Cavol: Ehromdagi inson xushbo'y salfetka, sovun yoki shampun ishlatib qo'ysa, biror jarima lozim bo'ladimi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Hushbo'y salfetka, sovun yoki shampun kabi vositalarni ehromdagi kishi ishlatishi makruh amal sanaladi. Lekin ushbu vositalarni ishlatish bilan qo'y so'yish vojib bo'ladimi yoki sadaqami degan masalada zamonamiz ulamolari va fatvo uyushmalari turlicha javob berganlar.
Ushbu masala yuzasidan mazhabimiz manbalariga tayanib aytamizki, xushbo'y salfetka, sovun va shampun kabilar tozalik vositalari sanaladi va undan aksar holda xushbo'ylanish uchun foydalanilmaydi. Bunga o'xshash masalani qadimgi fuqaholarimiz quyidagicha bayon qilishgan: “Ehromdagi kishi xushbo'yligi bor ushnon (kirni ketkizish vositasi, ishqor) bilan qo'lini yuvsa, uni ko'rganlar: “Bu ushnon”, desalar, sadaqa, agar “Bu xushbo'ylik”, desalar, jonliq so'yish vojib bo'ladi”(“Muhitul-Burhoniy” kitobi).
Demak, ishlatilayotgan xushbo'y narsani ko'pchilik odamlar nima deb qabul qilishiga qarab hukmi ta'yin topadi. Bugungi kunimizda xushbo'y salfetka, sovun yoki shampunni hech kim asl xushbo'ylik, deb hisoblamaydi.
Qolaversa, xushbo'y salfetka, sovun va shampun kabi vositalar ayni xushbo'ylik vositasi emas, balki unga xushbo'ylik qo'shilgan tozalik vositalaridir. Bunday vositalarda tozalovchi moddalar miqdori ko'p, xushbo'ylik miqdori oz bo'lsa, unga xushbo'ylik hukmi berilmaydi.
Shu bilan birga sovun sanoatidan ma'lumki, uni 100 daraja issiqlikda pishiriladi. Fuqaholarimiz xushbo'ylik aralashgan narsalar pishirilishi (qaynatilishi) natijasida, garchi undan xushbo'y hid kelib turgan bo'lsa ham, xushbo'ylik hukmidan chiqishini aytganlar. Alloma Kosoniy rahimahulloh shunday deganlar:
“Agar xushbo'ylik taomga qo'shib pishirilsa va o'zgarsa ehromdagi kishi uni iste'mol qilishining zarari yo'q. Bunda uning xushbo'y hid bor yoki yo'qligining farqi yo'q. Chunki bu holatda xushbo'ylik pishirish (qaynatish) natijasida taomda yo'qolib ketadi. Agar pishirilmagan bo'lsa va xushbo'y hidi kelib tursa, ehromdagi kishi uni iste'mol qilishi makruhdir. Lekin uning zimmasiga biror narsa vojib bo'lmaydi. Chunki bunda taom g'olib kelgan, xushbo'ylik moddasi esa aralashib, yo'qolib ketgan bo'ladi”(“Badoius sanoi'” kitobi).
Ushbu ma'lumotlardan xulosa qilib aytganda salfetka, sovun yoki shampun kabi vositalarning xushbo'y hidi bo'lsa, uni ishlatgan ehromdagi kishi bir so' (2 kg) bug'doy yoki uning qiymatini sadaqa qilish lozim bo'ladi. Ammo bular bilan to'liq bir a'zo uch va undan ko'p o'rin (makon)larda yuvilsa, jonliq so'yish lozimdir. Agar ushbu vositalarda hech qanday xushbo'y hid bo'lmasa, jonliq ham, sadaqa ham lozim bo'lmaydi. Vallohu a'lam.
O'zbekiston musulmonlari idorasiFatvo markazi
Diyorimizga ulug‘ ayyom kirib kelmoqda. Qutlug‘ Iydul Azho vatandoshlarimizni xayru saxovat, mehr-oqibat sari chorlaydi. Bu bayram chin ma’noda odamiylik ayyomi. Insonlarga mehr, o‘ksik ko‘ngillarga shodlik ulashish fursati.
Qalblari himmat va karam ne’matidan bobahra xalqimiz bu muazzam kunlarni boy bermaslik uchun fursatni g‘animat biladilar va savobdan bahramand bo‘lib qolishga harakat qiladilar.
Dinimiz ko‘rsatmalari, shariat hukmlarini ustivor tutgan qodir vatandoshlarimiz qurbonliklar qilib, Haqni rozi qilishga, haqdorlar ko‘nglini olishga intiladilar. Yaratganning rahmati yog‘ilib turgan damlarda duolar mustajob bo‘ladi. Alloh taolo o‘zining kalomida “Parvardigoringiz uchungina namoz o‘qing va qurbonlik qiling”, - deb marhamat qiladi.
Bu borada sarvari koinot sayyidimiz ibratlari o‘rinli. Oila a’zolarimizni yo‘qlash, qo‘shnilar holidan xabar olishda, miskinlarni sevintirish-u, xastalar ahvolidan ogoh bo‘lishda ularning hadisi muboraklari bizga nurli yo‘l, deymiz.
Amallar ko‘p. Ularga beriladigan savoblarning darajasi amalga qarab belgilanadi. Eng savobi ko‘p amal bu farz hisoblansa, boshqalarga yaxshilik ulashish undan keyingi o‘rinda turadigan ulug‘ ibodatdir!
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam muborak hadislarida boshqalarga qilinadigan yaxshilikni farzdan keyingi o‘rinda turishini bayon qilib shunday dedilar: “Farzlarni ado qilishdan keyingi o‘rinda turadigan Allohga eng suyukli bo‘lgan amal bu musulmoning qalbiga xursandchilikni kiritishdir”.
Shuning uchun Shayx Abdulloh Hoshim rahmatullohi alayh qozilikdan kelgan maoshning teng yarmiga shirinlik sotib olib, o‘zlari bilan olib yurar va har doim uchratgan bolaga shirinlikdan berib, uni xursand qilar edilar.
Ulug‘ kunlarda turibmiz. Har damni g‘animat bilishlik, bir birimizga saxovatda ibrat bo‘lishimiz savobli amallar ekanini his qilmog‘imiz lozim. Bu kunda isrofgarchilikdan xoli dasturxonlar yozish, borimizni boshqalar bilan bo‘lishishga intilishimiz darkor. Xayrni, yaxshilikni gunohga almashtirib qo‘ymaslik uchun ham uyg‘oq ko‘ngil bo‘lish talab etiladi.
Bugun muazzam kunlar og‘ushidamiz, dedik. Vatandoshlarimiz ulug‘ safarlarni ixtiyor etganlar. Ayni fursatlarda hojilarimiz Mino, Arofat vodiylarida, Muzdalifada – duolar qabul bo‘ladigan makonlarda, zamonlarda ibodatlar qilib, elu yurtga tinchlik, osoyishtalik so‘ramoqdalar. Bu duolar barakotidan diyorimiz ahliga qancha yaxshiliklar yetishadi, inshaalloh. Ibodatlar huzurini totgan odamlarning qalbi salim, ehsonu, muruvvatda peshqadam bo‘lishlari bu eng katta yaxshilik aslida. Hojilarimiz safar odoblarini tushunib, ulug‘ dargohlardan nasibador bo‘lib qaytadilar. Diyorimizga qaytganlaridan so‘ng esa yoshlarimiz ma’naviyatiga kamarbasta bo‘ladigan, Haq va haqiqat yo‘lida sidqidil xizmat qiladigan xolis Haq xizmatchilariga aylanadilar, degan umidimiz bor. Bunday ulug‘ ziyoratlar insonni qaysi yoshda bo‘lmasin, ezguliklarga xayrixox qiladi. O‘zgalar qalbini tushunishga, vatan va xalq manfaati yo‘lida sa’y-harakatga chorlaydi.
Bu kunlarning Yaratgan dargohidagi o‘rni musharraf. Hayit kechalarida duolar qabul bo‘ladi. Qurbonlik go‘shtlaridan nasibador oilalarga xursandchilik kiradi. Bu ehsonlar ortida ham mehr-oqibat, o‘zaro bag‘rikenglik maqsadi mujassam. Biz bu makonda yasharkanmiz, turli millatlar vakillari yagona O‘zbekistonning fuqarolarimiz. O‘zaro tenglik, adolat hukm surgan yurtda birodarlik, yaxshi qo‘shnichilik an’analarini qadrlab yashamoqdamiz. Mahallalarda hamkorlik bilan obodlik sari yo‘l ochilyapti. Vatanimiz kundan- kunga farovon, xalqimiz turmushi chiroyli bo‘lib boryapti. Bu ne’matlarga shukrona qilish, to‘g‘ri yo‘lda sobitqadam bo‘lish ma’rifatimiz, ma’naviyatimiz kamolidan darak beradi.
Xalqimizga saodat va sano ayyomi – Qurbon hayiti muborak bo‘lsin! Barchamizni Yaratgan xayru xursandchiliklar ustida bardavom qilsin. Vatanimiz tinch, yurtdoshlarimizning oilalari farovon bo‘lsin.
Xolmurod MAMAJONOV,
Farg‘ona shahar “Ummul quro” masjidi imom-xatibi