O`zbekiston musulmonlari idorasi

Rasululloh: «Men bobom Ibrohimning duosiman…»

2.05.2018 8528 6 min.

Rasululloh: “Men bobom Ibrohimning duosiman, Iso ibn Maryamning bashoratiman va onamning tushiman”, deganlar. Payg‘ambarimizning “Men bobom Ibrohimning duosiman” deganlaridan murod Hazrat Ibrohimning Ismoil bilan birga Ka’bani qurayotganlarida: “Ey Rabbimiz, ularga o‘zlaridan bo‘lgan, ularga oyatlaringni tilovat qilib beradigan, kitob va hikmat (Qur’on va hadis)ni o‘rgatadigan va ularni (kufr va gunohlardan) poklaydigan bir payg‘ambarni yubor! Albatta, Sen O‘zing Aziz va Hakimsan”, deb duo qilganlaridir.

Payg‘ambarimizning “Iso ibn Maryamning bashoratiman” deganlaridan murod Hazrat Isoning: “Ey Isroil avlodi, albatta, men Allohning sizlarga (yuborgan) Payg‘ambariman. (Men) o‘zimdan oldin berilgan Tavrotni tasdiqlovchi va mendan keyin keladigan “Ahmad” ismli Payg‘ambar haqida bashorat beruvchiman”, deganlaridir.

Payg‘ambarimizning “onamning tushiman” deganlari esa, “Onam o‘zlaridan nur chiqqanini ko‘rganlar va bu nur tufayli Shom qasrlari yorishib ketgan” mazmunli hadisi sharifga ishoradir.

Ushbu xabarni Imom Buxoriy “At-tarixul kabir” va “At-tarixus sag‘ir”da, Abu Dovud, Ahmad ibn Hanbal, Abu Bakr Bazzor, Abu Ya’lo Muvsiliy va Ibn Rohavayh “Musnad”larida, Ibn Hibbon “As-siqot”da, Dorimiy “Sunan”da, Tabaroniy “Al-mu’jamul kabir”da, Bayhaqiy “Shu’abul imon”, “Daloilun nubuvvah”da, Abu Nuaym “Al-huliya”da, Bag‘aviy “Sharhus sunna”da, Ibn Adiy “Al-komil”da, Imom Tabriziy “Mishkotul masobih”da, Ibn Sa’d “At-tabaqotul kubro”da, Ibn Is'hoq, Ibn Hishom va Ibn Asokirlar “As-siyratun nabaviya” kitoblarida, Abdulloh ibn Muborak va Abu Bakr ibn Mardavayh ham rivoyat qilgan.

Hokim “Al-mustadrak ’alas sahihayn” kitobida bu hadisni: “Imom Muslimning shartiga ko‘ra sahihdir”, degan. Imom Zahabiy “At-talxis”da va Ibn Hajar Asqaloniy “Fathul Boriy”da “Sahih” deyishgan. Shuayb Arnaut “Musnadi Ahmad” va “Sahihi ibn Hibbon” taxrijida: “Sahihun li g‘oyrih”, deydi. Hofiz Nuriddin Haysamiy “Majma’uz zavoid”da va Ahmad ibn Abu Bakr Busoyriy “Ithoful xiyaratil mahara” kitobida: “Isnodi hasan”, deyishgan. Hofiz Zayniddin ibn Abdurahmon ibn Ahmad ibn Rajab Dimashqiy: “Rasululloh tug‘ilayotganlarida bu muborak nurning chiqishi insoniyatni to‘g‘ri yo‘lga boshlagan va shirk zulmatini yo‘q qilgan hidoyat nuriga ishoradir”, degan^{^[1]}.

Alloma Ibn Kasir: “Bu muborak nur chiqib, Shom diyoridagi qasrlarni yoritib yuborgani Islom dinining Shom diyoriga o‘rnashib, mustahkam bo‘lishiga ishora. Shuning uchun ham oxirzamonda Shom diyori Islom dini va musulmonlar uchun mustahkam qal’aga aylanadi. Iso Shom diyoriga, aniqrog‘i, Damashqning sharqiy oq minorasi joylashgan yerga tushadilar”, degan.

Omina onamizning doyasi

Payg‘ambarimizga muhabbatimiz tufayli atroflarida bo‘lgan har bir kishini bilgimiz, tanigimiz keladi. Xo‘sh, Rasululloh tug‘ilayotganlarida Omina onamizga kim doyalik qilgan edi?

Ayrim rivoyatlarda Isoning onalari pokdomon Maryam bilan Musoni ulg‘aytirgan hazrat Osiyodek mukarrama zotlar hozir bo‘lishgani aytilgan. Ammo “Maryam va Osiyo onalarimiz Rasululloh tug‘ilayotgan paytda hozir bo‘lganlari” haqidagi rivoyatni imom Suyutiy “Al-xasoisul kubro” kitobida (1/47): “Juda ham munkar”, degan.

Haq gap esa Omina onamizga Shifo doyalik qilganlaridir. Shifoning onasi Salmo, eri Avf, o‘g‘illari Abdurahmon va Asvad, qizi Otikadir.

Olamlar sarvarining yorug‘ dunyoga tashrifida istiqbollariga chiqqan, bo‘lajak payg‘ambarni ilk kutib olish sharafiga muyassar bo‘lgan Shifo binti Avfni Alloh taolo keyinchalik ham ko‘p yaxshiliklar ila siyladi. Shifo haq din kelganida uni qabul etdi, istiqomatda sobit bo‘ldi, Rasululloh hayotlik davrlarida vafot etdi va o‘g‘li Abdurahmonning jannati ekani bashoratini oldi.

Ilohiy irodaning ro‘yobi

Rasululloh dunyoga kelganlaridan so‘ng Omina onamiz qaynotalari Abdulmuttalibga odam jo‘natib, nabirali bo‘lgani xabarini yetkazadi. Abdulmuttalib behad quvonadi, chaqaloqni olib, Ka’baning ichiga kiradi, Allohga duolar qilib, shukronalar aytadi va shu yerda muborak nabirasiga “Muhammad” deb ism qo‘yadi. Qiziq, Abdulmuttalib nimaga asoslanib ota-bobolarining urfida bo‘lmagan bu ismni qo‘ydi?

Bu borada ikki asos bor:

Abdulmuttalib Rasululloh tug‘ilishlaridan bir oz oldin belidan bir uchi osmonda, bir uchi yerda, yana bir uchi sharqda va bir uchi g‘arbda bo‘lgan kumush zanjir chiqqanini tush ko‘radi. Keyin haligi zanjir ulkan bir daraxtga aylanadi. Har bir yaprog‘ida nur bo‘lib, mashriqu mag‘rib aholisi unga osilayotgan va uni tinmay maqtayotgan edi. Tushini ta’birchilarga aytganida, ular zurriyotlari orasida bir farzand dunyoga kelishini, butun mashrig‘u mag‘rib aholisi unga ergashishi, yeru osmon ahli uni maqtashini aytadi. Abdulmuttalib mana shu tushga asoslanib, “Muhammad” deb ism qo‘ygan.
Omina onamiz ham homiladorlik paytida bir tush ko‘radi. Tushida muborak o‘g‘il ko‘rishi bashorat qilinadi va unga “Muhammad” deb ism qo‘yishi buyuriladi. Vaqt-soati kelib, Omina onamiz muborak o‘g‘ilni dunyoga keltirganida, tushini qaynotasiga aytadi. Abdulmuttalib tushlarning bejiz emasligini tushunadi. Darvoqe, Zamzam qudug‘ining qayerga ko‘milgani ham, uni ochish ham Abdulmuttalibga tushida bildirilgan edi.

Abdulloh ibn Abbosdan rivoyat qilinadi: «Payg‘ambarimiz tug‘ilganlarining yettinchi kuni Abdulmuttalib muborak nabirasi nomidan, o‘sha paytdagi arablarning odatiga ko‘ra, qo‘chqor so‘yib, Quraysh ahliga ziyofat beradi. Mehmonlar ziyofat so‘ngida: “Bu nabirang sharofati bilan bizni juda siylading, unga qanday ism qo‘yding?” deb so‘rashadi. U: “Muhammad deb ism qo‘ydim”, deydi. Ular: “Ota-bobolaringda bunaqa ism yo‘q-ku?” deb ajablanishganida, u: “Men bu nabiramning yerda ham, osmonda ham doimo maqtalishini xohladim», deydi”.

Aslida esa, Alloh taolo so‘nggi payg‘ambarining ismi “Muhammad” bo‘lishini iroda etgan va bu ilohiy irodaning ro‘yobini Abdulmuttalib bilan Omina onamizga tush orqali ilhom qilib, yuzaga chiqardi. Chunki asl Tavrotda “Muhammad” deb, asl Injilda “Ahmad” deb xabar berilgani ma’lum.

Abdul Azim ZIYOVUDDIN,

Toshkent Islom instituti o‘qituvchisi

Siyrat va islom tarixi

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Mazhab sohiblarining aytgan so‘zlari

7.01.2025 2668 7 min.

Ergashilayotgan mazhab sohiblarining bu xususda aytgan so‘zlari

«Fatavoi hindiyya» kitobida hanafiy olimlariniig keltirishlaricha: «Mayyit dafn etilgach, qabr oldida bir hayvonni so‘yib, go‘shtini taqsimlab bo‘lguncha muddatda tilovat qilib, mayyitga duo qilish mustahabdir».

Muhammad ibn Hasan: «Hanafiy mazhabi mashoyixlari mana shu so‘zni olishgan», dedilar.

Ammo molikiy mazhabi mashoyixlari nazdidagi e’timodli narsa bu amalning mustahab ekanligidir.

Dasuqiyning «Sharhul kabiyr»ga yozgan xoshiyasida Ibn Habib mazkur amalni «mahbub» deb atagan va: «Agar imom Molik ushbu amalni sunnat qilib olgan kishini bilsalar, karih ko‘rardilar», degan.

Ushbu so‘zni Ibn Rushd ham naql qilgan. Xuddi mana shu so‘zni Ibn Yunus ham naql qilgan. Imom Lahmiy esa «Qiroat mahbub», deb eshitishni a’lo ko‘rmagan. Ibn Habib Yosin surasini o‘qishni «mahbub» deganlar. Bu ikkovlaridan boshqalarning so‘zlaridan ham qiroat mutlaq holatda mahbub ekani bilinadi.

Vazzoniy Molikiy «Navozilus-sug‘ro» kitobida keltirishicha, qabrdagi qiroat xususida Ibn Rushd «Ajviba» kitobida, Ibn Arabiy «Ahkamul Qur’on» kitobida, Furtubiy «Tazkira» kitobida misollar keltirib, mayyitning – xoh qabrda bo‘lsin, xoh uyida bo‘lsin, – qiroatdan manfaat olishi aytilgan.

Ushbu fikrni molikiy mazhabining ko‘plab ulamolari ham naql qilishgan. Ular orasida Abu Sa’id ibn Lubb, Ibn Hubayb, Ibn Hojib, Laxmiy, Ibn Arafa, Ibn Mavok va boshqalar ham bor.

Shofe’iy mazhabi ulamolaridan imom Navaviy «Majmu’» kitobida quyidagilarni aytadi:

«Qabrlarni ziyorat qiluvchilar uchun avvalo salom berish va ziyorat qilayotganda barcha qabr ahliga duo qilish mustahabdir. Ana shu salomi va duosi hadisdagi narsalarga muvofiq bo‘lishi lozim. Va Qur’ondan muyassar bo‘lganicha o‘qib, ortidan duo qilishi kerak». Imom Shofe’iy va u kishining sohiblari mana shunga ittifoq qilib, dalil keltirishgan.

Imom Navaviy «Al-Azkor» kitobida keltirishlaricha, mayyit dafn qilib bo‘lingach, bir hayvonni so‘yib, taqsimlangunicha muddatda uning huzurida o‘tirish mustahab amaldir. O‘tirganlar esa Qur’on tilovati, mayyitga duo, va’z, xayr ahlining hikoyalari va solihlarning holatlari haqidagi suhbatga mashg‘ul bo‘lishadi. Imom Shofe’iy va u zotning as'hoblari: «Qur’ondan ba’zi qismlar o‘qiladi. Agar Qur’onning barchasi xatm qilinsa, yaxshiroq bo‘ladi», deb ta’kidlashgan.

Shuningdek, hanbaliy olimlar ham qabr oldida Qur’on tilovatining joizligini aytishgan.

Alloma Mirdoviy «Insof» kitobida: «Qabr oldida qiroat qilish, ikki rivoyatning sahihrog‘iga qaraganda, karohiyatli emas», deb aytgan.

«Furu’» kitobida imom Ahmad ham dalil keltirganlar. Ushbu kitobning sharhida: «Bu imom Ahmaddan mashhurdir», deyilgan.

Xallol va u kishining sohiblari: «Qiroat karohiyatli emas», deyishgan. Ko‘pgina sohiblar ham shunga ittifoq qilishgan. Ulardan biri imom Qoziy bo‘lib, u kishi bu fikrni «Vajiz», «Furu’», «Mug‘niy», «Sharh» kitoblarida keltirgan. Ibn Tamim esa «Foiq»da keltirgan.

Siyrat, tarjimayi hollar va tarix kitoblarini o‘qiganlar ham salaflarning bu xususdagi amallarini va ummatning hech qanday inkorsiz unga ergashganlarini, xususan, Hanbaliy va ahli hadis bo‘lmish birodarlarning ham bunga muvofiq ekanini ko‘radi. Biz so‘zimizning tasdig‘i uchun Hofiz Zahabiyning «Siyaru a’lomun-nubalo» kitobida Abu Ja’far Hoshimiy Hanbaliy (hijriy 470 yilda vafot etgan) haqida yozilgan ba’zi ma’lumotlarni keltirish bilan kifoyalanamiz. Bu zot o‘z asrlarida hanbaliylarning shayxi bo‘lgan. Vafot etganlarida imom Ahmadning qabrlari yoniga dafn etilganlar. Odamlar bir muddat u zotning qabrlarini lozim tutib o‘tirishgan. Aytilishicha, qabrlari ustida o‘n mingta xatmi Qur’on qilingan.

Hatto «Qabr oldida Qur’on tilovati bid’at va bunday qilish salaf hamda xalaflarning ishiga xilof», degan shayx Ibn Taymiya vafot etganida ham qabri va uyida xatmi Qur’on qilingan. Buni Abdul Hodiy Hanbaliy va boshqalar zikr qilishgan.

Shuningdek, mayyitga talqin qilib turish ham mustahab amaldir. Roshid ibn Sa’d, Zamra ibn Habib va Hakim ibn Umayrdan rivoyat qilinadi. Ular Xims ahlidan bo‘lgan tobe’inlardan edi. Ular: «Mayyitni yerga qo‘yib, ustidan tuproq tortilganidan keyin, odamlar tarqalishgach, o‘sha mayyitning qabri ustida turib: «Ey falonchi! «Laa ilaaha illallohu, ashhadu allaa ilaaha illallohu», deb uch marta ayt. Ey falonchi! «Robbim Alloh, dinim Islom, Nabiyim Muhammad alayhissalom», deb aytgin», deydi-da, keyin tarqaladi», deb aytishgan.

Abu Umoma Boxiliy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. U kishi shunday dedilar: «Agar vafot etsam, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘liklarga bajarilishini buyurgan narsalarni menga ham bajaringlar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizga quyidagilarni buyurdilar: «Agar birodarlaringizdan biri vafot etsa, qabriga tuproq tortilgach, ichingizdan biri qabr boshida tursin-da, so‘ngra: «Ey falonchi o‘g‘li falonchi», desin. U eshitadi-yu, ammo javob bera olmaydi. «Ey falonchi o‘g‘li falonchi», desin. Shunda haligi kishi o‘tirib oladi. «Ey falonchi o‘g‘li falonchi», desin. Mayyit: «Alloh rahmat qilgur, bizni to‘g‘ri yo‘lga boshla», deydi, lekin sizlar buni his qilmaysizlar. Shunda atrofdagilar: «Dunyodan chiqayotganingdagi narsani zikr qil. Ya’ni «Laa ilaaha illallohu va anna Muhammadan Rasululloh». Sen Allohni Robb deb, Islomni din deb, Muhammad alayhissalomni Nabiy deb, Qur’onni imom deb rozi bo‘lgansan», desin. Chunki Munkar va Nakirning har biri o‘z sohibining qo‘lidan ushlab: «Biz bilan yur. Hujjati talqin qilingan kishining huzuriga bizni o‘tirg‘izilmaydi», deydi. Alloh taolo uning hujjatini ikkovi orasida to‘siq qiladi». Shunda bir kishi: «Ey Allohning Rasuli!

Agar onasini bilmasa-chi?» degan edi, u zot: «(Butun insoniyatning onasi bo‘lmish) Havvoga nisbat berib: «Ey Havvo o‘g‘li falonchi», deyiladi», dedilar».

Hofiz ibn Hajar ushbu hadisning sanadini «solih» deganlar. Imom Ziyo ham «Ahkom»larida uni «kuchli» deganlar.

Imom Navaviy «Ravza» kitobida ushbu hadisni «zaif» deganlar. Lekin fazilat haqidagi hadislarda ilm ahli bo‘lmish muhaddis tomonidan ishlatishga ruxsat berilgan. Ushbu hadisni boshqa sahih hadislar mustahkamlaydi. Masalan, «O‘liklarga subutni so‘ranglar» degan hadis yoki Amr ibn Osning vasiyatlari kabi. Shom ahli bu talqinga avvalgi asr, ya’ni ergashiladiganlar zamonidan buyon amal qilib kelishadi. Alloh taolo: «Eslatgin, chunki eslatma mo‘minlarga manfaat beradi», degan (Zoriyot surasi, 55-oyat). Demak, banda eslatmaga bu holatda undan-da hojatliroqdir.

Ibn Qayyum «Ruh» nomli kitobida quyidagilarni aytadilar: "Odamlar qadim paytlardan to hozirgi vaqtimizgacha, hadis sobit bo‘lmasa ham, barcha shahar va asrlarda hech qanday inkorsiz bunga amal qilib kelishmoqda. Bu ummat mag‘ribdan mashriqqacha ushbu odatni tatbiq qilgan. U ummatlarning aql va ma’rifat jihatidan eng mukammali bo‘lib, hech qachon eshitmaydigan va aql yuritmaydigan kishiga xitob qilmaydi. Bu narsani biror inkor qiluvchi inkor ham qila olmaydi. Balki bu avvalgilarning keyingilarga sunnati bo‘lib, keyingilar avvalgilarga ergashishadi".

Keyingi mavzu:

O‘lganlarga atab Qur’on tilovat qilishning hukmi;
Mavlid va bid’at haqidagi ixtilof.