Sayt test holatida ishlamoqda!
20 Oktabr, 2025   |   28 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
05:22
Quyosh
06:40
Peshin
12:13
Asr
15:52
Shom
17:39
Xufton
18:51
Bismillah
20 Oktabr, 2025, 28 Rabi`us soni, 1447

Bir oyat tafsiri: Alloh qaytarganidan qayting!

17.07.2018   12631   5 min.
Bir oyat tafsiri: Alloh qaytarganidan qayting!

Moida surasining 3-oyatida bunday deyilgan: “Sizlarga o‘limtik, qon, cho‘chqa go‘shti, Allohdan boshqaning nomi ila so‘yilgan, bo‘g‘ilib o‘lgan, urib o‘ldirilgan, yiqilib o‘lgan, suzib o‘ldirilgan, yirtqich yegan hayvonlar harom qilindi. Faqat (o‘lmay turib) so‘yib olsangiz (halol). Va butlarga atab so‘yilgan hayvonlar ham, cho‘plar ila fol ochishingiz ham harom qilindi. Bunday qilishingiz fosiqlikdir… Kim gunohga moyil bo‘lmagan holida ochlikda muztar bo‘lsa, albatta, Alloh mag‘firatli va rahmlidir”.

Alloh taolo bandalariga ko‘plab ne’matlarni tanovul qilishni halol qilib qo‘ygan, barchasining asli halol. Modomiki, harom narsa aralashmasa, iste’mol qilinaveradi. Inson shaxsi yoki amalining unga ta’siri yo‘q. Misol uchun, nonni olaylik. Uning bug‘doyini kim ekkan, kim o‘rgan, qanday yanchilgan yoki qanday qilib nonga aylantirilgan – bularning ahamiyati yo‘q, hammasi iste’mol qilinaveradi. Ammo, go‘sht mahsulotlari haqida bunday deb bo‘lmaydi. Chunki go‘sht tirik hayvondan olinadi. Tirik jonivorni go‘shtga aylantirish jarayoni va undagi niyat hamda e’tiqod uning halol yoki haromga aylanishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun ham, bu jarayonga, ya’ni, tirik hayvonni go‘shtga aylantirish jarayoniga shariatda alohida e’tibor beriladi. Bir qancha shartlar qo‘yiladi. O‘sha shartlar vujudga kelgandagina o‘sha hayvon go‘shti halol hisoblanib, iste’moliga ruxsat beriladi. Bu shartlarning boshida hayvonning jonini chiqarish paytida unga jon bergan Alloh nomini zikr qilish turadi. Bu ish qilinmasa, katta ma’naviy jinoyat sodir bo‘lgan bo‘ladi, shu sababli uning go‘shti haromga aylanadi.

Ushbu oyatda go‘shti haromga aylanib qoladigan hayvonlardan bir necha toifasi zikr etilgan. O‘limtik (o‘zi o‘lib qolgan hayvon), hayvon so‘yilganda undan oqadigan qon va cho‘chqa go‘shti shular jumlasidandir. Bularning harom qilingani hikmatlari, tibbiy sirlari haqida «Baqara» surasi tafsirida batafsil so‘z yuritilgan. «Allohdan boshqaning nomi ila so‘yilgan» hayvon go‘shtining ham harom bo‘lishi, oldin aytganimizdek, uning iymon taqozosiga to‘g‘ri kelmaganidandir, uni yaratgan va unga jon bergan Zot nomini qo‘yib, boshqaning nomi ila so‘yilganidandir.

«Bo‘g‘ilib o‘lgan» hayvon bo‘g‘ilish oqibatida o‘lgan bo‘lsa, go‘shti haromdir. Unga ham Allohning nomi aytilmagan, ham qoni ichiga tarqab, go‘sht zararli holga kelgan bo‘ladi. «Urib o‘ldirilgan» hayvonda ham avvalgi holdagi hikmat tufayli haromlik hukmi bor. Biror hayvonni tosh, yog‘och yoki shunga o‘xshash narsalar bilan urib o‘ldirilgan bo‘lsa, uning go‘shti haromga aylanadi. «Yiqilib o‘lgan»ga kelsak, tog‘danmi, baland joydanmi yiqilib o‘lgan hayvonlarning go‘shti ham harom sanaladi.

«Suzib o‘ldirilgan» – ikki hayvon bir-biri bilan suzishsayu, biri o‘lib qolsa, uning go‘shti ham haromdir. «Yirtqich yegan hayvon harom qilindi». Ya’ni, bir yirtqich hayvon mazkur go‘shti halol hayvonga hujum qilib yesa, o‘ldirsa, undan ortib qolgan go‘sht harom hisoblanadi. «Magar (o‘lmay turib) so‘yib olsangiz (halol)» Mazkur holatlarga duchor bo‘lgan hayvonlar o‘lmay turib so‘yib yuborilsa, go‘shti halol bo‘ladi. «Butlarga atab so‘yilgan hayvonlar ham».

Johiliy arablarning turli butlari bo‘lib, ularga atab jonliq so‘yishar va qonini o‘sha butlarga surtishar edi. Bunday hayvonlarning go‘shti, garchi Allohning nomini aytib so‘yilgan bo‘lsa ham, butlarga atalgani uchun haromdir. Oyat davomida katta ma’naviy harom ish ham zikr etilgan: «cho‘plar ila fol ochishingiz ham harom qilindi».
Johiliyat davrida butxonalarda xizmat qiluvchi kohinlar huzurida bir maxsus idishda uchta yoki yettita cho‘p turar edi. Ularga turli iboralar,
jumladan, «Robbim buyurdi» yoki «Robbim qaytardi» degan iboralar yozilgan bo‘lardi. Biror ishni qilish yoki qilmaslikda ikkilangan odam kohinga u-bu narsa berib, fol ochishni so‘rardi. Shunda kohin idishdagi cho‘plarni aralashtirib, fol ochiruvchiga tutar, u idishdagi cho‘plardan birini tortganda «Robbim buyurdi» deb yozilgan cho‘p chiqsa, ishni qilishga, «Robbim qaytardi» deb yozilgani chiqsa, ishni qilmaslikka amr etar edi. Boshqa cho‘p chiqsa, yana pul olib, qaytadan fol ochardi. Xuddi shu uslub qimorning bir turida ham qo‘llanar edi. Bularning hammasi harom qilindi. «Bunday qilishingiz fosiqlikdir». Alloh harom qilgan ishlarni qilishingiz fosiqlik, ya’ni, din amridan chiqishdir. Yuqoridagi hukmlarda ayrim holatlardagi go‘shtlarning harom ekani ta’kidlangan edi. Oxirgi jumlada esa, istisno tariqasida muztarlik (zaruratlik) holatida hukm nima bo‘lishi o‘rgatilmoqda. Ya’ni, aytaylik, inson ochlikdan muztar bo‘ldi – qiyin holga tushib qoldi, yegani ovqati yo‘q, faqat harom qilingan go‘shtlar bor, xolos. Bular harom, deb ulardan iste’mol qilmasa, halok bo‘ladi.

Nima qilishi kerak? Mana shunday holda, gunohga moyil bo‘lmagan holda, ya’ni, o‘zini halokatdan saqlab qoladigan miqdorda o‘sha harom narsadan iste’mol qilsa, bo‘ladi. Nochorlikdan qilingan bu ish uchun Alloh uni malomat qilmaydi, jazoga tortmaydi. Zotan, Alloh mag‘firatli va rahmli Zotdir.

 

Iroda NODIROVA

“Xadichai kubro” ayol-qiz o‘rta maxsus 
islom bilim yurti talabasi 

Qur'oni karim
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Imom Abu Hanifa rahimahullohning fatvo berish borasidagi mas’uliyati

20.10.2025   725   3 min.
Imom Abu Hanifa rahimahullohning fatvo berish borasidagi mas’uliyati

Abu Hanifa aytdilar: "Men dahr’ (abadiy vaqt) nima ekanini bilmayman." Ya’ni, "Men unga "dahr" gapirmayman," degan iboradagi "dahr" so‘zidan qancha muddat qasd qilinganini bilmaganlar. Shuningdek, Imom Abu Hanifa quyidagi masalalarda ham tavaqquf qilib javob bermaganlar. Jumladan:

Birinchi savol: "Faqat najosat bilan oziqlangan hayvonning go‘shti qachon halol bo‘ladi?"

Bu masalada ulamolar ixtilof qilganlar: ba’zilar uch kundan keyin halol bo‘ladi, degan bo‘lsalar, boshqalari yetti kundan keyin, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.

Ikkinchi savol: "Ovchi itni qachon "o‘rgatilgan" deb hisoblash mumkin?"

Imom bu masalaning yechimini amaliy tajriba bilan shug‘ullangan kishiga qoldirganlar. Ushbu masalada ba’zi ulamolar: "Agar it uch marta ovini yemasa, u o‘rgatilgan hisoblanadi", deganlar.

Uchinchi savol: "farzandni xatna qilish yoshi qachon?"

Bu masalada ulamolar ixtilof qilganlar: ba’zilar bolani 10 yoshida sunnat qilish kerak, deganlar; ba’zilar esa 7 yoshida yoki 12 yoshida qilish kerak, deb aytganlar. Imom Abu Hanifa esa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.

To‘rtinchi savol: "Xunasa (ya’ni ikki jinsli odam) siydikni ikki joydan chiqarsa, uni erkak yoki ayol ekaniga qanday hukm beriladi?"

Bu masalaning javobini Imom Abu Hanifa ushbu dart ila balolangan kishiga qoldirib: "Siydikning qaysi joydan ko‘proq chiqishiga qaraydi", deb to‘xtalganlar.

Beshinchi savol: eshakning ortgan suvining pokligi masalasi bölib,

Abu Hanifa eshakning ortgan suvining pok yoki nopokligi masalasida qaror chiqarmaganlar.

Oltinchi savol: "Farishtalar payg‘ambarlardan afzalmi yoki yo‘qmi?"

Bu masalada ba’zi ulamolar payg‘ambarlar va maxsus insonlar farishtalardan afzal, deganlar. Imom Abu Hanifa esa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.

Yettinchi savol: "Mushriklarning yosh holatda vafot etib ketgan bolalari oxiratda qayerda bo‘ladi?"

Bu masalada ba’zi ulamolar mushriklarning bolalari jannatda bo‘ladi, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.

Sakkizinchi savol: "Masjid devorini shaxsiy mol bilan bezash mumkinmi?"

Ba’zi ulamolar zarurat bo‘lsa, masjidni bezash mumkin, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.

To‘qqizinchi savol: "Jinlarning itoat va ibodatlari tufayli oxiratda insonlar kabi mukofotlanishlari masalasi"

Bu masalada Imom Abu Hanifa jinlar ham insonlar kabi mukofotlanadimi yoki yo‘qmi, degan savolda aniq bir fikr bildirmaganlar.

Xulosa qilib aytganda, bu holatlar Imom Abu Hanifaning chuqur ilmiy ehtiyotkorligi, taqvosi va shar’iy masalalarda asosli dalillarsiz qaror chiqarmaganliklarini ko‘rsatadi. Shuningdek, ular Qur’on va Sunnatni ijtihodlarining asosiy manbasi sifatida ko‘rganlar va qiyosni hech qachon ulardan ustun qo‘ymaganlar.

Azizbek Boqiyev,
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi

MAQOLA