Musulmonlarning qiblasi, hidoyat o'chog'i, erning markazi bo'lmish “Allohning bayti” haqida qanchalik ma'lumotga egasiz? Uni ma'nan ziyorat qilishni istaysizmi? Unda keling shu haqida qisqacha suhbat qilamiz! Allohning bayti, Qur'onda ikki marta “Ka'ba” degan nom bilan zikr qilingan.  “Moida” surasi 95-97-oyatlarda. Ammo boshqa nomlar bilan ko'p marotaba zikr qilingan. masalan: "Al-bayt", “Baytul atiyq”, “Masjidul Harom”, “Baytul Harom”, “Avvalu bayt” va boshqalar.

Bilasizmi? Allohning bayti nega “Ka'ba” deb nomlangan? Unda bilib oling – “Ka'ba” deb nomlanishiga sabab, uning shakli “Kubik”ga o'xshash bo'lganligi uchun shunday nomlangan. Chunki arab tilida “Ka'ba” “Kub” degan ma'noni bildiradi. Ka'ba mo'minlarning ikkinchi va asosiy qiblasi bo'lib, birinchi qiblasi “Masjidul Aqso” bo'lgan. Musulmonlarga namoz farz bo'lganida dastlab 16 oy Masjidul Aqsoga qarab namoz o'qishgan. Keyin qibla Ka'baga qarash bilan o'zgargan. Ka'bani dastlab, Ibrohim alayhis salom, o'g'li Ismoil alayhis salom bilan birgalikda tog'dan tosh olib kelib qurishgan.

Ka'ba hozirga qadar necha marta buzilib, qayta qurilgan? Degan savolga tarixchilar har xil ma'lumotni aytadilar. Ba'zilar to'rt marta buzib, qayta qurilgan desalar, boshqalar 5 marta deganlar.

Tarixchilarning rivoyatiga ko'ra Ka'ba Odam alayhis salomdan to hozirga qadar 8 marta qurilgan

1. Dastlab Odam alayhis salom zamonida Farishtalar qurgan. Odam alayhis salom, Momo Havvo bilan birga jannatdan erga tushirilganda, Odam alayhis salom Hindistondagi toqqa tushgan bo'lsa, Momo Havvo onamiz Makkadagi “Abu Qubays” tog'iga tushgan. Ular 300 yil Allohga yig'lab tavba qilganlaridan keyin Alloh ularning tavbalarini qabul qildi. Keyin ikkalasi, Makkaga yaqin bo'lgan “Arafa” tog'ida bir birlari bilan topishgan. Unda bu Allohning bayti “Baytul Ma'mur” deb nomlangan. Ammo “Baytul Ma'mur”ni Nuh alayhis salomning to'foni vaqtida, dunyo osmoniga Allohning izni ila Farishtalar ko'targan.
2. Nuh to'fonida osmonga ko'tarilgan uyning o'rnidan Ibrohim alayhis salom o'g'li Ismoil alayhis salom bilan birga bino qurib, uni “Ka'ba” deb nomlagan. Baytning bir burchagiga, tavof qiluvchilar, tavof ibodatining boshlanish va tugash o'rnini bilishlari uchun belgi qo'yilish lozim edi. Shunda Ibrohim alayhis salom o'g'li Ismoil alayhis salomga tog'dan olib kelayotgan toshlaridan, rangi farq qiladigan bitta alohida tosh keltirishga buyurdi. Ismoil alayhis salom tosh axtarib toqqa chiqib ketgan vaqtida, Jabroil alayhis salom jannatdan “Hajarul Asvad”ni olib keldi. U paytda Hajarul asvad shunday yaltirar ediki, unga qaragan kishining ko'zini qamashtiradigan darajada nurli edi. Ammo keyinchalik odamlar Allohga shirk keltirib, Ka'ba atrofida erkagu ayol yolong'och holda ibodat qilishlari natijasida, Hajarul asvad juda ham qorayib ketdi. Bu haqida Payg'ambarimiz sallollohu alayhi vasallam: “Hajarul Asvad oqlikda, qordan oppoq bo'lib, jannatdan tushgandir. (Ammo) ahli shirkning gunohlari uni qoraytirib yubordi” degan.

 Ibrohim alayhis salom bilan Ismoil alayhis salomlar Ka'bani qurayotganida toshlarning oralariga loy qo'ymasdan, toshlarning o'zini ustma-ust qalab qo'yishgan edi. Zamonlar o'tib, sel kelishi oqibatida devorlari quladi.

1. Jurhum qabilasi qurgan. Bu Jurhum qabilasi Amoliqlardan qolgan avlodlar bo'lib, Ismoil alayhis salom va onasi Hojarning izni bilan ularga qo'shni bo'lib yashash uchun arab sahrosiga ko'chib kelishgan edi. bularning davrida ham sel kelib Ka'bani vayron qilgandan so'ng, ular qayta qurishgan.
2. “Fil voqeasi” dan taxminan 30 yillar o'tib, Qusay ibn Kilob boshchiligida qayta qurildi. Chunki o'sha paytda Quraysh ayollari Ka'baning ichini xo'shbo'y qilish uchun olov yoqib, xushbo'y tutun hosil qilamiz deganlarida Ka'bada yong'in sodir bo'lib, ichidagi barcha narsalar yonib ketdi. Qurayshliklar Ka'bani qurish uchun ribo aralashmagan, halol pul yig'ishadi. Bu pul etmay qolib, “Hatiym” (Ka'baning yonidagi yarim oy shaklidagi devor) ajratib qo'yildi. Ibrohim alayhis salom qurganda Ka'baning eshigi ikkita edi, Qusay ibn Kilob bu qurilishda bitta eshik qo'ydi va eshikning astonasini erdan zina bilan chiqadigan qilib, 2 metr ko'tarib qo'ydi. Ibrohim va Ismoil alayhis salomlar Ka'baning balandligini 4 metr qilgan edi, Makkaliklar 8,5 metr qilib ko'tarishdi.
3. Hijriy 65 yili Abdulloh ibn Zubayr (r.a) ham buzib qayta qurdi. Bunga sabab, o'sha yili Abdulloh ibn Zubayr roziyollohu xolasi, mo'minlar onasi Oisha roziyollohu anho bilan birgalikda haj qilish uchun Ka'bani tavof qilar ekan, Oisha roziyollohu anho onamiz jiyaniga qarata: “Ey jiyan! Bilasanmi? Mana shu Ka'bani men Payg'ambarimiz sallollohu alayhi vasallam bilan birga tavof qilayotganimda nima degan edi?” dedi. Shunda jiyani Abdulloh ibn Zubayr (r.a): “Ey Holajon! Rasululloh sallollohu alayhi vasallam nima degandilar?” deb so'radi. Oisha (r.a) onamiz: “Rasululloh sallollohu alayhi vasallam menga qarata: “Ey Oisha! Agar sizning qavmingiz meni bu Makkadan quvib yubormaganida men bu eski uyni xuddi Ibrohim va Ismoil alayhis salomlar qurganlaridek qurgan bo'lar edim” dedi” deb, Ibrohim va Ismoil alayhis salomlar qurganda Ka'baning ikkita eshigi bo'lganligini, ostonasi erdan ko'tarilmaganligini, “Hatiym” ham Ka'baga qo'shilgan, baland devor qilib qurilgan ekanligini aytib berdilar. Shunda Abdulloh ibn Zubayr (r.a): “Ey Holajon! Men Rasululloh sallollohu alayhi vasallamning orzularini amalga oshirsam bo'lmaydimi?” deb so'radi. Shunda Oisha (r.a) onamiz rozilik bildirdi. Shu sabab, Abdulloh ibn Zubayr Ka'bani butunlay buzib tashlab, xuddi Ibrohim alayhis salom qurgandek qilib, qaytadan ko'tardi.
4. Hijriy 74 yili Hajjoj ibn Yusuf buzib qayta qurdi. Hajjoj ibn Yusufning qayta qurishiga sabab, uning o'zi hijriy 73 yili Hijozning podshosi Abdulloh ibn Zubayr (r.a) qarshi urush qilib, bir oy muddatcha Makka shahrini qamal qilib turdi. Qamal vaqtida Makkaga qarata Abu Qubays tog'iga o'rnatgan 5 ta manjaniqdan katta – katta toshlarni otdi. Bu otilgan toshlar Ka'baning devorlariga tegib, uni butunlay vayron qilib tashladi. Hajjoj bir oycha muddat Makkani qamal qilgach, qal'ani buzib, ichkariga kirib, Abdulloh ibn Zubayrni qatl qildi. Ka'bani o'zining askarlari otgan toshlar vayron qilib tashlaganini ko'rib, darrov uni qayta tiklashga kirishdi. Endi uni Ibrohim va Ismoil alayhis salomlar qurgandek emas, balki Rasululloh sallollohu alayhi vasallam davrida qanday turgan bo'lsa, xuddi shunday qilib qurib qo'ydi.
5. Hijriy 319 yili “Qarmatiy”lar jamoasining boshlig'i Abu Tohir al-Qarmatiy Ka'bani buzib, “Hajarul Asvad”ni sindirib, Iroqdagi Huziston shahriga olib ketadi. 22 yildan so'ng, Abbosiy hukmdorlarning 21 chi podshosi xalifa Muttaqiy zamonida, ya'ni hijriy 339 yili Hajarul asvadni kichkina – kichkina sakkiz bo'lak qilib, qaytarib berishadi. Hunarmandlar bu bo'lakchalarni maxsus elim bilan bir – biriga birlashtirib, Ka'baga, o'z o'rniga joylashtirib qo'yishadi.  
6. Hijriy 1040 yili, Usmoniylarning 17 chi podshosi Sulton Murod 4 ham Ka'bani buzib, qayta qurgan. Bunga sabab, hijriy 1039 yili makkada qattiq yomg'ir yog'ishi natijasida katta sel kelib, Ka'baning devorlarining yarmigacha suv chiqib, devorlari yiqilib tushdi. Hatto bir qancha xojilar vafot etib ketishdi. Shunda sulton Murod 4 uni buzib qayta qurdi.

 Ka'baning rangi qora. Bitta eshigi bor. Uning hozirgi bo'yi 15 metr, xajarul asvaddan xatiymgacha 12m, 84sm. Hatiymning ichidan o'lchaganda 11m, 28sm uzunlikda. Hatiym devorining o'zining balandligi 1m, 32sm. hajarul asvad erdan 1m 50sm balandlikka o'rnatilgan. Hajarul asvadning uzunligi 30 sm cha miqdorda, kattaligi 17 sm cha keladi. Hajarul Asvadning atrofi oppoq kumush qoplama bilan o'rab qo'yilgan bo'lib, unga birinchi bo'lib, kumush bilan qoplagan kishi Abdulloh ibn Zubayr bo'ladi. “Multazam” deb hajarul asvad bilan Ka'baning eshigi oralig'idagi joyga nisbatan aytiladi va multazamning uzunligi 2 metr. Sulton Murod 4 Ka'baning eshigini 166 kg keladigan kumushdan yasagan edi. Hozirda esa Ka'baning eshigi 280 kg lik tillodan yasalgan. Yerdan 2m 22sm ko'tarilgan. Eshigining uzunligi 3m 18sm. Eni esa 1m 71sm.  Buni Saudiy podshohlardan bo'lgan Holid ibn Abdulaziz Suriyalik hunarmandlarga yasattirgan.

Ka'ba xuddi kubikka o'xshash bo'lib, uning to'rt tomonidan to'rtta burchagi bor. Birinchisi “Ruknul Asvad”, ikkinchisi “Ruknush Shomiy”, uchunchisi “Ruknul Yamaniy”, to'rtinchisi “Ruknul Iroqiy” deb nomlanadi. Ka'ba po'shtni birinchi yopgan odam Ismoil (a.s) bo'lgan. Ka'baning eshigining kaliti Usmon ibn Talha (r.a)ning urug'ida bo'lib kelgan. Hozir ham shularning avlodlarida.

Ka'baning kisvasi (yopinchig'i) qora rangda bo'lib, eng oliy navli ipak tolalaridan to'qilgan. Yuqori qismida, zar bilan aylantirib, Allohning oyatlari yozilgan.  Dastlab kisva Misrdan olib borilar edi. Sulton Murod 4 zamonidan boshlab Istanbuldan olib boriladigan bo'ldi. Usmoniy hukmdorlarning tanazzulidan keyin Madinaning o'zida kisva tayyorlanadigan bo'ldi.

Imom Buxoriy nomidagi

Toshkent islom instituti

Katta o'qituvchisi

Rasuljon Toshpulatov