Ro‘zaning shar’iy ma’nosi yeyish, ichish va er-xotin jinsiy yaqinlik qilishdan tiyilish demakdir. Ro‘zaning farzligiga Qur’on, sunnat, ijmo’ va ma’qul dalillar mavjud. Qur’ondagi dalil:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
ya’ni: “Ey, imon keltirganlar! Sizlardan oldingi (ummat)larga farz qilingani kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz”. (Baqara, 183). Shuningdek:
فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ
ya’ni: “Bas, sizlardan kim bu oyda (o‘z yashash joyida) hozir bo‘lsa, ro‘zasini tutsin”, oyati ham Ramazon ro‘zasining farzligiga dalildir. (Baqara, 185).
Sunnatdagi dalil esa Payg‘ambar s.a.v.ning quyidagi hadisi muboraklaridir:
بني الإسلام على خمس : شهادة أن لا إله إلا الله ، وأن محمدا رسول الله ، وإقام الصلاة ، وإيتاء الزكاة ، وصوم رمضان ، وحج البيت من استطاع إليه سبيلا
(رواه البخاري ومسلم) .
ya’ni: “Islom besh narsaga bino qilingan: Allohdan boshqa iloh yo‘qligi va Muhammad Allohning Rasuli ekanligiga guvohlik berish, namoz o‘qish, zakot berish, Ramazon ro‘zasini tutish, yo‘lga qodir bo‘lgan kishi hajga borishi”. )Buxoriy va Muslim rivoyati). Shuningdek,
عن أبي إمامة الباهلي رضي الله عنه قال: سمعت رسول الله صلي الله عليه وسلم يخطب في حجة الوداع فقال: (( اتقوا الله، وصلوا خمسكم، وصوموا شهركم، وأدوا زكاة أموالكم، و أطيعوا أمراءكم، تدخلوا جنة ربكم
(رواه الترمذي)
ya’ni: Abu Imoma al-Bohiliy r.a. aytadilar: Men Rasululloh s.a.v.ni Hajjatul Vado’dagi xutbada shunday deganlarini eshitganman: “Allohga taqvo qiling, besh vaqt namozingizni o‘qing, bir oy ro‘zangizni tuting, mollaringizni zakotini bering, amirlaringizga itoat qiling, Rabbingizning jannatiga doxil bo‘lasizlar” (Termiziy rivoyati).
Ramazon oyi ro‘zasining farz ekanligiga va uni faqat kofir kimsagina inkor qilishi mumkinligiga musulmon ummati bir ovozdan ijmo’ qilganlar.
Ma’qul dalil quyidagilarda ko‘rinadi, birinchidan: ro‘za ne’matga shukr keltirish uchun vasiladir. Chunki, ro‘za ne’matlarning ichida eng qadrlisi va zaruri bo‘lmish yeyish, ichish va jimo’ qilishdan nafsni tiyish bo‘lib, ma’lum vaqt o‘zini bu ne’matlardan tiygan kishi uning qadriga yeta boshlaydi. Zero, ne’matning qadri undan bebahra bo‘lgandagina bilinadi. Bu esa, kishini ne’matga shukr qilishiga sabab bo‘ladi. Ne’matga shukr qilish ham aqlan va ham shar’an farzdir. Shuning uchun Qur’oni karimdagi ro‘zaga oid oyatning so‘ngida:
لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
ya’ni: “shukr qilishingiz uchundir”, deyilmoqda. (Baqara, 185).
Ikkinchidan, ro‘za taqvoga vasiladir. Chunki, kishi Allohning roziligini istab, uning alamli azobidan qo‘rqib halol ne’matlardan nafsini tiyadi. Bunda nafsi unga itoat qiladi. Bas, shunday ekan, nafsning haromdan hazar qilishi yanada osonroq kechadi. Shunday ekan, ro‘za nafsda Alloh harom qilgan amallardan tiyilishga ko‘nikma hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Haromdan saqlanish esa farzdir. Shuning uchun ham Qur’oni karimdagi ro‘zaga oid oyatda:
لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
ya’ni: “shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz”, deyilgan (Baqara, 183).
Har bir ibodatda bo‘lgani kabi ro‘zaning ham farz bo‘lishining hikmati bor. Ro‘za insonni tarbiyalashda, uning axloqini go‘zallashuvida katta ahamiyat kasb etadi. Zero, tarbiya mayog‘i bo‘lmish ro‘za tufayli kishi nafaqat jismonan, balki ma’nan va axloqan poklanadi. Ibn Moja o‘zlarining “Sunan” kitoblaridan quyidagi hadisni keltiradilar:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : لِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ وَزَكَاةُ الْجَسَدِ الصَّوْمُ
ya’ni: Abu Hurayra r.a.dan rivoyat qilinadi, Rasululloh s.a.v. aytdilar: “Har bir narsaning zakoti bor, jasadning zakoti ro‘zadir”. Ma’lumki, zakotning ma’nosi tozalash demakdir. Demak, ro‘za tufayli kishi jasadini undagi ortiqcha va zararli moddalardan tozalasa, axloqini zararli odat va xulqlardan tozalab oladi. Chunki, a’zolarni gunoh ishlarni qilishdan tiyish ro‘zaning maqbul bo‘lishining asosiy shartlaridandir. Shuning uchun ham Rasululloh s.a.v. hadislarining birida marhamat qildilar:
عن أبي هريرة رضي الله عنه قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم من لم يدع قول الزور والعمل به فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه
(رواه البخاري).
ya’ni: Abu Hurayra r.a.dan rivoyat qilinadi, Rasululloh s.a.v. dedilar: “Kim gunoh gapni va gunoh amalni qo‘ymasa taomi va sharobini tark etganiga Alloh muhtoj emas”. (Buxoriy rivoyati).
Demak, ro‘za kishida insoniy fazilatlarni mujassam bo‘lishligi va nomunosib illatlardan qutilishiga ko‘mak beradigan ulug‘ ibodatdir.
Homidjon Ishmatbekov.
O‘qilishi: Shahidallohu annahu laa ilaha illa huva val malaaikatu va ulul ilmi qooiman bilqisti laa ilaha illa huval ’aziyzul hakiym.
Ma’nosi: "Alloh adolat ila turib, albatta, Undan o‘zga iloh yo‘qligiga shohidlik berdi. Farishtalar va ilm egalari ham guvohlik berdilar. Undan o‘zga iloh yo‘q. U aziz va hakim Zotdir" (Oli Imron surasi, 18-oyat).
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Kim ushbu oyatni o‘qib, oxirida "Allohdan boshqa iloh yo‘q ekanligiga men ham guvohman" desa, Alloh taolo ushbu oyatning harflari adadicha farishtalarni qiyomat kunigacha o‘sha kishining haqqiga istig‘for ayttirib qo‘yadi".
U zot alayhissalom boshqa hadisda bunday deganlar: "Kim uyquga yotishidan oldin ushbu oyatni o‘qisa, Alloh taolo yetmish mingta farishtani yaratadi va ular qiyomat kunigacha o‘sha kishining haqqiga istig‘for aytib turadilar".
Abu G‘olib aytadilar: "Men Kufaga tijorat qilish uchun borganimda A’mashga qo‘shni bo‘lib turdim. Shunda u kishini har kecha ushbu oyatni takror va takror o‘qigani va undan keyin: "Men ham Alloh guvohlik bergan narsaga guvohman, men ushbu guvohligimni Allohga omonat qilib topshiraman. Qiyomat kunida Alloh taolo menga omonatimni qaytargay" deganlarini eshitar edim.
Shunda u kishidan buning sababini so‘raganimda, aytgan edilar: "Abu Voil menga Ibn Mas’uddan rivoyat qilib aytgan, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: "Kim ushbu oyatni o‘qib, oxirida ushbu kalimalarni aytsa, qiyomat kunida Alloh taolo unga xitob qilib bunday deydi: "Bandam menga bergan va’dangda turding, ya’ni tavhidda, Men ham O‘z va’damda turaman. Ey, maloikalarim! Jannatning hamma eshiklarini ochinglar, bu bandam xohlagan eshigidan kirsin", deydi".