagi soyasidan tashqari o‘ziga nisbatan ikki baravar ortganidan boshlab quyosh botgunchadir. 

4. Shom namozining vaqti – kun botgan paytdan boshlab kunbotar tomonda shafaq (qizg‘ish nurlar) g‘oyib bo‘lgunchadir. 

5. Xufton namozining vaqti – shafaq batamom yo‘qolgandan keyin kiradi. 

Vitr namozi vaqti esa xufton o‘qilgandan keyingina kiradi. Xufton va vitr namozlarini subhi sodiqqacha o‘qisa bo‘ladi. 

Bomdod namozini tong yorishganda o‘qish mustahab, a’loroqdir. Soat bo‘yicha hisoblansa, bomdodni kun chiqishidan 40 daqiqacha ilgari o‘qish mustahab vaqtiga muvofiq bo‘ladi. 

Peshin namozini yoz faslida biroz kechiktirib, qish faslida esa vaqti kirishi bilan o‘qish mustahabdir. 

Asr namozini quyosh tig‘ini o‘zgartirmay, nursiz holatga kirishidan oldinroq o‘qish mustahabdir. 

Shom namozini doimo quyosh botishi bilan o‘qish mustahabdir. 

Xufton namozini kechaning uchdan birining oxirida o‘qish afzal va nihoyatda a’lo bo‘ladi. Vitr namozini esa tun oxirida uyg‘onishga qodir bo‘lgan kishilar subh oldidan o‘qisalar, mustahab amal qilgan bo‘lishadi. 

Havo bulutli kunlarda asr va xufton namozlarini avvalgi vaqtlarida o‘qish hamda bomdod, peshin, shom namozlarini esa (vaqti kirgani ma’lum bo‘lmasa) biroz kechiktirib o‘qish maqsadga muvofiqdir. 

Quyidagi vaqtlarda namoz o‘qish, tilovat sajdasi qilish, janoza namozi o‘qish joiz emas (mumkin emas): 

– kun chiqayotgan paytda;

– kun qiyom (tikka)ga kelganida;

– kun botish chog‘ida;

Bu paytlarda namoz o‘qish, Qur’oni Karimdan sajda oyati o‘qilganda sajda qilish, janoza namozini shu vaqtga to‘g‘rilab o‘qish mumkin emas. Ammo shu kungi asr namozi kun botayotgan bo‘lsa ham ado etilaveradi. 

Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Menga eng rozi bo‘lingan kishilar guvohlik berdilar. Ularning ichida eng rozi bo‘lingani Umardir. «Albatta, Nabiy sollallohu alayhi vasallam bomdod namozidan keyin to quyosh chiqquncha va asrdan keyin (quyosh) botguncha namoz o‘qishdan qaytarganlar», dedi»

Imom Buxoriy, Muslim, Abu Dovud, Termiziy va Nasoiy rivoyat qilishgan. 

  Nafl (ixtiyoriy) namozlarni imom xutba o‘qish uchun minbarga chiqqanida, subhi sodiqdan kun chiqqunicha, asrni o‘qigan kishi shom namozini o‘qiguncha ado etishi makruhdir, ya’ni joiz emas. 

NAMOZ RAKATLARI

Namozda qiyom, Qur’oni Karimdan sura yoki oyatlar qiroat qilish, ruku’ va ikki sajdadan iborat amallar «rakat» deyiladi. Namoz rakatlardan iboratdir. 

Ularning tartibi quyidagicha: 

1. Bomdod – 2 rakat sunnat, 2 rakat farz. 

2. Peshin – 4 rakat sunnat, 4 rakat farz, 2 rakat sunnat. 

3. Asr – 4 rakat farz. 

4. Shom – 3 rakat farz, 2 rakat sunnat. 

5. Xufton – 4 rakat farz, 2 rakat sunnat. 

Vitr – 3 rakat vojib. 

AZON VA IQOMAT

Azon namoz vaqti kirganidan ogohlantiruvchi, namozga chorlovchi chaqiriqdir. Kundalik besh vaqt namoz va juma namozlari uchun azon va iqomat aytish ta’kidlangan sunnatdir. 

Azon namoz vaqti kirgach, tahorat bilan qiblaga yuzlanib, tik turgan holda ikki qo‘l ko‘rsatkich barmog‘ini quloq ichiga qo‘yib baland ovozda, dona-dona qilib aytiladi. Muazzin «Hayya ’alas-solah» kalimasida boshini o‘ng tarafga, «Hayya ’alal-falah» kalimasida chap tarafga buradi. 

Azon kalimalari tartibi quyidagicha: 

1. «Allohu akbar» – 4 marta. 

2. «Ashhadu allaa ilaaha illalloh» – 2 marta. 

3. «Ashhadu anna Muhammadar Rasululloh» – 2 marta. 

4. «Hayya ’alas-solah» – 2 marta. 

5. «Hayya ’alal-falah» – 2 marta. 

6. «Allohu akbar» – 2 marta. 

7. «Laa ilaaha illalloh» – 1 marta. 

Izoh: Bomdod namozida «Hayya ’alal-falah»dan so‘ng ikki marta «As-solatu xoyrum minan-navm» (Namoz uyqudan afzal) kalimasi qo‘shib aytiladi. 

Azonni eshitgan kishi ishdan, masjiddan boshqa tomonga yurishdan, so‘zlashdan to‘xtaydi. Muazzinning ortidan azon kalimalarini aytib turadi. Muazzin «Hayya ’alas-solah», «Hayya ’alal-falah», deganida «Laa havla valaa quvvata illaa billahil ’aliyyil-a’ziym», deydi. 

Safarda va jome’ masjidlarida azon va iqomatni tark qilish makruh, biroq shahar ichidagi xonadonlarda ularni tark etish makruh emas. 

Junub kishining azon va iqomat aytishi, aqldan ozgan, fosiq, mast, tahoratsiz kishilar, aqlsiz bolalar va ayollarning azon aytishlari makruhdir. Shuningdek, juma namozidagi ikkinchi azondan boshqa azonlarni masjid ichida turib aytish ham makruhdir. 

Azon aytib bo‘lingach, uning quyidagi duosi o‘qiladi: 

«Allohumma, Robba haazihid-da’vatit taamma, vas-solaatil qoima. Aati Muhammadanil vasiylata val faziyla, vab’as'hu maqomam-mahmuudanillaziy va’adtah». 

Iqomatning so‘zlari ham azonniki kabidir. Faqat «Hayya ’alal-falah»dan so‘ng ikki marta «Qod qomatis-solah» (Namoz boshlanib qoldi) kalimalari qo‘shib aytiladi. Iqomat farz namozlari oldidan aytiladi. 

Qazo namozlari uchun azon va iqomat aytiladi. Hayit namozlari hamda janoza namoziga azon va iqomat aytilmaydi. 

Azon va iqomat o‘rtasida to‘rt rakat namoz o‘qishga ketadigan miqdorda vaqt o‘tishi kerak. Ammo shom namozida azon va iqomat bir-biriga yaqin, paydar-pay aytiladi, uch oyat o‘qigudek miqdorda vaqt o‘tsa kifoya.

IKKI RAKATLI FARZ NAMOZINI O‘QISH TARTIBI

Toza kiyim, toza badan, namoz o‘qiladigan toza o‘rinda tahorat bilan qiblaga yuzlangan holda namoz o‘qishga kirishiladi. Namoz quyidagi tartibda o‘qiladi. 

1. Ka’ba tomonga yuzlanib «Xolis Alloh uchun bomdod namozining ikki rakat farzini o‘qishga niyat qildim» mazmunida niyat qilinadi. 

2. Ikki qo‘lning kaftini qiblaga qaratib, barmoqlarni bukmay, ularning orasini keng ochmay va jipslashtirmay, o‘z holicha qo‘yib, bosh barmoqni quloqning yumshog‘i barobaricha ko‘tarib, «Allohu akbar» deb takbir aytish bilan namoz boshlanadi. «Allohu akbar» aytishda «Alloh» lafzining «alif»i «Aalloh» deb cho‘zilmaydi, chunki bu bilan ma’no o‘zgarib ketadi va namoz buziladi. «Alloh» lafzida «h» harfidan keyingi «zamma» harakatini «Allohuv» demay aytiladi. «Akbar»da «b» harfidan keyin «alif»ni cho‘zib, «akbaar» deyilmaydi. Bu holatda ham ma’no o‘zgarib, namoz buziladi. 

3. Qo‘llarni qovushtirgan holda kindik ostida tutib «Sano» («Subhanakallohumma...») o‘qiladi. 

4. Ta’avvuz («A’uuzu billahi...»), basmala («Bismillah...») bilan Fotiha surasi o‘qiladi va «valad doliyn»dan keyin ohista «amiyn» aytilib, ta’avvuz va basmalasiz birorta sura o‘qiladi. 

5. «Allohu akbar» deya engashib ruku’ga boriladi, bunda eng kami uch marta «Subhana robbiyal-’aziym» (Ulug‘ Robbim pokdir), deyiladi. 

6. Belni tiklayotib «Sami’allohu liman hamidah» (Alloh O‘ziga hamd aytgan kishini eshitadi), deyiladi. To‘la tiklanib bo‘lgach «Robbanaa, lakal hamd» (Robbimiz, maqtov Sengadir), deyiladi. 

7. «Allohu akbar» deb yerga avval tizzalar, keyin kaftlar, so‘ng burun va peshona qo‘yilib, sajda qilinadi. Bunda tirsaklar yerga va biqinlarga tekkizilmaydi, barcha a’zolar, xususan, oyoq barmoqlari iloji boricha qiblaga yuzlantiriladi. Sajdada kamida uch marta «Subhana Robbiyal-a’lo» (Oliy Robbim pokdir), deyiladi. 

8. «Allohu akbar» deb sajdadan bosh ko‘tariladi va chap oyoqni to‘shab, o‘ng oyoq kiftini tik qilib, barmoqlar qiblaga yuzlantirilgan, ikki qo‘l kafti uchi tizza barobariga qo‘yilgan holda o‘tiriladi. 

9. «Allohu akbar» deb ikkinchi marta sajda qilinadi. 

10. «Allohu akbar», deb hech narsaga suyanmay ikkinchi rakatni o‘qish uchun o‘rindan turiladi. 

11. Ikkinchi rakatda ham «Bismillah...» bilan Fotiha surasi, orqasidan Qur’ondan bilganicha biror sura yoki uzunroq oyat o‘qiladi. 

12. Birinchi rakatdagiga o‘xshash ruku’, sajdalar qilinadi. 

13. Sajdadan so‘ng o‘ng oyog‘ini tiklab, chap oyog‘i ustiga o‘tiradi va avval tashahhud («Attahiyyatu...»), ortidan ikki salavot («Allohumma, solli ’alaa...» va «Allohumma, baarik ’alaa...»), keyin duolar («Robbanaa, aatina...») o‘qiladi. 

So‘ngra avval tikkadan boshlab, o‘ng tomondagilarni va farishtalarni niyat qilib o‘ng tarafga, keyin tikkadan boshlab chap tomondagilar va farishtalarni niyat qilib chap tarafga «Assalomu alaykum va rohmatulloh», deb salom beradi, shu bilan ikki rakatli namoz yakunlanadi.

  Ikki rakatli sunnat namozlarini o‘qish tartibi ham bundan farqlanmaydi. Faqat niyatda farq bo‘ladi. 

TO‘RT RAKATLI FARZ NAMOZNI O‘QISH TARTIBI

1. «To‘rt rakatli peshin namozining farzini xolis Alloh uchun o‘qishga niyat qildim» mazmunida niyat qilinadi. 

2. Qo‘llar kaftini qiblaga qaratib takbir («Allohu akbar») aytiladi. 

3. Qo‘llar bog‘lanib, Fotiha va ortidan biror sura qo‘shib o‘qiladi. 

4. Takbir bilan ruku’ga borib, eng kami uch marta «Subhaana Robbiyal aziym» deyiladi. 

5. Tiklanib «Sami’allohu liman hamidah», «Robbanaa, lakal hamd» deyiladi. 

6. Takbirlar bilan ikki marta sajda qilib, har birida «Subhaana Robbiyal a’la» deyiladi. 

7. Yana takbir bilan tiklanib, yuqoridagi tartibda ikkinchi rakat ham ado etiladi. 

8. Ikkinchi rakat sajdasidan so‘ng faqat tashahhud («At-tahiyat») o‘qib, takbir bilan uchinchi rakatga turiladi. 

9. Uchinchi rakatda ham Fotiha surasi (zam surasiz) qiroat qilinadi. 

10. Takbir bilan ruku’ga boriladi, ikki marta sajda qilinadi. 

11. Takbir bilan to‘rtinchi rakatga turiladi, Fotiha surasining o‘zi qiroat qilinadi. 

12. Takbir bilan ruku’ va ikki marta sajda qilinadi. 

13. Keyin chap oyoq ustiga o‘tirib, o‘ng oyoqni bosh barmog‘iga tiklagan holda «qa’dai oxir»da tashahhud, salavotlar, duolar o‘qib, ikki tomonga salom beriladi. 

UCH RAKATLI FARZ NAMOZNI O‘QISH TARTIBI

1. Avvalgi ikki rakat yuqorida bayon etilgan ikki rakatli namoz o‘qish tartibiga ko‘ra ado etiladi. 

2. Ikkinchi rakatdan so‘ng «avvalgi qa’da»da faqat tashahhud o‘qiladi va uchinchi rakatga «Allohu akbar» deb turiladi. 

3. Uchinchi rakatda «Bismillah...» bilan Fotiha surasining o‘zi o‘qiladi, so‘ngra yuqoridagidek ruku’ va sajda qilinadi. 

4. «Oxirgi qa’da»da o‘tirib, tashahhud, salavotlar va duolarni o‘qigach, salom berib namoz yakunlanadi. 

TO‘RT RAKATLI SUNNAT NAMOZNI O‘QISH TARTIBI

1. «To‘rt rakatli peshin namozining sunnatini xolis Alloh uchun o‘qishga niyat qildim» mazmunida niyat qilinadi. 

2. Qo‘llar kaftini qiblaga qaratib takbir («Allohu akbar») aytiladi. 

3. Qo‘llar bog‘lanib, Fotiha va ortidan biror sura qo‘shib o‘qiladi. 

4. Takbir bilan ruku’ga borib, eng kami uch marta «Subhaana Robbiyal aziym» deyiladi. 

5. Tiklanib «Sami’allohu liman hamidah», «Robbanaa, lakal hamd» deyiladi. 

6. Takbirlar bilan ikki marta sajda qilib, har birida «Subhaana Robbiyal a’la» deyiladi. 

7. Yana takbir bilan tiklanib, yuqoridagi tartibda ikkinchi rakat ham ado etiladi. 

8. Ikkinchi rakat sajdasidan so‘ng faqat tashahhud («At-tahiyat») o‘qib, takbir bilan uchinchi rakatga turiladi. 

9. Uchinchi rakatda ham Fotiha surasi va zam sura qiroat qilinadi. 

10. Takbir bilan ruku’ga boriladi, ikki marta sajda qilinadi. 

11. Takbir bilan to‘rtinchi rakatga turiladi, Fotiha surasi va zam sura qiroat qilinadi. 

12. Takbir bilan ruku’ va ikki marta sajda qilinadi. 

13. Keyin chap oyoq ustiga o‘tirib, o‘ng oyoqni bosh barmog‘iga tiklagan holda «qa’dai oxir»da tashahhud, salavotlar, duolar o‘qib, ikki tomonga salom beriladi. 

NAMOZDAGI FARZ AMALLAR

Namozdagi farz amallar o‘n ikkitadir: bularning oltitasi namoz tashqarisida bo‘lib, ular «namozning shartlari» deyiladi. Qolgan oltitasi namoz ichida bo‘lib, ular «namozning ruknlari» deyiladi. 

Namozning shartlari quyidagilar: 

1. Badanning pok bo‘lishi (g‘usl yoki tahorat qilingan bo‘lishi);

2. Kiyimning pok bo‘lishi va avratni berkitishi;

3. Namoz o‘qiladigan joyning pok bo‘lishi;

4. Namoz vaqtining kirishi;

5. Namozni qiblaga yuzlanib o‘qish;

6. Niyat qilish;

Izoh: ayrim ulamolar «satri avrat»ni (avrat joylarni yashirishni) alohida shart deb hisoblashadi. 

Namozning ruknlari quyidagilar:

1. Takbir tahrima («Allohu akbar» deb namozga kirish). 

2. Qiyom (turish). 

3. Qiroat (namozda Qur’on suralari yo oyatlarini o‘qish). 

4. Ruku’ (tizzalarni ushlab engashish). 

5. Sajda (ikki bor peshonani yerga qo‘yish). 

  6. Qa’dai oxir (oxirgi o‘tirish). 

NAMOZNING VOJIBLARI

Quyidagilar namozdagi vojib amallar hisoblanadi: 

– farz namozlarining ikki rakatida, vitr, sunnat va nafl namozlarining hamma rakatlarida Fotiha surasini o‘qish;

– farz namozlarining avvalgi ikki rakatida, vojib, sunnat, nafl namozlarining har bir rakatida Fotiha surasidan so‘ng Qur’on suralaridan birini yoki uchta oyatni zam qilish, ya’ni qo‘shib o‘qish;

– bir namozda takrorlanadigan sajda va ruku’ kabi namoz ruknlarini o‘z o‘rnida tartib bilan bajarish;

– uch, to‘rt rakatli namozlarning ikkinchi rakatidagi o‘tirishda va namoz oxiridagi o‘tirishda tashahhud, ya’ni «Attahiyyat»ni o‘qish;

– namoz oxirida «Assalomu alaykum va rohmatulloh», deya salom lafzi bilan chiqish;

– sajdada burun va peshonaning baravar yerga tegib turishi;

– vitr namozining oxirgi rakatida «Qunut duosi»ni o‘qish;

– Ramazon va Qurbon hayiti namozlarining har rakatida uchtadan qo‘shimcha takbir aytish;

– uch va to‘rt rakatli farz namozlarining avvalgi ikki rakatida zam sura qiroat qilish;

– ruku’da, sajdada, qovmada va jalsada a’zolarning taskin topishi;

– namozdagi vojib amallardan birortasi esdan chiqib tark qilinsa, sajdai sahv qilish;

– imom namozga o‘tganda ovoz chiqarib o‘qiladigan namozlarni jahriy, ovoz chiqarmay o‘qiladigan namozlarni esa maxfiy o‘qishi;

Izoh: imom juma, ikki hayit, bomdodning farzida, shom va xufton namozlarining avvalgi ikki rakatida, taroveh namozida ovoz chiqarib qiroat qiladi. Namozni yolg‘iz o‘qiydiganlar uchun jahriy yoki maxfiy o‘qish ixtiyoriy, ya’ni bomdod, shom, xuftonning farzlarida jahriy qiroat qilishi mumkin. Qazo namozini yolg‘iz o‘qiganda maxfiy o‘qish vojib. (Namozda jahriy qiroatning eng past darajasi yonidagi kishi eshitadigan qilib o‘qishdir. Maxfiy namozda namozxon o‘z qiroatini o‘zi eshitmasa qiroat hisob bo‘lmaydi. Tilini qimirlatishi yoki dilidan o‘tkazishi qiroat hisoblanmaydi. ).

NAMOZNING SUNNATLARI

1. «Takbiri tahrima» («Allohu akbar»)da qo‘lning barmoqlarini o‘z holida ochiq tutib quloqqa tekkizish, so‘ng qo‘llarni kindik ostida bog‘lash;

2. Takbirdan so‘ng «Sano» o‘qish;

3. «Sano»dan so‘ng «A’uuzu billah» va har rakatda Fotihadan oldin «Bismillah...» aytish;

4. Fotiha surasi tugagach, maxfiy tarzda «Omin» deyish;

5. Imomning ruku’dan keyin «Sami’allohu liman hamidah», iqtido qilganlarning esa «Robbana lakal-hamd» deyishlari (namozni yolg‘iz o‘qiganlar ikkalasini ham aytadi);

6. Namozda ruknlarning biridan ikkinchisiga o‘tayotganda «Allohu akbar», deyish;

7. Ruku’da qo‘l barmoqlarini yoyib, ikki tizzani mahkam changallash va kamida uch marta «Subhana robbiyyal ’aziym» deyish (bunda ayollar barmoqlarini tizza ustida jips tutishadi, tizzalarini biroz bukishadi);

8. Sajdada peshonani qo‘llar orasiga olish, barmoqlarni jipslab,  bosh barmoqni quloq to‘g‘risida ushlash;

9. Sajdada erkaklarning oyoqlari, tizzalari, qo‘llari, peshonasi, burni yerga tegib turishi, bilaklarini yerga ham, qovurg‘asiga ham tekkizmay tutishi (ammo ayollar bu aytilganlarga qo‘llarini tekkizib, yig‘ilibroq sajda qilishadi);

10. Erkaklarning chap oyoq ustiga o‘tirishi, o‘ng oyog‘ini tiklab, barmoqlarini qiblaga qaratishi (ayollar esa ikki oyog‘ini o‘ng tomonga chiqarib, chap dumbasiga o‘tiradi);

11. Qa’dada salavot, «Robbana aatinaa...» kabi duolarni o‘qish;

12. Avval o‘ng, so‘ngra chap tomonga salom berish;

13. Farz namozlarini jamoat bo‘lib o‘qish. 

NAMOZNING MUSTAHABLARI

1. Namozda esnoq va yo‘tal kelsa, kuchi yetganicha qaytarish. 

2. Ixtiyorsiz esnoq kelganida o‘ng qo‘l orqasi bilan og‘izni bekitish va payg‘ambarlarning hech biri esnamaganlarini o‘ylash. 

3. Muqim (safarda bo‘lmagan) kishining Fotiha surasidan so‘ng bomdod namozida uzunroq, shom namozida qisqaroq, boshqa namozlarda esa o‘rtacharoq suralarni o‘qishi.

4. Namozdagi zikrlarni tajvid qoidalariga muvofiq o‘qish.

5. Sajdaga borganda avval tizzani, qo‘lni, keyin peshonani, so‘ng burunni yerga qo‘yish (sajdadan bosh ko‘targanda aksincha bo‘ladi).

6. Sajdada barmoq oralarini zichlash, boshni ikki qo‘l orasiga, bosh barmoqni quloq to‘g‘risiga qo‘yish, qo‘l barmoqlarining uchini va oyoq panjalarini qiblaga qaratish. 

7. Salomdan so‘ng yuzning ter va changini artmaslik. 

8. Takbir uchun qo‘l ko‘targanda qo‘lni yengdan chiqarib, bosh barmoqning yuzini quloq barobariga ko‘tarish (ayollar qo‘lni yengdan chiqarmay, yelka to‘g‘risigacha).

9. Qiyomda qo‘l bog‘laganda o‘ng qo‘lning bosh va chinchaloq barmoqlari bilan chap qo‘lning bo‘g‘imidan ushlab, uch o‘rta barmoqni chap qo‘l bilagi ustiga yotqizib turish. 

10. Namozni yolg‘iz o‘qiganda ruku’ va sajdalarda tasbeh miqdorini oshirib 5, 7, 9 martadan aytish. 

11. Uch va to‘rt rakatli farz namozlarining so‘nggi ikki rakatida Fotiha surasini o‘qish. 

12. Qiyomda sajda o‘rniga, ruku’da oyoq barmoqlariga, sajdada burunga, qa’dada (o‘tirishda) bag‘rga qarab o‘tirish. 

13. Namozda tavoze’ va shikastalik bilan turish. 

14. Namozga kechikib qo‘shilgan kishining qolgan rakatlarga turish uchun imomning ikki tarafga salom berishini kutishi. 

NAMOZDAGI HAROM AMALLAR

Namoz ichida harom bo‘lgan amallar quyidagilar: 

1. Yuzni o‘ng va chap tarafga qaratish. 

2. Osmonga qarash. 

3. Farz namozlarida uzrsiz biror narsaga suyanish. 

4. Ruku’ va sajdada qo‘l va oyoq barmoqlarini yerdan ko‘tarish. 

5. Qa’dada ikki oyoqni tik qilib, tovon ustida o‘tirish. 

6. Badani yoki kiyimini ko‘p o‘ynash. 

7. Salomni bir tarafga berish. 

8. Vitrdan boshqa namozda «Qunut» duosini o‘qish. 

9. Takbir, «Sano», tasbeh va tashahhudlarni sunnat bo‘lgan miqdordan oshirib o‘qish. 

10. Vojiblardan birini qasddan tark etish. 

NAMOZNING MUBOHLARI (RUXSAT ETILGAN AMALLARI)

1. Yuzni burmay, nigoh bilan qarash. 

2. Sajda o‘rnini bir marta supurib tashlash. 

3. Ilon, chayon kabi zararkunandalarni o‘ldirish. 

4. Qiroatga mone bo‘lmaydigan biror narsani og‘izga solib turish. 

5. Nafl namozlarida har rakatda bir surani takror qilish. 

6. Nafl namozlarida uzrsiz biror narsaga suyanib turish. 

7. Imom yanglishganda ortida turganlar takbir yoki tasbeh aytib yanglishganini unga bildirishlari. 

8. Namoz o‘qiyotganning oldidan odam o‘tsa, tasbeh aytib namozda ekanini bildirishi. 

NAMOZNI BUZUVCHI AMALLAR

1. Namozda gapirish (qasddan yoki adashib bo‘lsa ham). 

2. Kishiga salom berish. 

3. Salomga alik olish. 

4. Uzrsiz tomoq qirish, yo‘talish. 

5. «Uh, uf, oh» kabi tovushlar chiqarish. 

6. Og‘riq yoki musibatga ovoz chiqarib yig‘lash (ammo oxiratni o‘ylab yig‘lasa joiz). 

7. O‘zi eshitadigan darajada kulish (qahqaha bilan qattiq kulsa, tahorati ham ketadi). 

8. Aksa urganida javob qaytarish (ya’ni «Yarhamukalloh» deyish). 

9. Savolga yoki xabarga oyatlar bilan bo‘lsa-da, javob berish. 

10. Biror narsani yeb-ichish (labidagi, tishidagi ovqatni ham). 

11. Namozni jamoat bilan o‘qiyotganida yonidagi odamga joy berish uchun surilish. 

12. Qiroatni Qur’oni Karimga qarab qilish. 

13. «Amali kasir» qilish (ya’ni ko‘rgan odam «Namoz o‘qimayati» deb o‘ylaydigan darajadagi amallarni qilish). 

14. Najosat ustiga sajda qilish. 

15. Ko‘krakni qibladan boshqa tarafga burish. 

16. Sajda holida ikki oyoq panjalarini yerdan ko‘tarish. 

17. Qiroatni ma’no o‘zgaradigan darajada buzish. 

18. Namoz farzlaridan birortasini uzrsiz qoldirish. 

20. Namozning to‘la bir ruknida avratning ochiq bo‘lishi. 

21. Tahoratning (tayammum, mas'hning ham) ketishi. 

22. Bomdod namozida quyosh chiqib qolishi. 

23. Namoz asnosida hushidan ketishi. 

NAMOZDAGI MAKRUH AMALLAR

Quyidagilar namozdagi makruh amallar hisoblanadi: 

– namozda xushu’siz, beparvo qilingan har bir amal;

– namoz o‘quvchi kishining ibodat paytida sajdasi uchun xalaqit beradigan mayda toshlarni surib tashlashi (ammo bir marta surish mumkin);

– agar namozxon tuproqqa sajda qilgan bo‘lsa, namozdan turganda peshonasini tozalab artishi;

– bosh kiyimi peshonasiga tushib sajda qilishi;

– erkaklarning sajdada ikki qo‘li bilagini yerga tekkizishi;

– namoz paytida erkaklarning sochni turmak qilib olishi;

– namoz o‘quvchi kiyimini osiltirib yoki yelkasiga tashlab yoxud yig‘ishtirib, yengni shimarib olishi;

– qavmga imom bo‘luvchi kishining qavmdan farqli darajada balandda turishi;

– namoz o‘quvchining safda bo‘sh joy bo‘laturib, keyingi safda turishi;

– namozxonning orqa tarafidan boshqa joylarda, kiyimida, sajdagohida hayvonot surati bo‘lishi (surat juda kichik yoki boshi o‘chirilgan bo‘lsa, zarari yo‘q);

– eski ish kiyimi bilan namoz o‘qish;

– namoz o‘qiyotgan paytda qiroatini va tasbehlarini qo‘l bilan sanab turishi.

MAKRUH BO‘LMAGAN AMALLAR

1. Namoz o‘qimayotgan kishining orqasida namoz o‘qish. 

  2. Namoz o‘quvchining namozda turgan holida ilon, chayon kabi gazandalarni o‘ldirishi. 

NAMOZNING ODOBLARI

Namozning quyidagi odoblariga rioya qilish bilan namoz mukammal bo‘ladi:

1. Qiyomda sajda o‘rniga qarab turish. 

2. Ruku’da ikki qadam (oyoq) ustiga qarash. 

3. Qa’dada bag‘rga tikilib turish. 

4. Salom berayotganda yelkaga qarash. 

5. Sajdada burunning ikki yoniga qarab turish. 

6. Esnoqni imkon qadar qaytarish. Agar esnash ustun kelsa, o‘ng kaft orqasi bilan og‘izni bekitish lozim. 

7. Namozda qalbning huzur-halovati va a’zolarning taskin topishi bilan imkon qadar xushu’ni asrash. Buning uchun na dinga va na oxiratga foydasi bo‘lmagan, behuda narsalardan uzoq bo‘lish lozim.

  8. Ibodatda eng go‘zal kiyimlarni kiyib turish. 

QIBLA

Musulmonlar namoz o‘qishda yuzlanib turadigan tomon «qibla» deyiladi. Qibla Saudiya Arabistonining Makka shahridagi Masjidul-Haromdagi Ka’ba o‘rnashgan joydir. Ka’ba va u joylashgan masjid Masjidul-Harom, ya’ni urush janjal, fisq ishlar harom qilingan makon, deyiladi. Uni «Baytulloh» va «Baytul-atiq» ham deb atashadi. 

Islomning ilk davrida musulmonlar Quddusi sharifdagi Masjidul Aqso tarafga qarab namoz o‘qishardi. Keyinchalik Qur’oni Karim hukmi bilan Ka’ba tarafga yuzlanib o‘qishga amr bo‘ldi. Masjidul Haromdagi kishilar Ka’baning o‘ziga, boshqa joydagilar esa Ka’ba bor tarafga yuzlanib namoz o‘qiydilar. Shuning uchun to‘rt tomondan Ka’ba joylashgan tomonga qarab o‘qilsa, namoz ado bo‘ladi. Agar mehrob Ka’ba tomondan 45 gradusgacha o‘ng yo chap tomonga burilgan bo‘lsa, bilaturib o‘sha tomonga qarab namoz o‘qish joiz. Agar 45 gradus yoki undan oshib ketsa, Ka’ba tomoniga yuzlanmagani uchun namoz joiz bo‘lmaydi. 

Namozxon yuzini qiblaga qaratib turadi. Kasalligi yoki biror xavf‑xatar sababli qiblaga yuzlana olmagan kishi imkoni bor tomonga qarab namozini o‘qiydi. Avvalo qibla qaysi tomonda ekanligi bilishga harakat qilish, o‘zi bilmasa albatta biladigan kishidan so‘rashi lozim. Biladigan kishi bo‘la turib so‘ramasa, o‘qigan namozi durust bo‘lmaydi. 

Qibla qaysi tomon ekani bilinmasa yoki so‘rash imkoni bo‘lmasa, atrof muhitga qarab qiblani aniqlashga harakat qilinadi va dili tortgan tomon qibla, deb jazm qilib o‘qiladi. Keyin qibla tomonning noto‘g‘riligi bilinsa ham, namozini qayta o‘qimaydi. Bizning diyor O‘zbekistonga nisbatan qibla janubi-g‘arb tomonda bo‘lib, kompas mili g‘arb nuqtasidan 14 gradus chap tomonga qaytishi kerak. 

Namoz o‘quvchi qibla qaysi tomon ekanini bilmaganida uni aniqlashga harakat qilmay biror tarafga qarab namoz o‘qisa va u tomon qibla bo‘lsa ham qiblani aniqlashga harakat qilmagani uchun namozini qayta o‘qiydi. 

Qibla qaysi tomon ekanini aniqlashga harakat qilib bir to‘xtamga kelgach, namozni boshlagan kishi namoz paytida qibla to‘g‘risidagi ahdi o‘zgarib qolsa, qibla deb o‘ylagan tomoniga burilib namozini davom ettiraveradi. 

Namoz o‘quvchi imomga iqtido qilgan paytda undan oldinga o‘tib ketsa yoki qibladan boshqa tomonga qarab namoz o‘qisa, namozi fosid (yaroqsiz) bo‘ladi. 

  Qiblaga qarab oyoq uzatib o‘tirish va yotish, hojat ushatish, tupurish qattiq odobsizlik sanaladi.

SAJDAI SAHV

Namozda adashib yoki esdan chiqib biror ruknni boshqasidan oldin qilsa yoki vojib amalni tark qilsa yoxud o‘rni almashtirib qo‘yilsa, «sajdai sahv» (xatoni isloh qilish sajdasi) vojib bo‘ladi. Bilgan holda farz va vojibni tark qilgan kishi gunohkor bo‘ladi va bu nuqsonni tuzatish uchun sajdai sahv kifoya qilmaganidan namozini qayta o‘qiydi. Sajdai sahv qilmoqchi bo‘lgan kishi tashahhuddan keyin ikki tomonga (jamoat namozida o‘ng tomoniga) salom berganidan so‘ng «Allohu akbar» deb takbir aytib yana ikki marta sajda qiladi, so‘ng tashahhud, salavot va duo o‘qiydi hamda yana ikki tomonga salom beradi. 

«Sajdai sahv»ni bajarishning o‘ziga xos sabablari bor: 

1. Agar namoz ruknlaridan birortasini esdan chiqarib kechiktirsa, sajdai sahv qiladi. Misol uchun, namozni boshlab sano duosini o‘qigandan so‘ng qiroatni bir ruknni ado qilish miqdoricha o‘qimay kechiktirsa yoki qiroatni qilib bo‘lib, ruku’ qilishni kechiktirsa, yoki birinchi rakatni o‘qib bo‘lib, sajda qilgandan so‘ng ikkinchi rakatga turishni bir rukn ado qilish miqdoricha kechiktirsa va shu kabi rukn (farz)larni kechiktirish sababi bilan sajdai sahv qilinadi. Bir rukn (farz) bir tasbeh bilan belgilanadi. 

2. Namozdagi vojiblardan birini esdan chiqarib tark qilsa ham, sajdai sahv qiladi. Misol uchun, surai Fotihani yoki undan keyingi surani, to‘rt rakatli yoki uch rakatli namozlardagi avvalgi qa’dani tark qilsa, sajdai sahv qiladi. Avvalgi qa’dada o‘tirish farzda ham, nafl namozlarida ham vojibdir. Kim avvalgi qa’dada o‘tirmay, qiyomga turib ketsa, namozini davom ettiradi va namoz oxirida sajdai sahv qiladi. Chunki u vojibni tark qildi. Vojib tark bo‘lsa, uning o‘rni sajdai sahv bilan to‘ldiriladi. Agar qiyomga turgandan so‘ng o‘rtadagi qa’dada o‘tirmagani esiga tushib qolsa-yu, keyin namozini davom ettirmay o‘tirsa, gunohkor bo‘ladi. Chunki u farzdan vojibga qaytgan hisoblanadi. Ba’zi ulamolar «namoz buziladi ham», deyishadi, lekin namozi buzilmasa-da, sajdai sahv qiladi. Ammo avvalgi qa’dani o‘tirmay qiyomga turib ketmoqchi bo‘lsa-yu, qa’da o‘tirish kerakligi esiga tushib qolsa, o‘sha holatiga qaraydi, agar qa’daga yaqin bo‘lsa o‘tiradi, tashahhudni o‘qib, keyin uchinchi rakatga turadi. Sajdai sahv qilmaydi. Lekin qiyomga yaqin bo‘lsa, qa’dani tark qiladi-da, qiyomga turadi va namozining oxirida sajdai sahv qiladi. 

Namozdagi vojiblarni tark qilish jumlasiga vitr namozidagi qunut duosini o‘qimay ruku’ga borib qolish ham kiradi. Imomning jahriy namozlardagi qiroatni namoz joiz bo‘ladigan miqdorda, ya’ni uzun bir oyat va qisqa uch oyatni maxfiy qilib qo‘yishi, maxfiy namozlarda esa uzun bir oyat va qisqa uch oyatni jahriy qilib qo‘yishi ham vojibni tark qilish jumlasidandir. Ushbu hollarda ham namoz oxirida sajdai sahv qilinadi. 

3. Namozdagi vojiblardan birini o‘z o‘rnidan kechiktirsa ham, sajdai sahv vojib bo‘ladi. Misol uchun, Fotiha surasini zam suradan keyinga kechiktirib o‘qisa va hokazo. 

4. Namoz amallaridan birortasini ziyoda qilib qo‘ysa ham, sajdai sahv vojib bo‘ladi. Misol uchun, bir rakatda ikki bor ruku’ qilib qo‘ysa yoki uch marta sajda qilsa va yo ortiqcha rakatning qiyomiga turib ketsa va hokazo. Agar namozxon oxirgi qa’daga o‘tirmay, esidan chiqib ortiqcha rakatga turib ketsa, to o‘sha rakatning sajdasigacha esiga tushib qolsa, qa’dai oxirga o‘tiradi va so‘nggida sajdai sahv qiladi. Chunki u oxirgi qa’daning farzini kechiktirdi. Ammo ortiqcha rakatning sajdasini qilib qo‘ysa, ushbu farz namozi naflga aylanadi va oltinchi rakatni ham to‘ldirib qo‘yish ma’quldir. Chunki nafllar rakati toq bo‘lmaydi. Namozni ado qilgach, farzni qaytarib o‘qiydi. Chunki u namozning ruknlaridan bo‘lgan qa’dai oxirni yo‘qotdi. Rukn ado qilinmasa, namoz qaytarib o‘qiladi. Ammo vojib tark qilinsa, sajdai sahv bilan namoz o‘rniga keladi. Agar qa’dai oxirda o‘tirib tashahhudni o‘qigan bo‘lsa-yu, keyin ortiqcha rakatga bilmay turib ketsa, esiga tushgan zahoti o‘tiradi va tashahhudni qaytarib o‘qimay, salom beradi. Ammo ziyoda rakatning sajdasini qilib qo‘ygan bo‘lsa ham, farz namozi buzilib, naflga aylanmaydi. Chunki u oxirgi qa’dani o‘tirgan. Faqat yana oltinchi rakatni ham o‘qib, salom berishni kechiktirgani sababli namoz oxirida sajdai sahv qiladi. Keyingi ikki rakati naflga o‘tadi. Sajdai sahvning ko‘rinishi farz va nafllarda ham bir xildir. 

Agar namozxon namozining rakatlarida shakka tushib qolsa va ushbu shaklanishi birinchi bor bo‘layotgan bo‘lsa, namozini buzib yangidan o‘qiydi. 

Albatta, namoz o‘quvchi imkon qadar xushu’ni hosil qilishga intilishi kerak bo‘ladi. Lekin shaklanish unda doim bo‘lsa, endi namozini buzmaydi, balki gumoni g‘olib bo‘lgan tomonini hisobga olib, namozini davom ettiradi. Ammo gumoni bir tomonga g‘olib bo‘lmasa, unda shaklangan rakatining ozini e’tiborga oladi. Misol uchun, «Uchinchi rakatmi yoki to‘rtinchi rakatmi?» deb shaklangan bo‘lsa, uchinchi rakat edi, deb hisoblaydi va o‘sha rakatda o‘tirib, tashahhud o‘qishi vojib bo‘ladi. Chunki u to‘rtinchi rakat ham bo‘lishi mumkin-da. Keyin yana o‘rnidan turib to‘rtinchi rakatni o‘qiydi va oxirida sajdai sahv qiladi. Birinchi va ikkinchi rakatda yoki ikkinchi va uchinchi rakatlar orasida shakka tushib qolsa ham xuddi shu ko‘rinishga amal qilinadi. Misol uchun, to‘rt rakatli peshin namozini o‘qiyotgan kishi birinchi va ikkinchi rakatda ikkilanib qoldi. U nima qiladi? Bunda u birinchi rakat deb ozini hisobga oladi. Ikkinchi rakatni ham o‘qib, o‘rtadagi avvalgi vojib qa’dani o‘tiradi. So‘ng uchinchi rakatga turib, uni ado qiladi-da, yana qa’da o‘tiradi. Chunki bu to‘rtinchi rakat bo‘lishi ham mumkin. Keyin yana turib, biz to‘rtinchi rakat, deb e’tiborga olgan rakatni o‘qiydi va namoz oxirida sajdai sahv qiladi. 

Demak, gumoni g‘olib tomoniga amal qilib ketsa, sajdai sahv qilmas ekan. Lekin gumoni g‘olib bo‘lmasa, shaklangan rakatlarining ozini e’tiborga olib, uchinchi rakatdan so‘ng albatta qa’dai oxirni o‘tirar ekan. Chunki u to‘rtinchi rakatni o‘qiyotgan bo‘lishi ham mumkin. To‘rtinchi rakatdan so‘ng qa’dai oxirni o‘tirmasa, ma’lumki, farz namoz naflga aylanib ketadi. Shuning oldini olish uchun shaklangan kishi albatta uchinchi rakatdan so‘ng o‘tirib, tashahhudni o‘qiydi va keyin kam tomonini hisobga olgani sababli to‘rtinchi rakatga ham turib, uni ado qiladi. Bu yanglishmovchilikning barini sajdai sahv bilan to‘ldirib qo‘yadi. 

Kim rakatning adadida ikkilanib, uni topish uchun bir tasbeh miqdoricha o‘ylanib turib qolsa ham, namoz oxirida ruknni kechiktirgani uchun sajdai sahv qiladi. 

Agar namozxon namoz asnosida sahv sajdasi vojib qiladigan biror amalni sodir etib qo‘ysa, u namozini yuqorida bayon qilinganidek oxiriga yetkazadi-da, salomni faqat o‘ng tomoniga beradi, so‘ngra xuddi namozdagi kabi ikki marta sajda qiladi. Keyin yana tashahhudni qaytarib o‘qiydi. Bu amal vojibdir. Salavotu Ibrohimiyyani o‘qishlik esa mustahabdir. Keyin namozdan chiqish uchun o‘ng va chap yelkasiga qarab salom beradi. Shu bilan nuqson yetgan namozi o‘rniga kelib, komil bo‘ladi. 

Sajdai sahvni qilish ushbu holatlarda soqit bo‘ladi: 

1. Agar bomdod namozini o‘qiyotganda vaqt ziq bo‘lib, quyosh chiqib ketish ehtimoli bo‘lsa yoki asr namozida ham vaqt kam qolib, quyosh botib qolishi mumkin bo‘lsa, sajdai sahv tark qilinadi;

2. Agar imom juma yoki hayit namozlarida sajdai sahvni vojib qiladigan xatoga yo‘l qo‘ysa, jamoatga tashvish tug‘dirmaslik uchun uni tark etadi. 

3. Imomga iqtido qilgan kishi ham o‘z xatosi sababli sajdai sahv qilmaydi, balki agar imom sajdai sahv qilsa, shunda u ham imomga ergashgani uchun uni qiladi. Buni o‘zining adashgani uchun emas, balki imomga ergashish vojib bo‘lgani uchun qilgan hisoblanadi. Masbuq, ya’ni imomga kechikib iqtido qilgan kishi agar imom sajdai sahv qilsa, unga tobe bo‘lgan holda sajda qiladi. Keyin turib yetolmay qolgan rakatlarini o‘qib oladi. Imom bir tomonga salom bersa, ikkinchi tomonga salom berishini masbuq bir oz kutishi lozim. Chunki shunda imomning xato qilgan-qilmagani ma’lum bo‘ladi. 

4. Agar namozxon sahv sajdasini qilayotib adashsa, buning uchun sajdai sahv qilmaydi. Kishi sajdai sahv qilishini esidan chiqarib, salom berib qo‘ysa, modomiki, namozdan tashqaridagi amallardan birini qilmagan bo‘lsa, ya’ni qibladan burilib ketmagan yoki biror so‘z aytmagan va shu kabi amallarni bajarmagan bo‘lsa, u sahv sajdasini qaytarib qiladi. Sahv sajdasini vojib qiladigan amallardan bir nechasi sodir bo‘lsa-da, uni bir marta qilish kifoya. 

Sahv sajdasini lozim qilgan bir necha sababga faqat bir sajdai sahv qilinadi. 

Sajdai sahv qilishga sabab bo‘luvchi omillar rukn takrorlab qo‘yish, ruknni ilgari bajarib qo‘yish, ruknni kechiktirib yuborish, vojibni o‘zgartirish, vojibni tark qilish, vojibni kechiktirish, jahriyni maxfiy va maxfiyni jahriy qilish kabilardir. 

Sajdai sahv qilish vojib bo‘lgan o‘rinlar: 

Namozni ado etish chog‘ida sajdai sahv qilishga sabab bo‘ladigan yanglishishlar va xatoga yo‘l qo‘yishlar bir necha xil bo‘ladi: 

– namoz ichidagi rukn (farz)larni o‘z vaqtida ado etmaslik yoki o‘rnini o‘zgartirish;

– namoz ichidagi vojiblardan birini o‘z vaqtida ado etmaslik yoki o‘rnini o‘zgartirish;

– vojib amallardan birini tark etish. 

 

Quyidagi hollarda sajdai sahv qilinadi: 

– avvalgi qa’dada tashahhudga qo‘shib salavot («Allohumma, solli alo Muhammadin») gacha o‘qib qo‘ysa;

– avvalgi ikki rakatda Fotiha surasini tark qilsa;

– avvalgi ikki rakatdan birida zam sura o‘qishdan oldin tashahhud o‘qib qo‘ysa;

– namozning uch yoki to‘rt rakatini o‘qiganiga shubha qilsayu, u bilan mashg‘ul bo‘lib, salom berishni kechiktirib qo‘ysa;

– avvalgi qa’dada tashahhudni takroran o‘qib qo‘ysa;

– ruku’ qila turib shubha bilan o‘ylanib turib qolsa;

– sajda qila turib shubha bilan o‘ylanib turib qolsa;

– namozda turiladigan o‘rinda o‘tirsa;

– o‘tiradigan o‘rinda turib ketsa;

– avvalgi ikki rakatda Fotiha surasidan oldin biror surani o‘qib qo‘ysa;

– zam suradan bir-ikki kalima o‘qiganidan keyin Fotiha surasini o‘qimaganini eslab qolib, Fotihani o‘qisa;

– avvalgi ikki rakatda Fotiha surasidan keyin tashahhudni o‘qib qo‘ysa;

– oxirgi qa’dani unutib turib ketsayu, oxirgi qa’daligini eslab o‘tirsa;

– ruku’da turib qiroat qilib qo‘ysa;

– sajdada turib qiroat qilib qo‘ysa, qa’dada tashahhud o‘rniga Fotiha surasini o‘qisa;

– Fotiha surasini o‘qiganidan keyin qaysi sura o‘qishni fikr qilib bir tasbih miqdori turib qolsa;

– oxirgi qa’dada o‘tirganidan keyin adashib turib ketsa va sajda qilib qo‘ygan bo‘lsa, farzi tamom bo‘ladi va unga bir rakat qo‘shib, keyin sajdai sahv qilib qo‘yadi;

– qovmani tark qilsa, ya’ni rukndan to‘liq qaytmay turib sajdaga ketib qolsa (chunki ta’dilul arkon vojibdir);

– farz namozining avvalgi ikki rakatida zam sura qilmagan bo‘lsayu, uchinchi rakatga zam sura qilsa;

– jahriy (ovoz chiqarib o‘qiladigan) namozlarni (ya’ni shom, xufton va bomdodni) qazo qilib qo‘yib, qazosini o‘qishda imom adashib, namozini maxfiy o‘qib qo‘ysa, sajdai sahv qiladi;

– masbuq (kechikib qo‘shilgan kishi) imom bilan sajdai sahv qilib, qolgan namozini o‘qiyotganida sajdai sahv lozim bo‘ladigan amalni qilib qo‘ysa, namozining oxirida sajdai sahv qiladi;

– imom sajdai sahv qilganda masbuq turib ketib, qolgan namozini davom ettirayotgan bo‘lsa va imom bilan sajdai sahv qilmasa, keyin qolgan namozini o‘qiyotganda xato qilmasa ham, sajdai sahv qiladi. 

– namozning avvalgi ikki rakatida yoki birida Fotiha surasini tark qilib qo‘ysa (qoldirsa);

– qunut duosini tark qilsa;

– tashahhudning ba’zi kalimasini tark qilib qo‘ysa (chunki uning bir qismini tark qilish hammasini tark qilish kabidir);

– Fotiha surasining ozroq oyatini o‘qib, ko‘prog‘ini tark qilib qo‘ysa (chunki ko‘prog‘ini tark qilish hammasini tark qilganga o‘xshaydi);

– Fotiha surasidan so‘ng qisqa oyatlardan uch oyatga yetkazmay zam sura qilsa;

– avvalgi qa’da (o‘tirish)ni tark qilib qo‘ysa;

Yuqoridagi holatlarning barchasida sajdai sahv qilish vojib bo‘ladi. 

SUTRA

Kichik masjidlarda namoz o‘qiyotgan kishining oldidan kesib o‘tish gunohdir. Imom Buxoriy «Sahih»larida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning shunday deganlari rivoyat qilinadi: 

 «Namoz o‘qiyotgan kishining oldidan kesib o‘tuvchi qanchalar gunohkor bo‘lishini bilganida edi, uning oldidan kesib o‘tmay, qirq yil kutib turar va bu unga yaxshi bo‘lar edi». Katta masjidda yo ochiq joyda sutra qo‘ymay namoz o‘qiyotgan kishining oldidan u sajda o‘rniga qarab turganida nigohi tushadigan joydan kesib o‘tish gunoh bo‘ladi. 

Namozxon oldidan inson kesib o‘tish ehtimoli bo‘lganida uning oldiga (ikki qoshidan biri to‘g‘risiga) tik qilib qo‘yiladigan uzunligi kamida bir ziro’ (46 sm), yo‘g‘onligi kamida barmoqday bo‘lgan kaltak, temir, hassa kabi narsalar «sutra» deyiladi. Ochiq joyda namoz o‘qilayotganda kesib o‘tuvchilar gunohkor bo‘lmasligi uchun ikki qoshning biri qarshisiga yerga sanchib qo‘yiladi. Katta masjidlarda uning ustuni yoki qiblaga qarab o‘tirgan kishi sutra o‘rniga o‘tadi. Jamoat bilan o‘qilayotgan namozda imomning sutrasi jamoat uchun ham kifoya qiladi. Oldidan odam o‘tish ehtimoli bor joyda sutra qo‘ymay namoz o‘qish makruhdir. Sutraga yaqin turish sunnatdir. 

Namoz o‘qiyotgan kishi o‘zi bilan sutra oralig‘idan kesib o‘tmoqchi bo‘lganni qo‘l yoki bosh bilan ishora qilib yoxud tasbeh aytib qaytarishi kerak. 

NAMOZDA O‘QILADIGAN KICHIK SURALAR VA DUOLAR

A’uuzu billahi minashshaytonir-rojiym.

Ma’nosi: (Alloh dargohidan) quvilgan shayton(ning yomonligi)dan Allohning panohiga qochaman.

Sunnat namozlarining barcha rakatida va farz namozlarining avvalgi ikki rakatida Fotiha surasidan so‘ng biror sura zam, ya’ni qo‘shimcha qilinadi. 

FOTIHA SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ ‎﴿١﴾‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ‎﴿٢﴾‏ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ ‎﴿٣﴾‏ مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ‎﴿٤﴾‏ إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ‎﴿٥﴾‏ اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ ‎﴿٦﴾‏ صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ ‎﴿٧﴾‏

 

.Bismillahir rohmaanir rohiym

1. Alhamdulillahi robbil ’aalamiyn 2. Ar-rohmaanir rohiym 3. Maaliki yavmiddiyn 4. Iyyaaka na’budu va iyyaaka nasta’iyn. 5. Ihdinas-sirootol mustaqiym 6-7. Sirootol-laziyna an’amta ’alayhim g‘oyril mag‘zuubi ’alayhim valazzolliyn.

Ma’nosi: 1. Hamd olamlarning Robbi – Allohgadir. 2. U Rohman va Rohiymdir.. 3. Jazo-mukofot kunining egasidir. 4. Faqat Sengagina ibodat qilamiz va faqat Sendangina yordam so‘raymiz. 5. Bizni to‘g‘ri yo‘lga hidoyat qilgin. 6-7. O‘zing ne’mat berganlarning yo‘liga: g‘azabga qolganlarnikiga ham emas, adashganlarnikiga ham emas.

 

FIYL SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ ‎﴿١﴾‏ أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ ‎﴿٢﴾‏ وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ ‎﴿٣﴾‏ تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ ‎﴿٤﴾‏ فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَّأْكُولٍ ‎﴿٥﴾‏

 

1. A lam taro kayfa fa’ala Robbuka bias'haabil fiyl 2. A lam yaj’al kaydahum fii tazliyl 3. Va arsala ’alayhim toyron abaabiyl 4. Tarmiyhim bihijaarotim min sijjiyl 5. Faja’alahum ka’asfim ma’kul.

Ma’nosi: 1. Robbing fil sohiblarini nima qilganini bilmadingmi? 2. Ularning makru hiylasini zoye ketkazmadimi? 3. Va ularning ustiga to‘p-to‘p qushlarni yubormadimi? 4. Loydan pishirilgan toshlarni otadigan. 5. Bas, ularni qurt yeb tashlagan o‘simlikka o‘xshatib yubormadimi?

QURAYSH SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ ‎﴿١﴾‏ إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ ‎﴿٢﴾‏ فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَٰذَا الْبَيْتِ ‎﴿٣﴾‏ الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ ‎﴿٤﴾‏

 

1. Li iylaafi quroysh 2. Iylaafihim rihlatash-shitaai vas-soyf 3. Falya’buduu Robba haazal bayt 4. Allazii at’amahum min ju’iv-va aamanahum min xovf.

Ma’nosi: 1. Qurayshning lozim tutishi uchun! 2. Ularning qish va yoz safarlarini lozim tutishi uchun! 3. Bas, ular mana shu Baytning Robbiga ibodat qilsinlar. 4. U ularni ochlikdan to‘q qilgan, xavfdan omon qilgandir. 

MA’UN SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ ‎﴿١﴾‏ فَذَٰلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ ‎﴿٢﴾‏ وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ ‎﴿٣﴾‏ فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ ‎﴿٤﴾‏ الَّذِينَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ ‎﴿٥﴾‏ الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ ‎﴿٦﴾‏ وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ ‎﴿٧﴾‏

 

1. A roaytallazii yukazzibu bid-diyn 2. Fazaalikallazii yadu’’ul yatiym 3. Va laa yaxuzzu ’alaa to’aamil miskiyn 4. Favaylul-lil-musolliyn 5. Allaziynahum ’an solaatihim saahun 6. Allaziyna hum yurooun 7. Va yamna’uunal ma’uun.

Ma’nosi: 1. Jazo-mukofotni yolg‘onga chiqaruvchini ko‘rdingmi? 2. Yetimni qo‘pollik bilan haydaydigan o‘shadir. 3. Va miskinlarga taom berishga qiziqtirmaydi. 4. Bir «namozxonlar»ga vayl bo‘lsinki. 5. Ular namozlarini unutuvchilardir. 6. Ular riyo qiladiganlardir. 7. Va «maa’uun»ni man’ qiladiganlardir.

KAVSAR SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ ‎﴿١﴾‏ فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ ‎﴿٢﴾‏ إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ ‎﴿٣﴾‏

 

1. Innaa a’toynaakal kavsar 2. Fasolli lirobbika vanhar 3. Inna shaani-aka huval abtar.

Ma’nosi: 1. Albatta, Biz senga Kavsarni berdik. 2. Bas, Robbingga namoz o‘qi va jonliq so‘y. 3. Albatta, seni yomon ko‘rib ayblovchining o‘zining orqasi kesik. 

KAFIRUN SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ‎﴿١﴾‏ لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ‎﴿٢﴾‏ وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ‎﴿٣﴾‏ وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَّا عَبَدتُّمْ ‎﴿٤﴾‏ وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ‎﴿٥﴾‏ لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ ‎﴿٦﴾‏

 

1. Qul yaa ayyuhal kafirun 2. Laa ’abudu maa ta’budun 3. Va laa antum ’abiduna maa ’abud 4. Va laa ana ’abidum maa ’abattum 5. Va laa antum ’abiduna maa ’abud 6. Lakum diynukum va liya diyn.

Ma’nosi: 1. Ayt: «Ey, kofirlar... 2. Siz ibodat qilgan narsalarga ibodat qilmasman. 3. Va sizlar ham men ibodat qiladigan narsaga ibodat qiluvchimassiz. 4. Va men siz ibodat qilgan narsaga ibodat qiluvchimasman. 5. Va siz ham men ibodat qiladigan narsaga ibodat qiluvchimassiz. 6. Sizga o‘z diningiz, menga o‘z dinim.

NASR SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ ‎﴿١﴾‏ وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا ‎﴿٢﴾‏ فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ ۚ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا ‎﴿٣﴾‏

 

1. Izaa jaa‑a‑nasrulloohi val-fath 2. Va roaytan-nasa yadxuluuna fii‑diynillaahi afvaaja 3. Fasabbih bihamdi Robbika vastag‘firhu, innahu kaana tavvaaba. 

Ma’nosi: 1. Vaqtiki, Allohning nusrati va fath kelsa... 2. Va odamlarning Allohning diniga to‘p-to‘p bo‘lib kirayotganini ko‘rsang... 3. Bas, Robbingni hamd ila poklab yod et va Undan mag‘firat so‘ra. Albatta, U Tavvobdir.

MASAD SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ ‎﴿١﴾‏ مَا أَغْنَىٰ عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ ‎﴿٢﴾‏ سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ ‎﴿٣﴾‏ وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ ‎﴿٤﴾‏ فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ ‎﴿٥﴾‏

 

1. Tabbat yadaa abii lahabiv-va tabb 2. Maa ag‘naa ’anhu maaluhu va maa kasab 3. Sayaslaa naaron zaata lahab 4. Vamroatuhu hammaalatal xatob 5. Fii jiydiha hablummim-masad.

Ma’nosi: 1. Abu Lahabning ikki qo‘li halok bo‘lsin, halok! 2. Unga moli va kasb qilgan narsalari foyda bermadi. 3. U tezda alangali o‘tga kirib kuyadi. 4. Va uning o‘tin ko‘targan xotini ham.

IXLOS SURASI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ‎﴿١﴾‏ اللَّهُ الصَّمَدُ ‎﴿٢﴾‏ لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ ‎﴿٣﴾‏ وَلَمْ يَكُن لَّهُ كُفُوًا أَحَدٌ ‎﴿٤﴾‏

 

1. Qul huvallohu ahad 2. Allohus-somad 3. Lam yalid va lam yulad 4. Va lam yakullahu kufuvan ahad.

Ma’nosi: 1. Ayt: «U Alloh yagonadir. 2. Alloh – somaddir. 3. U tug‘magan va tug‘ilmagan. 4. Va Unga hech kim teng bo‘lmagan».

FALAQ SURASI

سورة الفلق

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ‎﴿١﴾‏ مِن شَرِّ مَا خَلَقَ ‎﴿٢﴾‏ وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ ‎﴿٣﴾‏ وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ ‎﴿٤﴾‏ وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ‎﴿٥﴾‏

 

1. Qul a’uuzu birobbil falaq 2. Min sharri maa xolaq 3. Va min sharri g‘oosiqin izaa vaqob 4. Va min sharrin naffasaati fil ’uqodi 5. Va min sharri haasidin izaa hasad. 

Ma’nosi: 1. «Tong Robbisidan panoh so‘rayman. 2. U yaratgan narsalar yomonligidan. 3. Va kirib kelgan qorong‘u kechaning yomonligidan. 4. Va tugunlarga dam soluvchilar yomonligidan. 5. Va hasad qilgan hasadchining yomonligidan», deb ayt. 

AN-NAS SURASI

سورة الناس

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ‎﴿١﴾‏ مَلِكِ النَّاسِ ‎﴿٢﴾‏ إِلَٰهِ النَّاسِ ‎﴿٣﴾‏ مِن شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ ‎﴿٤﴾‏ الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ ‎﴿٥﴾‏ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ ‎﴿٦﴾‏

 

1. Qul a’uuzu birrobin-naas 2. Malikin-naas 3. Ilaahin-naas 4. Min sharril‑vasvaasil xonnaas 5. Allazii yuvasvisu fii suduurin-naas 6. Minal jinnati van-naas. 

Ma’nosi: 1. Odamlar Robbisidan... 2. Odamlar podshohidan... 3. Odamlar Ilohidan panoh so‘rayman... 4. Berkinib, ko‘rinib turuvchi vasvasachining... 5. Odamlar ko‘kslarida vasvasa soladiganning... 6. Jinlar va odamlardan bo‘lganning yomonligidan», deb ayt. 

KURSIY OYATI (OYATUL-KURSIY)

اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۚ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ ۚ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ ۖ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا ۚ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ ‎﴿٢٥٥﴾‏

 

«Allohu laa ilaaha illa huval Hayyul Qoyyuum. Laa ta’xuzuhu cinatuv va laa navm. Lahuu maa fis-samaavaati va maa fil ard. Man‑zallazii yashfa’u ’indahu illaa bi‑iznih. Ya’lamu maa bayna aydiyhim va maa xolfahum va laa yuhituuna bishay’im‑min ’ilmihii illaa bima shaa-a. Vasi’a kursiyyuuhus-samaavaati val‑ard. Va laa yauduhu hifzuhumaa va huval ’aliyyul ’aziym».

Ma’nosi: Alloh – Undan o‘zga iloh yo‘q. U Hayy va Qayyumdir. Uni mudroq ham, uyqu ham olmas. Osmonlaru yerdagi narsalar Unikidir. Uning huzurida O‘zining iznisiz hech kim shafoat qila olmas. Ularning oldilaridagi narsani ham, ortlaridagi narsani ham bilur. Uning ilmidan O‘zi xohlaganidan boshqa hech narsani ihota qila olmaslar. Uning Kursisi osmonlaru yerni qamragan. Ularni muhofaza qilish unga og‘ir kelmas. Va U Aliy va Aziymdir.

SANO

سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، وَتَبَارَكَ اسْمُكَ، وَتَعَالَى جَدُّكَ، وَلَا إِلَهَ غَيْرُكَ.

«Subhanakallohumma va bihamdika, va tabarokasmuka, va taa’la jadduka va laa ilaaha g‘oyruk».

Ma’nosi: «Allohim! Seni poklab hamding bilan yod etaman. Sening noming tabarrukdir, kibriyoing ulug‘dir, Sendan o‘zga iloh yo‘qdir».

TASHAHHUD (AT‑TAHIYAT)

التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِينَ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ.

«Attahiyyatu lillahi vassolavatu vat­toy­yibat. Assalamu ’alayka ayyuhan-nabiyyu va rohmatullohi vabarokatuh. Assalamu ’alayna va a’laa ibaadillaahis solihiyn. Ashhadu allaa ilaaha illallohu va ashhadu anna Muhammadan ’abduhu va rosuluh».

Ma’nosi: «Barokatli tabriklar va pokiza salavotlar Alloh uchundir. Ey Nabiy! Senga salom, Allohning rahmati va barakasi bo‘lsin. Bizlarga va Allohning solih bandalariga salom bo‘lsin. Allohdan o‘zga iloh yo‘q deb guvohlik beraman va albatta, Muhammad – Allohning Rasuli deb guvohlik beraman».

SALAVOTLAR

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ. اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ.

 

«Allohumma solli ’alaa Muhammadiv va ’alaa ali Muhammad. Kama sollayta ’alaa Ibrohima va ’alaa ali Ibrohim. Innaka hamidum majid.

Allohumma barik ’alaa Muhammadiv va ’alaa ali Muhammad. Kama barokta ’alaa Ibrohima va ’alaa ali Ibrohim. Innaka hamidum majid».

Ma’nosi: Allohim! Ibrohimga va Ibrohimning ahli baytlariga O‘z rahmatingni nozil qilganingdek, Muhammadga va Muhammadning oila a’zolariga O‘zingning ziyoda rahmatlaringni nozil qilgin! Albatta, Sen maqtalgan, ulug‘langan Zotsan!

Allohim! Ibrohimga va Ibrohimning ahli baytlariga O‘z barakangni nozil qilganingdek, Muhammadga va Muhammadning oila a’zolariga O‘z barakangni nozil qilgin! Albatta, Sen maqtalgan, ulug‘langan Zotsan!.

QUNUT DUOSI

اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْتَعِينُكَ، وَنَسْتَغْفِرُكَ، وَنُؤْمِنُ بِكَ، وَنَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ، وَنُثْنِي عَلَيْكَ الْخَيْرَ نَشْكُرُكَ وَلَا نَكْفُرُكَ، وَنَخْلَعُ وَنَتْرُكُ مَنْ يَفْجُرُكَ، اللَّهُمَّ إِيَّاكَ نَعْبُدُ، وَلَكَ نُصَلِّي وَنَسْجُدُ، وَإِلَيْكَ نَسْعَى وَنَحْفِدُ، نَرْجُو رَحْمَتَكَ، وَنَخْشَى عَذَابَكَ، إِنَّ عَذَابَكَ بِالْكُفَّارِ مُلْحِقٌ.

«Allohumma! Innaa nasta’inuka va nastag‘firuk. Va nu’minu bika va natavakkalu ’alayka va nusniy ’alaykal xoyr. Nashkuruka va laa nakfuruk. Va naxla’u va natruku man yafjuruk.

Allohumma! Iyyaaka na’budu va laka nusolliy va nasjudu, va ilayka nas’aa va nahfidu, narju rohmataka va naxsha ’azaabaka, inna ’azaabaka bil kuffari mulhiq».

Ma’nosi: Allohim! Albatta, Sendan yordam so‘raymiz, Sendan hidoyat so‘raymiz, Senga istig‘for aytamiz va Senga tavba qilamiz. Senga iymon keltiramiz va Senga tavakkal qilamiz. Senga shukr qilamiz, kufr keltirmaymiz. Va kim Senga fojirlik qilsa, uni ajratamiz va tark qilamiz.

Allohim! Sengagina ibodat qilamiz, Sengagina namoz o‘qiymiz va sajda qilamiz, Sengagina intilamiz va shoshilamiz. Va Sening rahmatingni umid qilamiz va azobingdan qo‘rqamiz. Albatta, azobing kofirlarga yetguvchidir».

NAMOZDAN SO‘NG O‘QILADIGAN DUOLAR

اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ، وَمِنْكَ السَّلَامُ، تَبَارَكْتَ يَا ذَا الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ.

«Allohumma, antas-salom va minkas-salom, tabarokta ya zaljaloli val-ikrom».

Ma’nosi: Allohim! Sen Salomsan, salomatlik Sendandir. Sen Tabarruksan, ey jalol va ikrom egasi! (Ushbu duo farz namozlaridan so‘ng o‘qiladi).

JAMOAT NAMOZI

Alloh taolo farz namozlarini jamoat bilan o‘qishni buyurgan. Masjidlarni barpo qilishdan murod ham namozni jamoat bilan ado etishga chorlashdir. Masjidga borishdan ham jamoat namozidan boshqa narsa ko‘zlanmaydi. Jamoat namozlarining fazli haqida Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomdan ko‘plab hadisi shariflar vorid bo‘lgan. 

Muoz ibn Jabal roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda aytilishicha, farishtalarning oliy jamoasi gaplaridan ma’lum bo‘lganki, qadam bosib jamoat namoziga borish, masjidlarda jamoat namozidan so‘ng kelgusi namozni kutib o‘tirish va jamoat namozi uchun tahoratni komil qilish gunohlarni yuvuvchi narsalardan ekan. 

Usmon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: 

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim xufton namozini jamoat bilan o‘qisa, xuddi kechaning yarmini ibodat bilan bedor o‘tkazgandek bo‘ladi. Kim bomdod namozini jamoat bilan o‘qisa, xuddi kechaning hammasini namoz o‘qib o‘tkazgandek bo‘ladi», deganlar» 

Imom Muslim, Abu Dovud va Termiziy rivoyat qilgan.

Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambar alayhissalom bunday deganlar: «Bir kishining boshqa bir kishi bilan o‘qigan namozi yolg‘iz o‘zi o‘qigan namozidan afzaldir. Uning ikki kishi bilan o‘qigan namozi bir kishi bilan o‘qiganidan afzaldir. Qanchalik ko‘paysa, Alloh azza va jalla uchun shuncha mahbubdir». 

Masjidlarda uch kishidan ortiq namozxonlarning to‘planib, imom rahbarligida ado etiladigan farz namozlari jamoat namozidir. Sog‘lom, balog‘atga yetgan, oqil erkaklarga besh vaqt farz namozlarini jamoat bilan o‘qish sunnat bilan sobit bo‘lgan vojibdir. Jamoatga bormay, namozni doimo uyida yolg‘iz o‘qiydigan odamning guvohligi shar’an qabul qilinmaydi. Farz namozlar imomga ergashib, jamoat bo‘lib o‘qiladi. Ikki kishi bo‘lsa, iqtido qiluvchilar imomning yonida, agar uch yo undan ko‘p kishi bo‘lsa, imom oldinda, qolganlar uning ortida saf tortishadi. Iqtido qiluvchilar uch kishidan ko‘p bo‘lgan holda ularning imomning yonida turishlari tahrimiy makruhdir.

Namozni masjidlarda jamoat bilan o‘qish afzal bo‘lib, namozxonlar orasidagi ijtimoiy aloqalarni mustahkamlaydi, kuch jamoatda, birlikda ekanini anglatadi, ijtimoiy bog‘lanish va hamkorlikni kuchaytiradi. Jamoat namozi kishilar o‘rtasida tenglikni namoyish qiladigan eng muhim omil. Namozda bandalar kim bo‘lishidan qat’i nazar, bir joyda, bir safda turib, bir xil amalni bajaradilar va Alloh taologagina banda ekanlarini izhor etadilar.

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Jamoat namozi yolg‘iz namozdan (ya’ni yolg‘iz o‘quvchining namozidan) yigirma yetti daraja ortiqdir», deganlar 

Imom Buxoriy va Muslim rivoyat qilgan. 

Shunday bo‘lgach, Islom barcha musulmonlarni imkoni boricha namozni jamoat bilan o‘qishga chaqirgan, jamoat namoziga borishdan eringan, o‘zini tortganlarga ta’na qilgan, namozni jamoat bilan o‘qishga hech narsa mone, sabab bo‘lolmasligini ta’kidlagan. Quyida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning bu to‘g‘ridagi ta’limlari va ko‘rsatmalaridan ayrimlarini keltirib o‘tamiz. 

Abu Dardo roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Qishloqdami, sahrodami uch kishi bo‘lsayu ular ichida jamoat namozi qoim qilinmasa, albatta shayton ularga ega chiqar. Jamoatni lozim tut», dedilar». 

Abu Dovud, Nasoiy va Ahmad rivoyat qilgan.

Imom Muslim keltirgan rivoyatda mashhur sahobiy Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu shunday deganlar: «Kim ertaga Alloh taologa musulmon holida ro‘para bo‘lishdan xursand bo‘lsa, namozlarni azoni aytilgan joyda ado qilsin. Alloh Payg‘ambarimizga (sollallohu alayhi vasallam) hidoyat sunnatlarini shariatga kiritgandir. Albatta jamoat namozi hidoyat sunnatlaridandir. Agar siz manavi keyin qolganga o‘xshab uyingizda namoz o‘qisangiz, Payg‘ambaringizning sunnatini tark qilgan bo‘lasiz. Agar Payg‘ambaringizning sunnatini tark qilsangiz, zalolatga ketgan bo‘lasiz. Bizning ichimizda faqat nifoqi ochiq-oydin bo‘lgan munofiqqina jamoat namozidan qolishini ko‘rganman. Ba’zi kishilarni ikki kishi ko‘tarib kelib, safga turg‘azib qo‘yar edi». 

Hasan Basriy roziyallohu anhu: «Kimning ota-onasidan biri unga shafqat qilib, jamoatdan man qilsa, gapiga kirmasin», deganlar,

Ushbu dalillardan kelib, hanafiy, molikiy, shofe’iy mazhablari jamoat namozlari – sunnati muakkada (ta’kidlangan sunnat), deyishgan va musulmonlarni jamoat namozlarini tark etmaslikka chaqirishgan. 

Bandalarning namozda jamoat shaklida imomga bo‘ysunishi, bir maqsadga yo‘nalish ko‘rinishlari namoyon bo‘ladi. Hatto jamoat namozi orqali musulmonlar bir-birlari bilan tanishib, birodar bo‘ladilar, yaxshilik va taqvo yo‘lida hamkorlik qilishga, bir-birlarining hollaridan xabar olishga odatlanadilar. Oralarida bemor, mazlum, hojatmandlar chiqib qolsa, yordam beradilar. Shu bilan birga, ular bir-birlarining xatolarini ham tuzatadilar. 

Jamoat bilan o‘qiladigan namozga: «Jamoat namozidagi imomga iqtido qildim» mazmunida niyat qilish kerak. Imom takbiri tahrima aytgach, jamoat ham takbiri tahrima aytib qo‘llarini bog‘laydi va ichida «Sano»ni o‘qib, jim turadi. Jamoat qiyomda turganida rakatlarning hech qaysisida bundan boshqa hech narsa o‘qimaydi, faqat namozda imom ovoz chiqarib Fotiha surasini o‘qib bo‘lgach, ichida «omin» deydi. 

Jamoat namozidagi namozxon ruku’da uch karra «Subhana robbiyal ’aziym» deydi. Imom «Sami’allohu liman hamidah» deya qomatini to‘g‘rilaganida jamoat qaddini rostlagach ichida «Robbana! Lakal-hamd» deydi. Sajdalarda esa, odatdagidek, uch karra «Subhana robbiyal‑’alaa» deyiladi. 

Qa’dai uloda avval tashahhudni, qa’dai oxirda tashahhud, salavot va duolar o‘qiladi hamda imom bilan salom beriladi. Imom ortida namoz o‘qigan namozxon (muqtadiy) barcha ruknlarni ado etishda imomga ergashadi, undan oldin bajarmaydi. 

Bir rakatning ruku’ida, ya’ni imom hanuz ruku’da turgan paytda niyat qilib, imomga yetib olgan namozxon o‘sha rakatga yetishgan hisoblanadi. Agar namozxon to‘rt rakatli bo‘lmagan farz namozlaridan birini o‘qishni boshlab, uning birinchi rakati sajdasiga borgan yoki hali bormaganida jamoat shu namozni ado etishi uchun imom takbiri tahrima aytsa, namozxon o‘qilayotgan namozni buzadi va imomga iqtido qiladi (ergashadi). Agar to‘rt rakatli namoz bo‘lsa, ikki rakatini tugatib, keyin imomga iqtido qiladi. 

Agar to‘rt rakatli farz namozning uch rakatini ado etgan bo‘lsa, to‘rtinchi rakatni ham oxiriga yetkazadi va salom berib, nafl o‘qish joiz bo‘lgan vaqtda bo‘lsa, nafl deb niyat qilgan holda jamoat namoziga qo‘shiladi. 

Bu hol asr va bomdod namozida bo‘lsa, jamoatga qo‘shilmaydi, chunki asr va bomdod namozidan keyin nafl namoz o‘qish makruhdir. Shuningdek, shomda ham, chunki nafl namoz uch rakatli bo‘lmaydi. 

Bomdod namozining farzi boshlanganida yoki o‘qilayotganida kelgan namozxon uning sunnatini o‘qisa jamoatdan qoladigan bo‘lsa, bomdodning sunnatini tark etib, farziga iqtido qiladi. Bu tark qilgan sunnatining qazosini o‘qimaydi. Lekin u bomdodning farzini ham, sunnatini ham qazo qilgan bo‘lsa, u holda har ikkovini ham keyin o‘qiydi. 

Agar mazkur holatda bomdod namozining sunnatini o‘qisa-yu, farzning ikkinchi rakatini jamoat bilan o‘qishga ulguradigan bo‘lsa, u holda bomdodning sunnatini o‘qiydi.

Peshin namozining sunnatini o‘qiyotgan odam peshinning farziga aytilgan takbirni eshitsa ham sunnat namozini tark etmaydi, balki sunnatni tugatib, undan keyin farzga iqtido qiladi. Agar hali sunnatni boshlamagan paytida farzga takbir aytilsa, sunnatni tark qiladi. So‘ngra tark qilingan to‘rt rakatli sunnatni peshinning oxirgi ikki rakatli sunnatidan oldin o‘qiydi. 

Imomga ergashuvchilar (iqtido qiluvchilar) qay holatda ergashganlariga qarab uch toifagaga – mudrik, lohiq va masbuqqa bo‘linishadi. 

Namozni boshidan to oxirigacha imomga to‘la ergashib o‘qiganlar «mudrik» deyiladi. 

Imomga namoz boshida ergashganidan keyin bir yo undan ko‘proq yoki bir rakatning ba’zi qismida imomdan ortda qolgan kishi «lohiq» bo‘ladi. Lohiq namozda uxlab qolib yoki saflarning o‘ta zichligidan ruku’ yo sajda qilishda imomdan ortda qolib ketgan kishidir. Masalan, lohiq sajdadan so‘ng ko‘zi uyquga ketib qolib bir rakat ortda qolgan bo‘lsa, qiyomda qiroat qilmay bir lahza turgach, ruku’ga boradi. So‘ng sajda qiladi va imomga yetib oladi. Agar imom sajdaga borganida lohiq ruku’ qilmagan bo‘lsa, oldin ruku’ qilib, so‘ng sajdaga boradi. 

Jamoat namoziga bir yoki undan ortiq rakat kechikib qo‘shilgan kishi «masbuq» deyiladi. Imom salom berib namozni tugatgunicha masbuq unga ergashishi mumkin. Imom salom berganidan so‘ng namozning qoldirgan rakatlarini o‘qishga turadi. Bunda u oldin «sano» o‘qiydi, ortidan ta’avvuz («A’uzu billahi») va tasmiya («Bismillah») aytadi. Masalan, uch yoki to‘rt rakatli farz namozlarining oxirgi bir rakatida imomga iqtido qilayotgan kishi qoldirgan (o‘qishga ulgurmagan) rakatlarini quyidagicha o‘qiydi: imom salom berganidan so‘ng masbuq o‘rnidan turib «sano» o‘qiydi, ta’avvuz va tasmiya aytadi. Oldin Fotiha surasini, unga zam qilib yana bir surani qiroat qiladi. So‘ng ruku’ va sajda qiladi. Keyin qa’daga o‘tiradi va tashahhud o‘qiydi. Keyin qiyomga turib, tasmiya aytganidan so‘ng surai Fotihani va yana bir surani o‘qiydi, ruku’ va sajda qiladi. Agar namoz uch rakatli bo‘lsa, qa’da qilib, tashahhud, salavot va duo o‘qib namozni tugatadi. Agar namoz to‘rt rakatli bo‘lsa, o‘tirmay qiyomga turadi, faqat tasmiya bilan Fotiha surasini o‘qiydi, keyin ruku’ va sajda qilib, so‘ng o‘tiradi. Tashahhud, salavot va duo bilan namozini tugatadi. Imom ruku’da turganida kech qolib kelgan masbuqning yo‘l-yo‘lakay niyat qilganicha shoshilib ruku’ga ketayotgan holida takbirni aytish bilan u imomga ergashgan bo‘lmaydi. Balki avval tik holida takbiri uvloni aytib, namozga qo‘shiladi. So‘ng takbir aytib ruku’ga boradi. 

Masbuq uch holatda: namoz vaqti chiqib ketayotgan bo‘lsa; mahsiga tortilgan mas'h muddati tugayotgan bo‘lsa; oldidan kishilarning kesib o‘tishlari xavfi bo‘lsa, imomning salom berishini kutib o‘tirmay, tashahhud o‘qish miqdoricha o‘tirib, so‘ng qoldirgan rakatlarini o‘qishga turib ketishi mumkin. 

Jamoat bilan peshin, shom va xuftonning farzlari o‘qib bo‘lingach, sunnat namozini o‘qishga tezda turish sunnatdir. Imom sunnat namozlarini farz namozni ado qilgan joyidan o‘ngga yoki chapga yo ortga o‘tib o‘qiydi. Imom bomdod va asr namozlarini o‘qib bo‘lgach, agar kechikib kelib namoz o‘qiyotganlar bo‘lmasa, qavmga qarab o‘tirgan holda duo qiladi. Namoz o‘qiyotganlar orqa saflarda bo‘lsa ham imomning to‘g‘risida turgan bo‘lishsa, imom ularga yuzlanib duo qilmaydi. Kech qolganlar namozlarini qolganini ado qilayotganlarida imom baland ovozda tasbeh va takbirlarni aytishi joiz emas.

NAMOZDAGI SAFLAR TARTIBI

Jamoat namozida namozxonlar saflarining jips, to‘g‘ri va bir tekisda bo‘lishi dinimiz talablaridandir. Shuning uchun imomlik qiluvchi jamoat namozida hozir bo‘lganlarni namozdagi saflarni to‘g‘ri va jips tortishga buyurishi lozim. 

Agar bir kishi imomga iqtido qilayotgan bo‘lsa, u imomning o‘ng tarafida, oyog‘ining uchini imomning tovonlariga barobar qilib turadi. Bordi-yu, iqtido qiluvchilar bir kishidan ko‘p bo‘lsa, ular imomning ortidan saflanishadi. 

Imomga iqtido qilib namoz o‘quvchilarning avvalgi safida balog‘atga yetgan erkak kishilar, keyingi saflarda esa balog‘atga yetmagan yosh bolalar hamda so‘nggi saflarda ayollar turishadi. 

Safning to‘g‘riligi oyoq to‘piqlarining bir chiziqda turishi bilan bo‘ladi. Jamoat ko‘p bo‘lib, bir necha saf tortilsa, saflar imom ortidan o‘ng va chap tomonga qarab teng to‘ldirib boriladi. Kelgan odam oldingi safda bo‘sh joy bo‘lgani holda keyingi safda turmasligi kerak. Yosh bolalar kattalardan so‘ng saf tortishadi. Agar jamoatda birgina yosh bola bo‘lsa, u kattalar safiga qo‘shiladi. 

Ayollar imomga iqtido qilganda imom ularga imom ekanini niyat qilmasa, ayollarning namozi durust bo‘lmaydi. Imom o‘ziga iqtido qilgan ayollarga imomlikni niyat qilganida ayol bilan yonma-yon va uning orqasida safda turgan kishilarning namozi buziladi. Agar imom o‘sha ayolga imomlikni niyat qilmagan bo‘lsa, unda ayolning namozi buziladi. 

IMOMLIKKA KIMLAR LAYOQATLI?

Kimlar imomlikka layoqatli ekani haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ushbu hadisi shariflari bor. 

Abu Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: 

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Qavmga ularning ichidan Allohning kitobiga qoriroqlari imom bo‘ladi. Agar qiroatda barobar bo‘lsalar, sunnatni yaxshi biladiganlari. Agar sunnatda ham barobar bo‘lsalar, hijrati qadimgi bo‘lganlari. Agar hijratda ham barobar bo‘lsalar, yoshi katta bo‘lganlari bo‘ladi. Bir odam hech qachon boshqa birovga uning saltanatida imomlik qilmasin va uning uyidagi o‘zi uchun tayyorlangan joyga o‘tirmasin. Magar uning izni ila bo‘lsa, mayli», dedilar» 

Imom Muslim, Abu Dovud, Termiziy va Nasoiy rivoyat qilishgan. 

Quyidagilar imomlikka layoqatli kishilar hisoblanadi: 

– shariat, namoz hukmlarini yaxshi bilgan, namozi buzilmaydigan darajada qiroat qiladigan kishilar;

– agar ular ikki kishi bo‘lsa, qiroati yaxshirog‘i;

– agar bu masalada layoqati teng chiqib qolsa, parhezkorrog‘i, taqvodorlari imomlikka loyiqroqdir;

– yuqoridagi uch holatda ham barobar bo‘linsa, unga aqliga zaiflik yetmagan yoshi ulug‘roq namozxon imomlikka o‘tadi. 

Quyidagilarning imom bo‘lishlari makruh sanaladi: 

– a’robiy (sahroda yoki tog‘ tagida yashovchi), ilmsiz kishilarning;

– fosiq odamlarning;

– ko‘zi ojiz kishilarning;

– bid’at ishlarni qiluvchilarning (shia, mo‘taziliy, havorij mazhablaridagilar);

– valadi zino, ya’ni zino orqali tug‘ilgan kishilarning imom bo‘lishlari makruhdir. 

Quyidagi hollarda imomlarga iqtido qilish mumkin: 

1. Tahorat olgan kishi uzri bo‘lgani uchun tayammum qilgan kishiga iqtido qilishi mumkin. 

2. Tahoratda oyog‘ini yuvgan kishi mahsiga mas'h tortgan kishiga iqtido qilishi mumkin. 

3. Tik turib namoz o‘qishga qodir odamning o‘tirib namoz o‘qishga majbur bo‘lgan imomga iqtido qilishi mumkin. 

4. Ishora bilan namoz o‘quvchiga faqat ishora bilan namoz o‘qiydigan kishi iqtido qilishi mumkin. 

5. Nafl namoz o‘quvchi kishi farz namoz o‘qiyotgan kishiga iqtido qilishi mumkin. 

Quyidagi hollarda imomga iqtido qilish nojoiz, ya’ni mumkin emas: 

– qori kishining harflarni maxrajidan (joyidan) chiqara olmaydigan kishiga iqtido qilishi;

– erkak kishining ayol va bolalarga iqtido qilishi;

– sog‘lom kishining uzrli kishiga iqtido qilishi;

– kiyimli kishining yalang‘och kishiga iqtido qilishi;

– namozni yetuk holda ado etuvchi (ruku’, sajdalarini tom qiluvchi) kishining ruku’ va sajdalarni ishora bilan qiluvchi kishiga iqtido qilishi;

– farz namoz o‘quvchining nafl namoz o‘qiyotganga iqtido qilishi;

– bir farz namozini o‘qiyotgan kishining boshqa farz namozini o‘quvchiga iqtido qilishi mumkin emas. 

Imomlik qiluvchi kishi qiroatini qavmga malol keladigan darajada uzun qilib o‘qimasligi kerak. Imom bomdodning farzida, shom va xufton namozlari farzining oldingi ikki rakatida ovoz chiqarib (jahriy) qiroat qiladi. Barcha namozlarda, ayniqsa bomdod namozining farzida avvalgi rakatning qiroati ikkinchi rakatning qiroatidan uzunroq qilinadi. Imomga iqtido qilgan kishi qiroat qilmaydi. 

MASJID ODOBLARI

Masjidlar namozlarni jamoat bilan ado etish joylaridir. Masjidlar Allohning toati va zikri bilan mashg‘ul bo‘linadigan makonlar bo‘lgani uchun ular «Allohning uylari» deya vasf qilinadi. Qur’oni Karimda masjidlarning fazli va ahamiyati haqida ko‘plab oyati karimalar kelgan. Alloh taolo marhamat etadi: «Allohning masjidlarini faqat Allohga va oxirat kuniga iymon keltirgan, namozni to‘kis ado etgan, zakotni (haqdorlarga) ato qilgan va yolg‘iz Allohdangina qo‘rqadigan zotlargina obod qilurlar. Ana o‘shalar hidoyat topuvchi zotlar bo‘lsalar, ajabmas» (Tavba surasi, 18-oyat)«Albatta (barcha) masjidlar Allohnikidir. Bas, (masjidlarda) Alloh bilan birga yana biron kimsaga duo-iltijo qilmanglar!» (Jin surasi, 18-oyat); «(U chiroq) bir uylarda (ya’ni, masjidlarda yoqilurki), Alloh ularni baland ko‘tarib (bino) qilinishiga va ularda O‘zining nomi zikr qilinishiga izn bergan (ya’ni, amr qilgan) edi. U (masjidlarda) erta-yu kech U Zotni poklaydigan kishilar borki, ularni na tijorat va na oldi-sotdi Allohni zikr qilishdan, namozni to‘kis ado etishdan va zakotni (haqdorlarga) ato etishdan mashg‘ul qila olmas» (Nur surasi, 36–37-oyatlar). Abu Said Xudriydan rivoyat qilingan qudsiy hadisda Alloh taolo aytadi: «Yerimdagi uylarim masjidlardir. Undagi Mening ziyoratchilarim masjidlarni obod qiluvchilardir» (Abu Nuaym rivoyat qilgan)

Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning masjidlar fazilati haqidagi bir necha hadisi shariflari bor. 

Rasululloh solallohu alayhi vasallam shunday marhamat etadilar: «Masjidga (ko‘ngli) bog‘langan kishini ko‘rsangiz, uning iymoniga guvohlik bering», deganlar («Halabi Kabir»)

Abu Hurayra roziyallohu anhu rivoyat qilishlaricha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Alloh taologa makonlarning yaxshisi masjidlar, yomonrog‘i bozorlardir», dedilar (Imom Muslim rivoyat qilgan);

Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam: «Masjidlar muttaqiy zotlarning joylaridir», deganlar (Imom Muslim rivoyat qilgan);

Usmon ibn Affon roziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning: «Kim Alloh rizosini istab bir masjid qursa, Alloh jannatda unga bir uy qurib beradi», deganlarini eshitganman» (Imom Buxoriy, Muslim, Termiziy va Nasoiylar rivoyat qilgan);

Abu Zarr roziyallohu anhu rivoyat qilishlaricha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim Alloh uchun kaklik uyidek bo‘lsa-da, masjid qursa, Alloh uning uchun jannatda bir ko‘shk barpo qiladi», dedilar (Ahmad ibn Hanbal, Bazzorlar rivoyat qilgan);

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Kim uyida tahorat qilib, Allohning uylari (masjidlar)dan biriga Allohning farzlaridan birini ado etish uchun yurib borsa, uning ikki qadamidan biri ila xatosi o‘chadi, boshqasi bilan darajasi ko‘tariladi» (Imom Muslim, Termiziy va Nasoiy rivoyat qilishgan);

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Masjiddan qancha uzoq bo‘lganning ajri shuncha ulug‘ bo‘lur», dedilar (Imom Muslim va Abu Dovud rivoyat qilgan)

Shuning uchun musulmonlar masjidlarni ikrom-ehtirom qilishlari, ularda makruh sanalgan amallarni qilmasliklari, uning tozaligi va obodligi borasida qayg‘urishlari lozim. Masjid odoblarining asosiylari quyidagilardir: 

Masjidga otlanayotgan namozxon sunnatga muvofiq kiyinib, o‘zini har tomonlama poklab – tozalanib borishi kerak. Samura roziyallohu anhudan rivoyat etilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Libosning oqini kiyinglar, chunki oqlari pokizaroq va yaxshiroq bo‘lur», deganlar (Imom Termiziy rivoyat qilgan)

Burayda roziyallohu anhu: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam odatda yelkadan oshirib kiyilmaydigan (adyolga o‘xshash) matolar bilan namoz o‘qishdan, egnida yaktagi yo‘q kishining shalvar bilan namoz o‘qishidan qaytarganlar», dedilar. Erkak kishining ko‘ylak, lozim, salla bilan namoz o‘qishi mustahab hisoblanadi. Faqat bir uzun ko‘ylak bilan o‘qisa ham, makruh emas. Lekin bir shim (shalvar)ning o‘zi bilan o‘qishi makruhdir («Fatovoi Olamgiriya»)

Masjidga boruvchilarning ayniqsa tishlarini tozalab, noxush hidlarni yo‘qotib borishlari zarur. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat etilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Agar ummatimga mashaqqat bo‘lishini o‘ylamaganimda albatta ularni har namoz oldidan misvok qilishga buyurar edim», deganlar (Imom Buxoriy, Muslim, Abu Dovud, Termiziy, Nasoiy rivoyat qilishgan). Payg‘ambar alayhissalom namoz o‘qish uchun misvok ishlatmasdan uylaridan chiqqan emaslar (Tabaroniy rivoyat qilgan)

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinishicha, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Kim ertami-kechmi masjid tomon borsa, Alloh taolo unga har erta va kech yurganda jannatdan manzil tayyorlaydi». Yana Abu Hurayra roziyallohu anhudan Imom Muslim, Imom Nasoiy va Imom Termiziylar rivoyat qilgan hadisda aytilishicha, Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam: «Kim o‘z uyida tahorat qilib, Allohning uylari (masjidlari)dan biriga Allohning farzlaridan birini ado etish uchun yurib borsa, uning ikki qadamidan biri ila xatosi o‘chadi, boshqasi ila darajasi ko‘tariladi», deganlar. Shuning uchun masjidlar uyingizdan qancha uzoq bo‘lsa-yu ko‘p qadam bossangiz, savobi shuncha ulug‘ bo‘ladi. 

Ibn Abbos roziyallohu anhumo Rasulullohning sollallohu alayhi vasallam masjidga borishlarini shunday sifatlaydilar: «Muazzin bomdod namoziga azon aytgandan so‘ng Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam masjid tomon yo‘l olar edilar hamda shunday duo qilardilar: «Ey Allohim, qalbimni va tilimni nurli qilgin, qulog‘imda va ko‘zimda nur qilgin, oldimdan ham, ortimdan ham, ustimdan ham va ostimdan ham nur yog‘dirgin, ey Allohim, o‘zimdan ham nuringni darig‘ tutma!»

Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam aytganlarki, qachon bir odam masjidga kelsa, albatta oyoq kiyimining ostiga qarasin, agar unga najasot yoki ifloslik tekkan bo‘lsa, uni yerga ishqab yaxshilab tozalasin (Bordi-yu oyoq kiyimlari toza bo‘lsa ham sunnatni barpo qilmoq uchun ularni yerga surtib olgan ma’qul). 

Masjidga ketayotganda odob va tavoze bilan qadam tashlash, salom beruvchilarning salomiga alik olish, yo‘lda musulmonlarga halal beruvchi tosh, shox-shabba, tikan va boshqa narsalarni chetga olib qo‘yish ham zarur vazifalardandir. 

Abu Muso shunday naql qiladilar: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Namozdan eng ko‘p savob oladigan kishi masjiddan eng olisda turadigan odamdir, chunki u ko‘p yurib, ko‘proq aziyat chekib masjidga keladi», deganlar. 

Ka’bul Axbor roziyallohu anhu shunday deganlar: «Mo‘minlarga shaytondan himoyalanish uchun uchta qo‘rg‘on bor, bular masjid, Allohni zikr etish va Qur’on o‘qishdir»

Xotin-qizlar masjidga borishdan man etilmaydi. Ammo mazhabimiz ko‘rsatmalariga ko‘ra ayollarning masjidga borishlari rag‘batlantirilmaydi: «Ayol kishining yolg‘iz o‘qigan namozining savobi masjidda o‘qigan namozining savobidan yigirma besh marta ko‘pdir» (Muslim va Abu Dovud rivoyat qilishgan). Rasululloh davrlarida ayollarning masjidga borishlariga ruxsat berilgan edi, lekin turli fitna-fasodlar ko‘payib ketgach, bu cheklab qo‘yildi. Oisha onamiz: «Agar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hayot bo‘lib, ayollarda paydo bo‘lgan ushbu zebu-ziynatlarni ko‘rganlarida edi, Bani Isroil kabi ularning masjidlarga borishlarini albatta man qilgan bo‘lur edilar», degan ekanlar (Imom Buxoriy rivoyat qilgan)

Yana Abu Dovud Abdulloh roziyallohu anhudan shunday rivoyat qilgan: «Payg‘ambar alayhisalom: «Ayol kishining hujrasidagi namozi hovlisidagi namozidan, qaznog‘idagi namozi hujrasidagi namozidan afzaldir», dedilar». Boshqa bir rivoyatda esa: «Ayollaringizni masjidlardan man qilmang, ammo hujralari ular uchun yaxshiroqdir», deganlar. 

Masjidga ertaroq, shoshilmay, viqor bilan yurib borish ham masjidga borishning odoblaridandir. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Odamlar namozga ertaroq borishning qanday savobi borligini bilganlarida masjidga qarab kimo‘zarga yugurgan bo‘lardilar, xufton va bomdod namozining savobini bilganlarida masjidga emaklab bo‘lsa ham borardilar», dedilar. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Namozga takbiri iqomat aytilayotgan bo‘lsa, yugurib-hovliqib kelmanglar, balki vazminlik bilan ohista yurib kelinglar. Yetgan joyingizdan (jamoatga qo‘shilib) o‘qiyvering, yetolmaganingizni to‘ldirib o‘qib oling», dedilar (Imom Buxoriy, Muslim, Termiziy rivoyat qilgan)

Masjidga kirishning ham o‘ziga xos tartib-odoblari bor: 

1. Masjidga o‘ng oyoq bilan kirib, chap oyoq bilan chiqiladi. 

2. Kirish-chiqishda sunnatda kelgan ma’sur duolarni o‘qiladi. Masjidga kirayotgandagi duo: 

«Bismillahi. Allohumma, solli ’alaa sayyidinaa Muhammadin va ’alaa olihi va sahbihi va sallim. Allohumma, iftah liy abvaaba rohmatika».

Ma’nosi: «Allohning ismi bila (kiraman). Allohim! Sayyidimiz Muhammad alayhissalomga va u zotning oila a’zolariga hamda sahobalariga salavotu salomlar bo‘lsin. Allohim! Menga rahmat eshigingni ochgin». 

Masjiddan chiqayotgandagi duo: 

«Bismillah. Allohumma, solli ’alaa sayyidinaa Muhammadin va ’alaa olihi va sahbihi va sallim. Allohumma, innii as’aluka min fazlika» 

Ma’nosi: «Allohning ismi bilan. Allohim! Sayyidimiz Muhammad alayhissalomga va u zotning oila ­a’zolari hamda sahobalariga salavotu salomlar bo‘lsin. Allohim! Men Sendan fazlingni so‘rayman».

3. Masjidga kirganda namoz o‘qish makruh bo‘lmagan vaqt bo‘lsa, ikki rakat «Tahiyyatul masjid» namozini o‘tirmasdan oldin o‘qib olinadi. 

4. Masjidga tahoratli kirib, turli najosatlardan pok bo‘linadi. 

5. Imom odamlarga masjidda va’z-irshod qilib, ularga ta’lim berayotgan bo‘lsa, ovozini ko‘tarmaslik kerak. 

6. Xutba o‘qilayotganda jim turiladi, chunki xutbaga quloq solib, diqqatni berib turish vojibdir. 

7. Namoz o‘qiyotgan kishining oldidan kesib o‘tmaslik, xususan, juma kunlari odamlarning yelkalaridan oshib oldingi safga yorib o‘tmaslik lozim. Chunki bular haromga yaqin makruhlardandir. 

8. Poklikka rioya qilish masjidda bo‘lishning eng muhim odoblaridandir. 

9. Masjidga badbo‘y hid bilan kirmaslik kerak. Misol uchun piyoz, sarimsoq, nos, sigaret kabi narsalarni iste’mol qilib, so‘ng masjidga kirsa, o‘zidan kelayotgan sassiq hid bilan namozxonlarga ozor beradi. Bu ham haromga yaqin makruhlardan hisoblanadi. 

10. Masjidda viqor va osoyishtalik bilan yurish kerak. Hovliqish va shoshqaloqlikdan saqlanish lozim. Agar jamoatga yoki biror rakatga kech qolayotgan bo‘lsa ham, shoshilmaslik darkor. Sekin-astalik bilan jamoatga kelib qo‘shiladi (yeta olmagan rakatlarini yuqorida bayon qilganimizdek o‘qib qo‘yadi). 

Masjidda bo‘lishning ham o‘ziga xos tartib-odoblari bor: 

Masjidga kirgan namozxon uning ichida g‘oyatda odob va tavoze bilan o‘tirishi lozim. Masjidda insoniyatni yuqori va oliy darajaga ko‘tarib, uni poklaydigan amallargagina ruxsat etiladi. Masjidda Allohning zikri, ya’ni tasbeh, tahlil, takbir va qiroat, hadis, tafsir hamda fiqh ilmlaridan dars qilinadi, u yerda o‘tiruvchilar odamlarni yaxshi amallarga targ‘ib qilib, yomon ishlardan qaytarishlari zarur. 

Masjidda dunyo ishlari bilan mashg‘ul bo‘lish, savdo-sotiq qilish, dunyo so‘zlarini so‘zlash, o‘yin-kulgi qilish, talashib-tortishish va qattiq bahslashish, shovqin-suron ko‘tarish va bir-birini haqoratlash harom amallardandir. Masjidda hunar qilish, sotish maqsadida xat bitish, haq evaziga maktabdorlik qilish makruhdir. Ammo haq olmay, xolis Alloh taolo uchun o‘qitsa, makruh bo‘lmaydi. Yana masjidga foyda uchun daraxt o‘tqazish, ekin ekish, taom yeyish ham joiz emas. Faqat e’tikof o‘tirgan musulmonlarga, g‘arib (musofir) kishilargagina masjidda taom yeyishga ijozat berilgan. Bu haqda «Maslakul-muttaqiyn» kitobida batafsil yozilgan. 

Termiziy va Nasoiy keltirgan rivoyatda shunday deyilgan: «Payg‘ambar alayhissalom masjidda she’r aytishdan, oldi-sotdi qilishdan va juma kuni namozdan oldin halqa bo‘lib o‘tirishdan qaytardilar». «Solati Mas’udiy»da aytilishicha, hadisi sharifda shunday deyilgan: «Har kim masjidda dunyoviy so‘zlarni gapirsa, masjid farishtalar uchun badbo‘y islarga to‘lib, ular namozxonlarning og‘izlari sassiqligiga toqat qilolmay, masjidni tark etib chiqib ketadilar. Ular shunda Alloh taologa iltijo qilib: «Ey Parvardigoro, bandalaring bizlarni uyingdan haydab chiqarib yubordi», deb shikoyat qilishadi. Alloh taolo: «O‘zimning izzatim va jalolimga qasamyod qilib aytamanki, Men Parvardigordirman, ularga qisiq ko‘zli, berahm bir jamoani ro‘para qilurmanki, ularni ham uylaridan quvib chiqargaylar», deydi». Soib ibn Yazid shunday rivoyat qiladi: «Masjidda turgan edim, bir kishi mayda tosh otib meni chaqirdi, qarasam, hazrati Umar ekanlar. «Anovi ikki kishini olib kelgin», dedilar. Ikkovini boshlab keldim. «Kimsizlar, qayerliksizlar?» deb so‘radilar hazrati Umar. Ular: «Toiflikmiz», deyishdi. «Agar Madina ahlidan bo‘lganingizda kuningizni ko‘rsatardim, bu qanaqasiki, Rasululloh masjidlarida ovozlaringizni ko‘tarasizlar?» dedilar hazrati Umar». 

Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom: «Juma kuni imom minbarda xutba qilib turganda, unga quloq solish o‘rniga gaplashib o‘tirguvchi odam bamisoli ustiga kitob ortilgan eshakdir. Shunday odamga «Jim o‘tir» deb ogohlantirgan odamning ham juma namozi qabul bo‘lmaydi», deganlar. 

«Majma’ul-maqsud» kitobida keltirilishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday deganlar: «Mo‘min kishi masjidda go‘yo baliq suvda yayragandek chunon xursand bo‘lg‘ay, munofiq kishi esa qush qafasga tushib qolgandek g‘amgin bo‘lar». Yana Payg‘ambar alayhissalom shunday deganlar: «Masjid barcha parhezkorlarning (taqvolilarning) uyidir, demakki, qachon masjidga kirsang, undan chiqishga shoshilma!»

Masjidda, ayniqsa, juma namozi paytida safda turgan kishilarning orasini yorib o‘tish, biror birodarini turg‘izib yuborib, o‘rniga o‘tirib olish ham maqbul emas. Chunki Nofe’ roziyallohu anhuning rivoyat qilishicha, Payg‘ambar alayhissalom bu odatlarni jumada ham, boshqa namozlarda ham qoralaganlar. Juma kuni imom xutba o‘qiyotganida gapirish u yokda tursin, o‘zaro suhbatlashayotganlarni tinchitish ham noo‘rindir. 

Payg‘ambar alayhissalom har gal masjiddan chiqayotganlarida «Allohumma, innii a’uuzu bika minal iblisi va junudihi», ya’ni «Allohim, shayton va uning lashkari(ning ishlari)dan Sendan panoh so‘rayman», degan duoni o‘qir edilar. Rivoyat etilishicha, Rasuli akram alayhissalom: «Sizdan har biringiz masjiddan chiqmoqchi bo‘lganda bu duoni o‘qisin, hech shubha yo‘qki, unga shaytonning ziyoni yetmaydi», deganlar. 

Masjid ichida quyidagi ishlarni qilish makruh sanaladi: 

1. Masjid ichidan uzrsiz yo‘l qilib olish. 

2. Masjidda uxlash (ammo e’tikof o‘tiruvchi va joyi yo‘q musofirning masjidda uxlashi makruh emas). 

3. E’tikof o‘tiruvchilardan boshqalarning masjidda ovqatlanishlari. 

4. Zikr-tasbehlarda ovozni ko‘tarib namozxonlarga xalaqit berish yoki cho‘chitib yuborish. 

5. Masjidda dunyo ishlaridan bo‘lgan gap-so‘zlarni gaplashish. 

6. Masjidda oldi-sotdi qilish. 

7. Tahoratni ushlab turolmaydigan, masjidni najosat qilib qo‘yish ehtimoli bo‘lgan go‘daklarning masjidga kirishi. 

8. Masjidda tupurish, burun qoqish, balg‘am tashlash. 

9. Yo‘qolgan narsani masjidda e’lon qilish. 

10. Masjidda she’r aytish (ammo Haqqa da’vat qilish, hikmatli so‘zlar bilan Alloh ne’matini eslatish, Rasululloh alayhissalom sifatlari zikri, taqvodorlar sifati kabi mavzulardagi she’rlar mustasno). 

  11. Masjid ichida tilanchilik qilish yoki tilanchiga pul berish.

QAZO NAMOZLARINI ADO ETISH

Besh vaqt namozni o‘z vaqtida o‘qish «ado», uzrli sabab bilan vaqti o‘tganidan keyin o‘tash «qazo» deyiladi. Uzrli sabab bilan vaqtida o‘qilmagan farz va vitr namozlarining qazosi o‘qiladi. Juma, hayit (iyd), janoza, sunnat namozlarining qazosi o‘qilmaydi. Faqat bomdod namozining sunnati o‘sha kuni tushgacha farzi bilan birga o‘qiladi. 

Farz namozlarini o‘z vaqtida o‘qish qat’iy lozimdir. Kim namozning vaqtini uzrsiz o‘tkazib yuborsa, gunohi kabiralardan birini qilib qattiq gunohkor bo‘ladi. Qur’oni Karimda shunday marhamat qilinadi: 

«Albatta, namoz mo‘minlarga vaqtida farz qilingandir» (Niso surasi, 103-oyat)

Ammo ba’zi uzrlar sababi bilan namoz qazo bo‘lishi mumkin. Bu uzr ikki xil bo‘ladi: 

1. Qazosi o‘qilmaydigan uzrlar: 

a) hayz va nifos ko‘rgan ayollar namozni tark qilishadi, pok bo‘lishgandan keyin ham qazo bo‘lgan namozlarini o‘qishmaydi. 

b) kamida olti vaqt namoz muddatida hushidan ketib, o‘ziga kelmagan ham o‘ziga kelgach, qazo bo‘lgan namozlarini o‘qimaydi. Lekin bundan kam fursatda o‘ziga kelsa qazo bo‘lgan namozlarini o‘qish unga vojib bo‘ladi. 

2. Qazosi o‘qiladigan namozlar: 

Uxlab qolish, esidan chiqish, g‘aflatda qolish, boshini ham qimirlata olmaydigan darajada kasal bo‘lish kabi uzrlar bilan namoz o‘z vaqtida ado qilinmasa, uning qazosini o‘qish vojib bo‘ladi. Qazo namozlarini o‘qishni beuzr kechiktirish joiz emas. Rizq topishga harakat, farz ilmlarini talab qilish, o‘ta och qolgan kishilarning ovqatlanib olishi, nihoyatda charchagan kishining uxlab olishi kabilar qazo namozlarini kechiktirishning uzrlari hisoblanadi. Nafl namozlarining o‘rniga qazolarni o‘qish afzaldir. Lekin sunnati ravotiblarni tark qilmagan ma’qul. Agar qazoni kechiktirish beuzr bo‘lsa, o‘sha qazoni o‘qimaguncha undan gunoh ko‘tarilmaydi. Xuddi namoz ham tavbasiz qabul bo‘lmaganidek, namozni qazo qilgan kishiga ham tavba lozim bo‘ladi. Tavbaning shartlaridan biri gunohni tark qilish edi. Qazo namozlarini uzrsiz o‘qimay yurgan kishi gunohni tark qilmayotgan tavba qiluvchiga o‘xshaydi. Demak, uning tavbasi maqbul emas. 

Shariatda «ahli tartiblar» degan martabadagi insonlar bo‘lib, ular vitrdan tashqari olti vaqt namozni ketma-ket qazo qilmagan bo‘lishadi. Shular qazo namozlarini o‘qimoqchi bo‘lishsa, tartibga rioya qilishlari kerak. Misol uchun, ahli tartib kishi bomdod, peshin, asr, shomni uzr bilan qazo qilib qo‘ygan bo‘lsa, avval bomdodni, keyin peshinni, undan so‘ng asrni, keyin esa shomni o‘qishi vojib bo‘ladi va hokazo. Agar bomdodning qazosini o‘qimay, peshinning qazosini o‘qisa, peshin buziladi va bomdodning qazosini o‘qigach, yana peshinni qaytadan o‘qishi vojib bo‘ladi. Ahli tartib vitrga ham rioya qiladi. Ya’ni unga vitrni o‘qimasdan bomdodni o‘qishi durust emas. Ammo, qachonki, qazo namozlarining soni vitrdan tashqari olti vaqtga yetsa, endi u kishidan tartibga rioya qilish vojibligi soqit bo‘ladi. Shunda ham tartib bilan qazolarni o‘qisa ma’qul, lekin xohlaganini oldin, xohlaganini keyin o‘qishiga ixtiyori bo‘ladi. 

Tartibning vojibligi yana ikki holatda soqit bo‘ladi: 

1. Vaqt ziq bo‘lib qolganda qazoni o‘qisa, o‘z vaqtida o‘qiladigan namoz ham qazo bo‘lsa, shunda tartib soqit bo‘ladi va qazo bo‘lmagan namozni oldin, qazo bo‘lganini keyin o‘qib qo‘yadi. 

2. Qazo bo‘lgan namozni esdan chiqarib qo‘ysa-da, keyingi namozni o‘qisa ham, tartib soqit bo‘ladi. Misol uchun, bomdodni qazo qilib qo‘ygani esidan chiqib, peshinni o‘z vaqtida o‘qib qo‘ysa, peshindan so‘ng bomdodning qazosini o‘qib qo‘yadi, peshinni esa qaytarib o‘qimaydi. Ammo bomdodni qazo qilgani yodida bo‘laturib, peshinni o‘qigan bo‘lsa, bu peshinni bomdodning qazosini o‘qigandan so‘ng qaytarib o‘qib qo‘yadi. Chunki bunda tartibga amal qilish soqit bo‘lmagan hisoblanadi. 

Agar kishi qancha qazo qilganining adadini bilmasa, gumoni g‘olib bo‘lguncha miqdorni hisoblab, o‘shani o‘qish bilan o‘z zimmasidan qazolarni soqit qilib qo‘yishi kerak. Shu bilan birga, qaysi zamondagi namozni o‘qiyotganini niyatida tayin qilib qo‘yishi ham lozim bo‘ladi. Misol uchun, «Avvalgi qolib ketgan peshin namozimni o‘qishni niyat qildim» yoki «Oxirgi qolib ketgan peshin namozini o‘qishni niyat qildim», deydi. 

Uch vaqtda qazo namozlarini o‘qish joiz emas: 

1. Quyosh chiqayotgan vaqtdan to bir nayza bo‘yi ko‘tarilgunga qadar. Bu taqriban yarim soatni o‘z ichiga oladi. 

2. Qiyom vaqti. Quyosh tikkaga kelgan vaqtdan to yarim soat o‘tgunga qadar. Buning tafsiloti oldin o‘tgan edi. 

3. Quyosh botayotgan vaqtdan boshlab to botib ketgunga qadar. Bu ham taqriban yarim soatni o‘z ichiga oladi. 

Mana shu uch vaqtdan boshqa paytlarda qazo namozini o‘qish joiz bo‘ladi, garchi bomdod namozi bilan asr namozini o‘qigandan so‘ng ham qazolarni o‘qish mumkindir. Lekin ushbu bomdoddan keyingi va asrdan so‘nggi vaqtlarda mutlaq nafllarni o‘qish ma’qul emas. U nafllar xoh tahiyyatul masjid bo‘lsin xoh tahoratdan keyin o‘qiladigan nafl bo‘lsin, farqi yo‘q, baribir makruh bo‘ladi. 

TURLI NAMOZLAR

Farz namozlariga qo‘shib  o‘qiladigan sunnat namozlari

1. Bomdod namozining farzidan oldin ikki rakat sunnat o‘qiladi. 

2. Peshin namozining farzidan oldin to‘rt rakat, farzidan keyin ikki rakat sunnat o‘qiladi. 

3. Shom namozi farzidan so‘ng ikki rakat sunnat o‘qiladi. 

4. Xufton namozining farzidan so‘ng ikki rakat sunnat o‘qiladi. 

5. Juma namozi farzidan oldin to‘rt rakat, farzidan so‘ng ham to‘rt rakat sunnat o‘qiladi. 

VITR NAMOZI

Vitr namozi uch rakat bo‘lib, bir salom bilan o‘qiladi. Vitr namozining avvalgi ikki rakati boshqa ikki rakatli namozlar kabi ado etiladi. Uchinchi rakatning ruku’sidan oldin takbir aytib, qo‘llar quloqlar to‘g‘risigacha ko‘tariladi, yana kindik ostiga qo‘yiladi va shu holatda Qunut duosi o‘qiladi. Vitr namozining har bir rakatida Fotiha surasidan so‘ng biror sura qo‘shib o‘qiladi. 

Imom A’zam mazhabidagi namozxon shofe’iy mazhabidagi kishiga iqtido qilgan paytida imomning ruku’dan keyin o‘qigan Qunut duosiga tobe bo‘ladi. Lekin bomdod namozida shofe’iy mazhabidagi imom Qunut duosini o‘qiydigan bo‘lsa, bu imomga iqtido qilgan hanafiy mazhabidagi namozxon sukut qilib, o‘qimay turadi. Ramazon oyida umraga borgan hanafiy mazhabidagilar vitrni o‘qishda Masjidul Haromning imomiga iqtido qilaveradilar. 

TAROVЕH NAMOZI

Taroveh – «orom oldirish, dam berish» ma’nolaridagi «tarveha» so‘zining ko‘plik shaklidir. Ramazon oyida xufton namozidan so‘ng va vitr namozi oldidan o‘qiladigan namozga «taroveh» deyiladi. Uning har to‘rt rakatidan so‘ng dam olingani uchun shunday nom berilgan. Taroveh namozi yigirma rakat bo‘lib, sunnati muakkadadir.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim Allohdan savob umid qilib ramazon namozini (tarovehni) o‘qisa, oldingi gunohlari kechiriladi», deganlar

Imom Buxoriy va Muslim rivoyat qilgan.

Taroveh namozini jamoat bo‘lib o‘qish esa mahalla kishilari uchun sunnati kifoya hisoblanadi. Ya’ni ba’zilar jamoat bo‘lib tarovehni o‘qishsa, qolganlardan jamoat bo‘lib o‘qish sunnati soqit bo‘ladi. Ammo bir mahallada hech kim jamoat bo‘lmasa, shu mahalladagi hamma odam sunnatni tark qilgan hisoblanadi.

Hazrati Umar roziyallohu anhu o‘zlarining xalifalik davrlarida odamlarning ramazon kechalarida masjidga to‘plab, tarovehni yigirma rakat jamoat bilan o‘qishni joriy qildilar. Sahobalardan biror kishi bu ishga qarshi chiqmadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam muborak hadisi shariflarida shunday marhamat qilganlar: «O‘zinglarga mening sunnatimni hamda roshid va mahdiy bo‘lgan (ya’ni hidoyat, to‘g‘ri yo‘ldan yuruvchi) xalifalarimning sunnatini lozim tutinglar, buni aql tishlaring bilan mahkam tishlab olinglar» (Abu Dovud rivoyat qilgan). 

Abu Hanifaning shogirdlaridan bo‘lgan Abu Yusuf ustozidan: «Nima uchun Umar roziyallohu anhu bu ishni qilgan?» deb so‘radi. Abu Hanifa: «Taroveh – sunnati muakkadalardandir. Umar roziyallohu anhu bu ishni o‘zidan o‘ylab chiqib joriy qilgani yo‘q. U hargiz ­bid’atchilardan bo‘lmagan. U musulmonlarni nimaga buyurgan bo‘lsa, o‘zi bilgan dindagi asl narsaga, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam zamonlarida bor bo‘lgan amalga buyurgan», deb javob berdilar.

Taroveh namozi vitrdan tashqari yigirma rakat hisoblanadi. Uning vaqti xufton namozidan keyin kirib, to bomdod vaqti kirguncha davom etadi. Vitrdan oldin ham, keyin ham o‘qish durust bo‘ladi. Lekin afzali tarovehni vitrdan oldin o‘qishdir. Taroveh ikki rakatdan o‘qiladi, har to‘rt rakat o‘qilgach, bir oz istirohat uchun o‘tirish ma’quldir. Sahobai kiromlar ham xuddi shunday qilishardi. Taroveh (istirohat) namozi, deb nomlanishining ham asl sababi shudir. Chunki taroveh rohatlanish ma’nosidadir. Namozxon shu o‘tirishda zikru tasbehga mashg‘ul bo‘ladi yoki sukut saqlaydi.

Bizning diyorlarda ushbu o‘rinda quyidagi kabi tasbehlar o‘qish odat bo‘lgan:

سُبْحانَ ذِي الْمُلْكِ وَالْمَلَكوُتِ، سُبْحانَ ذِي الْعْزَّةِ وَالعَظَمَةِ وَالْقُدْرَةِ وَالْكِبْرِياءِ وَالْجَبَرُوتِ، سُبْحانَ الْمَلِكِ الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ، سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَّبُّنا وَرَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَالرُّوحِ، لَا إلَهَ إِلَّا اللهُ نَسْتَغْفِرُ اللهَ، نَسْئَلُكَ الْجَنَّةَ وَنَعُوذُ بِكَ مِنَ النَّارِ.

«Subhaana zil mulki val malakuuti, subhaana zil ’izzati va ’azomati val qudroti val kibriyaai val jabaruuti, subhaanal malikil hayyil laziy laa yamuutu, subbuuhun qudduusur Robbunaa va Robbul malaikati var ruuhi, laa ilaaha illalohu nastag‘firulloh,  nas-alukal jannata va na’uuzu bika minan naar».

Taroveh namozlarida Qur’oni Karimni bir bora xatm qilib chiqish ham ramazon oyining sunnat amallaridandir. Afzali imom jamoatning holiga rioya qilib qiroatni bir oz tezlatadi, lekin shart shuki, tezlik namozni buzadigan yoki namozxonlar anglay olmay qoladigan darajada bo‘lmasin. Bordi-yu taroveh namozlarida Qur’oni Karimni xatm qilishdan qavm malollanguday bo‘lsa, imom ularning malollanishini e’tiborga olmaydi, balki sunnatni ado qiladi. Fotihadan keyingi zam surani uzun oyatdan bir oyat, qisqa oyatdan uch oyat miqdoridan kam o‘qib qo‘yish haromga yaqin makruhlardan hisoblanadi. Chunki bunda vojibni tark qilish bor. Tarovehning har ikki rakati mustaqil namoz bo‘lib, ularga alohida niyat qilinadi, takbiri tahrimadan so‘ng esa sano va «A’uzu...», ­«Bismillah...»lar o‘qiladi. Qa’dada tashahhudga qo‘shimcha salavot va duolarni ham qo‘shadi va hokazo.

Taroveh namozlarini qiyomga qodir bo‘laturib o‘tirib o‘qish ham durustdir. Ammo qiyomda turib o‘qisa, o‘tirib o‘qigandan ko‘ra afzalroq bo‘ladi. Imomga ergashuvchi o‘tirgan holida ham iqtido qilsa durust, ammo qiyomga qodir bo‘laturib, to imom ruku’ga borguncha qiyomni kechiktirish makruh hisoblanadi. Chunki bunda ibodatga dangasalik qilgani zohir bo‘ladi. Taroveh namozining masjidda ado qilinishi ma’quldir. Zero, shariatga ko‘ra, jamoat bo‘lib ado qilinadigan ibodatlarning afzalrog‘i masjidda bo‘lganidir. Taroveh namozining vaqti chiqib ketsa, qazosi o‘qilmaydi. Chunki qazo farz va vojib amallargagina xoslangandir. Mabodo, biror kishi tarovehning qazosini o‘qisa ham, u mutlaq nafl namozlar jumlasiga kirib ketadi, baribir tarovehning o‘rniga o‘tmaydi.

 Taroveh namozi ro‘zaning sunnatlaridan emas, balki ramazon oyidagi sunnatlardan hisoblanadi. Shu sababli taroveh namozini o‘qish musofir uchun, ro‘za tutmagan uzrli kasal uchun ham sunnat bo‘ladi. Ma’lumki, bu kishilarga ro‘za tutish shart emas edi. Shu bilan birga hayz va nifos ko‘rayotgan ayollar ham agar kunning oxirida pok bo‘lishsa, tarovehni o‘qishlari sunnat hisoblanadi.

MUSOFIRNING NAMOZI

Piyoda o‘rtacha yurganda uch kechayu uch kunduzlik yo‘lni bosib yetadigan joyga safarga chiqqan kishi yashaydigan joyi hududidan chiqishi bilan qaytib kelgunicha «musofir» hisoblanadi (bu hanafiy mazhabida 96 kilometrga, boshqa mazhablarda 88 kilometrga teng). «O‘rtacha yurish» deganda tuya va piyoda kishining yurishi kabilarga aytiladi. Ushbu masofadan kamroq yerga yo‘l olgan kishi musofir hisoblanmaydi. Ana shu masofadagi yerga mashinada, poyezdda, samolyotda yo‘lga chiqqanlar ham musofir hisoblanadi. U joyda o‘n besh kundan kamroq muddat turishni niyat qilgan bo‘lsayu, oylab-yillab qolib ketsa ham, musofir sanalaveradi. Agar borgan joyida o‘n besh kun yoki undan ko‘p muddat turishni niyat qilsa, yetib borgach musofir hisoblanmaydi.

Musofir kishi safarda to‘rt rakatli farz namozlarini ikki rakat qilib qisqartirib (qasr qilib) o‘qiydi. Ular peshin, asr, xuftondir. Ammo bomdod, shom va vitr namozlari hamda sunnati ravotiblar esa butun o‘qiladi. Musofir tahorat olgach, mahsisiga uch kechayu uch kunduz mas'h etishi mumkin.

Agar musofir yo‘l yurib turgan bo‘lsa, vaqti ziq, sharoit yo‘qligi uchun sunnatlarni o‘qimasligi afzaldir. Ammo shunda ham bomdodning sunnatini tark qilmay o‘qiydi. Agar musofir bir manzilga kelib tushsa, vaqt bemalol, sharoit yetarli bo‘lgani uchun sunnatlarni o‘qishi afzal bo‘ladi. Safarda sunnat namozlarini o‘qish yoki o‘qimaslik borasida izlanish qilgan ulamolar ushbu xulosani aytishgan.

Musofirga namozni qasr qilish vojibdir. Butun qilib o‘qish joiz emas, mabodo, butun qilib o‘qisa, gunohkor bo‘ladi. Chunki u qa’dai oxirdan keyingi salomni kechiktirdi. Musofirning shu holda ikkinchi rakatdan keyingi o‘tirishi qa’dai oxir hisoblanadi. Agar qasr qilmay, to‘rt rakat o‘qisa, keyingi ikki rakati nafl hisoblanadi. Ushbu naflni takbiri tahrimasiz boshlagan, sano bilan «a’uzu...»ni ham tark qilgan bo‘ladi. Agar o‘rtadagi qa’dani tashahhud miqdoricha o‘tirmay, uchinchi rakat va to‘rtinchi rakatni ado qilgan bo‘lsa, farz namozi botil bo‘lib, uni qayta o‘qish vojib bo‘ladi. Chunki musofirning ikkinchi rakatdan keyin qa’daga o‘tirishi farz edi. Agar musofir qasr namozini butun qilib o‘qiyotgan bo‘lsa, unga ikkinchi rakatdan keyingi rakatlarda o‘sha farz namozini o‘quvchi kishining iqtidosi durust emas. Chunki farz o‘quvchining nafl o‘quvchiga iqtido qilishi joiz bo‘lmaydi.

Musofir o‘zi yashab turgan makonining tomlari, daraxtlari ko‘rinmaydigan joydan boshlab namozlarini qasr o‘qiydi. Qasr o‘qish uchun o‘sha joyning binolariga tutashgan bog‘lardan ajrab chiqish shart emas. Chunki bog‘ yashash joyi, deb e’tiborga olinmaydi.

Agar kishi safar qilib, yashab turgan joyidan tashqariga chiqsa va biror narsasi esiga tushib uyiga qaytsa, to yashash joyiga kirguncha musofirligi botil bo‘lmaydi. Chunki u safar niyatidan qaytgani yo‘q.

Kishining yashash joyi (vatani) holatiga qarab ikki xil bo‘ladi:

1. Asliy vatan. Inson o‘zi tug‘ilib-o‘sgan yoki uylanib, o‘sha joydan o‘ziga vatan qilgan makon yoki o‘zi u yerda tug‘ilmagan bo‘lsa-da, doimiy ish joyi bo‘lib qolgan (garchi u yerda xotini bo‘lmasa ham) «asliy vatan» deyiladi. Kishining asliy vatani shu kabi boshqa vatan hosil qilmasa, soqit bo‘lmaydi. Bir asliy vatanni ikkinchi asliy vatan botil qilishi uchun ular o‘rtasida safar masofasi bo‘lishi shart emas.

2. Vatani iqomat (turar joy vatani). Kamida o‘n besh kun, undan ko‘proq muddat istiqomat qilishga yaraydigan makon «vatani iqomat» deyiladi. Musofir kamida o‘n besh kun turishni niyat qilsa yoki erki o‘zida bo‘lib, kamida o‘n besh kun turishini aniq bilsa, shu bilishi ham niyat hukmiga o‘tadi va u istiqomat qiladigan makon vatani iqomatga aylanadi. Vatani iqomat uchta amal bilan botil bo‘ladi: 1) yangi «asliy vatan» «vatani iqomat»ni botil qiladi. Misol uchun, bir kishi toshkentlik bo‘lsa, Farg‘onaga safar qilib, u yerda o‘n besh kundan ko‘proq istiqomat qilishni niyat qilsa, keyin Marg‘ilonga kelib uylansa va shu joyda yashay boshlasa, uning musofirligi yo‘qoladi, Farg‘onadagi vatani iqomati botil bo‘ladi. Endi u namozlarini qasr qilmay, to‘la o‘qiydi. Chunki uning yangi asliy vatani, ya’ni Marg‘ilon vatani iqomat bo‘lgan Farg‘onani botil qildi; 2) vatani iqomatni o‘ziga o‘xshagan vatani iqomat botil qiladi. Misol uchun, toshkentlik musofir kishi Marg‘ilonda vatani iqomat qildi, ya’ni o‘n besh kundan ortiqroq istiqomat qilishni niyat qildi, keyin boshqa o‘ringa, ya’ni Farg‘onaga ko‘chib o‘tib, o‘sha joyda o‘n besh kundan ko‘proq turishni niyat qildi. Demak, endi bu musofir Farg‘onadan Marg‘ilonga kelib, modomiki, o‘n besh kun turishni niyat qilmasa, namozini qasr qilib o‘qiydi. Chunki uning Marg‘ilondagi vatani iqomatini Farg‘onadagi yangi vatani iqomati botil qilgan bo‘ladi. Avvalgi vatani iqomatni keyingi vatani iqomat botil qilishi uchun ular o‘rtasida safar masofasi bo‘lishi shart emas; 3) vatani iqomatdan turib yangi safarga chiqilsa ham, vatani iqomat botil bo‘ladi. Agar musofir vatani iqomatidan boshqa makonga safar qilsa, shu yangi safar bilan vatani iqomati botil bo‘ladi. Agar biror hojat bilan avvalgi vatani iqomatga qaytib kelsa, namozlarini qasr o‘qiydi. Chunki uning yangi safari bilan vatani iqomat botil bo‘lgan edi.

Agar musofir o‘z vaqtidagi to‘rt rakatli namozlarda muqimga iqtido qilsa, imom bilan birga butun o‘qiydi To‘rt rakatli farz namozlarida muqim kishi musofirga iqtido qilsa ham joiz. Misol uchun, bir vaqt asr namozini muqim ham, musofir ham ado qilayotgan bo‘lsa, musofir imom bo‘ladi va ikki rakatni ado qilgach, salom berib, orqadagilarga:

أَتِمُوا صَلَاتَكُمْ فَإنِّي مُسَافِرٌ.

«Atimmu solatakum, fainniy musafirun» («Namozlaringni oxiriga yetkazib olinglar, chunki men musofirman»), deydi. Shunda orqadagilar qolgan ikki rakatni hech bir qiroatsiz ado qiladilar. Chunki ular hanuz imomga ergashuvchi hukmida bo‘ladilar. Agar musofir safarda qasr qilishi lozim bo‘lgan namozlarini qazo qilib qo‘ysa, muqim bo‘lgan chog‘ida ham u namozlarning qazosini qasr qilib o‘qiydi. Xuddi shuningdek, agar kishi muqimligida asr yoki peshin va yo xuftonni qazo qilgan bo‘lsa, musofirligida shularning qazosini o‘qimoqchi bo‘lsa, to‘rt rakatdan o‘qiydi. Chunki namoz qaysi holatda qazo qilingan bo‘lsa, o‘sha holat e’tibori bilan ado qilinadi. Qazo bo‘lgan to‘rt rakatli namozlarda musofir muqimga, muqim musofirga iqtido qilmaydi. Chunki musofirning zimmasiga ikki rakat farz bo‘lsa, muqimga to‘rt rakat farzdir.

JUMA NAMOZI

«Juma» so‘zi «jam bo‘lish, to‘planish» degan ma’noni anglatadi. Alloh taolo mo‘minlarga juma namozini farz etgan, buyurgan: «Ey iymon keltirganlar! Juma kunidagi namozga chorlangan paytda Allohning zikriga shoshiling va savdoni qo‘ying!» (Juma surasi, 9-oyat). Shu kuni jamoat bo‘lib ado etiladigan namoz esa «juma namozi» deyiladi. Alloh taolo osmonlaru yerni juma kuni yaratgan, Odam atoni shu kuni xalq etgan, uni shu kunda jannatga kiritib, u yerdan chiqargan. Qiyomat ham juma kuni keladi. Bu kunda duolar qabul bo‘ladigan alohida soat bor, mo‘minning Alloh taolodan xayriyatni so‘rab qiladigan iltijosi shu vaqtga to‘g‘ri kelib qolsa, Alloh uni albatta ijobat qiladi. Juma namozi miskin-faqirlarning hajiga tenglashtiriladi. Imom minbarga o‘tirgan vaqtda ikkinchi azon aytiladi va qavm imomga ro‘para bo‘lgan holda xutbani tinglaydi. Imom tahorat bilan tik turib ikki marta xutba o‘qiydi va ular o‘rtasida bir muddat o‘tirishi lozim bo‘ladi. U xutbani tugatgach, takbir aytiladi va imom qavm bilan ikki rakat juma namozini o‘qiydi.

Juma namozidan oldin bir salom bilan to‘rt rakat, undan keyin ham to‘rt rakat namoz o‘qish sunnati muakkadalardan hisoblanadi.

Juma namozini o‘qishi lozim bo‘lgan kishilarda quyidagi ma’lum shartlar topilishi kerak:

1. Hur-ozod bo‘lishi shartdir. Qulga va mahbusga juma farz bo‘lmaydi.

2. Erkak bo‘lishi shartdir. Ayollarga juma farz emas.

3. Balog‘atga yetgan bo‘lishi ham shartdir. Go‘dakka garchi uning bo‘yi cho‘zilib qolgan bo‘lsa ham, juma farz bo‘lmaydi. Lekin uni ota-onasi xuddi boshqa farzlarga buyurganidek, jumaga ham buyurib turishlari lozim.

4. Salomat bo‘lishi ham shartdir. Kasal kishiga juma farz bo‘lmaydi.

5. Ko‘zi sog‘lom bo‘lishi ham shartdir. Ko‘zi ojizga juma farz emas.

6. Ikki oyog‘i salomat bo‘lishi ham shart. Jumaga borishdan ojiz bo‘lib o‘tirib qolgan kishiga ham juma o‘qish farz bo‘lmaydi.

7. Xotirjamlik ham shartdir. O‘z joni uchun biror zolimning yoki biror fitnaning xavfi bo‘lsa ham, u kishiga juma namozi farz bo‘lmaydi.

8. Shaharda istiqomat qilayotgan bo‘lishi ham shart. Shahar deb uning taklif yoshiga yetgan aholisi eng katta masjidga to‘planganda sig‘maydigan darajada bo‘lgan makonga aytiladi.

9. Yana shu shaharning qozisi yoki amiri bo‘lishi ham shartdir.

10. Muqimlik ham juma namozini o‘qishni vojib qiladigan shartlardandir. Agar kishi musofir bo‘lsa, unga juma namozini o‘qish vojib bo‘lmaydi. Lekin shu musofir borgan shaharda o‘n besh kundan ko‘proq turishni niyat qilsa, unga jumani o‘qish vojib bo‘ladi. Ya’ni jumani o‘qish vojib bo‘lishi uchun o‘z vatanida bo‘lishi shart emas, balki musofir yurtda bo‘lsa-da, u yerda muqimlikni, ya’ni istiqomatni niyat qilgan bo‘lsa, jumani o‘qish vojibga aylanadi.

Kimga juma namozini o‘qish vojib bo‘lmasa, u jumaning o‘rniga peshinni o‘qiydi. Mabodo, jumani o‘qisa ham, durust bo‘laveradi, yana qaytarib peshinni o‘qimaydi. Ammo ayollar, xoh keksalari bo‘lsin, xoh yoshlari bo‘lsin, jamoat bo‘lishlari makruhligi uchun jumaning o‘rniga peshinni o‘qiganlari afzaldir. Mazkur uzrlar sababli jumaning o‘rniga peshinni o‘qiydigan kishilar imom juma namozini o‘qib bo‘lgandan keyin peshinni o‘qiganlari ma’qul. Chunki imom jumani ado qilmay turib, uzrlilar peshinni o‘qishlari makruh hisoblanadi.

Juma namozining durust bo‘lishi uchun quyidagi shartlar mukammal bo‘lishi lozimdir:

1. Juma shahar yoki shahar hukmidagi qishloqda o‘qilishi kerak. Yuqorida shaharning ta’rifini keltirdik. Agar shahar bo‘lishi sharti topilmagan qishloqda juma namozi o‘qilsa, durust bo‘lmaydi. Ularga peshinni o‘qish lozim bo‘ladi.

2. Juma namoziga imomlikka sulton yoki uning noibi va yo o‘sha masjidga tayin qilingan imom bo‘lishi shartdir. Xuddi shu ahvol bugungi voqelikda mavjuddir.

3. Peshin vaqti kirgan bo‘lishi ham shartdir. Chunki peshin vaqti jumaning vaqti hisoblanib, undan oldinroq o‘qilgan juma namozi durust bo‘lmaydi. Peshin vaqti chiqishi bilan jumaning ham vaqti chiqadi.

4. Xutba. Jumada ozmi-ko‘pmi xutba o‘qish ham shartdir. Hamd (alhamdulillah), tasbeh (subhanalloh), tahlil (la ilaha illalloh)ni bir marta aytish bilan ham xutba o‘rniga o‘tadi. Lekin shuning o‘zi bilan kifoyalanish makruhdir. Jumada bitta xutbaning o‘zini o‘qisa kifoya qiladi. Lekin uni takror o‘qish sunnatdir. Xutbani namozdan oldin aytish shart qilinadi. Avvalgi xutbani boshlashda «A’uzu billahi minash shaytonir rojiym»ni o‘zi ichida aytadi. Keyin jahriy qilib Allohga hamd va Uning o‘ziga loyiq bo‘lgan sanolarni aytadi. So‘ngra ikki shahodat kalimalarini o‘qib, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga salavotu salom yo‘llaydi. So‘ngra ma’siyatlardan saqlanish, Alloh taoloning g‘azabi va azobini vojib qilib qo‘yadigan amallar qilishdan ogohlantirib odamlarga va’z va nasihat qiladi. Yana ularga dunyo va oxiratda najotga sabab bo‘ladigan amallarni eslatadi. Avvalo o‘zini, qolaversa barcha jamoatni taqvoga tavsiya qiladi. Keyin mavzuga tegishli bo‘lgan oyatdan bir oyat tilovat qiladi. Ikkinchi xutbani Alloh taologa hamdu sano aytish bilan boshlaydi, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga salavotu salom yo‘llaydi. So‘ngra barcha mo‘min-mo‘minalar va muslim-muslimalarning haqlariga duo qiladi. Xutbani qisqaroq qilib, namozni uzaytirish ham sunnat amallardandir.

5. Juma namoziga imomdan tashqari uch kishi hozir bo‘lishi ham shartdir. Chunki jamoat ushbu adad bilan hosil bo‘ladi. Shu jamoat oqil, balog‘atga yetgan erkaklardan tashkil topgan bo‘lishi lozim. Mabodo, jamoat oqil, balog‘atga yetgan musofir yoki kasal kishilardan tashkil topgan bo‘lsa ham, kifoya qiladi. Ammo faqat ayollar va go‘daklardan tashkil topgan jamoat bilan juma namozini o‘qish durust bo‘lmaydi.

6. Juma namozining durust bo‘lish shartlaridan yana biri hamma musulmonlar uchun masjidga kirish ruxsati bo‘lishidir. Masjidga ba’zilarning kirishi ta’qiqlab qo‘yilsa, o‘sha masjidda juma o‘qish durust bo‘lmaydi.

7. Juma namozini o‘qish uchun jamoat bo‘lish ham shartdir. Bu haqda yuqorida bayon qilindi.

Kishi imomga juma namozini qay bir holatida iqtido qilsa ham, u jumani topgan bo‘ladi. Agar sajdai sahvdan keyingi tashahhud o‘qilayotganda iqtido qilgan bo‘lsa ham, u juma namoziga yetgan hisoblanib, imomning salomidan keyin yetolmay qolganlarini oxiriga yetkazib qo‘yadi.

Jumaning sunnatlari va odoblari:

1. Jumaga g‘usl qilib, xushbo‘ylanib, eng chiroyli kiyimini kiyib borish sunnatdir;

2. Jumaga ertaroq kelish ham sunnatdir;

3. Juma kechasi va kunduzi Kahf surasini ham o‘qish sunnatdir;

4. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomni ko‘p aytish; kamida kechasi uch yuzta, kunduzi ham shuncha aytsa, yaxshi bo‘ladi. Ko‘p aytishning esa chegarasi yo‘q;

5. Duoni ko‘p qilish ham sunnatdir, chunki juma kunida bir soat borki, unda duolar albatta ijobat bo‘ladi.

Juma kunida makruh bo‘lgan amallar:

1. O‘tirgan odamlarni oralab, yelkalaridan oshib oldinga o‘tish makruhdir. Ammo o‘tiradigan joy topa olmasayu, oldinda bo‘sh joy bo‘lsa, unda bu makruh bo‘lmaydi.

2. Xutba o‘qilayotgan vaqtda gapirish ham haromga yaqin makruh hisoblanadi. Xoh so‘zlaguvchi imom-xatibga yaqin joyda bo‘lsin, xoh uzoqroqda bo‘lsin, xoh dunyo so‘zini gapirsin, xoh zikr qilsin, baribir makruhi tahrimiy bo‘ladi. Hatto shu paytda salomga alik olish, aksaga javob qaytarish ham makruh amallardandir. Agar imom xutbada Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga salavot aytishni targ‘ib qiladigan oyatni o‘qisa, ya’ni:

يَا أيُّهَا الَّذِيْنَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا.

«Yaa ayyuhallaziyna aamanu solluu ’alayhi va sallimuu tasliyma» («Ey mo‘minlar, sizlar ham u zotga salavot va salom aytinglar») desa, ichida salavot aytib qo‘yadi. Imom ikki xutba orasida o‘tirgan vaqtda qo‘l ko‘tarib va ovoz chiqarib duo qilinmaydi.

3. Xutba vaqtida namoz o‘qish ham makruhi tahrimiy hisoblanadi.

IKKI IYD (HAYIT) NAMOZLARI

Iyd namozlarini o‘qish durust va vojib bo‘lishi uchun juma namozining shartlari unda ham topilishi lozimdir. Faqat ikkita amalda juma namozidagi shartlarga xilof bo‘ladi: 

1. Iyd namozlarida xutba o‘qish sunnat bo‘lib, juma namozida esa u shart edi. 

2. Juma namozida xutba namozdan oldin o‘qilsa, iyd namozlarida namozdan keyin qilinadi. Xutbaga kirishdan oldin imomning bir oz o‘tirishi iyd namozlarining xutbasida makruh hisoblanadi. Ammo juma namozi xutbasini boshlashdan oldin uning bir oz o‘tirishi sunnat edi. 

Iydul-fitr xutbasida imom musulmonlarga fitr sadaqasi hukmlari to‘g‘risida ma’lumot bersa, iydul-qurbon xutbasida esa qurbonlik, takbiru tashriq hukmlaridan ta’lim beradi. Imom-xatib iyd namozidan oldingi jumada jamoatni ushbu narsalardan ogohlantirib qo‘yishi lozim. 

Ramazon hayiti birinchi kuni o‘qilmay qolsa, u ikkinchi kuni o‘qiladi. Qurbon hayiti ma’lum uzrlar sababli birinchi kuni o‘qilmasa, ikkinchi yoki uchinchi kuni o‘qishning karohiyati yo‘q, ammo uzrsiz kechiktirish makruh. 

Iyd namozlarining vaqti quyosh bir nayza bo‘yi ko‘tarilgandan to tikkadan oqqunchadir.

RAMAZON HAYITI NAMOZI

Ramazon hayitida ikki rakat «iydul fitr» namozini ado etish vojibdir. «Iydul fitr» namozi bunday tartibda o‘qiladi. Qiblaga qarab: «Ikki rakat iydul fitr namozini ushbu imomga iqtido qilib, yuzimni Ka’ba tomoniga qaratib, xolis Alloh taolo uchun hamma takbirlari bilan ado etishni niyat qildim», degan mazmunda niyat qilingach, «Allohu akbar», deb birinchi takbir aytilib qo‘llar bog‘lanadi. Ovoz chiqarmasdan «Sano» («Subhanaka») o‘qiladi. So‘ng imom bilan birgalikda yana uch bor «Allohu akbar», deb qo‘llar quloqlar to‘g‘risiga ko‘tarilib takbir aytiladi, ammo bu takbirlarning avvalgi ikkitasidan keyin qo‘llar yonga tashlab turiladi. Uchinchi takbirdan so‘ng qo‘llar bog‘lanadi. 

Imom Fotiha surasi bilan bir surani o‘qiydi, boshqalar quloq solib jim turishadi. So‘ngra ruku’ va ikki sajda qilinib, ikkinchi rakatga turiladi. 

Ikkinchi rakatda imom yana Fotiha surasi va zam sura o‘qiydi. So‘ngra ruku’dan avval yana uch marta takbir aytiladi, takbirlar orasida qo‘llar quloqlar to‘g‘risigacha ko‘tariladi va takbirlar orasida ular yonda tutiladi. 

To‘rtinchi takbir aytib ruku’ga boriladi. Ruku’ va ikki sajda qilib qa’dada o‘ltiriladi, tashahhud, salavot, duo o‘qib salom beriladi. 

So‘ng imom minbarga chiqadi. Xutbani o‘qiganidan keyin yana mehrobga qaytadi, duo qiladi. 

Ramazon hayiti kunida tong otgach, hayit namozigacha tamaddi qilib, tishlarni misvok bilan tozalab, g‘usl qilib poklanib, xushbo‘y atiru guloblar sepib, pokiza, ohorli kiyimlar kiyib, fitr sadaqasini berib hayit namoziga borish mustahab amallardandir. Hayit namozigacha nafl namoz o‘qish makruh. 

Juma namozi kimlarga vojib bo‘lsa, hayit namozi ham ularga vojibdir. Namozdan so‘ng ikki xutba o‘qish sunnatdir. 

Hayit namozining vaqti quyosh bir nayza bo‘yi ko‘tarilgach, to tush vaqtigachadir. Tush vaqti kirgach, hayit namozini o‘qib bo‘lmaydi. 

QURBON HAYITI NAMOZI

Qurbon hayiti namozi ham ramazon hayiti namozi kabidir. Lekin qurbon hayiti namozini o‘qishdan ilgari biror narsa iste’mol qilinmaydi va masjidga borgunga qadar «takbiri tashriq» ovoz chiqarib aytib boriladi. Takbiri tashriq bunday: «Allohu akbar, Allohu akbar, laa ilaaha illallohu vallohu akbar, Allohu akbar va lillaahil hamd». 

Chin arafa kuni bomdod namozidan keyin to qurbon hayitining to‘rtinchi kuni asr namozidan keyinga qadar har bir farz namozlaridan so‘ng mazkur takbiri tashriqni ovoz chiqarib aytish vojibdir. (Imom tasodifan takbiri tashriq aytishni unutsa, jamoat takbiri tashriqni ovoz chiqarib aytadi. )

Vojib bo‘lgan ikki rakatli qurbon hayiti namozi bu tartibda o‘qiladi. Qiblaga qarab: «Xolis Alloh taolo uchun ikki rakat qurbon hayiti namozini ushbu imomga iqtido qilib, yuzimni Ka’ba tomoniga qaratib, hamma takbirlari bilan ado etishni niyat qildim» mazmunida niyat qilinadi. 

Imom bilan birgalikda «Allohu akbar», deb birinchi takbir aytilib, qo‘llar bog‘lanadi. Ovoz chiqarmasdan «Subhanaka...» o‘qiladi. So‘ng imom bilan birgalikda yana uch bor «Allohu akbar», deb qo‘llar quloqlar to‘g‘risigacha ko‘tarilib takbir aytiladi, bu takbirlarning avvalgi ikkitasidan keyin qo‘llar yonlarga tashlab turiladi. Uchinchi takbirdan so‘ng qo‘llar bog‘lanadi. 

Imom Fotiha surasi bilan birga bir surani o‘qiydi, boshqalar quloq solib jim turishadi. So‘ngra ruku’ va ikki sajda qilinadi hamda ikkinchi rakatga turiladi. 

Ikkinchi rakatda imom yana Fotiha va zam sura o‘qiydi. So‘ngra ruku’dan avval yana uch marta takbir aytiladi. Takbirlar orasida qo‘llar quloqlar to‘g‘risigacha ko‘tariladi va takbirlar orasida ular yonda tutiladi. 

To‘rtinchi takbir aytib ruku’ga boriladi. Ruku’ va ikki sajda qilib qa’dada o‘ltiriladi, tashahhud, salavot va duo o‘qib salom beriladi. 

So‘ng imom minbarga chiqadi. Xutba o‘qiganidan keyin yana mehrobga qaytadi, duo o‘qiydi. 

Hayit namozigacha nafl namoz o‘qish makruh. 

Hayit namozining vaqti quyosh bir nayza bo‘yi ko‘tarilganidan to tush (peshin) vaqtigachadir. Tush vaqti kirgach, hayit namozini o‘qib bo‘lmaydi. 

Ikki hayitdagi sunnat amallar quyidagilardir: 

Juma kunidagi kabi g‘usl qilish, yangi kiyimlarini kiyish va xushbo‘ylanish ikki hayitda ham sunnatdir. 

Ramazon hayitida namozgohga chiqishdan oldin topgan xurmodan toq, topmagan biror shirinlik yeb olishi ham sunnatdir. Chunki bu bilan kishi o‘zining ro‘za emasligini bildiradi. Qurbon hayitida esa namozdan qaytib, o‘zining qurbonligi go‘shtidan yegunga qadar hech narsa yemay turishi sunnatdir. 

Ramazon hayitini o‘qish uchun namozgohga chiqayotgan kishi maxfiy holda o‘zi takbirni aytishi, qurbon hayitiga chiqayotganda esa jahriy qilib takbirni aytishi ham sunnat amallardandir. Hayit namozidan keyin o‘sha namozgohda nafl namoz o‘qish makruhdir. 

Namozga bir ko‘chadan borib, boshqa ko‘chadan qaytib kelish ham sunnatdir. 

Hayit namozlarini o‘qish uchun hamma musulmonlar bir o‘ringa to‘planishib, yelkama‑yelka saf tortib turadilar. Barcha bir-birini bayram bilan qutlab, boylar faqir birodarlariga ikrom ko‘rsatib, ulardagi hojatmandlik alamini yengillatishadi. Hayit kunlari musulmonlarning hayoti yanada saodatli tus oladi. 

Ikki iyd namozidagi musulmonlar jamoati dushmanlar ko‘z o‘ngida ulkan haybat kasb etadi. Ushbu muborak kunlarda ufqni musulmonlarning takbir va tahlil aytayotgan ovozlari to‘ldirib yuboradi. Bu ikki muqaddas kunda Alloh taoloning musulmonlarga bergan fazilati, ularni ikrom qilishi, yolg‘iz Allohga iymon keltirgan, faqat O‘zining roziligini talab qilgan holda ramazoni sharif oyidagi kechqurungi bedorlik, kunduzgi ro‘zadorlik ibodatlarini maqbul aylagani namoyon bo‘ladi. Bir oyni ro‘za holida o‘tkazgan mo‘minning xursandligi iydul fitr kunida yana ham ortib ketadi. Qilgan amallarining natijasi ma’lum ma’noda uning o‘ziga ko‘rinib, bundan quvonadi. Go‘yo u ikki ajrning birini dunyoda olgandek, oxiratdagisi esa uni kutib turgandek bo‘ladi. 

Zulhijjaning o‘n kunidan keyin qurbonlik bayrami keladi. Ushbu o‘n kunlikda qilingan amallar boshqa yilning kunlaridagi solih amallardan afzal turadi. Zulhijjaning to‘qqizinchi kuni arafa bo‘lib, hojilar bu kunda Arafotda turadilar. Ushbu amal hajning ulug‘ farzlaridan biridir. 

BЕMOR KISHINING NAMOZI

Islom yengillik dinidir. Bu dinda musulmonlar noilojlikka, mashaqqatga solib qo‘yilmaydi, ular qodir bo‘lmaydigan ibodatlarga buyurilmaydi. Shu bilan birga Islomda namozga qattiq e’tibor beriladi va uni ado qilish uchun turli choralar yo‘lga qo‘yiladi. Bemor kishi qiyom turishdan ojiz bo‘lsa yoki kasali kuchayib ketishidan xavf qilsa yo shifoning kechikishiga shu qiyom turishi sabab bo‘lsa, u holda o‘tirib namoz o‘qiydi. Lekin ruku’ va sajdalarni to‘la qiladi. Agar ruku’ va sajdaga ham qodir bo‘lmasa, xuddi tashahhudda o‘tirgani kabi chap oyog‘ini to‘shab, o‘ng qadamini tik qilgan holda o‘tiradi. Bu eng afzalidir. Agar bunga ham qodir bo‘lmasa, xohlagan suratda o‘tiradi va ruku’ hamda sajdalarni boshi bilan ishora qiladi. Bunda ruku’ uchun boshini ozroq egsa, sajda uchun ko‘proq egadi. 

Agar sajdaga ojiz bo‘laturib ruku’ga qodir bo‘lsa ham, baribir ikkisi uchun ishora qiladi. Sajdaga imkoni yo‘q kasalning ishora bilan qilgan sajdasi kifoya qiladi. Ammo uning sajda qilishi uchun biror narsani yuzi barobar ko‘tarib qo‘yish joiz emas. Imo-ishora bilan namoz o‘qish tik turgan holda ham, o‘tirgan holda ham durustdir. Lekin bemor kishining o‘tirib, imo-ishora bilan namoz o‘qishi afzal hisoblanadi. Agar sajda qilishga ojiz bo‘lsa, undan qiyom turish ham soqit bo‘ladi. 

Agar bemorga o‘tirish ham mashaqqat bo‘lsa, u o‘ng tomon bilan qiblaga yuzlangan holda yonboshlab yotadi, shu afzalidir. Bo‘lmasa, chalqanchasiga yotib, oyoqlarini qibla tomonga uzatadi, tizzasini esa bir oz bukib oladi. Boshni bir oz ko‘tarish uchun orqaga yostiq qo‘yiladi. Bu holat yonboshlashdan ko‘ra afzalroqdir. Shu holda imo-ishora qilib namozni o‘qiydi. Agar bunday turishga ham qodir bo‘lmasa, o‘ziga qulay bo‘lgan suratda o‘rnashib, ishora bilan namozini o‘qiydi. Kiyimi va joyi najosat bo‘lsa, agar namozni ado qilgunicha yana qayta najosat bo‘lsa, almashtirmay o‘qiyveradi. Agar namozni ado qilgunicha pok tursa, kiyim va joyini poklab o‘qiydi. 

Agar sog‘lom kishi namoz asnosida kasal bo‘lib, og‘riqdan qiyomga qodir bo‘lmay qolsa, o‘sha zahoti o‘tirib, ishora bilan namozni tugatadi. Agar o‘tirishga ham majoli kelmay qolsa, unda chalqanchasiga yotadi va namozni ishora bilan oxiriga yetkazadi. Ishora faqat bosh bilan qilinadi. Agar boshini qimirlata olmay qolsa, ko‘z yoki qosh bilan ishora qilmaydi hamda qalbi bilan ham namozning arkonlarini ijro etmaydi, balki ushbu holda namozni kechiktiradi va tuzalgandan keyin esa qazosini o‘qib qo‘yadi. 

Agar bemor kishiga o‘tirib ham namoz o‘qish uzrli bo‘lsa, bu paytda u yonboshlab, qiblaga yuzlangan holda yoki orqasi bilan yotib namoz o‘qiydi. Lekin orqasi bilan yotib ishora qilishi yaxshiroqdir. Betob kishiga bosh bilan ishora qilish ham mumkin bo‘lmasa, namoz to‘xtatib turiladi. 

Ishora bilan namoz o‘quvchi kishi namoz ichida tuzalib qolsa, namozini boshidan qayta o‘qiydi. Ruku’ va sajdalarni o‘tirgan holda ado etayotgan namozxonning salomatligi namoz o‘rtasida yaxshilanib qolsa, qolgan namozlarini tik turgan holatda davom ettiradi. 

Suzayotgan kemada namoz o‘qiyotgan kishi hech qanday uzrsiz ham namozini o‘tirib o‘qishi mumkin. 

Qirg‘oqqa bog‘lab qo‘yilgan va to‘xtab turgan kemalarda esa namozxon ibodatini tik turgan holatda ado etadi. Agar uzrli bo‘lsa, o‘tirib o‘qiydi. 

Namozxon bir kechayu bir kunduz ichida hushdan ketgan bo‘lsa yoki jinni bo‘lib tursa, o‘qishga qodir bo‘lmagan namozlarining qazosini ado etadi. Hushdan ketishi yoki jinniligi bir kecha-kunduzdan ziyoda bo‘lsa, qoldirgan namozlari qazosini o‘qishi lozim bo‘lmaydi. Dori vositasida hushidan ketkazilgan bo‘lsa, Abu Hanifa rohmatullohi alayh «Bir kecha kunduzdan oshsa ham qazosini o‘qiydi» deganlar. 

XAVF NAMOZI

Namoz o‘qishga jiddiy xavf (masalan, urush bo‘layotgani xavfi) solinib turgan paytda o‘qiladigan farz namozlari «xavf namozi» hisoblanadi. Agar xavf kuchayib ketsa, imom jamoatni ikki guruhga ajratadi. Bir toifa dushman tomonda tursa, ikkinchi toifa imomga iqtido qiladi. Agar namoz ikki rakatli bo‘lsa, imom birinchi toifa bilan birinchi rakatni o‘qiydi, birinchi rakatning ikkinchi sajdasidan boshini ko‘targanda orqadagi iqtido qilgan guruh dushman tomonga borib turadi, dushman tomonidagi xavfga ko‘z-quloq bo‘lib turgan jamoat esa kelib, imomga iqtido qiladi. Imom ular bilan ikkinchi rakatni tugatib, tashahhudni o‘qib salom beradi. Ammo imomga ergashuvchilar salom berishmaydi. Balki ular dushmandan keladigan xatarga ko‘z-quloq bo‘lish uchun borishadi. Avvalgi jamoat esa kelib, qolgan bir rakatni imomsiz qiroat qilmay o‘qishadi. Chunki ular imomga avvaldan iqtido qilganlik hukmida edilar. Keyin tashahhudni o‘qishadi va salom berishadi-da, yana dushmanning xavfi bor tomonga borib turishadi. So‘ngra ikkinchi guruh kelib, qolgan bir rakatlarini qiroat bilan ado qilishadi. Chunki ular imomga avvalgi rakatda iqtido qila olishmagan edi. Shuning uchun ular masbuq hukmida bo‘lishadi. Shundan so‘ng tashahhudni o‘qib, salom berishadi. 

Agar namoz uch yoki to‘rt rakatli bo‘lsa, imom avvalgi ikki rakatni birinchi guruh bilan o‘qisa, keyin ikki yoki bir rakatni ikkinchi guruh bilan ado qiladi. Har ikki jamoat ham qolgan rakatlarni yuqoridagidek joy almashtirib o‘qib oladi. Namoz o‘qib turgan holda jang qilinsa, namoz buziladi. Chunki Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Handaq g‘azoti kuni to‘rt vaqt namozni o‘qiy olmadilar. Agar urushib turib ham namozni o‘qish kerak bo‘lganda, hargiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni tark qilmagan bo‘lar edilar. 

Agar xavf yanada kuchayib ketsa, otga mingan holda yoki piyoda qay tomonga yuzlanib bo‘lsa ham, ruku’ va sajdalarni imo-ishora qilib namoz o‘qiladi. Urush boshlanib ketsa, yuqorida aytganimizdek, namoz buziladi. 

  Xavf namozi o‘qilayotganda qurol-aslahalarni taqib olish mustahab amaldir. Xavf namozini har ikki guruh alohida imom bilan navbat-navbat o‘qib olishi ham afzaldir. 

QUYOSH VA OY TUTILGANDAGI NAMOZLAR

Quyosh tutilgan vaqtda ikki yoki to‘rt va yo undan ko‘proq namoz (kusuf namozi) o‘qish sunnatdir. Afzali bir yoki ikki salom bilan to‘rt rakat o‘qishdir. Kamida esa ikki rakatli nafl namoz ko‘rinishida o‘qiladi. Bu namoz jamoat bo‘lib, azon va iqomatsiz, qiroatni jahriy qilmay va xutba o‘qimasdan ado qilinadi. Insonlarni jamoatga to‘plash uchun jamoat namoziga deb chaqiriladi. 

Quyosh tutilganda o‘qiladigan namozni juma namozida imomlik qiladigan kishi imom bo‘lib o‘qib berishi lozim. Agar u bo‘lmasa, sultonning ruxsati bilan tayin qilingan kishi o‘qib berishi kerak. Agar bular ham bo‘lmasa, insonlar o‘zlari yolg‘iz-yolg‘iz bo‘lib, o‘z manzillarida o‘qishadi. Ushbu namozning birinchi rakatida Fotihadan so‘ng Baqara surasi kabi, ikkinchi rakatida Oli Imron surasi kabi uzun suralarni qiroat qilish sunnatdir. Agar rakatdagi qiroatlarni yengil qilsa, namozdan keyingi duoni uzun qiladi. Hadisi sharifda kelishicha, muhimi insonlar quyosh tutilgan vaqtda namoz va duo bilan mashg‘ul bo‘lishlari kerak. Agar qiroatni uzun qilsalar, duoni qisqa qiladilar, duoni uzun qilsalar, qiroatni qisqa qiladilar. Toki quyoshning tutilishi yo‘qolguncha namoz va duoga mashg‘ul bo‘ladilar. Ruku’-sajdalarni ham behad uzun qilishadi. Imom qiblaga yuzlanib o‘tiradi va xohlagancha duo qiladi, odamlar esa duoga qo‘l ochib «omin» deb turadilar. 

  Oy tutilganda o‘qiladigan namoz ham xuddi quyosh tutilganda o‘qiladigan namoz kabidir. Lekin bu namozni o‘qish mustahab bo‘lib, uni masjidda yig‘ilib, jamoat holida o‘qish shariatda yo‘lga qo‘yilmagan, balki har kim o‘z uyida yolg‘iz-yolg‘iz bo‘lib ado qiladi. Quyosh va oy tutilganda o‘qiladigan namozlar biror dahshatli voqea sodir bo‘lganda ham o‘qiladi. Misol uchun, qattiq zilzilalar, bir voqea sabab ko‘pchilikning o‘lib ketishi, shiddatli shamollar, kunduz kuni atrofni qo‘rqinchli qorong‘ulik o‘rab olishi va shu kabi vahimaga soladigan hodisalar sodir bo‘lishi bilan namoz o‘qish, gunohlardan chetlanish, insonlar o‘zlarini to‘g‘rilashlari va najot topishlari uchun sabab bo‘ladigan ibodatlarga qaytishlari odatiy holdir. Ibodatlardan uzoqlashib, gunoh ko‘chasiga kirib qolgan bandani Robbisiga qaytarib, Unga yaqinlashtiradigan eng yaxshi ibodat namozdir. 

ISTISQO NAMOZI

Yomg‘ir (suv) so‘rab o‘qiladigan namozning nomi «istisqo» deyiladi. Istisqo namozi deb suvga muhtoj bo‘lib qolinganda Alloh taolodan bandalarining yomg‘ir talab qilib o‘qiladigan namoziga aytiladi. Buni yashayotgan joylarining suvidan ekinlariyu hayvonlarini sug‘orib turgan, daryo, anhor va buloqlari bo‘lmagan odamlar o‘qishadi. Mabodo, anhor va buloqlari bo‘lsa ham, ehtiyojlariga yetmayotgani sababli ushbu namoz o‘qiladi.

Istisqo namozi xuddi ikki hayit namozi kabi ado qilinadi, lekin bunda zoida takbirlar aytilmaydi. Namoz o‘qib bo‘lingach, yerda o‘zaro turib ikkita xutba o‘qish mustahab amallardandir. Ammo hayit namozlaridek minbarga chiqib xutba o‘qish makruhdir. Hayit namozidagi xutba takbirlari o‘rniga imom istig‘for aytadi. Ikki xutbaning o‘rtasini bir oz o‘tirish bilan ajratadi. Imomning xutba mobaynida qibla tomonga yuzlanib turishi mandubdir. Xutbadan bir oz keyin imom kiyimini teskarisiga ag‘darib kiyib oladi va tasbeh aytib, mo‘minlar va mo‘minalar haqqiga istig‘for aytadi. Lekin imomga ergashgan insonlar kiyimlarini teskarisiga ag‘darib kiymaydilar. Keyin imom odamlar tomoniga yuzlanib, tik turgan holida quyida keladigan istisqo duosini o‘qiydi, odamlar esa qiblaga yuzlanib o‘tirishadi va imomning duosiga «omin» deyishadi:

اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ سُقْيَا رَحْمَةٍ، وَلَا سُقْيَا عَذَابٍ، وَلَا مَحْقٍ وَلَا بَلَاءٍ، وَلَا هَدْمٍ. اللَّهُمَّ عَلَى الظِّرَابِ وَمَنَابِتِ الشَّجَرِ، وَبُطُونِ الْأَوْدِيَةِ. اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا. اللَّهُمَّ اسْقِنَا غَيْثًا مُغِيثًا، هَنِيئًا مَرِيئًا، غَدَقًا مُجَلِّلًا، سَحًّا، عَامًّا طَبَقًا دَائِمًا. اللَّهُمَّ اسْقِنَا الْغَيْثَ، ولَا تَجْعَلْنَا مِنَ الْقَانِطِيْنَ. اللَّهُمَّ أَنْبِتْ لَنَا الزَّرْعَ، وَأَدِرَّ لَنَا الضَّرْعَ، وَأَنْزِلْ عَلَيْنَا مِن بَرَكَاتِ الْأَرْضِ، وَاكْشِفْ عَنَّا مِنَ الْبَلَاءِ مَا لَا يَكْشِفُهُ غَيْرُكَ. اللَّهُمَّ اسْقِ عِبَادَكَ وَبَهَائِمَكَ، وَانْشُرْ رَحْمَتَكَ، وَأَحْيِ بَلَدَكَ الْمَيِّتَ. اللَّهُمَّ اَنْتَ اللهُ لَا إلَهَ إلَّا اَنْتَ، أَنْتَ الْغَنِيُّ وَنَحْنُ الْفُقَرَاءُ، أَنْزِلْ عَلَيْنَا الْغَيْثَ، وَاجْعَلْ مَا أَنْزَلْتَ لَنَا قُوَّةً وَبَلَاغًا إِلَى حِينٍ. اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْتَغْفِرُكَ إِنَّكَ كُنْتَ غَفَّارًا، فَأَرْسِلِ السَّمَاءَ مِدْرَارًا.

«Allohumma ag‘isna, Allohumma ag‘isna, Allohumma ag‘isna. Allohumma suqya rohmatin vala suqya azobin vala mahqin vala baloin vala hadmin. Allohumma ’alaz zirobi va manabitish shajari va butunil avdiyati. Allohumma havolayna vala ’alayna. Allohummasqina g‘oysan mug‘iysan haniy’an mariy’an g‘odaqon mujallilan sahhan omman tobaqan daiman. Allohummasqinal g‘oysa vala taj’alna minal qonitiyn. Allohumma anbit lanaz zar’a va adirra lanad dar’a va anzil ’alayna min barokatil ardi vakshif ’annaa minal baloi maa laa yakshifuhu g‘oyruka. Allohummasqi ’ibodaka va bahoimaka vanshur rohmataka vaahyi baladakal mayyita. Allohumma antallohu la ilaha illa anta antal g‘oniyyu va nahnul fuqarou anzil ’alaynal g‘oysa vaj’al ma anzalta lana quvvatan va balag‘an ila hiyn. Allohumma inna nastag‘firuka innaka kunta g‘offaro, faarsilis samaa ’layna midroro».

Yomg‘ir talab qilib o‘qiladigan namoz uchun o‘z maskanlaridan chetroqqa uch kun ketma-ket chiqish mustahabdir. U yerga ahli zimmiylar (ya’ni Islom yurtida yashash evaziga tovon to‘lovchi boshqa din vakillari) olib chiqilmaydi. Har kun chiqishdan oldin musulmonlar tavbalarini yangilab, zulmlariga tavba qilib, beva-bechoralarga sadaqa qilishlari ham mustahab amallardandir. Har bir musulmon yer yuzidagi barcha musulmon birodarlari haqqiga istig‘for aytadi.

NAFL NAMOZLAR

«Nafl namozi» deb kishi o‘z ixtiyori bilan farzga qo‘shimcha tarzda o‘qiydigan namozga aytiladi. Bu namozni Alloh taolo mo‘minlar zimmasiga farz kabi majburiy qilmagan, balki ixtiyoriy suratda ado etilsa, savob bo‘ladi. 

Nafl namozlari ikki xil bo‘ladi: 

1. Besh vaqt farz namozlariga tobe bo‘lgan nafllar. Bular farzlardan oldin yoki keyin o‘qiladigan namozlar bo‘lib, ular «sunnati ravotiblar» deyiladi. 

2. Besh vaqt namozlardan tashqari mustaqil o‘qiladigan namozlar. Bular jumlasiga zuho, tahajjud, hojat so‘rash va boshqa namozlar kiradi. 

TAHIYYATUL MASJID NAMOZI

Namozxon masjidga kirganida agar farz namozlari ado etilmayotgan bo‘lsa, masjid bilan salomlashish niyatida o‘qiydigan namozi «tahiyyatul masjid» deyiladi. Bu namozni ikki yoki to‘rt rakat o‘qisa bo‘ladi. Afzali to‘rt rakat o‘qishdir. Agar masjidga kirgan kishi jamoatning ravotib sunnatlarni yoki farzni o‘qiyotganini ko‘rsa, tahiyyatul masjid namozini shu sunnat yoki farzlarga qo‘shib niyat qiladi. Shu bilan u sunnat va yoki farzga qo‘shib tahiyyatul masjidni o‘qiganlik savobini oladi. Ammo niyatni qilmay, sunnat yoki farzning o‘zini o‘qisa, undan tahiyyatul masjid namozini o‘qiganlik savobiga erishmaydi. Tahiyyatul masjid namozini masjidga kirgan kishi o‘tirmasdan oldin o‘qishi sunnat hisoblanadi. 

Abu Qatoda roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Birortangiz masjidga kirsa, o‘tirishdan oldin ikki rakat namoz o‘qisin», deganlar» (Imom Buxoriy, Muslim, Termiziy, Abu Dovud va Nasoiy rivoyat qilgan). Bu ikki rakatli namoz «tahiyyatul masjid» (masjid salomi) namozi deyiladi. 

Shofe’iy va hanbaliy mazhabida tahiyyatul masjidni qay vaqtda bo‘lsa ham: namoz o‘qish makruh yoki imom xutba o‘qiyotgan paytda ham o‘qish kerak, deyiladi. Molikiy va hanafiy mazhablarida esa, imom xutba qilayotgan bo‘lsa, tahiyyati masjid o‘qilmaydi. Shuningdek, hanafiy mazhabida namoz o‘qish makruh paytlarda ham tahiyyatul masjid o‘qilmaydi. Namozxon masjidga kirishi bilan farz namozni yoki boshqa bir namozni o‘qisayu, tahiyyatul masjidni o‘qishni niyat qilsa, tahiyyati masjid o‘rniga kifoya qiladi. Bordi-yu masjidga bir kunda bir necha bor kiradigan bo‘lsa, bir marta o‘qisa kifoya qiladi. 

Bu namozning hukmidan Masjidul harom istisno qilingan. Bu masjidning tahiyyati tavof bilan bo‘ladi. 

Masjidga kirganda biror uzr bilan tahiyyatul masjid namozini o‘qiy olmasa, «Subhanallohi, valhamdu lillahi, va laa ilaha illallohu vallohu akbar»ni aytsa kifoya qiladi. 

SHURUQ (ISHROQ) NAMOZI

Muoz ibn Anas al-Juhaniy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Kim bomdod namozini o‘qib bo‘lganidan keyin namoz o‘qigan joyida to choshgoh namozini o‘qiguncha o‘tirsa, faqat yaxshilikdan boshqani gapirmagan bo‘lsa, uning xatolari, agar dengiz ko‘pigidan ko‘p bo‘lsa ham mag‘firat qilinadi», deganlar» 

Abu Dovud, Termiziy rivoyat qilgan.  Termiziyning lafzida: 

«Kim bomdodni jamoat bilan o‘qisa, so‘ngra quyosh chiqquncha Allohni zikr qilib o‘tirsa, keyin ikki rakat namoz o‘qisa, uning uchun haj va umraning ajridek bo‘lur. To‘liq, to‘liq, to‘liq», deyilgan. 

Ushbu rivoyatda vasf qilinayotgan namoz «Salotush-shuruq» (Ishroq namozi) deyiladi. «Shuruq» degani esa quyosh chiqishini bildiradi. Shuruq choshgoh namozining eng avvalgi vaqtidagi namozdir. 

ZUHO (CHOSHGOH) NAMOZI

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: 

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Kim choshgoh namozini bardavom o‘qisa, uning gunohlari dengiz ko‘pigicha bo‘lsa ham mag‘firat qilinadi», dedilar» 

Imom Termiziy rivoyat qilgan. 

Bu namozning vaqti quyosh bir nayza bo‘yi ko‘tarilganda kirib (ya’ni quyosh chiqqandan taqriban yarim soat keyin), zavolga bir soat qolguncha davom etadi. Bu «dahvatul kubro», ya’ni katta tong, deyiladi. Zuho namozi ikki rakatdan sakkiz rakatgacha o‘qiladi, eng afzali to‘rt rakatdan o‘qishdir. Chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko‘proq to‘rt rakatdan o‘qiganlar. Uning eng afzal vaqti nahorning to‘rtdan biri o‘tgandan keyindir. 

SHUKRI VUZU’ NAMOZI

Odatda tahorat qilib bo‘lgandan so‘ng o‘qiladigan namoz «Shukri vuzu’» (tahoratning shukri) deyiladi. 

Uqba ibn Omir al-Juhaniy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Qay bir odam yaxshilab tahorat qilsayu, qalbi va yuzi ila iqbol qilgan holda ikki rakat namoz o‘qisa, albatta unga jannat vojib bo‘ladi», dedilar»

Imom Abu Dovud rivoyat qilgan.

ISTIXORA NAMOZI

«Istixora» so‘zi lug‘atda «xayr, ya’ni yaxshilikni talab qilish» degan ma’noni anglatadi. Musulmon kishi ikki ishdan qaysi birini qilishini bilmay qolganida xayrlisini tanlash uchun ikki rakat istixora namozi o‘qiydi. Bu namozni har bir muboh ishdan oldin o‘qish mustahabdir.

Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bizga hamma ishlarda istixora qilishni xuddi ­Qur’ondan surani o‘rgatgandek o‘rgatar edilar. U zot: «Qachon biringiz bir ish qilmoqchi bo‘lsa, farz namozdan boshqa ikki rakat namoz o‘qisin. So‘ng «Allohim, albatta, Sendan ilming ila istixora qilaman. Sening qudrating ila qudrat so‘rayman. Sendan ulug‘ fazlingdan so‘rayman. Albatta, Sen qodir bo‘lursan, men qodir bo‘lmasman. Sen bilursan, men bilmasman. Sen g‘ayblarni o‘ta yaxshi biluvchi zotsan. Allohim! Agar ushbu ish dinimda, maoshimda va ishim oqibatida yaxshi ekanini bilsang (yoki hozirgi ishimdayu, kelgusida) uni menga taqdir qilgin, menga oson et, so‘ngra uni men uchun barakali qilgin. Agar ushbu ish dinimda, maoshimda va ishim oqibatida (yoki hozirgi ishimdayu kelgusida) yomon ekanini bilsang, uni mendan burib yubor, meni undan burib yubor. Va menga qayerda bo‘lsa ham yaxshilikni taqdir qil, so‘ngra meni unga rozi qil» desin va hojatini aytsin», dedilar»

Imom Buxoriy, Abu Dovud, Termiziy, Nasoiy rivoyat qilgan.

Istixora namozidan so‘ng ushbu duo o‘qiladi:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ، وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَظِيمِ، فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ، وَتَعْلَمُ وَلَا أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ، اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ خَيْرٌ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي، - عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ -، فَاقْدُرْهُ لِي وَيَسِّرْهُ لِي، ثُمَّ بَارِكْ لِي فِيهِ، وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ شَرٌّ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي، - فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ -، فَاصْرِفْهُ عَنِّي وَاصْرِفْنِي عَنْهُ، وَاقْدُرْ لِيَ الْخَيْرَ حَيْثُ كَانَ، ثُمَّ أَرْضِنِي بِهِ.

«Allohumma inniy astaxiyruka bi’ilmika va astaqdiruka biqudrotika va as’aluka min fazlikal ’aziym. Fainnaka taqdiru va la aqdiru va ta’lamu va la a’lamu va anta ’allamul g‘uyub. Allohumma in kunta ta’lamu anna hazal amro xoyrun liy fiy diyniy va ma’ashiy va ’aqibati amriy, ’ajili amriy va ojilihi, faqdurhu liy va yassirhu liy, summa barik liy fiyhi va in kunta ta’lamu anna hazal amro sharrun liy fiy diyniy va ma’ashiy va ’aqibati amriy, ’ajili amriy va ojilihi fasrifhu ’anniy vaqdurlil xoyro haysu kana summa rozziniy bih» deb, hojati aytiladi.

Ma’nosi: «Allohim, Sening ilming bilan Sendan yaxshilik so‘rayman. Sening qudrating bilan Sendan qodirlik va ulug‘ fazlingni so‘rayman. Sen (har narsaga) qodirsan, men qodir emasman. Sen (har narsani) biluvchisan, men bilmayman. Sen g‘aybni biluvchisan. Allohim, agar mana shu qilayotgan ishim (hojatining nomini aytadi) dinimda, yashashimda, ishlarimning oqibatida, dunyo va oxiratimda men uchun yaxshi bo‘lsa, uni menga nasib et va oson qil. So‘ng uni menga barokotli qil. Agar mana shu ishim (hojatining nomini aytadi) dinimda, yashashimda, ishlarimning oqibatida, dunyo va oxiratimda men uchun yomon bo‘lsa, mendan uni uzoqlashtir, qayerda bo‘lsa ham, men uchun yaxshilikni taqdir qil va meni undan rozi et».

Duodagi «mana shu ish», degan yeriga kelganda o‘z hojatini zikr qiladi, so‘ngra o‘sha ishni qilish yoki qilmaslik to‘g‘risida ko‘ngli moyil bo‘lgan tomonga harakat qiladi. Ushbu namozni o‘qigandan keyin mazkur ish haqida o‘ylamay, Alloh ixtiyor qiladigan narsani kutib yuradi. Keyin ko‘ngliga tushib, o‘ziga ma’qul bo‘lib, qilgisi kelib qolsa amalga oshiradi. Bu haqda tush ko‘rishi ham mumkin. Agar ish bir tarafga o‘tmay turib qolsa istixora namozini yana qaytadan o‘qiydi. Qayta o‘qish yetti martagacha bo‘ladi. Istixora namozida xohlagan surasini o‘qiydi. Lekin birinchi rakatida Fotiha surasidan keyin Kofirun surasini, ikkinchi rakatda Ixlos surasini o‘qisa yaxshi.

HOJAT NAMOZI

Abdulloh ibn Abu Avfo roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

 

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Kimning Allohga va Bani odamdan birortasiga hojati bo‘lsa, yaxshilab tahorat qilsin, so‘ngra ikki rakat namoz o‘qisin. Keyin Allohga sano va Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga salovat aytsin. So‘ngra: «Haliymu Karim Allohdan o‘zga hech ilohi ma’bud yo‘q. Ulug‘ Arshning Robbisi Alloh pokdir. Olamlarning Robbisi Allohga hamdlar bo‘lsin. Men Sendan: rahmatingni vojib qiluvchi, mag‘firatingni taqozo qiluvchi narsalarni va har bir yaxshilikdan g‘animatni, har bir yomonlikdan salomatlik so‘rayman. Mening hech bir gunohimni qo‘ymay mag‘firat qilgin, hech bir g‘amimni qo‘ymay kushoyish et, O‘zing rozi bo‘lgan hech bir hojatimni qo‘ymay, albatta chiqargin. Ey Arhamar Rohimiyn», desin», dedilar»

Imom Termiziy va Ibn Moja rivoyat qilgan.

Namozdan forig‘ bo‘lgach ushbu duoni o‘qiydi:

لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ، سُبْحَانَ اللهِ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، الْحَمْدُ لِلَّه رَبِّ الْعَالَمِينَ: أَسْأَلُكَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِكَ، وَعَزَائِمَ مَغْفِرَتِكَ، وَالْغَنِيمَةَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ، وَالسَّلَامَةَ مِنْ كُلِّ إِثْمٍ، لَا تَدَعْ لِي ذَنْبًا إِلَّا غَفَرْتَهُ، وَلَا هَمًّا إِلَّا فَرَّجْتَهُ، وَلَا حَاجَةً هِيَ لَكَ رِضًا إِلَّا قَضَيْتَهَا يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

«Laa ilaaha illallohul haliymul kariym. Subhaanallohi robbil ’arshil ’aziym. Alhamdu lillaahi robbil ’aalamiyn. As’aluka mujibaati rohmatika va ’azoima mag‘firotika val g‘oniymata min kulli birrin, vas-salaamata min kulli ismin, laa tada’ liy zanban illa g‘ofartahu, va laa hamman illa farrojtahu, va laa haajatan hiya laka rizon illa qozoytaha, yaa arhamar rohimiyn!».

Termiziy rivoyat qilgan.

Ma’nosi: «Halim va Karim Allohdan o‘zga iloh yo‘q. Ulug‘ arsh Robbi Allohni poklab yod etaman. Olamlar Robbi Allohga hamd bo‘lsin. Rahmatingga mustahiq qiluvchilarni, mag‘firatingni vojib etuvchilarni, har bir yaxshilikda g‘animatni va har bir gunohdan salomat bo‘lishni so‘rayman. Menda biror gunoh qoldirmasdan mag‘firat qilishingni, biror g‘am qoldirmasdan ochib yuborishingni va O‘zing rozi bo‘ladigan biror hojat qoldirmasdan ravo qilishingni so‘rayman, ey rahm qilguvchilarning Rahmlisi».

Quyidagi duo ham hojat namozining duolaridandir:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ وَأَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ، يَا مُحَمَّدُ، إِنِّي تَوَجَّهْتُ بِكَ إِلَى رَبِّي فِي حَاجَتِي هَذِهِ فَتَقْضِي لِي، اللَّهُمَّ شَفِّعْهُ فِيَّ.

«Allohumma inniy asaluka va atavajjahu ilayka binabiyyika Muhammadin nabiyyir rohmati, yaa Muhammadu, inniy tavajjahtu bika ilaa robbiy fiy haajatiy haazihi fataqzi liy. Allohumma, shaffi’hu fiyya»

Imom Ahmad rivoyat qilgan.

Ma’nosi: «Allohim, men Senga yuzlanib, Sendan payg‘ambaring, rahmat nabiysi Muhammad alayhissalom bilan vasiyla qilib so‘rayman. Ey Muhammad alayhissalom, men bu hojatim ravo bo‘lishi uchun siz bilan Robbimga yuzlandim Allohim, u kishini menga shafoatchi qil».

Imom Ibn Hajar bu namozni shanba kuni sahar o‘qib, talabi hojat qilish mandubdir, chunki Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam, kim shanba kuni ertalab talabi hojat qilsa, talabi hal bo‘ladi. Uning hojati ravon bo‘lishiga men kafilman, deb marhamat qilganlar, degan. Albatta, duoning arabcha matnini yodlab olgan yaxshi.

TAVBA NAMOZI

Aliy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: 

«Men qachon Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bir hadis eshitsam, Alloh menga undan O‘zi xohlaganicha naf’ beradigan odam edim. U zotning sahobalaridan biri menga hadis aytsa, men undan (gapi to‘g‘riligiga) qasam ichishni talab qilar edim. Agar u qasam ichsa (gapini) tasdiq qilar edim. Holat shu bo‘ldiki, menga Abu Bakr bir hadis aytdi. Zotan u sodiqdir: «Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning: qaysi bir odam gunoh qilib qo‘yib, so‘ngra turib, tahorat qilib namoz o‘qisa, keyin Allohga istig‘for aytsa, albatta, Alloh uni mag‘firat qiladi», deganlarini eshitdim. So‘ngra u zot: «Ular qachon fahsh ish qilsalar yoki o‘zlariga zulm qilsalar, Allohni eslarlar va gunohlariga istig‘for ayturlar» oyatini qiroat qildilar», dedi» 

Imom Termiziy va Abu Dovud rivoyat qilgan. 

Aslida tavba namozsiz ham xohlagan paytda bo‘lishi matlub. Lekin namoz ila bo‘lgani kuchli va qabuli osondir. Namoz mo‘minning silohi, deyilgani ham shundan. Mo‘min kishi namoz yordamida har qanday qiyin narsaga ham osonlik bilan erisha oladi. Ojiz banda gunoh ish qilib qo‘ysa, iymoni uni darhol tavbaga chorlashi zarur. Qilib qo‘ygan gunohining afsusida qolgan mo‘min inson darhol tahorat qilib tavba namozi niyati ila ikki rakat namoz o‘qib olishga o‘tmog‘i lozim. U gunohiga nadomat qilib, namozida chin qalbdan tavba qilib, Allohga roz aytib, ikkinchi bu gunohni qayta qilmaslikka qat’iy ahd qilsa, Alloh taolo uning gunohini mag‘firat qiladi. 

 

AVVOBIYN NAMOZI

Bu namoz shom namozidan keyin o‘qiladi va olti rakat bo‘ladi. Avval to‘rt, keyin ikki rakat yoki ikki rakatdan qilib o‘qiladi. Alloh taolo Isro surasida «Albatta, U zot avvobiynlarni mag‘firat qiluvchidir», degan (25-oyat). 

  Imom Tabaroniy Ammor ibn Yosir roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda: «Kim shomdan keyin olti rakat o‘qisa, gunohlari mag‘firat qilinur, agar dengizning ko‘pigicha bo‘lsa ham», deyilgan.

TAHAJJUD NAMOZI

Bu namozning ozi ikki, ko‘pi sakkiz rakatdir. Alloh taolo: «Kechasida tahajjud (namozi) qil, senga nofila bo‘lur. Shoyadki, Robbing seni Maqomi mahmudda tiriltirsa», degan (Isro surasi, 79-oyat). 

Ushbu oyat ila tahajjud namoziga targ‘ib qilish Qur’onda kelgani eslatilmoqda. Kechasi bir uxlab turib o‘qiladigan namoz «tahajjud namozi» deb ataladi. Shuningdek, bu namoz «qiyom namozi» deb ham ataladi. Avval boshida bu namoz vojib bo‘lgan edi, bir yilchadan keyin vojibligi nasx qilingan. 

Abu Umoma roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: 

«Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Sizlarga kechaning qiyomi lozimdir. Chunki u sizlardan oldingi solihlarning odatidir. U Robbingizga qurbatdir, yomonliklarga kafforotdir, gunohlarni qaytaruvchidir», dedilar». Boshqa bir rivoyatda: «U jismdan dardni quvuvchidir» ham deyilgan 

Termiziy, Ahmad va Hokim rivoyat qilgan. 

Nafl namozlarining eng afzali tahajjud hisoblanadi. Chunki bu namoz hamma uxlab yotgan vaqtda o‘qilgani uchun riyodan uzoq, ixlosga yaqin bo‘ladi. 

Izoh: tahajjud xuftondan so‘ng uxlab, kechaning ikkinchi yarmida bedor bo‘lishdir. Uyg‘onishiga ishonchi bo‘lmasa, xufton namozidan keyin o‘qib olsa ham joiz. Raddul muhtor sohiblari tahajjud namoziga: «Har bir xuftondan keyin o‘qilgan namoz» deb ta’rif bergan. Afzali esa bir uxlab turib o‘qishdir.

TASBЕH NAMOZI

Ikrimaning Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abbosga qarata: «Ey amaki! Sizga bermaymi? Sizga o‘rgatmaymi?» degan so‘zlarni zikr qilib, so‘ng bunday dedilar: «To‘rt rakat namoz o‘qiysiz. Har rakatda Fotihani va boshqa bir surani o‘qiysiz. Birinchi rakatda qiroatdan so‘ng qiyomda «Subhanallohi valhamdu lillahi va la ilaha illallohu vallohu akbar» tasbehlarini o‘n besh marta aytasiz. So‘ngra ruku’ga borasiz va ruku’da turganingizda mazkur tasbehlarni o‘n bor aytasiz. Keyin boshingizni ruku’dan ko‘targan vaqtda ham yana tasbehlarni o‘n marta aytasiz. So‘ng sajdaga borasiz. Sajdada turganingizda yana mazkur tasbehlarni o‘n bor qaytarasiz. So‘ng boshingizni sajdadan ko‘tarib, yana mazkur tasbehlarni o‘n bor aytasiz, so‘ng yana sajda qilasiz va unda yana o‘n bor tasbeh aytasiz, so‘ng boshingizni sajdadan ko‘tarib, tik bo‘lishingizdan oldin yana o‘n marta tasbeh aytasiz. Bu aytilgan tasbehlarning umumiy adadi yetmish beshta bo‘ladi. To‘rt rakatni shu taxlitda ado etasiz. Agar bu namozni bir kunda bir marta ado etishga qodir bo‘lsangiz, uni ado eting. Agar bir kunda ado etishga qodir bo‘lmasangiz, juma kuni bir marta o‘qing. Agar juma kunida ado etishga qodir bo‘lmasangiz, uni bir oyda bir o‘qing. Agar bunga qodir bo‘lmasangiz, uni bir yilda bir bor ado eting. Bunga ham imkon bo‘lmasa, umringiz davomida bir bor «tasbeh» namozi o‘qib qo‘ying».

NAFL NAMOZLARINI O‘QISH TARTIBI

Kunduzgi nafl namozlarini to‘rt rakatdan, kechqurungi nafllarni esa ikki rakatdan o‘qish sunnat amallardandir. Qiyom turishga qodir bo‘laturib o‘tirgan holda nafl namozlari o‘qish joiz, lekin savobning yarmiga erishadi. Agar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday ham namoz o‘qiganlar deb o‘qisa, ham namozning ham sunnatga amal qilganning savobiga erishadi. Ammo tik turib o‘qishga qodir bo‘lmagan kishining ajri tik turib o‘qigan kishining ajri bilan barobar bo‘ladi. O‘tirib o‘qiydigan kishi agar uzri bo‘lmasa, boshqa namozlardagi tashahhud o‘qiyotgan kishidek chap oyog‘i ustiga o‘tirib, o‘ng oyog‘ini tik qiladi. Nafl o‘qishga kirishgan kishining namozi agar ikki rakatni to‘liq tugatmay turib buzilsa, uning qazosini o‘qib qo‘yishi vojib bo‘ladi. 

Shunday vaqtlar borki, unda nafl namozlarini o‘qish makruhi tahrimiy, ya’ni haromga yaqin makruh hisoblanadi. Quyidagi hollarda nafl namozlarini o‘qish makruh sanaladi: 

1. Subh vaqti kirgandan to bomdod o‘qilgunga qadar nafl namozlarini o‘qish mutlaq makruhi tahrimiydir. Faqat subhning ikki rakat sunnatini o‘qishga ruxsat bor, xolos. 

2. Bomdod o‘qilgandan to quyosh chiqqunga qadar nafl namozlarini o‘qish ham makruhdir. Bu fursatda umuman nafl namozlari o‘qilmaydi, garchi namozxon bomdodning yolg‘iz sunnatini qazo qilgan bo‘lsa ham. Chunki subh sunnatining yolg‘iz o‘zini o‘qiy olmagan kishi keyin qazosini o‘qimaydi. Agar farzini qo‘shib qazo qilganida edi, quyosh nayza bo‘yi ko‘tarilgach, ikkisining qazosini o‘qigan bo‘lar edi. Buning masalasi yuqorida o‘tdi. 

3. Quyosh chiqib to bir nayza miqdori ko‘tarilguncha ham nafl namozlarini o‘qish makruhdir. Quyosh taqriban yarim soat chamasida bir nayza miqdorida ko‘tariladi. 

4. Quyosh tikkaga kelgandan to zavolga oqquncha vaqt oralig‘ida ham namoz o‘qish mutlaq joiz emas. 

5. Asr namozidan to shom namozini o‘qib bo‘lgunga qadar ham nafl namozlarini o‘qish makruhdir. 

6. Imom xutba o‘qish uchun minbarga chiqqan vaqtda ham namoz o‘qish joiz emas. Imom xoh juma xutbasiga chiqqan bo‘lsin, xoh yomg‘ir talab qilinayotgandagi xutba bo‘lsin, xoh boshqasi bo‘lsin, baribir o‘sha fursatda namoz o‘qish durust emas. (Izoh: bizning diyorlarda imom juma kunlari avval va’z qiladi va so‘ng juma namozidan oldin xutba o‘qish uchun minbarga chiqadi. Namoz o‘qish joiz bo‘lmagan vaqt shu imom minbarga ko‘tarilgan fursatdir. Ammo imom xutbadan oldin ma’ruza qilayotgan bo‘lsa, masjidga kelgan namozxon imom turgan xonadan boshqa o‘rinda tahiyyatul masjid namozini o‘qib olishi durust bo‘ladi. Umuman, imom xutba qilayotganida namoz o‘qish tortishuvli masala, chunki bu haqda har xil rivoyatlar bor. Hanafiy mazhabida imom minbarga chiqqanidan keyin namoz o‘qish harom. U xutbani boshlaganda esa, salomga alik olish, aksa urganga yaxshi tilak aytish, Qur’on o‘qish va shunga o‘xshagan narsalar ham mutlaqo mumkin bo‘lmaydi). 

7. Muazzin farz namoziga takbir aytayotganda ham nafl namozi o‘qish makruhdir. Faqat bomdod namozida sunnatni o‘qib, farzga yetib olishiga ishonsa, shu sunnatni takbir aytilayotgan vaqtda ham o‘qish joiz bo‘ladi. Shunda sunnatni imomdan uzoqroq yerda yoki boshqa xonada o‘qib oladi. Muhimi, sunnatni o‘qib olib, farzga yetib olsa bo‘ldi. 

8. Masjidda hayit namozidan oldin ham, keyin ham nafl namozi o‘qish makruh. 

9. Hojilar Arafotda peshin bilan asrni peshin vaqtida jamlab o‘qishadi, bu jam’i taqdim, deyiladi. Shu paytda ikki jam qilinayotgan namoz o‘rtasida ham nafl namozlarni, hatto peshinning sunnatlarini ham o‘qish makruhdir. Muzdalifada esa shom bilan xuftonni hojilar xufton vaqtida jamlab o‘qishadi. Bu jam’i ta’xir, deyiladi. Shu ikki jam qilinayotgan namozning o‘rtasida ham, garchi shomning sunnatini bo‘lsa-da, o‘qish makruhdir. 

10. Farz namozlaridan birortasining vaqti tor bo‘lib qolsa ham, nafllarni o‘qish makruh hisoblanadi. 

11. Xoh oldi, xoh orqa hojatlarini majburan ushlab turib namoz o‘qish makruhdir. Shuningdek, qorin dam bo‘lganda ham yelni majburan ushlab o‘qilgan namoz makruh hisoblanadi. 

12. Xuddi shuningdek, yana xushu’ni ketkazadigan har qanday muhim ish hozir bo‘lgandagi o‘qilgan namozlar makruh bo‘ladi. Nihoyatda och qolgan yoki chanqagan kishiga ovqat yoki suv olib kelinsa, o‘z nafsini qondirib olib, keyin namozga turishi kerak. Yana qattiq charchagan kishi ham biroz dam olib, so‘ng namoz o‘qishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. 

Agar shu yuqorida eslab o‘tilgan vaqtlarda nafl namozlar o‘qilsa, makruhi tahrima bilan ado topadi. Kim ushbu paytlarda namozni boshlab qo‘ysa, uni buzib namoz o‘qish makruh yoki harom bo‘lmagan boshqa vaqtlarda o‘qishi ma’quldir. 

MARKABDA NAMOZ O‘QISH

Minib yuriladigan hayvonlar ustida shahar tashqarisida qaysi tomonga yuzlanib bo‘lsa ham nafl namozlar o‘qish joizdir. Namozni boshlashda qiblaga yuzlangan bo‘lishi ham shart emas, lekin mashaqqat bo‘lmasa, qiblaga yuzlanib olish mustahab hisoblanadi. Mashina, samolyot, poyezd va boshqa miniladigan narsalar ulovlar jumlasidandir. Ulov ustida nafl namoz o‘qish uchun uzoq safarga chiqqan bo‘lishi shart emas, balki muqim kishi uzrli bo‘lmasa ham, nafl namozlarini markab ustida o‘qishi mumkin. Lekin bunda qiblaga yuzlanishi shart. 

Ulovini namoz o‘qish asnosida yurishiga oz amal bilan tezlashi joiz bo‘ladi. Farz, vojib va ko‘p ta’kidlangani uchun bomdodning sunnatini ham ulov ustida o‘qish mumkin emas. Shuningdek, mashinada o‘qish ham joiz emas. Balki uni to‘xtatib, qiblaga yuzlanib va tik turgan holida ado qiladi. Haydovchi va sheriklarni kutib qolishlari uzr bo‘lmaydi (faqat zarurat yuzasidangina durust bo‘ladi. Misol uchun, o‘g‘rining xavfi bo‘lsa yoki markabdan tushganida o‘ziga yoki otiga yo yuklariga zarar yetsa, markabda o‘qish joiz).

Yo‘lovchi piyoda yurib keta turib farz, vojib va nafl namozlarini o‘qishi joiz emas. Qachon namoz o‘qimoqchi bo‘lsa, to‘xtaydi va namozni mukammal o‘qiydi. 

E’TIKOF O‘TIRISH

Masjidlarda e’tikof o‘tirish Qur’oni Karim va Sunnati nabaviyya bilan sobit bo‘lgan shar’iy amaldir. Zuhriyning xabar berishlaricha, Rasululloh vafot etgunlariga qadar e’tikofni aslo tark etmaganlar. Ulamolarimizning ta’rificha, e’tikofdagi kishi ulug‘ martabali xojaga hojati tushib, «Ishimni bitirib bermaguningizcha eshigingizdan ketmayman», deb turib olgan hojatmand kishiga o‘xshaydi. Darhaqiqat, mo‘takif (e’tikof o‘tiruvchi) ham masjidda (Allohning uyida) o‘tirib, «Gunohlarimni kechmaguningcha jilmayman», deb Allohga iltijo qilayotgan odamdir. 

Imom Abu Hanifa rahmatullohi alayh e’tikoflarning eng oz miqdori bir kun, desalar, imom Abu Yusuf uning eng ko‘pi bir kun, deydilar. Imom Muhammad esa bir soat o‘tirilsa ham e’tikof hosil bo‘ladi, deganlar. 

Mo‘takif faqat tabiiy hojatlarini qondirish: tahorat, g‘usl yoki vaqti yetsa, juma namoziga borish uchungina masjiddan chiqadi. Hojatini ushatgach, bir soat masjidga kirmay, ushlanib qolsa, e’tikofi buziladi. Mo‘takif masjidda uxlaydi, ovqatlanadi, ehtiyojiga zarur narsalarnigina savdo qiladi, e’tikof vaqtida faqat uxroviy, xayrli so‘zlarni gapiradi. 

Kim bir necha kunlik e’tikofni nazr qilsa, kechalari ham masjidda bo‘ladi. Bir kun e’tikof o‘tirishni nazr qilgan odam tong otmasdan masjidga kiradi va quyosh botgach e’tikofi tugaydi. Ikki yoki undan ko‘proq kun e’tikof o‘tirishni o‘ziga nazr qilgan kishi masjidga quyosh botishidan oldin kirishi va ikkinchi (yoki undan oshiq) kuni quyosh botgandan so‘ng masjiddan chiqishi kerak. Ramazonning oxirgi o‘n kunida e’tikof o‘tirish sunnati muakkada kifoyadir. Ya’ni bir shahar yoki qishloq ahlidan birortasi o‘n kun e’tikof o‘tirsa, boshqalar gunohkor bo‘lishdan omon qoladilar. Agar birorta ham kishi e’tikof o‘tirmasa, barchalari gunohkor bo‘ladilar. 

TILOVAT SAJDASI

Qur’oni Karimning o‘n to‘rtta surasidagi (ba’zi mazhablarda Haj surasining ikki joyida deb hisoblanadi) sajda oyatlari o‘qilganida yoki boshqaning og‘zidan eshitilganda qilinadigan sajda amali «tilovat sajdasi» deyiladi.

Sajda oyatlarini o‘quvchi ham, eshituvchi ham sajda qilishi vojib bo‘ladi. Uning vojib bo‘lishi sharti namoz vojib bo‘lishidagi ahliylik kabidir. Ahliylik – musulmon, balog‘at yoshiga yetgan, tahoratli (hayz, nifosdan pok) bo‘lishdir. Sajda oyatlaridan biri o‘qilgach, uni eshituvchi va o‘quvchi uchun ba’zan keng vaqtda va ba’zida tez fursatda sajda qilib olish vojibdir. Agar sajda oyati namozdan tashqarida o‘qilsa va yoki eshitilsa, uni bajarish uchun fursat kengroq bo‘lsa, kechiktirgan kishi gunohkor bo‘lmaydi. Ammo hayotining oxirigacha kechiktirib, sajda qila olmay vafot etsa gunohkor bo‘ladi. Uni kechiktirishning hukmi yengil makruhdir. Agar sajda oyati namoz ichida tilovat qilinsa, bu holda uni ado etishni kechiktirib bo‘lmaydi, balki vaqt o‘tkazmay, sajda qilish vojib bo‘ladi.

Agar qasddan sajda qilmagan bo‘lsa, gunohkor bo‘ladi. Chunki uni ado qilish fursati ozdir. Shu vaqtning o‘zida sajdani qilib qo‘yish kerak. Namoz ichida sajda tilovati o‘qilib sajda qilinmasa, namozdan so‘ng uning qazosi ado etilmaydi. Sajda oyatlari suraning o‘rtasida yoki oxirida bo‘lishi mumkin. Agar sajda oyati suraning o‘rtasida bo‘lsa, namozxon uni qiroat qilish bilan to‘g‘ri sajdaga borishi afzaldir. Bir marta sajda qilgandan so‘ng yana qiyomga turib surani oxiriga yetkazadi yoki shu suradan namozga kifoya qilgudek oyatlarni qiroat qiladi-da, ruku’ga boradi. Agar sajda qilmasa, fursatni o‘tkazib qo‘ymay, sajda oyati uchun qilinadigan sajdani ham niyat qilib ruku’ qiladi. Ruku’ oyat sajdasi o‘rniga ham o‘tadi. Ammo sajda oyatidan so‘ng vaqtni o‘tkazmay, sajda qilgan kishiga oyat sajdasini niyat qilish shart emas. Mabodo, sajda qilish fursati o‘tib qolsa-yu, modomiki u namoz ichida ekan, ruku’ bilan ham, sajda bilan ham sajda oyatini o‘qigani uchun qilinadigan sajdani ado qilmaydi, balki shu namozning o‘zida xos bitta sajda qiladi.

Agar sajda oyati sura oxirida bo‘lsa, namoz ichida uni o‘qish bilan orqasidan sajdani ham niyat qilib ruku’ qilish afzaldir. Demak, shu ruku’ tilovat sajdasining o‘rniga o‘tar ekan. Ammo sura oxiridagi sajda oyatini o‘qib, keyin to‘g‘ri sajdaga borsa, sajdadan keyin yana qiyomga qaytadi va shu suradan keyingi suradan bir necha oyat o‘qib, so‘ngra ruku’ qiladi-da, namozini oxiriga yetkazadi.

Sajda tilovatini eshituvchi xoh o‘quvchining yonida turib eshitsin, xoh uzoqroqdan, (ya’ni mikrofon orqali eshitsin) farqi yo‘q, baribir sajda qilishi vojib bo‘ladi. Buning aksi o‘laroq, eshituvchi sajda oyatini balog‘atga yetmagan go‘dakdan yoki majnundan yoki ovoz yozuvchi moslamadan eshitsa, unga sajda qilish vojib emas. Chunki tilovat aslidan emas, balki uning ahli bo‘lmaganlardan sodir bo‘lmoqda.

Bitta sajda oyatini bir o‘rinda ko‘p bor takrorlasa ham, bir marta sajda vojib bo‘ladi. Ammo joy o‘zgarsa, har bir joy uchun alohida sajda qilish ham lozim bo‘ladi.

Tilovat sajdasini qilish uchun ham namozdagidek shartlar lozim bo‘ladi. Faqat bunda takbiri tahrima bo‘lmaydi. Tilovat sajdasi jahriy ikki sunnat takbiri o‘rtasida va ikki mustahab qiyom orasidagi bir marta sajdadir. Ikki qo‘l ko‘tarilmaydi, tashahhud o‘qilmaydi va salom ham berilmaydi. Balki (tik turgan holida) takbir aytib sajdaga yiqiladi. Unda tasbeh aytib, so‘ng takbir bilan yana qiyomga qaytadi. Lekin qayta qiyomga qaytish mustahabdir.

Sajdada «Subhana Rabbiyal a’lo» deb uch bora aytadi. Unga qo‘shib ushbu duoni o‘qish ham mustahabdir.

اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا عِنْدَكَ ذُخْرًا، وَأَعْظِمْ لِي بِهَا أَجْرًا، وَضَعْ عَنِّي بِهَا وِزْرًا، وَتَقَبَّلْهَا مِنِّي كَمَا تَقَبَّلْتَهَا مِنْ دَاوُدَ عَلَيْهِ السَّلَامِ.

«Allohummaj’alhaa ’indaka zuhron va a’zimliy bihaa ajron vazo’ ’anniy bihaa vizron va taqobbalhaa minniy kamaa taqobbalatahaa min Daavuda alayhissalaam».

Ma’nosi: «Allohim, ushbu sajdani huzuringda (menga) zahira qilgin, u sababli ajrimni ziyoda qilgin, uning sababidan gunohlarimni kechib yuborgin, bu sajdani xuddi Dovud alayhissalomdan qabul qilganingdek, mendan ham qabul et».

Yana bu duoni ham aytadi:

سَجَدَ وَجْهِي لِلَّذِي خَلَقَهُ، وَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ، بِحَوْلِهِ وَقُوَّتِهِ، فَتَبَارَكَ اللهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ.

«Sajada vajhiy lillaziy xolaqohu va shaqqo sam’ahu va basorohu bihavlihi va quvvatih fatabarokallohu ahsanul xoliqiyn».

Ma’nosi: «Yuzim uni Yaratgan va unda kuch-quvvati bilan ko‘z-quloqni ochgan Zotga sajda qildi. Bas, yaratguvchilarning eng yaxshisi Alloh barakotli va buyukdir».

O‘tirgan holida sajda oyatini tilovat qilgan kishi tik turib keyin sajda qilishi mustahabdir. Sajda oyatini tilovat qilgan kishi bilan uni eshitganlar birga sajda qilishsa, eshitganlar tilovat qilgandan oldin boshlarini sajdadan ko‘tarmaganlari ma’qul. Chunki oyatni o‘qigan kishi eshituvchilar uchun imom o‘rnida bo‘ladi.

Qur’oni Karimning o‘n to‘rt joyida sajda oyatlari bo‘lib, ularni tartibi bilan bayon etamiz:

  1. A’rof surasining 206-oyati.

  2. Ra’d surasining 15-oyati.

  3. Nahl surasining 49-oyati.

  4. Isro surasining 109-oyati.

  5. Maryam surasining 58-oyati.

  6. Haj surasining 18-oyati.

  7. Furqon surasining 60-oyati.

8. Naml surasining 24-oyati.

9. Sajda surasining 15-oyati.

10. Sod surasining 24-oyati.

11. Fussilat surasining 37-oyati.

12. Najm surasining 62-oyati.

13. Inshiqoq surasining 21-oyati.

14. Iqro’ surasining 19-oyati.

Ushbu sajda oyatlarining har biriga Mus'hafi sharifda o‘qigan kishini ogohlantirish uchun belgi qo‘yilgan. Sajda qilish ushbu oyatlardan birini butun yoki sajda kalimasi oyatni ko‘prog‘ini o‘qiganda vojib bo‘lib, sajda kalimasini o‘zini o‘qish bilan sajda vojib bo‘lmaydi. Suradagi sajda oyatini o‘qimasdan tashlab ketish makruhdir. Chunki bu sajdani yoqtirmaslikka o‘xshab qoladi. Tahorati yo‘qligi sababli sajda qilishga tayyor bo‘lmagan kishilarga shafqat qilib, ular oldida sajda oyatini maxfiy o‘qishni ulamolar yaxshi amal, deb sanashgan.

Hayz va nifosdagi ayollarga sajda oyatini o‘qish va eshitish tufayli tilovat sajdasi qilish vojib bo‘lmaydi.

IBRATLI NAMOZLAR

Hazrati Rasulullohning namozlari

Hazrati Oisha roziyallohu anhodan Payg‘ambar alayhissalomning kechasilik namozlari haqida so‘rashganida shunday dedilar: «Janobi Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam ’isha (xufton) namozini o‘qiganlaridan keyin kechaning avvalgi qismida orom olar edilar. Keyin o‘rinlaridan turib, «tahajjud» namozini o‘qir edilar. Undan keyin joylariga kelib yotardilar. Qachon fajr (bomdod) namozi azonini eshitsalar, irg‘ib o‘rindan turar, tahorat qilar, namozga chiqib ketardilar». Yana Oisha onamiz aytadilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qachon uyqu g‘olib kelib yo uxlab qolib, kechasigi namozlarini, ya’ni tahajjudlarini o‘qiy olmay qolsalar, kunduzi chosh vaqtida o‘n ikki rakat o‘qir edilar». 

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu dedilar: «Bir kecha men janobi Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) bilan namoz o‘qidim. Janob qiyomda shu qadar uzoq turdilarki, men tahammul qila olmay, o‘ltirib olmoqchi va janob Rasulullohning o‘zlarini tanho qo‘ymoqchi bo‘ldim». 

Hazrat Oisha roziyallohu anho shunday dedilar: «Janobi Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam oxirgi paytlarda nafl namozlarini o‘tirib o‘qidilar. O‘tirgan hollarida Qur’oni sharifni odatlariga muvofiq uzun o‘qib borardilar. Vaqtiki, bir rakatning hissasidan o‘ttiz yoki qirq oyat miqdori qolsa, shunda turib olardilar. Keyin ruku’ va sajda qilardilar. Keyin ikkinchi rakatda ham shunday qilardilar». 

Avf ibn Molik roziyallohu anhu shunday deganlar: «Bir kecha men janobi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga bo‘ldim. U zot avval misvok ishlatdilar, keyin tahorat oldilar. Keyin namozga niyat qildilar. Men ham u zotga iqtido qilib, namozga shuru’ qildim. Janob surai Fotihadan so‘ng zam suraga Baqara surasini boshladilar. Qachon bir rahmat oyatini o‘qisalar, to‘xtab olib, Allohdan rahmat talab etardilar. Qachon bir azob oyatini o‘qisalar, to‘xtab turib, undan panoh tiladilar. Keyin ruku’ qildilar. Va ruku’larida qiyomda turgan mikdorcha turdilar va: «Subhana zil jabarutu val malakut val kibriyai val azamati» duosini o‘qidilar. Keyin sajda qildilar va sajdaga ham ruku’da turgan mikdorda turdilar va bunda ham yuqoridagi duoni o‘qib turdilar. Keyin ikkinchi rakatga turdilar va bunda Oli Imronni zam qildilar. Va bu rakatda ham avvalgi holatni qaytardilar. Bu namoz o‘zi to‘rt rakatli namoz edi. Uchinchi rakatida Niso surasini, to‘rtinchisida Moida surasini o‘sha kayfiyatda o‘qidilar». 

Bir kishi Oisha roziyallohu anhodan so‘radi: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam haqida birorta diqqatga sazovor hadis ayting». U kishi shunday javob berdilar: «Rasulullohning hech bir narsalari g‘ayritabiiy emas edi. Har bir qilgan ishlari diqqatga sazovor edi. Bir kuni tunda kelib, men bilan yotdilar. Bir ozdan keyin: «Endi men Egamga ibodat qilay», deb turib ketdilar. Shunday deb, Nabiy namozga turdilar, Yaratguvchi oldida samimiyat bilan kamtarona qiyomga turdilar, ko‘z yoshlari yonoqlaridan soqollariga va ko‘ksilariga oqib tushdi. Undan keyin ruku’ va sajdaga egilganlarida ko‘z yoshlari xuddi oldingidek duvillab oqdi. Sajdadan bosh ko‘targach, Bilol fajr namozi yaqinlashib qolganini ma’lum qilgunicha yig‘ini davom ettirdilar. Men u zot bilan birga Allohdan rahm-shafqat tiladim va: «Ey Allohning Rasuli! Siz begunohsiz, chunki Alloh fazli-karami bilan sizning avval qilgan va kelgusida keladigan barcha gunohlaringizni kechirgan-ku, yana siz Undan mamnun emasmisiz?» dedim. Rasululloh javob berdilar: «Nega endi men – Allohning quli mamnun bo‘lmayin?» Keyin qo‘shimcha qildilar: «Nega men bunday ibodat qilmasligim kerak? Alloh bugungi kunda menga ushbu oyatlarni nozil qildi-ku: «Albatta, osmonlaru Yerning yaratilishida hamda kecha va kunduzning almashib turishida aql egalari uchun oyat (belgi)lar bor. Ular Allohni tik turgan, o‘tirgan va yonboshlagan hollarida zikr qiladilar va osmonlaru Yerning yaratilishi haqida tafakkur qilib, shunday deydilar: «Robbimiz, buni bekorga yaratganing yo‘q, O‘zing poksan, bizni olov azobidan saqlagin» (Oli Imron surasi, 190-191-oyatlar)». 

Huzayfa roziyallohu anhu Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan birga o‘qigan namozi haqida rivoyat qiladi: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam tomonlaridan o‘qilgan Qur’on tilovati avval zikr etilgan to‘rt rakatda Qur’onning beshdan biridan ko‘plik qiladi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam tajvid qoidalariga rioya qilar va ibodat hamda kechirim so‘rashga aloqador oyatlarni o‘qirdilar. U zotning ruku’ va sajdalari qiyomga teng davom etardi». 

ROSHID XALIFALARNING NAMOZI

Mujohid Abu Bakr roziyallohu anhu va Abdulloh ibn Zubayr roziyallohu anhuning namoz o‘qishini tasvirlab shunday deydi: «Ular namozda yog‘och hassa singari qilt etmay turishardi». Abdulloh ibn Zubayr roziyallohu anhu namoz o‘qishni Abu Bakr roziyallohu anhudan o‘rganganini, u o‘z navbatida Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan o‘rganganini ta’kidlaydi. 

Umar roziyallohu anhuga nasroniy qul Abu Lu’lua zaharli xanjar urganida bu jarohat o‘limlariga sabab bo‘ldi. U kishi ko‘p qon yo‘qotib, uzoq vaqt behush yotdilar. Ammo namoz vaqti bo‘lgani haqida xabar berishganida, ana shu og‘ir ahvolda ham u zot namozini ado etdilar. 

Usmon roziyallohu anhu namozda tuni bilan qolib ketardilar va bir rakatda (deyarli) Qur’onni tamomlaganlar. 

To‘rtinchi xalifa Hazrati Aliy roziyallohu anhu namoz vaqti kirishi bilan hollari o‘zgarib, ranglari o‘char, butun badanlariga titroq kirar ekan. Sababini so‘rashganda: «Bilmaysizlarmi, bu vaqt Alloh yerga va osmonlarga taklif etganida, ular o‘zlariga yuklatib qolinishidan qochgan bu omonatning ado vaqtidir. Men bu omonatni (ya’ni insoniylik va uning sharti bo‘lgan namozni) zimmaga olgan bo‘laman. O‘zimga yuklangan bu ilohiy omonatni eng go‘zal bir shaklda ado eta olamanmi yoki ado eta olmaymanmi, shuni ham bilmayman», deb javob qilganlar. 

SAHOBA VA TOBЕ’INLAR NAMOZI

Aytishlaricha, sahoba Abdulloh ibn Zubayr sajdada juda uzoq qolarkanlar. Shunchalik jim turib qolarkanlarki, qushlar kelib, u kishining orqasiga qo‘narkan. U ba’zan sajda yoki ruku’da tuni bilan turarkan, g‘azot-urush paytida u namoz o‘qiyotgan masjid devorini o‘q teshib vayron qilgan ekan. Devordan bir parcha tosh otilib, Abdullohning soqoli va tomog‘i o‘rtasidan o‘tgan ekan. U shunda ham namozini qisqartirmabdi va g‘azablanmabdi. Bir kuni u namoz o‘qiyotganida o‘g‘li Hoshim uning yonida uxlayotgan ekan. Ilon shipdan tushib, bola atrofida aylanibdi. Bola uyg‘onibdi va qichqiribdi, barcha uy egalari bolaning atrofiga to‘planishibdi. Ular shov-shuv va qichqiriqlar bilan ilonni o‘ldirishibdi. Ibn Zubayr xotirjam va osoyishta namoz o‘qish bilan band ekan. Namozni o‘qib bo‘lib, xotiniga debdi: «Namoz vaqtida shov-shuv eshitdim, nima bo‘ldi?» Xotin hayqiribdi: «Alloh sizga rahm qilsin! Bolaning hayoti xavf ostida edi, siz zig‘ircha ham ahamiyat bermabsiz». 

Abu Talha roziyallohu anhu bir kuni o‘z bog‘ida namoz o‘qirdi. Uning e’tibori shoxma-shox yurgan qushga tushdi, quyuq barglar orasidan uni topolmadi. Bir necha soniya ko‘zlari bilan qushni izladi va namoz rakati miqdori yodidan chiqdi. Bu xatosidan o‘ziga g‘azabi ziyoda bo‘ldi. To‘g‘ri Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga borib shunday dedi: «Ey Allohning Rasuli, mening bu bog‘im namozimga nuqson yetishiga sabab bo‘ldi, men uni Alloh yo‘lida in’om etaman. O‘zingiz qanday ravo ko‘rsangiz, undan shunday foydalanavering». 

Usmon roziyallohu anhu zamonida bir ansor bilan ham shunday voqea yuz bergan. U o‘z bog‘ida namoz o‘qirdi. Daraxt shoxlari pishgan shirador xurmolar mo‘l-ko‘lligidan egilib qolgandi, bu uning e’tiborini o‘ziga tortdi, mamnun bo‘ldi. Ammo bu rakat miqdorini unutishga sabab bo‘ldi. Jahli chiqib, uni namozdan chalg‘itgan bog‘dan voz kechishga ahd qildi. U Usmon roziyallohu anhuning oldilariga kelib, bog‘dan Alloh yo‘lida foydalanishini iltimos qildi. Hazrat Usmon roziyallohu anhu bog‘ini ellik ming dirhamga sottirib, pulni Islom ehtiyojiga sarfladilar. Bu sahobalarning namozga e’tiqodi naqadar yuksakligini ko‘rsatadi. 

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu namozga turganlarida (huzurning haybatidan) taxlangan libos kabi bo‘lib qolarkanlar. Namoz chog‘i uydagilarning gap-so‘zini ham eshitmas ekanlar. Ba’zan uydagilar: «Jim, ovoz chiqarmanglar, Abdulloh namoz o‘qiyapti», deyishsa, u kishi: «Istaganlaringizni gapiravering, men namozdalik paytimda gaplaringizni eshitmayman», deganlar. 

Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu ko‘z (pardasi) og‘rishidan iztirob chekardi. Tabib unga shunday dedi: «Davolash mumkin, faqat ehtiyot chorasini ko‘rishing kerak. Besh kunlab yerga mukka tushishdan o‘zingni tiyib turishing lozim. Shu bois sajdani ado etishda taxta moslamadan foydalanishing mumkin». U dedi: «Bunaqa bo‘lishi mumkin emas, bu ahvolda men bir rakat ham namoz o‘qiy olmayman. Men Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam shunday deganlarini eshitdim: «Biror kimsa bilib turib xato namoz o‘qisa, qiyomat kunida Allohning g‘azabiga duchor bo‘ladi»

Ibn Abbos roziyallohu anhu deydi: «Bu odamlar savdoga mukkasidan ketgan, ammo ular azonni eshitishlari bilan hamma narsani tashlab, masjid tomon shoshiladilar». 

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam urushdan qaytayotib, bir joyda to‘xtab tunashga qaror qildilar. So‘radilarki: «Bugun tunda bu joyni kim qo‘riqlaydi?» Muhojir Ammor ibn Yosir roziyallohu anhu va ansor Abbal ibn Bishr o‘z xizmatlarini taklif etishdi. Ikkalovi qir tepasida dushmanning tasodifiy tungi hujumiga qarshi soqchilik qilib turishdi. Abbal Ammorga dedi: «Kel, navbati bilan kuzataylik. Tunning yarmida sen uxlaganingda men uyg‘oq bo‘lay, qolgan yarmida men uxlaganimda sen qorovullik qil». Ammor rozi bo‘ldi va uxladi. Abbal namoz boshladi. Biroq dushman kuzatuvchisi olisdan qorong‘uda belgilab qo‘ygan ekan, unga kamon o‘qini otdi. Uni payqab, Abbal qimir etmadi, dushman unga tegmadi, deb o‘ylab, yana va yana o‘q otdi. Abbal har bir o‘qni olib, egasiga qaytarib otaverdi, nihoyat hamrohi uyg‘onib qoldi. Dushman ular ikkalovini birga ko‘rgach, u yerda ular ko‘pchilik bo‘lishsa kerak, deb qochib qoldi. Ammor Abbalning uch joyidan qon oqayotganini payqab qoldi va: «Subhanalloh! Nega meni ertaroq uyg‘otmading?» dedi. Abbal javob berdi: «Namozda «Kahf» surasini o‘qiy boshlagan edim. Men uning qisqa bo‘lishini yoqtirmasdim, ammo menga uchinchi marta o‘q uzilganida Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning xavfsizliklariga mening o‘limimning katta aloqasi borligini bildim. Shuning uchun namozni tamomlab, seni uyg‘otdim. Biroq ana shu hayiqish bo‘lmasa, meni o‘ldirib qo‘yishganida ham surani tamomlamay ruku’ga bormagan bo‘lardim» 

Izoh: Hanafiy mazhabiga ko‘ra qon oqishi bilan tahorat buziladi, shofe’iy mazhabi qoidasida binoan bunday emas, Abbal ikkinchi qoidaga rioya qilgan bo‘lishi mumkin.

Kimdir Xalaf ibn Ayyubdan: «Namoz vaqtida pashshalar g‘ashingizga tegmaydimi?» deb so‘radi. U shunday javob qildi: «Hatto gunohkor bandalar hukmdorning qiynoqlariga bardosh beradilar, ularning bu bardoshlari, chidamliliklariga tasanno. Nega men Xojam huzurida turib, arzimas pashshalarning xarxashasiga bezovta bo‘larkanman?»

Muslim ibn Yasir namozga turganida o‘z oila ­a’zolariga der ekan: «Sizlar suhbatlashaveringlar, nima gapirganlaringni men bilmasam bo‘ldi». Bir kuni u Basraning jome’ masjidida namoz o‘qirdi. Masjid devorining bir bo‘lagi yiqilib tushdi, hamma jonini qutqarish uchun qochib qoldi, biroq u (Ibn Yasir) shovqinni ham eshitmadi. 

  Xotami Asom roziyallohu anhudan «Namozni qanday o‘qiysiz?» deb so‘raganlarida, u zot bunday javob qilgan ekanlar: «Namoz vaqti yaqinlashganida yaxshilab tahorat olaman, namoz o‘qiydigan joyimga borib o‘tiraman, aqlimni jamlab, keyin namozga turaman. Ka’bani ikki qoshim o‘rtasida, Sirot ko‘prigini oyog‘im ostida, jannatni o‘ng tomonimda, jahannamni chap tarafimda, o‘lim farishtasini tepamda tasavvur etib, qo‘rquv va umid bilan olamlar Rabbi huzurida turaman. Tafakkur qilib takbir aytaman, og‘ir-og‘ir va ma’nosini o‘ylab Qur’on o‘qiyman, tavozu’ bilan ruku’ qilaman, xushu’ bilan sajdaga boraman. O‘ng oyog‘imni tik qilib, chap oyog‘im ustiga o‘tiraman, namozimni ixlos va samimiyat bilan ado etishga harakat qilaman». 

AVLIYOLAR VA ALLOMALARNING NAMOZI

Valiy ayollarimizdan Robi’a Adaviyya namoz o‘qiyotganlarida ko‘zlariga qamishning uchi kirib ketibdi. Namozlarini tugatib, to salom bermagunlaricha buni payqamabdilar ham. Salom bergandan keyin og‘riqni sezib: «Bir qarang-chi, ko‘zimga nima kiribdi?» deb yuborgan ekanlar. Va u qamish zarrachasini ko‘zlaridan zo‘rg‘a chiqarishibdi. 

Shayxlardan biri shunday naql qiladi: «Havas qilib Shayx Uvays Qaraniyni ko‘rgani bordim. Zuho namozini o‘qir edi. Namozdan forig‘ bo‘lgach, tasbeh bilan mashg‘ul bo‘ldi. Tamom bo‘lishi bilan salom berar, deb tursam, hech bir tomonga qaramasdan peshin namozini boshlab yubordi. Shunday qilib, uch kun kutdim. Uzluksiz namozdan forig‘ bo‘lmadi. Hech narsa yemadi, ichmadi, uxlamadi ham. To‘rtinchi kechada munojot qilayotganini eshitdim. U Haq taologa shunday deb yolborar edi: «Iloho, ko‘p uxlar ko‘zdan va ko‘p yeyar qorindan O‘zingdan panohingni tilayman!» Bu so‘zlarni eshitgach, «Ana shu o‘git menga yetarli», dedim. 

Uvays Qaraniy hazratlari umrida biron kecha to‘yib uxlamadi. Kech tushishi bilan «Bu kecha – qiyom kechasi», der, boshqa kechada «Bu kecha – ruku’ kechasi», der, yana boshqasida «Bu kecha – sujud kechasi» der va tongga qadar sajdadan bosh ko‘tarmasdi. Undan: «Namozda xushu’ nedur?» deb so‘raganlarida, «Namoz vaqtida tanangga qilich sanchib, boshqa tomoningdan chiqarsalar ham, zarra sezmaslik – xushu’», degan ekanlar. 

Hasan Basriy hazratlari o‘z namozgohida namoz o‘qir edi. Bir kishi uning oldida kutib o‘tirar edi. Shu payt nogoh o‘sha kishining ustiga suv sochilib ketdi. U kishi «Tag‘in nopok suv bo‘lmasin», deb taraddulanib turgan edi, Hasan Basriy: «Bu – men osiyning ko‘z yoshlaridir», deb tinchitdi. 

«Durrul Muxtor»ning sharhida Abu Hanifa No‘mon ibn Sobitning namozlari to‘g‘risida shunday yozilgan: «Qirq yil bir tahorat bilan besh vaqt namozni o‘qidilar. Uyqulari yoz faslida peshin va asr namozlari orasida bir necha lahza o‘tirgan holda bo‘lardi. Qish faslida hammasi bo‘lib, kechaning boshida bir soat edi. Ko‘p yig‘lardilar, qo‘shnilari ularning yig‘ilarini eshitib rahm qilishardi. Va ellik marotaba Baytullohga haj qildilar». 

Imom A’zamning ibodatlari haqida Imom Mis’ar shunday deganlar: «Ishroq namozini o‘qib bo‘lib, dars o‘tar va fatvo berardilar, peshin namozini o‘qib bo‘liboq, asrgacha dars aytardilar, asrni tugatib, yana shomgacha saboq berardilar, keyin bu hol xuftongacha davom etardi. Shogirdlar ketgandan so‘ng pokiza tahorat ila masjidga chiqib, bomdodgacha namoz o‘qirdilar. So‘ngra uylariga kirib, toza kiyim kiygach, tong namozi uchun chiqardilar. Ertasiga ham yana shuni qaytarardilar. Xullasi kalom, ko‘p zamonlar poylab yurib, na kunduzi biror narsa yeganlarini ko‘rdim, na kechasi uxlaganlarini ko‘rdim. Peshindan ilgari ozgina ko‘z ilintirib olardilar». 

Imom Shorik aytibdilar: «Bir yil Abu Hanifa ila kecha va kunduz birga bo‘ldim. Biror bora yonbosh qilganlarini ko‘rmadim». 

Fuzayl ibn Dukin shunday degan: «Ko‘plab tobe’inlarni va boshqa ulamolarni ko‘rdim, ammo Abu Hanifadan yaxshiroq namoz o‘qiydigan kishini ko‘rmadim. Namozga kirmasdan ilgari yig‘lab duo qilardilar». 

Buyuk muhaddis Imom Buxoriy Robbisiga pokizalik bilan bog‘lanib, Unga doimiy yaqinlikda bo‘lar, hatto biror amalni boshlashdan oldin ibodat qilib kirishmoqni lozim tutardilar. «Al-Jome’ as-Sahih»ga avval g‘usl qilib, so‘ng ikki rakat namoz o‘qib, Allohdan shu ishlari uchun yaxshilik tilamasdan turib biror hadisni yozmas edilar. Ibodatda qalbi va har bir ­a’zosi bilan xushu’-tazarru’ etib, ixlos qilgan holda Allohning o‘ziga yuzlanar edilar. Bir kuni namoz o‘qib turganlarida o‘n yetti marta ari chaqib oldi, shunda ham namozni buzmadilar, hollari ham o‘zgarmadi. 

Ulug‘larimiz namozni ana shunday go‘zal o‘qishgan. Lekin biz bundan «Mening namozim qabul bo‘lmas ekan-da», degan shubhaga berilmay, namozimizni komil qilishga, xushu’ va xuzu’ bilan ado etishga harakat qilaylik, ulug‘larga ergashib, ularning ibodatlaridan ibratlanaylik!