Hayo, nomus iymondandir.
Hayosiz doimo xoru zalildir.
Alisher Navoiy
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam birodariga hayo haqida tanbeh berayotgan kishi oldidan o‘tayotib: «Uni tek qo‘y! Hayo iymondandir!” deganlar (Imom Buxoriy rivoyati).
Islomda 77 ta sho‘ba bo‘lib, uning bittasi hayodir. Albatta, iymonli kishi hayoli bo‘lishi zarurdir. Komil mo‘min bo‘lishi uchun ham hayo kerak.
Hayosiz kishiga doim balo, ofat yetib turadi, odamlarning orasida ham martabasi tushib ketadi, hurmatini yo‘qotadi.
Oilada ota o‘g‘il bolalarni tarbiyalasa, ona qizlarga odob berib, yurish-turish, kiyinish madaniyatini har doim o‘rgatishi kerak. Hozirgi kunga kelib ayrim yoshlar g‘arb madaniyatiga taqlid qilib bormoqda. Bu millatning madaniyati, milliyligi yo‘qolib borishiga sabab bo‘layotgan omillardandir.
Ming afsuslar bo‘lsinki, bugungi kunda aksar yoshlarimiz besharm, behayo bo‘lib ketmoqda, ularning og‘zidan chiqayotgan so‘zlarga o‘zlari uyalmasalar-da, atrofdagilar noqulay ahvolga tushib qolmoqda. Yoshlarni bunday ahvolga solayotgan narsa nima bo‘lishi mumkin, deymiz. Bunga sabab oiladagi muhit. Xalqimizda bir gap bor: «Qush uyasida ko‘rganini qiladi». Haqiqatdan ham, farzandlar eng ko‘p ma’lumotni ota-onasidan yig‘adi, ota-ona behayo so‘zlarni gapiradi, urush-janjal qiladi, bola esa ularning amalini qaytaradi. Oiladagi muhit nosog‘lom bo‘lsa, farzandga katta ta’sir ko‘rsatadi. Yarim kechasi bola ko‘chadan kirib keladi, bunga ota-ona befarq qaraydi. Ayniqsa, qiz bolalarda ham shunday holatlar kuzatilmoqda. Ularga uy eshigini otaning o‘zi ochib, “Yaxshi keldingmi?!” – deb kutib olishlarini kuzatmoqdamiz. Ana shunday hol behayolikka, sharmandalikka olib borishini nahotki o‘ylashmaydi?! Ota “Qayerdan kelding?”, “Kim bilan eding?”, “Nega kech kelding?” kabi savollar bermasa. Ustiga-ustak yigit – qizlarning kiyimlari ham qoniqarli emas. Kiyimlardagi chet tilida yozilgan behayo so‘zlarga ham ular beparvo. Ota-ona “Bolam falon joyda o‘qiydi, meni qizim…”, deb kerilishdan oldin farzandlarining xulq-atvorini hech kuzatib ko‘rganmi?! Kiyadigan kiyimiga befarq, natijada, farzandlarining behayo bo‘lib tarbiyalanayotganlari, eng avvalo, ota-onalarga bog‘liq. Muqaddas dinimizda hayo ham katta ne’mat ekanligi ta’kidlanadi. Ota-ona oldida farzanlarning ibosi, farzandar oldida ota-onaning sharm-hayosi, aka-singil, opa-uka, tog‘a-jiyan, qondoshlik hayosi bo‘lishi zarur. Bu mening otam-onam, akam, singlim, xohlaganimni qilsam bo‘laveradi, degan holatlarning ham, afsuski, guvohi bo‘lmoqdamiz. Yo‘q, aslida unday emas, hayo hammani to‘sib turuvchi pardadir. Hatto shunaqa holatlar ham kuzatilmoqdaki, behayo qiliqlar tufayli oilalarning tinchligi buzilmoqda. Ularga tanbeh bermoqchi bo‘lsang, “Bezbetni ishi besh”, deb kulishadi. Bularning bari safsata. Behayolikning oqibati noxushlikdir.
Ulamolardan biri Fuzayl ibn Iyoz badbaxtning nishonasi besh narsada ekanligini ta’kidlaganlar:
– Besharm va behayo bo‘lmoq;
– Ko‘ngli qattiq bo‘lmoq;
– Dunyoga moil bo‘lmoq;
– Ko‘zi yoshsiz bo‘lmoq;
– Umidsiz bo‘lmoq;
Chindan ham, kishidan hayo ketsa, ko‘ngli qattiqlashadi, insonlar orasiga og‘rinmasdan nizo solishga harakat qiladi, dunyoga muhabbati borgan sari oshadi, hoy-havasga beriladi, ammo hayo haqida o‘ylab ham ko‘rmaydi.
Agar odamda zarracha hayo bo‘lsa, o‘zini ham, boshqalarni ham noqulay holga solib qo‘ymaslikka urinadi.
Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi va sallam:“Allohdan haqiqiy hayo bilan hayo qilinglar!”, deb marhamat qildilar. Biz:“Ey, Allohning elchisi! Allohga shukrki, biz hayo qilamiz”, dedik. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Allohdan haqiqiy hayo bilan hayo qilishlik boshni va unda joylashgan narsalarni, qorinni va unda to‘ldirilgan narsalarni asramog‘ing, o‘limni (bir rivoyatda: qabrlarni) va sinovlarni eslamog‘ingdir. Kimki oxiratni xohlasa, dunyo ziynatini tark qilur. Kimki mana shunday qilsa, muhaqqaq, Allohdan haqiqiy hayo qilgan bo‘lur”, – dedilar (Termiziy, Hokim, Ahmad, Tabaroniy rivoyat qilishgan).
Hayoli kishilar o‘zlarni chiroyli tutadilar, bo‘lar-bo‘lmas gaplarni gapirib kishilarni o‘ziga qaratishga harakat qilmaydilar.
Iyas ibn Qurra rohmatullohi alayhi shunday rivoyat qiladilar:
«Umar ibn Abdulazizning huzurida edim. Uning oldida hayo zikr qilindi va odamlar:
– Hayo dindandir, – dedilar.
Shunda Umar:
– Yo‘q! Hayo dinning hammasidir! – dedi”.
Demak, hayo dinning barchasi ekan, kishi hayosi bilan dinining go‘zalligini ko‘rsatib turadi hamda o‘zidagi dini, olgan tarbiyasini hayosi orqali yanada go‘zallashtiradi.
Shunday qilib, insonning tarbiyali, hayoli bo‘lishida ota-onaning o‘rni beqiyosdir. Farzand birinchi bo‘lib ota-onadan o‘rnak oladi, ularga qarab ish tutadi.
Xulosa qilib aytganda, hayoli kishi barchaning hurmatiga sazovor bo‘ladi. Hayo faqat yaxshilik va xayrli ishlarga yetaklaydi. Hayosizlik esa yomonlik, nafratga olib boradi. Hayo insonlarning ziynati bo‘lib, har doim yaxshilikka sababchi bo‘ladi. Yoshlarimizni hayoli va kattalarni hurmat qiladigan qilib tarbiyalash – har bir ota-onaning burchidir. Ayni paytda, qizlarimiz va kelinlarimiz momolarimizdan ibrat olsalar va shu ibratlari natijasida kelajak avlodni sog‘lom va barkamol qilib tarbiyalasalar, elimiz, yurtimiz ravnaqi uchun ulkan hissa qo‘shgan bo‘lardilar.
Muqaddas BUZRUKXONOVA
“Xadichai Kubro” ayol-qizlar o‘rta maxsus
islom bilim yurti tolibasi
O‘MI Matbuot xizmati
Har yangi kunning tongini ko‘rganingizda qalbingizni zikr ila to‘ldiring. Iymon zikrlariga quloq tutar ekansiz, borliq Yaratgan Zot sari talpinayotganini his qilasiz. Alloh taolo aytadi: «...Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamd bilan Unga tasbeh aytur...»[1]. Balki uyda, balki ko‘chada, qayerda bo‘lsangiz-da, Allohning zikriga shoshiling. Zikrlarni ko‘paytirganingiz sari Allohga bo‘lgan muhabbatingiz ortib boradi, osmonlaru yerning Xoliqi bo‘lgan Alloh taolodek buyuk Zot suyanchig‘ingiz ekanini anglaysiz...
Ushbu misralarni doim yodda tuting:
Gar ersa qalblar Xoliqin zikridin mosuvo,
Alar jasad ichidin joy olgan tosh kabi go‘yo.
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Toshda na mehr va na his bor. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Robbini zikr qiladigan bilan zikrdan yiroqda bo‘lgan kishi xuddi tirik bilan o‘lik kabidir” [2], deganlar.
Yana Nabiy alayhissalom: “Sizlarga amallaringizning eng xayrlisi va Sultoningiz huzurida eng pokiza, darajangizni yuqorilatadigan, sizlar uchun tillo-kumushlarni ehson qilgandan-da, dushmaningizga yo‘liqib, uning boshini tanasidan judo qilishingiz, u ham sizning kallangizni bo‘yningizdan uzib tashlashidan-da yaxshiroq amal qaysi ekanini bildirib qo‘yaymi?!” – dedilar. Sahobalar: ”Ha, ey Allohning Rasuli”, deyishdi. U zot: U Allohning zikridir”,3] dedilar.
Ubayd ibn Umayr aytadilar: “Mo‘minning amal daftaridagi hamd ila tasbeh – u bilan dunyo tog‘laricha tillo sudralib yurishidan xayrlidir”.
Nabiy alayhissalom yana boshqa bir hadisda: «Alloh taoloning fazilat izlab kezib yuruvchi farishtalari bo‘lib, ular zikr aytib o‘tirilgan davralarni izlab yurishadi. Shu asnoda zikr bo‘layotgan davrani topishsa, farishtalar zikr halqasidagilar bilan birgalikda o‘tirishadi va bir-birlarini qanotlari bilan o‘rab olishadi, shu tarzda zikrdagi kishilar bilan dunyo osmonining orasi farishtalar bilan to‘lib ketadi. Zikr halqasidagi kishilar tarqalib ketishsa, farishtalar osmonga ko‘tarilib ketishadi.
Keyin Alloh taolo hammasini bilib turgani holda, ulardan: “Qayerdan keldinglar? – deb so‘raydi. Ular: “Biz yerdagi bandalaring oldidan keldik. Ular Senga tasbeh aytyaptilar, takbir, tahlil aytib, Senga maqtov yo‘llayaptilar va O‘zingdan so‘rashyapti”, deb javob qaytarishadi.
Alloh taolo: “Ular Mendan nimani so‘rayapti?” – deydi. Farishtalar javoban: “Sendan jannatingni so‘rashyapti”, deyishadi. Alloh taolo: “Ular jannatimni ko‘rishganmi?” – deya farishtalardan yana savol so‘raydi. Farishtalar javob berib: “Yo‘q! Ey Yaratgan Zot!” – deyishadi. Alloh subhanahu va taolo yana: “Mabodo ular jannatimni ko‘radigan bo‘lsalar, holat qanday bo‘ladi-ya?” – deydi. Farishtalar: “Ular yana Sendan panoh tilashyapti”, deyishadi. Alloh taolo savol tariqasida: “Nimadan panoh berishimni so‘rashyapti?” – deydi.
Ular: “Jahannamingdan, ey Yaratgan Zot!” – deb javob qaytarishadi. “Ular do‘zaximni ko‘rganmi?” – deb so‘raydi Alloh taolo. Javob qaytarib: “Yo‘q!” – deyishadi ular.
Alloh taolo: “Ular do‘zaximni ko‘rishsa qanday bo‘larkin?” – deydi.
Farishtalar: “Ular yana Sendan mag‘firat qilishingni so‘rashyapti”, deyishadi.
Alloh taolo: “So‘zsiz ularning gunohlarini kechirdim, ularga so‘rovlarini ato etdim va panoh tilagan narsalaridan ularni O‘z panohimga oldim”, deydi.
Farishtalar: “Ey Yaratgan Zot! Ular orasida falonchi, o‘ta xatokor qul ham bor. U o‘tib keta turib ularning oldiga o‘tirib oldi”, deyishadi. Alloh taolo shunday deya marhamat qiladi: “Uni ham kechirdim! Ular hammajlislari badbaxt bo‘lmaydigan kishilardir”, deydi»[4], dedilar.
[1] Isro surasi, 44-oyat.
[2] Imom Muslim rivoyati.
[3] Imom Termiziy rivoyati.
[4] Imom Muslim rivoyati.