Bashariyat o'z erini undagi narsalari bilan, garchi u hech kim yashamaydigan cho'l bolsa ham yaxshi ko'raveradi. Vatanni sevish – yurakka singib ketgan, insonni unda bo'lganida xotirjam, yiroq ketganida talpinadigan, hujum qilganida asraydigan va kamsitilganida g'azablanadigan qilib qo'yuvchi tuyg'udir. Qur'oni karimda Vatan so'zi (o'rin, joy ma'nosida) bir erda kelgan:
لقد نصركم الله في مواطن كثيرة
“Batahqiq Alloh sizlarga ko'p joylarda nusrat berdi.”(Tavba surasi, 25-oyat).
To'g'ri, bu so'z biz o'rganayotgan vatan ma'nosini to'liq anglatmaydi. Biroq, Qur'oni karimda Vatan haqida biror og'iz so'z aytilmagan ekan deyish noto'g'ri. Chunki Kalomi sharifda insonning turar manzili – Vatanini: hovli, qishloq, shahar, diyor va er ko'rinishida zikr qilgan. Inson dunyoga kelarkan mana shu joylarda beshak qo'nim topib, ularni Vatan tutib hayot kechiradi.
Vatan arabcha bo'lgani uchun uning asl ma'nosini bilishda mo''tabar arab lug'atlari hamda zamonaviy qomuslarga murojaat qildik. Va barchasida bir xil ma'no kelganiga guvoh bo'ldik. Vatan so'zi: Insonning hox u erda tug'ilgan yoki tug'ilmagan bo'lsin istiqomat qiladigan va maskan tutgan eri sifatida ifodalangan. Vatan so'zining iste'lohdagi ma'nosi: Bir jamoa insonlar uning fuqaroligini olib, hox u erda tug'ilgan yoki tug'ilmagan bo'lsin, unga mansub bo'lib, mustaqil, jamoaviy tarzda yashaydigan, o'z chegarasiga ega Davlatga Vatan deb aytiladi.
Shunday ulug' va qadrli maskanni sevish hamda, uning tinchligini asrab himoya qilish har birimizning burchimizdir.
Bu ishimiz ham besamar qolmaydi.
عن عبد الله بن عباس رضي الله عنه قال: سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول: (عَيْنَانِ لَا تَمَسُّهُمَا النَّارُ: عَيْنٌ بَكَتْ مِنْ خَشْيَةِ الله، وَعَيْنٌ بَاتَتْ تَحْرُسُ فِي سَبِيلِ الله) رواه الترمذي
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning: "Ikki ko'zni hargiz (do'zax) o't tutmaydi— Alloh taolodan qo'rqib yig'lagan ko'z va Alloh taoloning yo'lida musulmonlarni qo'riqlab, tong ottirgan ko'z", deganlarini eshitdim (Imom Termiziy rivoyati).
عن ابن عمر رضي الله عنهما: أن النبي صلى الله عليه و سلم قال: (ألا أنبئكم بليلة أفضل من ليلة القدر حارس حرس في أرض خوف لعله أن لا يرجع إلى أهله).
Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: "Sizlarga Laylatul qadrdan afzal kecha haqida xabar beraymi? —U ahliga qaytmaslik ehtimoli bor, xavf erida posbonlik qilgan qo'riqchidir", dedilar (Imom Hokim “Mustadrok”da rivoyat qilgan).
عن أبي هريرة رضي الله عنه أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: “موقف ساعة في سبيل الله خير من قيام ليلة القدر عند الحجر الأسود”. أخرجه ابن حبان وغيره،
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Alloh taoloning yo'lida biroz turish, Hajarul asvadning yonida Laylatul qadrni qoim qilishdan afzaldir", dedilar (Ibn Hibbon va boshqalar rivoyat qilgan).
Musulmonlarning qonlari, yurtlari va mol-jonlarini saqlash uchun uxlamay tong ottirgan kishiga shunday yuksak daraja berilar ekan. Laylatul qadr kechasini qoim qilib, uxlamay bedor o'tkazsa beriladigan foyda o'sha odamning o'ziga bo'ladi. Agar u hajarul asvadning yonida bo'lsachi.
Buni ko'ring-da! Laylatul qadr qanday ulug' kecha? Lekin, jamiyatning xizmati, tinchlik, omonlik yo'lida bedor o'tkazgan kecha Laylatul qadrdan ham afzal hisoblanar ekan. Mana shu yuqoridagi hadislarning dalili e'tiboridan Vatan himoyasi qanday ulug' amal ekanini bilib oldik!
MuhammadYunusMuhammadMusoo'g'li,
Mir Arab Oliy madrasa talabasi.
Qur’oni karim oyatlarini tafsir, sharhlashga ehtiyoj bormi? Binobarin Qur’oni karimning qator oyatlarida Alloh taolo oyatlarni tushunish va fahmlash oson, yengil ekanligi ta’kidlangan-ku? Bundan go‘yoki Qur’on oyatlarini tushuntirishga hojat yo‘qdek ko‘rinadi. Biroq, oyatlar diqqat bilan o‘rganilsa, Qur’oni karimda ikki xil hodisa va narsalar bayon etilishi ma’lum bo‘ladi.
Ulardan biri oddiy voqelikka taalluqli bo‘lib, oldingi payg‘ambarlar, ularning xalqlari bilan bog‘liq tarixiy voqealar, Allohning ne’matlari, osmon va yerning yaratilishi, ilohiy qudrat va hikmat, do‘zax azoblari haqidagi hamda boshqa xabarlarni o‘z ichiga oladi.
Ikkinchisi esa, shariat ahkomlari, ixtilofli masalalarni o‘z ichiga oladi.
Qur’onda zikr (dars, va’z, nasihat) deb nomlangan birinchi turdagi mavzuni, shubhasiz, tushunish oson, hatto savodsiz dehqon ham undan o‘zi manfaat topishi mumkin. Bu haqda Qur’oni karimda bunday deyilgan:
وَلَقَدۡ يَسَّرۡنَا ٱلۡقُرۡءَانَ لِلذِّكۡرِ فَهَلۡ مِن مُّدَّكِرٖ
"Biz Qur’onni zikr (eslatma) uchun oson qilib qo‘ydik. Bas, eslatma oluvchi bormi?!" (Qamar surasi, 22-oyat).
Oyatdagi "Zikr uchun" so‘zi asosiy diqqatini Qur’ondan o‘rganishga qaratadi va faqat shu maqsadda oson, degan ma’noni anglatadi, lekin hech qanday holatda bu osonlik qonunlar va ta’limotlarning talqini bilan bog‘liq emas. Agar bu turdagi narsalar va hodisalarning ta’birini har kim bilsa edi, Alloh taolo Payg‘ambarimizga Kitobni o‘rgatish va tushuntirish vazifasini yuklamagan bo‘lardi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, Qur’on oyatlarini tushuntirish, sharhlashda Payg‘ambar alayhissalomga muhtoj bo‘linadi. Alloh taolo bu haqda bunday marhamat qiladi:
وَتِلۡكَ ٱلۡأَمۡثَٰلُ نَضۡرِبُهَا لِلنَّاسِۖ وَمَا يَعۡقِلُهَآ إِلَّا ٱلۡعَٰلِمُونَ
"Ushbu misollarni Biz odamlar (ibrat olishlari) uchun ayturmiz. (Lekin) ularni faqat olimlargina anglagaylar" (Ankabut surasi, 43-oyat).
Shunday qilib, birinchi turga oid oyatlarni tushunish osonligi, Qur’ondagi amrlarning qonuniy va amaliy xulosalarini aniqlab beradigan payg‘ambarga ehtiyojni istisno qilmaydi.
"Islom shariatida sunnatning o‘rni" kitobidan
Davron NURMUHAMMAD tarjimasi