O`zbekiston musulmonlari idorasi

Qur’oni karim hukmiga ko‘ra

22.09.2018 22129 8 min.

«Uch toifa odamning yaxshiligi osmonga ko‘tarilmaydi: qochoq qulning, toki u xo‘jayiniga qaytib qo‘lini qo‘liga qo‘ymagunicha; erini norozi qilib g‘azablantirga xotinning, to eri undan rozi bo‘lmagunicha; mastning, toki u o‘ziga kelmagunicha» (Tabaroniy, Ibn Hibbon, Ibn Huzayma, Bayhaqiylar rivoyati).

QUR’ONI KARIM HUKMIGA KO‘RA

Ichklik (xamr) ning man qilingani haqida Qur’oni karimda bir necha oyatlar kelgan. Aroqni harom qilgan ikki oyat hijriy 4 (milodiy 626) yilda nozil bo‘lgan, oxirgi oyat esa hijriy 5 yoki 6 yilda kelgani rivoyat qilinadi. Islomda insonni sarxush (mast) etadigan ichimliklarni ichish birdaniga emas, tadrijiy (evolyutsion) ravishda mann qilingan. Ichkilik haqida Qur’oni karimda darajama-daraja kelgan to‘rt oyat bor. Ilk oyat Makkada nozil bo‘ldi:

وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

«Sizlar mast qilguvchi (aroqni) ham, go‘zal halol rizq(ning o‘zini) ham xurmo va uzumlarning mevalaridan olursizlar» (Nahl, 67-oyat). Bu paytda hali aroq man qilinmagan edi. Musulmonlar johiliyat davridan qolgan odatlariga ko‘ra mast qiluvchi ichkilik ichishar, qimor o‘ynashar, lekin Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom bularga hech nima demas edilar. Chunki u zotga bu haqda hali ko‘rsatma kelmagan edi. Bu ahvol hijratdan so‘ng Madinada ham davom etdi. O‘sha vaqtda ichkilik ichish Madinada juda avj olgan edi. Hazrati Umar, Muoz ibn Jabal va boshqa sahobiylar Payg‘ambar alayhissalomga: «Ey Allohning Rasuli, ichkilik haqida bizga biror yo‘l ko‘rsating, xamr (sharob, aroq) odamlarning aqlini ketkazayotir», deb murojaat qilishdi. Shu asnoda hijriy 4 yilning shavvol

oyida ikkinchi oyat (bu Madinadagi ilk oyat edi) nozil bo‘ldi: «Sizdan aroq (ichkilik) va qimor haqida so‘raydilar. Ayting: «Bularda katta gunoh va odamlar uchun foydalar bor. Bularning gunohi foydasidan kattaroqdir»

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآَيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

(Baqara, 219-oyat). Bu aroqni harom qilgan ilk oyat edi.

Sendan xamr va qimor haqida so‘rarlar. Sen: «Ikkisida katta gunoh va kishilar uchun manfaat bor va gunohlari naflaridan kattadir», deb ayt. Va sendan nimani nafaqa qilishni so‘rarlar. Sen: «Ortiqchasini», deb ayt. Alloh shundoq qilib sizga O‘z oyatlarini bayon qiladi. Shoyadki tafakkur qilsangiz.

Oyatdagi «xamr» so‘zini ichkilik, aroq yoki vino deb tarjima qilmadik. Chunki «xamr» so‘zi umumiy bo‘lib, iste’mol qilgan kishining aqlini to‘suvchi, ya’ni, bir oz bo‘lsa-da ta’sir o‘tkazuvchi barcha narsaga aytiladi. Buning ichiga nasha, qoradori, ko‘knori va boshqalar ham kiradi.

«Sendan xamr va qimor haqida so‘rarlar».

Demak, Payg‘ambar alayhissalomdan xamr va qimor haqida so‘rashgan. Islomga to‘lig‘icha kirish jarayonida bunday savol bo‘lishi, albatta, zarur edi. Islom inson hayotining hamma taraflaridan qamrab olgan, musulmonlar tasavvuriga yangicha o‘ylash hissini solgan edi. Odamlar johiliyat qoidalaridan, odatlaridan tezkor qutulib, islomiy qonunlarga tezroq amal qilishga shoshilishar edi. Islom jihod, namoz kabi narsalarnigina emas, undan boshqa ishlarni ham, masalan, oziq-ovqatning halol-pok bo‘lishiga, topadigan kasb, mol-dunyoni halol yo‘l bilan topishga va uni joyini topib nafaqa qilishga ham e’tibor beradi. Chunki bular insoniyat hayotidagi eng muhum holatlar hisoblanadi.

Dunyoda adolat o‘rnatish, yer yuzida Allohning xalifasi bo‘lish vazifasi yuklatilgan shaxs aroqxo‘r yoki qimorboz va molini noo‘rin sarflaydigan bo‘lishi mumkinmi? Albatta, yo‘q. Holbuki, xamr ichish, qimor o‘ynash va noo‘rin nafaqa qilish hollari johiliyat vaqtida kishilar hayotiga singib ketgan edi. Xamrsiz hayotni tasavvur qila olmas edilar. Shuningdek, qimor va noto‘g‘ri mol sarflash ham keng tarqalgan edi. Musulmonlardan ba’zilari o‘zlaridagi pok his-tuyg‘u ta’sirida bu ishlarning o‘nglanishi lozimligini ham his qilar edilar. Hazrati Umar ibn Xattob roziyallohu anhu: «Ey Alloh, bizga xamr haqida shifo bo‘luvchi bayon bergin», deb duo qilib yurar edilar.

Alloh taolo kishilar hayotiga singib ketgan aroqxo‘rlik illatini asta-sekin muolaja qilishni iroda qildi. Avval, «Xurmo va uzumlarning mevasidan mast kiluvchi narsa hamda yaxshi rizq olasizlar», deb Nahl surasida mast qiluvchi narsani yaxshi rizqqa qarama-qarshi qo‘ydi. Ko‘pchilik xamr yaxshi emas ekan, deb ichishni tashladi. Keyin hazrati Umar boshliq bir guruh musulmonlar: «Ey Allohning Rasuli, xamr haqida bizga fatvo bering, bu aqlni ketkazuvchi, molni tortib oluvchi narsa», dedilar. Alloh taolo Baqara surasidagi biz o‘rganyotgan ushbu oyatni tushirdi. Keyinroq Abdurohman ibn Avf roziyallohu anhu uylarida mehmondorchilik uyushtirdilar, u yerda ichib mast bo‘lishdi. Namozda imomlari Kafiruun surasini xato qilib o‘qidi. Shunda Alloh taolo: «Mast holingizda namozga yaqinlashmang», degan oyat tushirdi. Yana ko‘pchilik ichmay qo‘ydi. Bir muddat o‘tgandan keyin Atabon ibn Molik ziyofat berdilar. Ichib o‘tirib, mast bo‘lib janjal chiqdi, mushtlashuv bo‘ldi. Shunda Alloh taolo xamrni butunlay harom qiluvchi oyatni nozil qildi. Bularning barchasi o‘rni kelganda, inshaalloh, o‘rganiladi.

Xamr va qimor haqidagi savolga javob berishni Alloh taolo Payg‘ambar alahissalomga:

«Sen: «Ikkisida katta gunoh va kishilar uchun manfaat bor va gunohlari naflaridan kattadir», deb ayt», deb o‘rgatmoqda. Xamrning ham, qimorning ham katta gunoh ekanligi avvaldan ta’kidlanmoqda. Shu bilan birga, o‘sha vaqtdagi kishilarning e’tiqodi bo‘yicha, manfaatlari ham borligi eslatib o‘tilmoqda. Xamr sotib pul topishni, ular manfaat deb tushunishgan. Shuningdek, qimorda pul yutishni, undan odamlarga cho‘tal berishni ham manfaat deb tushunishgan. Lekin bunga o‘xshash manfaatlari ularning gunohi oldida hech narsa emasligi ham uqdirilmoqda. Xamrning jamiyatga, shaxsga, davlatga va insoniyatga keltiradigan zarari hozirgidek ko‘zga yaqqol ko‘rinmagan bo‘lsa kerak. Eslashimiz kerakki, aqlni to‘suvchi har bir narsaga xamr deyiladi. Uning nomi turlicha bo‘lishi mumkin, pivodan tortib morfi va boshqalari ham, hammasi harom.

Qimorning hukmi ham shunday: osonlik bilan, mehnat qilmay, oshiq yoki karta o‘ynabmi yoki boshqacha nomlangan o‘yinlar o‘ylab chiqaribmi, odamlarning pulini olish harom. Hozirgi paytda qimorning ham xamrga o‘xshab turi ko‘payib ketdi. Insoniyatga katta zarar keltirmoqda, ularning barchasi harom.

Uchinchi so‘ralgan narsa nafaqa haqida, to‘g‘rirog‘i, nafaqaning miqdori haqida bo‘ldi. Topgan molu dunyoni o‘z o‘rniga, to‘g‘ri sarflash naqadar zarurligini hozir hamma ham tushunib qoldi. Turli-tuman, harom-harish sarf tufayli nafaqat shaxslar, balki davlatlar, xalqlar musibatga uchraydi. Bu oyatda xayr-ehson, nafaqa, sadaqaga ham o‘zidan ortganini ishlatish uqdirilyapti.

«Va sendan nimani nafaqa qilishni so‘rarlar. Sen: «Ortiqchasini», deb ayt».

Demak, inson avval o‘ziga, ahliga keragini ishlatib, ortib qolganini nafaqa qilishi kerak ekan. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda aytiladiki, bir kishi: «Ey Allohning Rasuli, menda bir dinor bor», debdi. U zoti bobarakot: «O‘zingga sarfla», debdilar. «Yana boshqasi bor», debdi. Payg‘ambar alayhissalom: «Oilangga sarfla», debdilar. U: «Yana boshqasi bor», debdi. Payg‘ambar alayhissalom: «Bolangga sarfla», debdilar. Haligi odam: «Yana boshqasi bor», degan ekan, Payg‘ambar alayhissalom: «O‘zing bilasan», debdilar.

O‘zidan ortib qolgan mol-dunyoni ko‘pchilik manfaati uchun ishlatish orqali musulmonlar jamiyatida ijtimoiy tenglik ro‘yobga chiqadi: muhtojlarga yordam uyushtiriladi, jamiyatning boshqa zarur ehtiyojlari ham qoplanadi.

Oyati karimaning oxirida:

«Alloh shundoq qilib sizga O‘z oyatlarini bayon qiladi. Shoyadki tafakkur qilsangiz».

Demak, kerakli narsalarni Alloh bayon qilib bergan, tafakkur qilib, o‘sha bayondan foydalanish bandaning ishi.

Xadichai Kubro ayol-qizlar o‘rta

maxsus islom bilim yurti matbuot xizmati

O‘MI Matbuot xizmati

Qur'oni karim

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 7251 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan