O`zbekiston musulmonlari idorasi

Abu Jahiyr rahimahulloh

14.03.2018 8798 11 min.

Solih Murriy hikoya qiladi: “Bir kuni oldimga Molik ibn Dinor keldi va: “Ey Solih, bizni Abu Jahiyrning oldiga olib boring, haqqimizga duo qilsinlar!” dedi. Men unga: “Quyosh chiqib bo‘ldi, Abu Jahiyr uylariga kirib ketsalar, kelgan birorta odamning oldiga chiqmaydilar” dedim. U kishining uylari Basradagi eng uzoq uy edi. Sahro esa u kishining qo‘shnisi edi. Hovlilari oldida quduq, chelak, toshlar va masjid bor edi. Molikka: “Ertaga bomdodni o‘qiboq, erta tongda yo‘lga tushamiz. Uylariga kirib ketishlaridan oldin masjidda o‘tirganlarida yetib boramiz” dedim.

Ertasi kuni bomdodni o‘qib bo‘lganimda, Muhammad ibn Vose’ kelib qoldi. Salom berdi va o‘tirdi. Undan: “Sizni bu yerga qanday maqsad keltirdi?” deb so‘radim. U: “Ey Abu Abdulloh, men bilan Abu Jahiyrning oldilariga borasizmi, haqqimizga duo qilardilar?” dedi. “Molik ibn Dinorga va’da berib qo‘ygandim. Hozir keladi, birga boramiz” dedim. Gapimni tugatmasimdan Sobit Bunoniy kelib qoldi. Salom berdi va o‘tirdi. Undan: “Ey Abu Muhammad, sizni bu yerga qanday maqsad keltirdi?” deb so‘radim. U: “Meni Abu Jahiyrning oldilariga olib borasizmi, haqqimizga duo qilardilar?” dedi. Men unga: “Bu ikkovlari ham (ya’ni Habib Ajamiy ham o‘sha yerda ekan va Muhammad ibn Vose’) siznikidek maqsadda bu yerga kelishgan. Molikka va’da berib qo‘ygandim. Hozir kelsa, turib, birga boramiz” dedim. Gapimni tugatmasimdan turib Molik keldi.

Beshovlon (Molik ibn Dinor, Muhammad ibn Vose’, Habiyb Ajamiy, Sobit Bunoniy va Solih Murriy) o‘rnimizdan turib, yo‘lga tushdik. O‘sha paytlarda Basrada ulardan ko‘ra afzalroq kishi yo‘q edi. Sahro tarafga yo‘l oldik. Har gal ko‘kalamzor bog‘lar yonidan o‘tganimizda Molik: “Ey Abu Muhammad, shu yerlarda namoz o‘qigin. Toki namoz o‘qigan joylaring ertaga sening foydangga guvohlik bersin” dedi. Shu tarzda yo‘lda namoz o‘qib bordik. Zuho payti ham keldi. Havo issiq edi. Yo‘l esa uzoq.

Biz Abu Jahiyrning manziliga yetib keldik. Kelsak, uylariga kirib ketgan ekanlar. Kirishga izn so‘radik. Devor ortidan bir ayol bizga javob qildi. Biz ayolning yuzini ko‘rmadik. Ayol bizdan: “Nima xohlaysizlar?” deb so‘radi. “Shayxni” dedik. Shunda ayol: “U kishini peshinga chiqqanlarida topasizlar insha Alloh” dedi. Bir-birimizga: “Qayerga boramiz? Peshingacha qayerda turamiz?” dedik-da, u kishining masjidlariga bordik.

Bittamiz namoz o‘qishga, bittamiz Qur’on o‘qishga, bittamiz Alloh taoloni zikr qilishga kirishdik. Vanihoyat peshin vaqti ham bo‘ldi. Masjid oldidagi quduq yoniga chiqdik. Suvidan ichdik, tahorat oldik va yana masjidga kirdik. Namoz o‘qidik. Shu payt masjidga Abu Jahiyr kirib keldilar. Ko‘zlari ojiz, yuzlaridan nur taralib turgan bir kishi. Namozga azon aytildi. U kishi mehrobga kelib turdilar. Sakkiz rakat namoz o‘qidilar. O‘ndan ortiq qo‘shnilari ham masjidga kirib kelishdi. Keyin biz bilan peshinni o‘qidilar. Namozdan so‘ng bir soat Alloh taoloni zikr qilib o‘tirdilar. Keyin turib sakkiz rakat namoz o‘qidilar. So‘ngra bizga yuzlandilar.

Muhammad ibn Vose’ turib borib, u kishiga salom berdi. U zot uni qutladilar va salomiga alik oldilar. Keyin undan: “Alloh senga rahm qilsin, kimsan?” deb so‘radilar. “Men Muhammad ibn Vose’man” dedi. “Basra ahli “Eng obid inson” deb biladigan kishi senmisan? Alloh taolodan yaxshiligingni satr qilishini so‘ramaysanmi?” dedilar. Muhammad sukut qildi va o‘tirdi.

Keyin Sobit Bunoniy turib borib, u kishiga salom berdi. U zot uning salomiga alik oldilar. Keyin undan: “Alloh senga rahm qilsin, kimsan?” deb so‘radilar. “Men Sobitman” dedi. “Abu Muhammadmi?” deb so‘radilar. U “Ha” dedi. U zot uni qutladilar va “Basra ahli “Eng ko‘p namoz o‘qiydigan inson” deb biladigan kishi senmisan? Alloh taolodan yaxshiligingni satr qilishini so‘ramaysanmi?” dedilar. Sobit sukut qildi va o‘tirdi.

Keyin Habib Abu Muhammad turib borib, u kishiga salom berdi. U zot uning salomiga alik oldilar. Keyin undan: “Alloh senga rahm qilsin, kimsan?” deb so‘radilar. “Men Habibman” dedi. “Abu Muhammadmi?” deb so‘radilar. U “Ha” dedi. U zot uni qutladilar va “Basra ahli “Duosi ijobat bo‘ladigan inson” deb biladigan kishi senmisan? Alloh taolodan yaxshiligingni satr qilishini so‘ramaysanmi?” dedilar. Sobit sukut qildi va o‘tirdi.

Keyin Molik turib borib, u kishiga salom berdi. U zot uning salomiga alik oldilar. Keyin undan: “Alloh senga rahm qilsin, kimsan?” deb so‘radilar. “Men Molikman” dedi. “Abu Yahyomi?” deb so‘radilar. U “Ha” dedi. U zot “Bay, bay! Basra ahli “Eng zohid inson” deb biladigan kishi senmisan? Alloh taolodan yaxshiligingni satr qilishini so‘ramaysanmi?” dedilar. Molik sukut qildi va o‘tirdi.

Keyin men turib borib, u kishiga salom berdim. Salomimga alik oldilar. “Alloh senga rahm qilsin, kimsan?” deb so‘radilar. “Men Solihman” dedim. “Qorimi?” dedilar. Men: “Ha” dedim. Shunda u zot qo‘llarini ko‘tarib: “Mening oldimga sizlarni jam qilgan Allohga hamd bo‘lsin! Men Alloh taolodan sizlarni oldimga jam qilishini so‘rardim. Ey Solih, albatta, men sening qiroatingga mushtoqman” dedilar.

Muhammad ibn Vose’ u kishiga: “Ey Abu Jahiyr, biz sizning oldingizga haqqimizga duo qilsangiz deb kelgan edik” dedi. U kishi qo‘llarini ko‘tardilar, biz ham ko‘tardik. Bizning haqqimizga uzoq duo qildilar.

Keyin “Ey Solih, o‘qi!” dedilar. O‘qishni boshladim. Alloh taolo menga oldin o‘zimda sezmagan bir ovozni ato etdi. Unday ovozni o‘zimdan boshqadan eshitmagan edim.

أَصْحَابُ الْجَنَّةِ يَوْمَئِذٍ خَيْرٌ مُّسْتَقَرّاً وَأَحْسَنُ مَقِيلاً

“O‘sha kunda jannat egalarining qarorgohlari va oromgohlar g‘oyat yaxshidir”.

وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاء بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِكَةُ تَنزِيلاً

“U kunda bulutli osmon yorilib, farishtalar bo‘lak-bo‘lak tushurilurlar”.

الْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمَنِ

“U kunda hukmronlik Rohmanga haq bo‘lur” (Furqon surasi, 24-26-oyatlar).

Oyat shu yerga yetganda, u kishi juda ham baland ovozda baqirdilar. O‘zlarini yerga urib, hushlaridan ketdilar. Biz u kishini o‘lib qoldilar deb o‘ylab, qimirlatib ko‘rdik va ustlaridan suv quydik. U zot hushlariga keldilar. Ko‘rinishlaridan xuddi vafot etgan odamdek qimir etmasdilar. Biroz o‘tib, menga: “Ey Solih, o‘qi! Men sening qiroatingga to‘ymadim” dedilar. Men:

وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُوراً

“Va qilgan amaliga kelib, ularni to‘zon kabi sochib yuborurmiz”. (Kofirlarning bu dunyoda qilgan ba’zi bir yaxshi amalaridan umidlari bo‘lishi mumkin. Ammo iymon bo‘lmaganidan keyin u ishlar hech foyda bera olmaydi. Qiyomat kuni Alloh taolo u amallarni ham to‘zon kabi sochib yuboradi.) (Furqon surasi, 23-oyat) oyatini o‘qidim.

Allohga qasamki, oyatni tugatmasimdan turib, u kishi vafot etdilar. Alloh rahmatiga olsin! Biz u kishini oldingidek hushlaridan ketdilar deb o‘ylab, qimirlatib ko‘rdik. Qarasak, jonlari uzilib bo‘lgan ekan.

Uylaridagi ayolning oldiga borib: “Ey ayol!” dedik. “Nima istaysizlar?” deb so‘radi. Biz: “Albatta, Abu Jahiyr rahimahullohga Qur’on o‘qib berildi. U zot uni tinglab turib, vafot etdilar” dedik. Ayol: “Bu hayron bo‘ladigan narsa emas. Lekin menga aytinglarchi, orangizda Solih qori bormi?” deb so‘radi. “Uni taniysanmi?” dedik. “Uni hech ko‘rmaganman” dedi ayol. “Unda nega so‘rayapsan?” dedik. Ayol: “Abu Jahiyr rahimahulloh: “Albatta, men Solih Murriyning qiroatiga mushtoqman. Hoy ayol, sen bilib qo‘ygingki, agar men uning qiroatini tinglasam, vafot etaman” deganlarini ko‘p eshitganman.

Sizlar kelib: “U kishi Qur’onni tinglab, vafot etdilar” deganingizda, men o‘yladimki, “Agar u kishi Qur’onni tinglab, vafot etgan bo‘lsalar, aynan, Solihning qiroatini eshitib, vafoti etgan bo‘lsalar kerak” deb o‘yladim” deya javob berdi.

Keyin ayol: “U kishining duolarini ijobat qilgan, so‘raganlarini bergan Allohga hamd bo‘lsin! Hoy sizlar! Albatta, Abu Jahiyr “Ey Robbim! Ishimni odamlardan yashir!” deb ko‘p duo qilardilar. Mana bu u kishini yuviladigan so‘ri, kafanlari, paxtalari, suvga qo‘shiladigan xushbo‘yliklar, yog‘, idish, ko‘mir – barchasi tayyorlab qo‘yilgan. U zot ularni har kuni yangilab qo‘yardilar. Bu narsalarni sotib olishinglar shart emas. Mana bular esa qabr kavlash uchun zanbil, belkurak va bolg‘a. Bizning atrofimizdagi uylarda qo‘shnilarimiz bir kishi-ikki kishi bo‘lib yashashadi. Ularga xabar beringlar, kelishsin. Ustozning qabrlarini shu hovlilarida qazishadi. Sizlar u kishini yuvishga kirishasizlar. Keyin qabrga qo‘yasizlar” dedi.

Biz bu ishlarning hammasini qildik. yuvdik, so‘riga yotqizdik. Yigirma kishi atrofidagi qo‘shnilari to‘planishdi. Ustozning hovlilarida qabr qazishdi. Ustozni yuvib bo‘lganimizdan so‘ng kafanlarini keltirdik, kafanga o‘radik, yana so‘riga yotqizib qo‘ydik. Qabrlarini ham qazib bo‘lingan edi. Uylaridan hovliga olib chiqdik. Muhammad ibn Vose’ janozada imomlik qildi. Keyin ustozni dafn etdik. Haligi ayolning yuzini aslo ko‘rmadik, yig‘laganini eshitmadik, mahzunlikni ifoda qiladigan birorta alomat, sezgini his qilmadik. Dafn qilib bo‘lgach, barchamiz tarqaldik.

Shu voqeadan keyin qachon Muhammad ibn Sulaymon Hoshimiyga yo‘liqib qolsam, u menga: “Ey Solih, menga Abu Jahiyr haqlarida gapirib ber” der edi. Men gapirib berardim, u esa soqoli nam bo‘lguncha yig‘lardi”.

Abu Is'hoq Sa’labiyning “Qotla-l-Qur’an” nomli

asaridan Nozimjon Iminjonov tarjimasi

O‘MI Matbuot xizmati

Qur'oni karim

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Yangiliklar

Muftiy hazratlari maqolasi nufuzli jurnalda nashr etildi

11.04.2025 12640 7 min.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari tomonidan Qur’oni karim qo‘lyozmalarini asrab-avaylash bo‘yicha yurtimizda amalga oshirilayotgan ishlar to‘g‘risida yozilgan maqola Islom hamkorlik tashkiloti ilmiy jurnalida e’lon qilindi.

Mazkur jurnaldagi maqolada ilmiy-ma’naviy merosimizni saqlash, ilmiy tahlil qilish, ularning mazmun-mohiyati haqida keng jamoatchilikka ma’lumot berish, allomalarimiz asarlarini dunyo hamjamiyati o‘rtasida keng targ‘ib etish, ilm-fan, ma’naviyat va amaliyotda ulardan foydalanish va avlodlarga yetkazish borasida qilinayotgan ishlar haqida so‘z boradi.

Xususan, unda hukumatimiz tashabbusi bilan Katta Langar Qur’oni “Luvr” muzeyi mutaxassislari ishtirokida restavratsiya qilingani, uning ikki sahifasi Parij va Jidda ko‘rgazmalarida namoyish etilgani alohida ta’kidlangan.

Katta Langar Qur’onining tarixiy ahamiyati, musulmon dunyosidagi qadr-qimmati juda yuqori bo‘lib, mus'haf ko‘p asrlar nafaqat yurtimiz, balki dunyo ahli, butun insoniyatning ma’naviy boyligi bo‘lib xizmat qiladi, insha Alloh.

Ma’lumot o‘rnida, Islom hamkorlik tashkiloti BMTdan keyingi o‘rinda turuvchi 57 davlat a’zo bo‘lgan hukumatlararo yirik tuzilma hisoblanadi. U musulmon dunyosi manfaatlarini himoya qilish va tinchlik-totuvlikni qaror topshirish bilan shug‘ullanadi. U 1969 yilda tashkil etilgan bo‘lib, qarorgohi Jidda shahrida joylashgan. O‘zbekiston bu tuzilmaga 1996 yilda a’zo bo‘lgan. Dunyo mo‘min-musulmonlari hayoti, ilmiy yangiliklari va muhim voqea-hodisalarga bag‘ishlangan “OIC” nomli tashkilot jurnali arab, ingliz va fransuz tillarida chop etiladi.

✅ Quyida maqolani mutolaa qilish mumkin.

------------------------------------------------------

“KATTA LANGAR QUR’ONI” TARIXI VA BUGUNGI HOLATI

O‘zbekiston musulmonlari idorasining kutubxonasida saqlanayotgan “Katta Langar Qur’oni” nomi bilan ataladigan Qur’oni karimning nusxasi dunyodagi eng qadimiy va nodir qo‘lyozma asarlaridan hisoblanadi. Bu nusxaning Katta Langar Qur’oni deb nomlanishi uning Qashqadaryo viloyatining Qamashi tumanidagi Langar ota masjidida saqlanganiga borib taqaladi. Sahifalar uzoq vaqt davomida “Katta Langar shayxlari” deb nom olgan Ishqiya tariqati vakillari tomonidan asrab kelingan.

Ushbu qo‘lyozma ustida ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borgan olimlarning ta’kidlashlaricha, qo‘lyozmaning bitilishi VIII asrning oxirgi choragi – arab grammatikasi qoidalari shakllangan davrga to‘g‘ri keladi.

Hozirgi kunda ushbu qo‘lyozmaning 81 sahifasi Rossiya Fanlar akademiyasining Sankt-Peterburgdagi Sharq qo‘lyozmalari institutida saqlanadi. Mashhur sharqshunos, akademik I.Yu. Krachkovskiy o‘zining “Arab qo‘lyozmalari ustida” kitobida yozishicha, bu qo‘lyozma 1936 yilda institut tomonidan notanish keksa ayoldan sotib olingan.

1998 yilda professor Ye.A. Rezvan Sharq qo‘lyozmalari institutida Ye 20 inventar raqami ostida saqlanayotgan mazkur qo‘lyozma haqida xorij matbuotida ingliz tilida “The Qur’an and its World” maqolasini e’lon qildi. Oradan bir necha oy o‘tib, fransuz sharqshunosi Fransua Derosh Sankt-Peterburgga xat yo‘llab, O‘zbekistondagi Katta Langar qishlog‘idan topilgan Qur’on sahifalari fotonusxalarini ham yuboradi. Bu nusxalardagi yozuv turi va uslubi institutda Ye 20 raqami ostida saqlanayotgan qo‘lyozmaniki bilan aynan bir xil edi.

Keyinchalik Ye. Rezvan ushbu qo‘lyozmaning ayrim sahifalari Katta Langar qishlog‘ida, shuningdek, Toshkent va Buxoroda ham saqlanishi haqida xabar topadi. 1999 yilda Katta Langar Qur’oni bilan yaqindan tanishish maqsadida O‘zbekistonga ilmiy ekspeditsiyani amalga oshirib, bir guruh sharqshunos olimlar bilan Toshkentda O‘zbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida saqlanayotgan Usmon mus'hafi va Langar Qur’onining bir sahifasi, Sharqshunoslik Qo‘lyozmalar institutida saqlanayotgan 1ta sahifasini, Langar ota masjidida saqlanayotgan 12 sahifani borib ko‘radi. Keyinchalik bu haqda “Usmon Qur’oni izidan” degan hujjatli film ham tayyorlaydi.

2000 yilning may oyida rossiyalik va gollandiyalik olimlarning izlanishlari natijasida, Groningen (Gollandiya) universiteti Izotop tadqiqotlari markazida mazkur qo‘lyozma pergamentining namunalari zamonaviy texnikalar yordamida radiokarbon tahlilidan o‘tkaziladi. Tekshiruv natijalariga ko‘ra, ushbu qo‘lyozma milodiy 775–995 yillar oralig‘ida ko‘chirilgan bo‘lishi mumkinligi haqida xulosa berildi. Olimlar ushbu xulosaga tayanib, qo‘lyozma VIII asrning so‘nggi choragiga tegishli, degan to‘xtamga kelishgan. Bu xulosani fransuz sharqshunosi F. Derosh ham tasdiqlaydi.

O‘zbekistonda mazkur qo‘lyozmaning jami 16 sahifasi mavjud bo‘lib, bittasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharq qo‘lyozmalari institutida saqlanadi.

Sharq qo‘lyozmalari institutida 11604 raqami ostida saqlanayotgan sahifada “Baqara” surasining 26-61-oyatlari ko‘chirilgan. Mazkur institutda 2460 raqami ostida saqlanayotgan Sadir Ziyo kutubxonasining katalogida mazkur sahifa haqida ma’lumot berilgan bo‘lib, unda sahifaning Uchinchi Xalifa Usmon ibn Affon roziyallohu anhu zamonasida ko‘chirilgan kitobga tegishli ekani aytiladi.

Ikkita sahifasi Buxoroda: bittasi Ibn Sino nomidagi Buxoro viloyat kutubxonasida, ikkinchisi Buxoro davlat muzey-qo‘riqxonasi Ark qo‘lyozmalar muzeyida saqlanmoqda. Unda Mujodala surasining 11-oyatidan Hashr surasining 3-oyatigacha yozilgan.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida Katta Langar Qur’onining avvaldan bir sahifasi saqlangan. 2003 yilda 12 sahifasi Qashqadaryo viloyatining Qamashi tumanidagi “Langar ota” masjididan keltirilgan. Hozirda 13 ta sahifasi saqlanmoqda.

Mazkur qo‘lyozma matni sayqallangan hayvon terisi – pergamentga bitilgan. Sahifalarning o‘rtacha hajmi 53x35 sm.ni tashkil etadi. Matnlar arabiy yozuv usullarining eng qadimiy turlaridan bo‘lgan ko‘fiy-hijoziy xatida bitilgan. Qo‘lyozmaning charm muqovasi XIV asrga tegishli. XVII asr o‘rtalarida u qayta ta’mirlangan. Muqova hamda sahifalarni bir-biriga mustahkam biriktirish maqsadida arab tilidagi matnlar bitilgan qog‘ozlar yopishtirilgan.

Katta Langar Qur’oni yillar davomida ta’mirlanib, uni bezak va nuqtalar bilan to‘ldirib kelinganini ko‘rishimiz mumkin. Masalan, ba’zi sahifalarning yirtilgan burchaklariga yamoq solingan va yamalgan joyidagi oyatlar nasx xati turida yozilgan. Suralar orasiga naqsh chizilib, unga suraning nomi va oyatlarining soni nasx xatida bitilgan. Ba’zi sahifalardagi ba’zi kalimalarga harakatlar qo‘yilganini ham ko‘rishimiz mumkin.

O‘zbekiston musulmonlari idorasida saqlanayotgan Katta Langar Qur’onining avvalgi bitta sahifasida “Baqara” surasining 126–150-oyatlari, 12 sahifasida Niso surasining 136-oyatining yarmidan boshlanib, Moida surasi to‘liq va An’om surasining 82-oyatining boshlanishigacha bo‘lgan qismi bor.

Mavjud sahifalar Qur’oni karimning ikki juzini o‘z ichiga olgan. Demak, tahmin qilish mumkinki, Katta Langar Qur’oni 190–200 sahifa atrofida bo‘lgan. Bugungi kungacha ularning 97 sahifasi yoxud 47 foizigina yetib kelgan.

Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning tashabbuslari bilan O‘zbekiston musulmonlari idorasida saqlanayotgan Katta Langar Qur’oni restavratsiya qilindi, ya’ni ko‘p asrlik chang, g‘ubor, zambrug‘u zararli bakteriyalardan tozalandi.

Mus'haf sahifalari ta’miri Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi shafeligida Fransiyaning Luvr muzeyi restavratorlari va mahalliy mutaxassislar ishtirokida uch bosqichda, ya’ni 2019, 2020 va 2021 yillarda amalga oshirildi.

2022 yil Islom olamining noyob qo‘lyozmalaridan biri bo‘lgan Katta Langar Qur’onining 2 sahifasi O‘zbekistonning boy merosiga bag‘ishlangan Parij ko‘rgazmasida namoyish etildi.

Shayx Nuriddin Xoliqnazar,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy.

O'zbekiston yangiliklari

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati