Sayt test holatida ishlamoqda!
13 Iyun, 2025   |   17 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
20:00
Xufton
21:38
Bismillah
13 Iyun, 2025, 17 Zulhijja, 1446

O'zbekistonning boy merosi Saudiya Arabistoni OAVlari nigohida

07.08.2023   1480   3 min.
O'zbekistonning boy merosi Saudiya Arabistoni OAVlari nigohida

Saudiya Arabistonining «Swift News» veb-saytida «O'zbekiston shaharlari tarixi.. Islom tsivilizatsiyasi guvohi» sarlavhali maqola e'lon qilindi, deb xabar bermoqda «Dunyo» AA muxbiri.

«O'zbekiston ulkan sayyohlik salohiyati, qadimiy tarixiy obidalari, go'zal tabiati va ajoyib madaniy xilma-xilligi bilan ajralib turadi, – deyiladi maqolada. – Bu esa O'zbekistonni butun dunyodan kelgan sayyohlar uchun o'ziga xos va mashhur sayyohlik maskaniga aylantirdi».

Nashrda O'zbekistondagi turizm har bir sayyohni Samarqand, Toshkent, Buxoro va Horazm kabi buyuk alloma va mutafakkirlar bilan bog'langan va mashhur bo'lgan tarixiy makonlarga olib borishi ma'lum qilingan. «Ushbu shaharlarda Ibn Sino, Al-Horazmiy, Al-Buxoriy, At-Termiziy, Beruniy va boshqa ko'zga ko'ringan allomalar voyaga etgan. Bu shaharlar ilm-fan va madaniyat mayoqlarini tashkil qilgan. Shuningdek, mazkur shaharlar o'zining ilmiy markazlari va maktablari bilan mashhur bo'lib, ularda me'morchilik, amaliy san'at va hunarmandchilik rivojlangan, jahon tsivilizatsiyasi tamadduniga ulkan hissa qo'shgan», – qayd etadi muallif.

Maqolada ta'kidlanganidek, Samarqand o'zining muhtasham maqbaralari bilan tarix nafasini his qiladigan shahardir. «Ushbu qadim kentda qadimiy obidalar, madrasa va minoralar juda ko'p. Registon - afsonaviy Samarqand maydoni Markaziy Osiyodagi asosiy me'moriy majmualardan biridir», - deyiladi nashrda.

Swift News»da Buxoro shahri tarixi haqidagi muhim ma'lumotlar o'quvchilar e'tiboriga havola qilingan. «Buxoroda 140 dan ortiq qadimiy me'morchilik yodgorliklari mavjud. Minora Kalon shaharning ramzi bo'lib, u 1127 yilda qurilgan, – deya ta'kidlanadi manbada. – Ushbu minorani, «Ark» qal'asi va boshqa ko'plab yodgorliklarni ko'rgan har bir sayyoh xotirasida uzoq vaqt saqlanib qoladi».

Maqolada Horazm Buyuk ipak yo'li davridagi shahar bo'lib, u ochiq muzey sifatida keng shuhrat qozongani qayd etilgan. Hivadagi «Ichan-qal'a majmuasi»ning aksariyat me'moriy yodgorliklari XVIII asr oxiri va HIH asrning birinchi yarmida bunyod etilgan. «Ammo, ushbu tarixiy majmua hududida olib borilgan qazishmalarda qadimgi qatlamlar aniqlangan. Ular eramizdan avvalgi asrlarga to'g'ri keladi. «Ichan-qal'a» 2100 metr uzunlikdagi qalin devor bilan o'ralgan bo'lib, uning bir nechta darvozalari bor. Hozirgi O'zbekiston zaminidagi qadimiy obidalar esa «Jahon tsivilizatsiyasi qadriyatlari» ro'yxatiga kiritilgan»,- deb qayd etadi elektron nashr.

Saudiya OAVda e'lon qilingan mazkur maqolada, shuningdek, O'zbekiston poytaxti Toshkent shahri Markaziy Osiyodagi eng yirik shaharlardan biri sifatida e'tirof etilgan.

«Toshkent «Sharq yulduzi» va «Tinchlik elchisi» nomi bilan ham mashhurdir. Bu nomlar shaharning mohiyatini hayratlanarli tarzda aks ettiradi. Markaziy Osiyoning hech bir shahri O'zbekiston poytaxti kabi olimlar tomonidan chuqur o'rganilmagan. Bundan atigi o'n yil muqaddam ushbu shahar hududida 39 ta arxeologik yodgorlik ma'lum bo'lgan bo'lsa, bugungi kunda 240 dan ortiq yodgorliklar topildi», – deb yozadi «Swift News».

O'zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati

Dunyo yangiliklari
Boshqa maqolalar
Maqolalar

“Al-Mavohibul latifa” asarida hadislarni sharhlash uslubi

30.05.2025   9173   6 min.
“Al-Mavohibul latifa” asarida hadislarni sharhlash uslubi

Muhammad Obid Sindiyning “Al-Mavohibul latifa” asari, albatta, Islom hadisi va fiqh fanini o‘rganishda muhim adabiyotlardan biridir. Uning yoritish uslubi o‘ziga xos va ilmiy tafsirga boydir.

Muhammad Obid Sindiy Abu Hanifa rohimahulloh rivoyat qilgan hadisni keltirgach, o‘sha hadisni yana qaysi muhaddislar kitobida zikr qilganini quyidagi tartibda beradi: Imom Buxoriy “Jome’us sahih”da, Imom Muslim “Sahih”da, Imom Molik “Muvatto”da, Abu Dovud, Imom Termiziy, Imom Nasoiy, Ibn Moja, Dorqutniy va Bayhaqiylar “Sunan”larida, imom Shofeiy, Ahmad ibn Hanbal, Dorimiy, Bazzor, Abu Ya’lo Musiliylar “Musnad” larida, Tabaroniy uch mo‘jamida va boshqa zikr qilganlarini sanab o‘tadi. So‘ng rivoyatlarning lafzlaridagi farqlarni zikr qiladi. So‘ng hadisning mazmunida bayon qilingan masalaga oid boshqa lafzlar bilan zikr qilingan hadislarni keltirib, u hadislarni sanadlari va roviylarining ahvolini bayon qilib, hadisning darajasini aytadi.

Shuningdek, Abu Hanifa rohimahullohning musnadida kelgan hadis fiqhiy masalaga hujjat bo‘lishi uchun mutobe’ va shohid hadislarni keltirib o‘tadi. Bu bilan alloma Abu Hanifa rohimahulloh rivoyat qilgan hadis zaifmasligini ko‘rsatib bergan. Shuningdek, alloma hadisni sharhlashda yuqorida sanab o‘tilgan narsalarni zikr qilgach, hadis roviysi bo‘lgan sahobiyga to‘xtalib o‘tadi va uning tarjimayi holini qisqacha keltiradi. Hadis sanadidagi har bir roviyga birma-bir to‘xtalib o‘tadi. Hadisdagi g‘arib (kam uchraydigan) lafzlarni sharhlaydi, undan olinadigan fiqhiy masalani bayon qilishga o‘tadi.

“Al-Mavohibul latifa” kitobni ko‘p olimlar maqtagan. Jumladan, “al-Yani’ al-janiy” kitobining muallifi Muhammad ibn Yahyo Taymiy shunday degan: “Ajoyib kitob bo‘lib, u ham faqih, ham muhaddisga ko‘p foyda beradi”[1].

Muhaddis Shayx Muhammad Rashid No‘moniy: “Al-Mavohibul latifa” asarini o‘qib chiqdim. Hech ikkilanmay shuni aytamanki, Ibn Hajarning “Fath” kitobidan keyin hadis sharhlash borasida bunga o‘xshagan boshqa kitob yo‘q”, degan[2].

Hadislarni sharhlash uslubiga qarqalsa, alloma gohida bir hadisni shu darajada uzoq sharhlaydiki, uning sharhini olib alohida kichik bir risola qilsa bo‘ladi. Misol uchun, Haj kitobida kelgan 255-hadisni sharhi 278-betdan boshlanib, 366-betgacha davom etgan. Agar ushbu hadisning sharhini alohida nashr qilinsa, 90-100 betli kichik risola bo‘ladi[3].

“Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning “tongni yorug‘latib bomdodni o‘qishning” savobi buyukroq”, degan so‘zlari bomdodni o‘qish uchun belgilangan vaqtda ikki xil savob borligini bildiradi. Chunki, ismi tafzil bo‘lgan “أفعل” siyg‘asi bir sifatda ikki narsa o‘zaro raqobatlashib, biri ikkinchisidan ustun kelganini bildiradi”[4].

Muallif bu yerda arab tili gramatikasidagi ismi tafzilning ta’rifidan kelib chiqib, hadisda aytilmagan yangi bir ma’noni ya’ni, bomdod uchun ajratilgan vaqtda o‘qiladigan namozga beriladigan savob ikki xil bo‘lishi mumkinlini aytmoqda.

Sindiy hadis sharhlashda gohida e’tiqodiy masalalarga ham keng to‘xtalib o‘tadi. Misol uchun asarning “Iymon” kitobida u olimlar orasida Iymonga berilgan ta’rif borasidagi ixtilofni bayon qilib shunday deydi:

“Iymonning shar’iy ta’rifi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Allohdan olib kelgan narsani tasdiqlashdir. Iymoning bu ta’rifiga barcha olimlar ittifoq qilgan. Ixtilof esa, til bilan tasdiqlash iymon ta’rifiga kirish kirmasligi borasida bo‘lgan. Aksar muhaqqiq olimlar va Ash’ariy: “Iymon Nabiy sollallohu alayhi vasallam olib kelgan narsani tasdiqlashdan iborat. Tasdiqlash deganda tafsiliy[5] masalalarni tafsiliy, ijmoliy[6] masalalarni ijmoliy tasdiqlash tushuniladi. Rosululloh sollallohu alayhi vasallam olib kelgan narsalarni tasdiqlashda dalili bo‘lishi kerak degan shart yo‘q. Shuning uchun muqallidning iymoni ham iymon hisoblanadi”, deyishgan. Boshqa olimlar esa iymoning ta’rifida: “Iymon til va qalbning ishi, ya’ni qalb bilan tasdiqlab, til bilan iqror qilish”, deyishgan. Ba’zi olimlar: “Aslida dil bilan tasdiqlash kifoya. Til bilan iqror bo‘lish esa, banda bilan Allohning o‘rtasidagi iymonga aloqasi yo‘q. U shar’iy hukmlarni ijro qilish uchun qo‘yilgan shart”, degan. Imom Nasafiy aytadi: “Mana shu gap Abu Hanifadan rivoyat qilingan. Abu Mansur Moturidiy ham shu fikrni ma’qullagan. Ikki rivoyatning sahihrog‘ida aytilishicha Ash’ariy ham shu fikrga borgan”[7].

Muallifning yana bir ajralib turadigan tomoni, u ushbu kitobida boshqa kitoblardan bir narsani naql qilganda faqat o‘zi o‘qigan va kitoblarda uchratgan ma’lumotni keltiradi. U hech qachon kitobda o‘qimay, shayxlardan eshitgan ma’lumotni ushbu asarida zikr qilmaydi. Bir masala borasida ma’lumot berayotganda: “Bu masala borasida men ko‘rgan va mendagi kitoblarda uchratgan ma’lumotim shu” iborasini ishlatib, o‘sha masalani qo‘lidan kelgancha, qodir bo‘lgancha yoritganini aytib o‘tadi. Agar biror manbada uchratmagan bo‘lsa, zikr qilmaydi.

Toshkent islom instituti Tillar kafedrasi

o‘qituvchisi Anvarov Elyorbek


[1] Said Bektosh. Imom faqih muhaddis shayx Muhammad Obid Sindiy. – Bayrut: Doru bashoiri-l-islamiya, 1987. – B. 298.

[2] Sayyid Abdulmajid G‘ovriy. Shayx Muhammad Obid Sindiy va juhuduhu fi hadisin nabaviy.- Bayrut: Dorul irfon, 2015. – B. 36.

[3]“al-Mavohibu-l-latifa” kitobining to‘rtinchi juz 278-366 betlariga qaralsin.

[4] Muhammad Obid Sindiy. al-Mavohibu-l-latifa. – Bayrut: Dorun navodir, 2013. 2-juz. – B. 175.

[5] Tafsiliy tasdiqlash deganda, Allohning borligi, birligi va Uning sifatlari hamda Allohga iymon keltirish kerak bo‘lgan boshqa barcha narsalarga alohida iymon keltirish tushuniladi.

[6] Ijmoliy tasdiqlash degani masalan qabr azobiga iymon keltirish. Uning tafsilotiga kirmasdan, qabr azobining haqligiga iymon keltirish tushuniladi.

[7] Muhammad Obid Sindiy. al-Mavohibu-l-latifa. – Bayrut: Dorun navodir, 2013. 1-juz. – B. 70.

Hadisi sharif