Hijriy 3-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 624 yil sentyabr-oktyabr) – Banu Sulaym qabilasi Madinaga hujum qilish uchun katta qo‘shin to‘playotgani haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga xabar yetib kelgani zahoti (yoki Quraysh karvonini ko‘zlab), u zot 300 jangchidan tashkil topgan lashkar bilan Madinaning janubiy tarafidagi Buhron degan joyga bordilar. Lekin jangsiz keyingi oyda Madinaga qaytib keldilar. Bu yurish tarixga “Buhron g‘azoti” nomi bilan kirgan.

Hijriy 4-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 625 yil sentyabr-oktyabr) – G‘atafon qabilasining Banu Muhorib va Banu Sa’laba urug‘laridan tashkil topgan sahroyi arablar bir joyga yig‘ilishayotgani haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga xabar kelganida, bu toshbag‘ir va to‘pori badaviylarning dillariga qo‘rquv solish maqsadida Najd dashtlari osha ular ustiga tezlik bilan yurish qildilar. Qaroqchilik va bosqinchilikni o‘zlariga kasb qilib olgan bu badaviylar musulmonlarning kelayotgani xabarini eshitib, qo‘rqib, tog‘ning tepasiga chiqib ketishdi. Shunday qilib, musulmonlar bu bosqinchi qabilalarning popuklarini pasaytirib, dillariga qo‘rquv solib qo‘ydi va jumodul avval oyida Madinaga sog‘-omon qaytib kelishdi. Bu yurishga “Najd g‘azoti” deyiladi.

Hijriy 6-yil, rabi’us-soniy oyi (yoki rabi’ul avval oyi / mil. 627 yil iyul-avgust yoki avgust-sentyabr) – Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ukkosha ibn Mihsan roziyallohu anhu boshchiligida 40 nafar sahobani G‘amr suvi atrofida joylashgan Banu Asad qabilasiga yubordilar. Bu yurishga “Ukkosha ibn Mihsan sariyasi” deyiladi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Muhammad ibn Maslama roziyallohu anhu boshchiligida o‘n kishilik sariyani Banu Sa’laba diyoridagi Zulqassa degan joyga yubordilar. U yerga yetib borganlarida dushman ular uchun 100 kishilik pistirma tayyorlab qo‘ygan ekan. Musulmonlar uyquga ketganda pistirmadagilar to‘satdan hamla qilib, ularni o‘ldirib ketishdi, faqat bitta Muhammad ibn Maslama yaralangan holda tirik qoldi. Bu yurishga “Muhammad ibn Maslama sariyasi” deyiladi.

Hijriy 6-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 627 yil avgust-sentyabr) – Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Muhammad ibn Maslama sariyasida o‘ldirilgan sahobalarning qasosini olish uchun Abu Ubayda ibn Jarroh roziyallohu anhu boshchiligida 40 nafar sahobani yana Zulqassaga yubordilar. Ular tunlari piyoda yo‘l yurib, tong payti Banu Sa’laba qabilasiga hujum qildilar. Dushman toqqa qochib chiqib ketdi. Musulmonlar faqat bir kishini qo‘lga oldi va u musulmon bo‘ldi. Bu yurishga “Abu Ubayda ibn Jarroh sariyasi” deyiladi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Zayd ibn Horisa roziyallohu anhu boshchiligida bir sariyani Marruz-Zahrondagi Jamum suvi atrofida joylashgan Banu Sulaym qabilasi ustiga yubordilar. Bu yurishga “Zayd ibn Horisa sariyasi” deyiladi.

Hijriy 9-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 630 yil iyul-avgust) – Rum shohi Qaysar Mu’ta jangidan bir yil ham o‘tmay, musulmonlar yengib bo‘lmas katta qudratga aylanmaslaridan turib, ularni batamom tor-mor qilishga ahd qildi hamda rumliklar, ularga tobe bo‘lgan G‘asson va boshqa arab qabilalari ishtirokida juda katta qo‘shin hozirlab, katta urushga tayyorlana boshladi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bo‘lajak urushga tayyorgarlik qilish maqsadida ayollaridan bir oy davomida iylo qildilar, ya’ni ularga yaqinlashmaslikka qasam ichdilar va ulardan chetlanib, bir hujrani maskan tutdilar.

O‘sha kunlarda munofiqlar o‘z fitna va makr-hiylalariga o‘choq bo‘lishi uchun masjid suratida bir markaz barpo qildilar. U masjidning nomi “Ziror” ya’ni, musulmonlarga zarar yetkazish masjidi edi. So‘ng ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan ushbu masjidlarida namoz o‘qib berishlarini so‘rashdi, lekin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam urushga tayyorgarlik qilish bilan band bo‘lganlari uchun u yerda namoz o‘qishni keyinga surdilar.

Hijriy 18-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 639 yil aprel) – hazrati Umar roziyallohu anhu xalifalik davrida Shom mamlakatidagi musulmonlarning ahvolidan xabar olib kelish maqsadida Madinadan sahobalar bilan yo‘lga chiqdilar. Shom chegarasidagi Sarg‘ qishlog‘iga yetganida, Shomda o‘lat tarqagani haqida xabar yetib keldi va Shomga kirmasdan ortlariga qaytishdi. O‘sha o‘lat sababli, Shomda 25-30 ming musulmon vafot etgan. O‘lganlar ichida Abu Ubayda ibn Jarroh, Muoz ibn Jabal, Yazid ibn Abu Sufyon va Suhayl ibn Amr singari mashhur sahobalar ham bor edi. Shunda hazrati Umar roziyallohu anhu Amr ibn Os roziyallohu anhuga maktub yozib, shahar aholisini tog‘li hududlarga ko‘chirishni buyuradi. Chunki o‘lat tog‘ aholisi orasida tarqalmas ekan. Shu sabab, qolgan xalq o‘limdan saqlanib qolgan. Alloh barchalaridan rozi bo‘lsin.

Hijriy 368-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 978 yil noyabr) – sahobalar haqida yozilgan «Al-istiy’ob fi ma’rifatil as'hob» kitobi muallifi Abu Umar ibn Abdul Barr rohimahulloh juma kuni imom minbarda xutba o‘qiyotganida tug‘ildi.

Hijriy 491-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 1098 yil mart) – salb urushlari boshlandi.

Hijriy 1252-yil, 21-rabi’us-soniy (mil. 1836 yil 4 avgust) – mashhur «Raddul muxtor» kitobi muallifi, hanafiy ulamolarining oxirgi muhaqqiqlaridan Ibn Obidin rohimahulloh vafot etgan.

Hijriy 1375-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 1955 yil noyabr-dekabr) – Saudiya davlati o‘z tarixida Masjidul Haromni ilk bor kengaytirish ishlarini boshladi.

Hijriy 1420-yil, rabi’us-soniy oyi (mil. 1999 yil iyul-avgust) – mashhur «Mabohis fi ulumil Qur’on» kitobi muallifi shayx Manno’ Qatton vafot etdi…

 Abdul Azim Ziyouddin,
Toshkent Islom instituti katta o‘qituvchisi.