Hammamizga ma'lumki, 21-asr axborot asridir. Bu asrda axborot texnologiyalari shu darajada rivojlandiki, dunyoning bir chekkasidagi voqea shu zahotiyoq keng jamoatchilikka etib boradi. Axborotning bunday tezlikda tarqalishiga internet global tarmog'ining kashf qilinishi sabab bo'ldi. Hozirgi davrda hayotni internetsiz tasavvur qilish qiyin. Albatta, axborot etkazishda, inson bilim doirasini kengaytirishda, biznes olamida va boshqa sohalarda uning o'rni beqiyos. Lekin internet omma mafkurasini buzishda, buzg'unchi g'oya va aqidalarni tarqatishda, inson ongini zaharlashda ham qora kuchlarni asosiy targ'ibot manbasi bo'lib qolmoqda. Global tarmoqning salbiy xarakterga ega bo'lgan bir necha omillari borki, bu omillar har bir inson uchun asosiy xatar hisoblanadi. Biz quyida ana shu omillarning ba'zilarini sanab o'tamiz.
1.Sog'lom e'tiqodga tahdid.
Internet ayniqsa, yoshlarni sog'lom e'tiqodiga tajovuz qiluvchi manbalar makonidir. U erda o'zlarini “do'st sanovchi” yoki “hidoyatga boshlovchi” qilib ko'rsatuvchilar ko'p. Aslida ularning din ilmidan xabarlari yo'q. O'z rahnamolaridan eshitganlarini takrorlashdan nariga o'tmaydilar. Ular o'z johilliklari bilan boshqalarni ham jarga etaklaydilar. Bunday aqidaparast oqimlar targ'ibotini olib borayotgan saytlar soni ma'lumotlarga ko'ra 7000 dan oshgan. “Al-Qoida”, IShID kabi terroristik tashkilotlarning targ'ibot manbalarining asosiy qismi internetga to'g'ri keladi. Afsuski butun dunyo bo'ylab ilmsiz, e'tiqodsiz yoshlar ularning o'ljalariga aylanmoqda.
2.Turli fitnalar makoni.
Internet xalqlar, millatlar orasida nizo keltirib chiqaruvchi manbalar makonidir. Ular ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlar orqali keng faoliyatni yo'lga qo'yishgan. U erda yolg'on-yashiq, irqiy kamsitilishga sabab bo'luvchi xabarlar tarqatiladi va kishilarni ommaviy norozilik uyushtirishga chaqirib fitna qo'zg'ashga harakat qilinadi. Fitna har bir rivojlanishga intilayotgan davlat uchun katta halokatdir. Shuning uchun Alloh o'z kalomida: “Fitna qotillikdan ham ashaddiyroqdir”, deb marhamat qiladi. Shuningdek, diniy tushunchalar ham buzib ko'rsatiladi. Ular “Shahid”, “Jihod”, “Hijrat” kabi tushunchalarni ba'zi savodsiz “olim” larning fatvolariga tayanib buzib talqin qilishadi. Shu yo'l bilan omma orasida diniy asosda nizo chiqarishga urinishadi. Bu ishlar esa dinimizda qat'iyan man qilingan ishlardir.
3.Bekorchilik va buzuqlik o'chog'i.
Yoshlarning ko'p hollarda internetdan faqat ko'ngilochar manba sifatida foydalanishi achinarlidir. Bu inson uchun juda qadrli bo'lgan vaqtning behuda o'tishiga sabab bo'ladi. Ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlarda behuda vaqt o'tkazish, keraksiz narsalarni tomosha qilish yoshlarning zehnini o'ldiradi, fikrlashini susaytiradi. Aslida, keraksiz narsalarga vaqt sarflash gunohdir. Payg'ambarimiz (s.a.v) hadislarida: “Behuda ishlarni tark etish kishi islomining go'zalligidandir”, deb marhamat qilganlar. Ommaviy madaniyatni, ayniqsa, buzuqchilikni targ'ib qiluvchi saytlar ma'naviyat uchun halokatlidir. Bunday saytlar kishilarni hissiz, atrofidagilarni qadrlamaydigan manqurtlarga aylantirib qo'yadi. Bunday buzuqchilikni doimiy ko'rish qalbni o'ldiradi. Hikmatlarda shunday deyiladi: “Ko'z bilan qilingan gunohning qalbga ta'siri katta.Chunki ko'z qalb bilan bog'liqdir”.
Yuqorida sanab o'tilganlar global tarmoqdagi xatarlarning ba'zilari xolos. Lekin ana shu “ba'zilari”ning ta'siriga berilib vayronkorlik bilan shug'ullanayotganlarni, bu vayronkorlik butun davlatlarni o'z domiga tortayotganligini guvohi bo'lib turibmiz. Bunday illatlardan saqlanish, yoshlarimizni saqlash o'zimizning qo'limizda. Shu yo'l bilan yurtimiz kelajagini, tinch hayotimizni asrash uchun kurashishimiz lozim.
F.Seytimmetov
Savol: Ba’zi yemakxonlar taom yetkazib berishni kechiktirgani uchun buyurtmadan tashqari qo‘shimcha taom taqdim etar ekan. Shu ish joizmi? Agar reklamada qo‘shimcha bepul taom berish emas, balki yetkazib berilgan taomning pulini olmaslik aytilgan bo‘lsa, hukm qanday bo‘ladi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym.
1. Taomga buyurtma berish bitimi shariatdagi istisno’, ya’ni buyurtma asosida ma’lum mahsulotni tayyorlab berish shartnomasiga to‘g‘ri keladi. Agar savoldagi shart faqat reklamada aks etib, buyurtma jarayonida alohida bunday shart qo‘yilmasa, sotuvchi tarafidan berilgan bu va’da joiz hisoblanadi va unga vafo qilishi kerak bo‘ladi.
Agar buyurtma berishda yetkazib berish kechikishi sababli qo‘shimcha taom berish sharti qo‘yilsa, bu shartnomaning bir qismiga aylanadi. Bitimdagi bunday shart moliyaviy jarima sanaladi. Mahsulot tayyorlab berish (istisno’) bitimida sotuvchiga nisbatan moliyaviy jarima qo‘llashga ruxsat etiladi.
Demak, qo‘shimcha bepul taom berish va’da ko‘rinishida bo‘lsa ham, shartnomada aks etgan bo‘lsa ham joiz ekan.
2. Yetkazib berish kechiksa, buyurtma qilingan taomning pulini olmaslik faqat reklamada aks etib, buyurtma jarayonida bunday shart qo‘yilmasa, bu ham sotuvchi tarafidan berilgan va’da bo‘ladi va joiz hisoblanadi. Ammo buyurtma berish jarayonida yuqoridagi shart qo‘yilsa, bu shartnomaning bir qismiga aylanadi. Shartnomada esa buyurtma summasidan voz kechish shartini qo‘yish durust emas.
Demak, buyurtma qilingan taomning pulini olmaslik va’da ko‘rinishida bo‘lsa joiz, bitimda shart qilinsa, joiz emas. Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi