Mufti as-saqolayn Imom Najmiddin Abu Hafs Nasafiy hazratlari islom olamida benazir zotlardan biridir. Tafsir, hadis, fiqh, usul ul-fiqh, lug‘at, adab va boshqa ilmlarda mohir bo‘lib, ushbu fanlarga doir o‘zidan qimmatli asarlar qoldirgan.
“Tilbatut talaba” asari shulardan biri bo‘lib, islom olamida ilk fiqhga oid ensiklopedik kitobdir. Kitobning ro‘za bobida, Imom Nasafiy ramazon va uning lug‘aviy va istilohiy ma’nolarini ta’riflab, undagi ma’nolarning hikmatini quyidagicha keltiradi:
“رمضان” — irmoz (إرماض) so‘zining o‘zagidan yasalgan bo‘lib, uning bir necha ma’nolari bor. Shulardan biri:
— “kuydirish” ma’nosi. Ya’ni, Ramazon ro‘zasi bandaning gunohlarini kuydiradi, uni o‘chiradi.
— “o‘tkirlash”, “charxlash” ma’nosi. Ya’ni, Ramazon qalblarni bu oyda ibodat va yaxshiliklarni ko‘paytirishga charxlaydi, uni o‘tkirlaydi.
— “kutish”, “intizor bo‘lish” ma’nosi. Ya’ni, bu oyda mo‘minlar Alloh taoloning savob va mukofotini intizor bo‘lib kutadi.
— “charchatish”, “holdan toydirish” ma’nosi. Arablarda “رمضت الظبي” iborasi mavjud bo‘lib, bu so‘z kiyikni ovlagan ovchiga nisbatan ishlatiladi. Uning ko‘rinishi quyidagicha:
— odatda kiyik chaqqon jonivor bo‘lib, ovchining to‘riga tushishi qiyin. Uni ovlash uchun, ovchi uning izidan tushadi va qizib turgan toshloq yerga uni haydab boradi (arab diyorlarida issiq qattiq bo‘lganidan, qum va toshloq ustida ovqat tayyorlash mumkin). Uning ustida kiyikning tuyoqlari nozik bo‘lgani uchun kuyadi, qavarib ketadi va to‘xtab qoladi. Natijada, ovchi uni osongina qo‘lga kiritadi.
Ramazoni sharifning bunday nomlanishidagi hikmat shuki, mo‘min kishi Alloh taolo tomonidan bu oyda ro‘za tutish va kechalarini qoim qilishga buyuriladi. Kunduzi ro‘zador bo‘lib, och qoladi, chanqaydi, charchaydi. Kechalarini bedor o‘tkazib holdan toyadi, kuchi ketadi. Natijada, shahvat-u lazzatlariga berilishidan to‘xtaydi va o‘zini Alloh subhanahu va taologa batamom topshiradi. Ya’ni, Ramazon oyi bamisoli qizib turgan toshloq bo‘lib, uning ustida mo‘min kishi o‘zining Alloh taoloning bandasi va quli ekanligi tan oladi va U zotga o‘zini topshiradi”.
Bundan ko‘rinib turibdiki, Ramazoni sharif savobu mukofotlarga to‘la va g‘animat bilishga haqli oydir. Zero, bu oyda Qur’oni karim nozil bo‘lgan, unda ming oydan afzal Qadr kechasi bor. Eng asosiysi, hadisi qudsiyda Alloh taolo bu oyni O‘zining oyi ekanligi va unda qilingan ibodatning savobini O‘zi berishini ta’kidlagan.
Alloh taolodan bu oyning sharofatidan to‘la manfaat olgan holda, O‘zining va Rasuli (sallallohu alayhi vasallam)ning roziligini topib, onadan tug‘ilgan kundagiday gunohlardan poklanib chiqishimizni nasib aylasin!
Xalilulloh YUSUF
Toshkent islom instituti
talabasi
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Hamdu sano olamlar Parvardigori, biz yashirayotgan va oshkora qilgan narsalarimizni biluvchi Alloh taologa bo‘lsin. Undan hech narsa maxfiy emas — yerda ham, osmonda ham. Uni shukr va hamdlar bilan yod etamiz. Kimki o‘z ayblari bilan mashg‘ul bo‘lsa, boshqalarning ayblariga qaramaydi. Muhammad sollallohu alayhi vasallamga, U zotning oila a’zolari va sahobalariga Allohning salomu duolari bo‘lsin.
Ey musulmonlar! Allohdan qo‘rqinglar va o‘zingizni g‘iybat va chaqimchilik halokatiga tashlamanglar. Chunki bu ikki illat birodarlik aloqalari va islomiy bag‘rikenglik uchun katta xavf soluvchi, jirkanch sifatlardandir. Ular qaysi jamiyatda keng tarqalsa, o‘sha jamiyatning birligi parchalanadi, dillar orasida muhabbat o‘rniga adovat paydo bo‘ladi, dushmanga qarshi madadsiz qolingan bo‘ladi.
Chaqimchilik — bir odamning gapini boshqasiga yetkazib, ular o‘rtasini buzishga harakat qilishdir. Bu illat qancha falokatlar keltirib chiqargan, qancha do‘stlikni parchalagan, muhabbatni nafratga aylantirgan! Shundan kelib chiqib ulamolar buni sehr deb ataganlar.
Chaqimchilikdan saqlanaylik! U pastkash insonlarning odatidir. U yomonliklarni tarqatadi, sirlarni fosh qiladi, katta isyonlarga sabab bo‘ladi. Kimki sizga chaqimchilik qilsa, bilingki, u siz haqingizda ham boshqalarga chaqimchilik qiladi.
G‘iybat — birodaringizni uni yo‘qligida o‘zining yoqtirmaydigan narsalari bilan tilga olishdir — uning xulqi yoki qiyofasi haqida bo‘lsa ham. Hatto o‘sha narsa unda haqiqat bo‘lsa ham, bu — g‘iybat. Agar unda bo‘lmasa, bu tuhmat bo‘ladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan g‘iybat haqida so‘ralganda: G‘iybat — birodaringizni u yoqtirmaydigan holatda tilga olishingdir, dedilar. — Agar men aytganim u kishida bo‘lsa-chi? — deb so‘raldi. — Agar aytganing unda bo‘lsa, g‘iybat qilgansan. Agar bo‘lmasa, unga tuhmat qilgansan, — dedilar.
G‘iybatdan saqlanaylik! Bu gunohni kichik deb bilmaylik. Oisha roziyallohu anho Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga Safiya onamiz haqida bir so‘z aytganlar, ya’ni — “U pakana”, deganlar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Sen hozir shunday so‘z aytdingki, agar uni dengiz suviga aralashtirsang, uni bulg‘ashga yetar edi!”, deganlar.
G‘iybat va chaqimchilik — qabr azobining sabablaridandir. Rasululloh alayhissalom aytdilar: «Meni me’rojga olib chiqishganida, tirnoqlari misdan bo‘lgan insonlarni ko‘rdim, o‘z yuzlari va ko‘kraklarini tirnar edilar. Jabroildan so‘radim: “Bular kimlar?” Jabroil: “Bular insonlarning go‘shtini yeganlar va ularning sharaflariga tajovuz qilganlardir”, dedilar».
Boshqa musulmonlarning obro‘larini hurmat qilaylik! Rasululloh alayhissalom Xajjatul Vado’da: “Albatta, sizlarning qonlaringiz, mollaringiz va obro‘laringiz — bir-biringizga harom, bu kun, bu oy, va bu shaharingizning hurmati kabi” deb aytdilar.
Alloh bunday deydi: “Albatta, mo‘minlar orasida fahsh ishlar tarqalishini xohlaydiganlarga dunyo va oxiratda alamli azob bo‘ladi. Alloh biladi, sizlar bilmaysizlar”.
Alloh taolo bizlarni Qur’oni karim va Rasulining sunnatlariga muvofiq hayot kechirishimizni nasib etsin.
Homidjon domla ISHMATBЕKOV