Islom bayrog‘i ostida faoliyat ko‘rsatayotgan ekstremizmning paydo bo‘lishi va rivojlanishi tarixning muayyan davrida ustuvor bo‘lgan ko‘plab omillar, turli jarayonlarning o‘zaro ta’sirlashuvining natijasi deb tushunish mumkin. O‘rganish, din niqobi ostida paydo bo‘lgan ekstremistik harakatlarning g‘oyaviy ildizlari islom tarixining birinchi asriga borib taqalishini ko‘rsatadi. «Asrimiz vabosi bo‘lmish bu jirkanch illatning faqat shafqatsiz ko‘rinishlarini emas, balki ildizlariga yetib borib, jamiyat hayotidan, dunyo xalqlari hayotidan uni tag-tomiri bilan sug‘urib tashlash – barcha davlatlarning eng dolzarb vazifasi bo‘lishi kerak, bu yo‘lda barchamiz bir tan, bir jon bo‘lib harakat qilishimiz, qattiq kurash olib borishimiz shart».
Tarixiy manbalarda mazkur oqimlarning tarqalishi, faoliyati va ularning o‘ziga xos yo‘nalishlari batafsil tahlil qilingan. Shuni alohida ta’kidlash joizki, bugungi kunda faoliyat ko‘rsatayotgan deyarli barcha ekstremistik guruhlar o‘sha oqimlarga xos xususiyatlarni o‘zida jamlagan holda, ular qo‘llagan uslub va g‘oyalardan keng foydalanib kelmoqda.
Islom niqobidagi ekstremizmning ilk vakillari sifatida 657 yili xalifa Ali roziyallohu anhu askaridan ajralib chiqqan, o‘zlarini haqiqiy musulmon, saflariga qo‘shilmaganlarni «dindan qaytgan» deb e’lon qilib, ularga qarshi murosasiz kurash olib borgan «xorijiylar» (arabcha – «ajralib chiqqanlar», «isyonchilar») oqimi faoliyati fikrimizning isboti bo‘la oladi.
Demak, Islomda dastlab paydo bo‘lgan firqa xorijiylardir. Boshqa dinlarda bo‘lgani kabi musulmonlar ichida ham firqalar bo‘lgan. Payg‘ambar Muhammad alayhissalom aytganlaridek, Islom dinida 73 ta firqaga bo‘linish yuz beradi. Ularning bittasigina to‘g‘ri yo‘lda, qolganlari esa, zalolatda hisoblanadi. Qur’on oyatlari va hadislarda ham firqalarga bo‘linmaslikka buyuriladi. Xorijiylar o‘z talqinlaridagi «sof» islom qoidalariga qat’iy rioya qilish tarafdori edi. Ilk Islomda inson e’tiqodini belgilashda niyatga e’tibor berilgan bo‘lsa, xorijiylar amalga qarab baho berdi. Aynan xorijiylar o‘z qarashlari va faoliyatiga qo‘shilmaganlarni kofirga chiqarish, ularga qarshi «jihod» olib borish haqidagi g‘oyalarni ishlab chiqib, terror uslubini qo‘llash orqali hukmdorlarni jismonan yo‘q qilish amaliyotini boshlab bergan edi. Shuningdek, xorijiylar dindor kishining islom arkonlariga sodiqligini qilgan ishlariga qarab baholash kerak, deb hisoblab, o‘zlarining talqinidagi Islom qoidalariga rioya qilmagan har qanday hukmdorga bo‘ysunmaslik, uni ag‘darib tashlash zarurligi haqidagi g‘oyani ilgari surgan edi. Bunday g‘oyalar hokimiyat uchun kurashning zo‘ravonlikka asoslangan usullari kelib chiqishiga va minglab kishilarning halok bo‘lishiga olib keldi.
VII asrning ikkinchi yarmida xorijiylar orasida rahbarlarining ismi bilan ataladigan bir necha firqalar paydo bo‘ldi. Ana shunday mutaassib firqalar orasida eng murosasiz va shafqatsiz jamoa nomini olgan Nofi’ ibn Azraq boshchiligidagi «Azraqiylar» oqimi alohida o‘rin egallaydi. Azraqiylar gunohi kabira (katta gunoh) qilgan barcha musulmonlarni «kofir» deb, ularning ta’limotiga qo‘shilmagan kishilarga qarshi jihod e’lon qilish, hattoki, qariya, ayol va bolalarning qonini to‘kishni halol, deb bilganlar.
IX asr oxirida Iroqda yuzaga kelgan «qarmatiylar» ekstremistik harakati esa Islom arkonlarini tan olmagan holda, haj amalini ham bid’at, butparastlik deb e’lon qilgan edi. Harakat o‘z nomini uning asoschisi Hamdon ibn Ash’asning laqabi Qarmat so‘zidan olgan bo‘lib, uning ma’nosi manbalarda turlicha «kalta oyoq» yoki «qizil ko‘z» kabi ma’nolarda ifodalangan. Qarmatiylar Islom tarixida o‘chmas dog‘ qoldirgan jinoyatlarni sodir etgan. Ular haj mavsumlarida karvonlarga hujum uyushtirib, qaroqchilik va bosqinchilik bilan kun kechirganlar. Xususan, 930 yilda ular Makkaga bostirib kirib, shaharni talon-taroj qilganlar, bir necha ming hojilarni va Makka aholisini qatl etib, asirga olganlar. Ular: «Biz toshga sig‘inuvchilarga qarshi kurashmoqdamiz», deya hojilarni butparastga chiqarib, o‘zlarining qabih ishlarini oqlamoqchi bo‘lganlar. Ka’bani vayron qilib, qora toshni ikkiga bo‘lib, Bahraynga olib ketganlar, faqat 20 yildan keyin katta to‘lov evaziga u Makkaga qaytarilgan.
Tolibjon ERGASHЕV,
Buvayda tuman bosh imom-xatibi
Mamlakatimizning bir guruh diniy-ma’rifiy soha vakillaridan iborat delegatsiya Iordaniya Hoshimiylar Podshohligida amaliy tashrif bilan bo‘lib turibdi.
Delegatsiya tarkibida O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari Muhammadolim Muhammadsiddiqov, Ta’lim va ilmiy-tadqiqot bo‘limi xodimi Muhammadamin Nasriyev, Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisining birinchi o‘rinbosari Davronbek Maxsudov, O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor Zokirjon Ro‘ziyev va bir nechta soha mutaxassislari bor.
Dastlab Iordaniya Hoshimiylar Podshohligi Vaqf, islom ishlari va muqaddas qadamjolar vaziri o‘rinbosari Abdulloh A’qiyl hamda Podshoh Abdulloh II nomidagi Imomlar tayyorlash va malakasini oshirish markazi vakili Ismoil Habbat bilan muloqot o‘tkazildi. Samimiy muloqotda tomonlar o‘rtasida soha mutaxassislarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish, ilmiy tadqiqot hamda o‘quv-uslubiy, shuningdek, ekstremizm hamda radikalizmning oldini olish yo‘nalishida amaliy hamkorlikni yo‘lga qo‘yish muhokama qilindi. Shuningdek, Iordaniya oliy ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan o‘zbekistonlik talabalar uchun stipendiya, grant ajratish va yotoqxona bilan ta’minlash masalalari haqida so‘z yuritildi. Suhbat davomida ikki tomonlama hamkorlik aloqalarini rivojlantirish yuzasidan erishilgan kelishuvlarni amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishchi rejasini tasdiqlash kerakligi ta’kidlandi.
Tashrif davomida Iordaniya xalqaro islom fanlari universiteti rektori Ja’far al-Fanatseh bilan uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Uchrashuvda Ikki mamlakat oliy diniy ta’lim muassasalarida hamkorlik qilish mumkin bo‘lgan ta’lim yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklarini aniqlash, o‘quv dasturlarini o‘rganish va bir-biriga muvofiqlashtirish haqida so‘z yuritildi. Pedagoglar, ilmiy tadqiqotchilar va mutaxassislarni o‘zaro jalb qilish, malaka oshirish va stajirovka, mahorat darslarini yo‘lga qo‘yish, hamkorlikda ilmiy tadqiqot ishlarini amalga oshirishga kelishib olindi. Suhbatda Iordaniya xalqaro islom fanlari universiteti, O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi, Toshkent islom instituti o‘rtasida Anglashuv memorandumlarini imzolash masalasi bo‘yicha so‘z yuritildi.
Iordaniya xalqaro islom fanlari universitetida tahsil olayotgan o‘zbekistonlik talaba-yoshlar bilan ham uchrashuv tashkil etildi. Tadbirda “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasi”, “O‘zbekiston – bag‘rikeng diyor” mavzularida fikr almashildi. Mamlakatning mavjud qonunlari va universitet ichki tartib qoidalariga rioya etish tushuntirildi, Iordaniyada yurtimiz allomalari ilmiy merosi va turizm salohiyati targ‘ibotini amalga oshirish tavsiya qilindi.
Delegatsiya a’zolari mazkur universitetning Shariat va qonun fakulteti dekani, professor Shayx Saloh Abulhoj va hanafiy mazhabi mutaxassislari bilan uchrashdilar. Muloqot chog‘ida Shayx Saloh Abulhoj yurtimiz vakillarini Iordaniyada ko‘rib turganidan mamnunligini bildirdi. Uchrashuvda Samarqand shahrida o‘tkazilishi rejalashtirilgan UNESCO Bosh konferensiyasi 43-sessiyasining mazmun-mohiyati haqida ma’lumot berildi.
Bundan tashqari, vakillarimiz tomonidan O‘zbekistonning islom sivilizatsiyasida tutgan o‘rni, buyuk allomalarni yetishtirib chiqargan yurt ekani, o‘zbek xalqining bag‘rikeng va mehmondo‘stligi Iordaniyalik professor-o‘qituvchilarga tanishtirildi.
Manba: https://www.iiau.uz