Sayt test holatida ishlamoqda!
30 Sentabr, 2025   |   8 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
05:00
Quyosh
06:19
Peshin
12:18
Asr
16:21
Shom
18:11
Xufton
19:22
Bismillah
30 Sentabr, 2025, 8 Rabi`us soni, 1447

E'tiqod durdonalari: TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON (Umar roziyallohu anhu)

20.05.2021   7831   11 min.
E'tiqod  durdonalari: TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON  (Umar roziyallohu anhu)

 

TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON

36- وَلِلْفَارُوقِ رُجْحَانٌ وَفَضْلٌ     عَلَى عُثْمَانَ ذِي النُّورَينِ عَالِى

 

Ma'nolar tarjimasi:

Faruq (roziyallohu anhu) oliy Usmon zinnuroyn (roziyallohu anhu)dan ortiq va afzal bo'lgan.

 

Nazmiy bayoni:

Faruqning ustunlik, ortiqligi bor

Bo'lsa ham Zinnuroyn, oliy fidokor.

 

Lug'atlar izohi:

لِ – “shibhi mulk” (mulk ko'rinishidagi) ma'nosida kelgan jor harfi.

الْفَارُوقِ – jor majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabar.

رُجْحَانٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

فَضْلٌ  – ma'tuf.

عَلَى – “isti'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.

عُثْمَانَ – jor majrur  رُجْحَانٌva فَضْلٌ ga mutaalliq.  

النُّورَينِ ذِي – majrur ismga sifat bo'lgani uchun ي harfi bilan e'roblanib turibdi.

عَالِى – sifatning sifati.  

 

Matn sharhi:

Abu Bakr roziyalohu anhudan so'ng valiylarning ulug'i Umar roziyallohu anhu hisoblanadi. Umar roziyallohu anhuning nasabi quyidagicha bo'lgan: Umar ibn Hattob ibn Nufayl ibn Abduluzzo ibn Riyoh ibn Abdulloh ibn Qurut ibn Rizoh ibn Adiy ibn Ka'b ibn Lu'ay. Kunyasi Abu Hafs bo'lgan. Umar roziyallohu anhu nubuvvatning oltinchi yilida Islomni qabul qilgan. Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga o'ttiz to'qqizta erkak va bitta ayol kishi Islomga kirgan edilar. So'ngra Umar Islomga kirdi va ular qirqta bo'ldilar. Shunda Jabroil alayhissalom ushbu oyatni olib tushdi:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ حَسۡبُكَ ٱللَّهُ وَمَنِ ٱتَّبَعَكَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ٦٤

“Ey Payg'ambar! Sizga va Sizga ergashgan mo'minlarga Alloh kifoyadir”[1].  

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo haqni Umarning tili va qalbiga joriy qilgan, u Faruqdir, Alloh taolo uning vositasida haq bilan botil orasini ajratdi”, – deganlar. Abu Umar Zakvondan rivoyat qilinadi: “Oishaga Umarni kim Faruq deb nomlagan”, – dedim. U: “Nabiy alayhissalom nomlaganlar”, – dedi”.

 

Umar roziyallohu anhu asos solgan ishlar

Umar roziyallohu anhu ko'plab ulug' ishlarga asos solgan:

– Birinchi bo'lib hijratning o'n oltinchi yili rabiul avval oyida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Makkadan Madinaga hijrat qilgan yillaridan boshlanadigan hijriy yil hisobiga asos solgan;

– Birinchi bo'lib Qur'oni karimni sahifalarga jamlashga yo'l boshlagan;

– Birinchi bo'lib taroveh namozining jamoat bo'lib o'qilishini yo'lga qo'ygan;

– Birinchi bo'lib Kufa, Basra, Shom, Misr va Musil kabi shaharlarning barpo etilishiga asos solgan;

– Birinchi bo'lib shaharlarda odamlarning ishlarini ajrim qilish uchun qozilarni tayin qilgan;

– Birinchi bo'lib devon, ya'ni ro'yxat qilish ishlarini yo'lga qo'ygan;

– Birinchi bo'lib Misrdan kemalarda oziq-ovqat mahsulotlarini keltirishni yo'lga qo'ygan. 

 

Umar roziyallohu anhuning oilalari

  1. Zaynab binti Maz'un. Bu ayolidan Abdulloh, Abdurrahmon (kattasi)[2], Hafsa roziyallohu anholar tug'ilgan.
  2. Ummu Kulsum binti Ali ibn Abi Tolib roziyallohu anho. Bu ayoli Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning nevaralari, ya'ni Fotima roziyallohu anhoning qizlari bo'lgan. Ushbu ayollaridan Zayd (kattasi) va Ruqoyya ismli farzandlari tug'ilgan.
  3. Ummu Kulsum binti Jarval. Bu ayolidan Zayd (kichkinasi) va Ubaydulloh ismli farzandlari tug'ilgan. Umar roziyallohu anhu bilan Ummu Kulsum binti Jarvalning oralarini Islom ajratgan.
  4. Jamila binti Sobit. Bu ayolining oldingi ismi Osiya bo'lgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni Jamila deb o'zgartirganlar. Bu ayollaridan Osim ismli farzandi tug'ilgan.
  5. Luhayya. Bu ayol “ummu valad”i bo'lgan. Bu ayoldan Abdurrahmon (o'rtanchasi) ismli farzandi tug'ilgan. Ushbu Abdurahmonning laqabi Abul Mujbir bo'lgan.
  6. Ummu valad cho'rilari. Bu ayolning ismini ba'zilar Fakiha bo'lgan deyishgan, lekin ba'zilar Fakiha boshqa cho'risi bo'lgan, deyishgan. Bu cho'risidan Abdurrahmon (kichigi) ismli farzandi tug'ilgan.
  7. Ummu Hakim binti Horis ibn Hishom. Bu ayolidan Fotima ismli qizi tug'ilgan.
  8. Fakiha. Bu ayol yamanlik bo'lib, Umar roziyallohu anhuning “ummu valad”i bo'lgan. Bu cho'ridan Zaynab ismli qizi tug'ilgan. Zaynab Umar roziyallohu anhuning eng kichik farzandi bo'lgan.
  9. Otika binti Zayd. Bu ayolidan Iyoz ismli farzandi tug'ilgan.

Albatta, ushbu ayollarning to'rttadan ko'pi bitta nikohda jamlanmagan. 

 

Umar roziyallohu anhuning fazllari

Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhu shunday degan: Umar ibn Hattob to'rtta ishda insonlardan afzal bo'ldi:

  1. Badr kuni asirlar to'g'risida aytgan fikri to'g'ri ekani Qur'on oyatlari bilan sobit bo'ldi:

﴿لَّوۡلَا كِتَٰبٞ مِّنَ ٱللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمۡ فِيمَآ أَخَذۡتُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ٦٨

“Agar Allohning (taqdirda xatoni kechirishi to'g'risidagi) bitigi bo'lmaganida, albatta, sizlarga olgan (tovon)laringiz uchun ulkan azob etgan bo'lur edi”[3].      

  1. Hijob to'g'risida aytgan gapi Qur'on oyatlari bilan tasdiqlangan. Umar roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi vasallamning ayollariga yopinchiqqa o'ranishlarini buyurgan edi. Shunda Zaynab roziyallohu anho: “Ey Hattobning o'g'li, bizning uyimizga vahiy tushib turgan bo'lsa-yu, sen bizga buyruq qilasanmi”, – dedi. Ko'p o'tmay quyidagi oyatlar nozil bo'ldi:

﴿ وَإِذَا سَأَلۡتُمُوهُنَّ مَتَٰعٗا فَسۡ‍َٔلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٖۚ

“Qachonki, sizlar ulardan (payg'ambar ayollaridan) biror narsa so'rasangiz, parda ortidan so'rangiz!”[4]

  1. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u haqida shunday duo qilganlar: “Ey Allohim, Islomni Umar bilan quvvatlagin”.
  2. Abu Bakr roziyallohu anhu to'g'risidagi fikri bilan. Bu zot Abu Bakr roziyallohu anhuga birinchi bo'lib bay'at qilib katta fitnaning oldini olgan edi”.

Umar roziyallohu anhuning xalifalikka saylanishi Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuning yozma ravishdagi vasiyatiga binoan bo'lgan. Tarixda “Umari odil” deya nom qoldirgan bu zot milodiy 644 yilda namoz o'qib turgan paytida majusiy qul Abu Lu'lu'aning suiqasdi tufayli qattiq yaralangan va o'sha kuni kechqurun vafot etgan. Yoshi oltmish uchda bo'lgan. Vasiyatiga binoan Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam va Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhularning yonlariga dafn qilingan.

 

KYeYINGI MAVZULAR:

FARIShTALAR HAYo QILGAN INSON

 

[1] Anfol surasi, 64-oyat.

[2] Umar roziyallohu anhuning Abdurrahmon ismli uchta, Zayd ismli ikkita o'g'illari bo'lgan.

[3] Anfol surasi, 68-oyat.

[4] Ahzob surasi, 53-oyat.

Boshqa maqolalar

Namozdan keyin bajariladigan sunnatlar

26.09.2025   5662   7 min.
Namozdan keyin bajariladigan sunnatlar

1. Uch marta “Astag‘firulloh” deb, so‘ngra ushbu duoni o‘qish:

اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ وَمِنْكَ السَّلامُ تَبَارَكْتَ ذَا الْجَلالِ وَالإِكْرَام

Allohumma antas salaam va minkas salaam. Tabaarokta yaa zal Jalaali val Ikrom

 “Yo Alloh! Sen Salomsan. Omonlik Sendandir. Ey, buyuklik va ikrom Sohibi bo‘lgan Zot, Sen ulug‘san”. 

 

2. Oyatal – kursiyni o‘qish. Har farz namozidan so‘ng Oyatal-kursiyni o‘qib yurgan kishini jannatdan faqatgina o‘lim to‘sib turadi.

 

3. “Subhanalloh”, “Alhamdulillah” va “Allohu akbar”ni o‘ttiz uch martadan aytib, bir marotaba “Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu. Lahul mulku va lahul hamdu va huva a’la kulli shayin qodiyr”ni o‘qish.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim har namozdan keyin o‘ttiz uch marta (Subhanalloh) Allohga tasbeh aytsa, o‘ttiz uch marta (Alhamdulillah) Allohga hamd aytsa, o‘ttiz uch marta “Allohu akbar” desa, jami to‘qson to‘qqiz bo‘ladi. Yuzta bo‘lishi uchun – “Laa ilaaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’ala kulli shayin qodiyr” deb aytsa, gunohlari dengiz ko‘pigi kabi ko‘p bo‘lsa ham mag‘firat qilinadi» (Imom Muslim rivoyati) dedilar.


4. Quyidagi zikrni o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير. اللهم لا مانع لما أعطيت ولا معطي لما منعت ولا ينفع ذا الجد منك الجد

“Laa ilaaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr. Allohumma laa maania’ lima a’toyta va laa muti’a lima mana’ta va laa”.

“Allohdan o‘zga iloh yo‘q. U Yolg‘izdir. Uning sherigi yo‘q. Mulk va maqtov Unga xosdir. U barcha narsaga qodirdir.”

Abu Ayyub Ansoriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim «Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr», deb o‘n marta aytsa, Ismoil zurriyotidan to‘rt kishini ozod qilgandek bo‘ladi”, dedilar (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim: «Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr», deb bir kunda yuz marta aytsa, o‘nta qul ozod qilgan barobarida bo‘libdi. Unga yuzta hasanot yozilib, yuzta yomonligi o‘chiriladi, kech kirgunicha shaytondan omonda bo‘ladi. Uning bu amalidan afzalroq ishni hech kim qila olmaydi. Faqat shu kalimalarni ko‘proq aytgan kishi o‘zib ketishi mumkin”, dedilar.


5. Quyidagi zikrni o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير لا حول ولا قوة إلا بالله، لا إله إلا الله ولا نعبد إلا إياه له النعمة وله الفضل وله الثناء الحسن ولا إله إلا الله مخلصين له الدين ولو كره الكافرون

“Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu lahul mulku va lahul hamdu va huva a’la kulli shayin qodiyr. Laa havla va laa quvvata illa billah. Laa ilaha illallohu va laa na’budu illa iyyahu lahun nimatu va lahul fazlu va lahus sanaul husna. Va laa ilaha illallohu muxlisiyna lahud diyn va lav karihal kaafiriyn”

 

6. Ushbu duoni o‘qish:

اللهم أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك

Allohumma a’inniy ’alaa zikrika va shukrika va husni ’ibaadatik

“Allohim! O‘zingni zikr qilish, shukr qilish va Senga chiroyli ibodat qilishimda madad ber”.

Muoz ibn Jabal roziyallohu anhu aytadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qo‘limdan tutib, “Ey Muoz, Allohga qasamki, men seni yaxshi ko‘raman”, dedilar. “Ota-onam sizga fido bo‘lsin! Allohga qasamki, men ham sizni yaxshi ko‘raman”, dedim. U zot alayhissalom: “Ey Muoz, har (farz) namozdan so‘ng: “Allohumma, a’inniy ’alaa zikrika va shukrika va husni ’ibaadatik” deb aytgin”, dedilar (Imom Abu Dovud rivoyati).

Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam namozdan keyin bunday duo qilar edilar:

“Allohumma, inniy a’uuzu bika minal jubni val buxl va a’uuzu bika min fitnatid dunya va a’uzu bika min fitnatil qobr”

“Allohim, qo‘rqoqlikdan, baxillikdan panoh so‘rayman. Dunyo fitnasidan panoh so‘rayman. Qabr fitnasi (qabrda ikki farishtaning savollariga javob bera olmay qiynalish)dan panoh so‘rayman” (Imom Buxoriy rivoyati).


7. Ixlos, Falaq va Nas suralarini o‘qish: Bomdod va Shom namozlaridan so‘ng uch martadan o‘qiladi.


8. Quyidagi zikrni Bomdod va Shom namozlaridan so‘ng o‘n martadan o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له له الملك وله الحمد يحيي ويميت وهو على كل شيء قدير

Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu yuhyii va yumiytu va huva a’laa kulli shayin qodiyr”.

“Allohdan o‘zga iloh yo‘q. U Yolg‘izdir. Uning sherigi yo‘q. Mulk va maqtov Unga xosdir. U barcha narsaga qodirdir”.

 

9. Tasbehlarni o‘ng qo‘l bilan sanash. O‘ng qo‘l bilan sanash afzaldir.


10. Mazkur zikrlarni namoz o‘qigan joyda qilish.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Har bir tasbeh (Subhanalloh) sadaqadir[1]. Har bir takbir (Allohu akbar) sadaqadir. Har bir tahmid (Alhamdulillah) sadaqadir. Har bir tahlil (Laa ilaha illalloh) sadaqadir”, deganlar (Imom Muslim rivoyati).

Abu Hurayra roziyallohu anhu ko‘chat o‘tkazayotganlarida yonlaridan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘tib qoldilar va aytdilar: “Ey Abu Hurayra, seni sening uchun bundan-da yaxshi narsaga dalolat qilaymi?”.

U kishi: “Ha, ayting, yo Rasululloh”, dedilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Subhanalloh, Allohu akbar, Alhamdulillah, Laa ilaha illalloh degin, har biriga sening uchun jannatda bir daraxt o‘tkaziladi”, dedilar (Imom Ibn Moja rivoyati).

Ushbu zikrlar namozda bo‘lgan nuqson, kamchiliklarning o‘rnini to‘ldiradi.

Davron NURMUHAMMAD


[1] Ya’ni sadaqaning savobi beriladi.