2017 yil 18 dekabr kuni O‘zbekiston musulmonlari idorasida sharqshunos olim, din va jamoat arbobi, diplomat Shamsiddinxon Boboxonov tavalludining 80 yilligiga bag‘ishlab nashr etilgan falsafa fanlari doktori, professor Saidmuxtor Saidqosimovning “Ulug‘ insonlar ma’naviyati” nomli kitobining taqdimot anjumani bo‘lib o‘tdi. Unda O‘zFA akademigi, filologiya fanlari doktori, professor Ne’matulloh Ibrohimov, Iqtisod fanlari doktori, professor Nurislom Tuxliyev va O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Usmonxon Alimov hazratlari o‘z ma’ruzalari bilan ishtirok etdilar. Shamsiddinxon Boboxonovning hayoti va faoliyatiga bag‘ishlangan videolavha namoyish etildi.

Tadbirda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, O‘zbekiston musulmonlari idorasi, O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining rahbar xodimlari, professor-o‘qituvchilar, sharqshunos olimlar, ulamolar, imom-xatiblar, Toshkent islom instituti va Toshkent islom universiteti talaba-yoshlari qatnashdi.
Tadbirda so‘zga chiqqan “Ulug‘ insonlar ma’naviyati” nomli kitob muallifi, professor Saidmuxtor Saidqosimov Boboxonovlar sulolasining og‘ir va tahlikali davrlarda Islom dini himoyasi yo‘lida chekkan zahmatlari va o‘z navbatida shodu xursandchilik onlarini o‘zining mazkur kitobida sodda va xalqchil tilda ifoda etganini bayon qildi.
Asar qiziqish bilan “bir nafas”da o‘qilib, katta taassurot qoldirishi, unda Shamsiddin Boboxonovning hayot yo‘li va mazmunli faoliyati bilan birga Boboxonovlar sulolasi, ular bilan zamondosh bo‘lgan davlat va jamoat arboblari, olim va yozuvchilar bilan bog‘liq hayotiy lavhalar ham o‘rin olgani to‘g‘risida professor Nurislom Tuxliyev tadbir ishtirokchilariga ma’lumot berdi.

Anjumanda so‘zga chiqqan muftiy Usmonxon Alimov hazratlari Shamsiddinxon Boboxonov 1982–1989 yillardagi muftiylik faoliyatlari sho‘rolar davlatida parokandalik boshlangan, qaltis bir davrga to‘g‘ri kelgani, dahriylar hiyla-nayrang qilib, ko‘p jabru sitamlar o‘tkazganini alohida ta’kidladilar. Muftiy hazratlari so‘zlarida davom etib, mana shunday zamonlar haqida hazrat Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning: “Hali odamlarga shunday bir zamon ham keladiki, unda dinida sabr qiluvchi kishi huddi cho‘g‘ni changallab turgan odamga o‘xshaydi”, degan hadislarida diniy faoliyat ko‘rsatish o‘ta qiyin bo‘lgan vaqtlarda dinni huddi cho‘g‘ni ushlagandek tutib turishga qiyoslanganini izohladilar. Shuningdek, Qur’oni karimda: “Albatta, har bir qiyinchilik bilan birga yengillik bordir”, deb xabar qilingani (Sharh, 6) va yana bir oyati karimada: “Ey imon keltirganlar! Sabr qiling, bag‘rikeng bo‘ling va Alloh yo‘liga taxt bo‘lib turing va Allohdan qo‘rqing, zora, oxiratda najot topsangiz!” (Oli Imron, 200) deb ta’kidlanganini muftiy hazratlari tadbir ishtirokchilariga tushuntirdilar.
So‘zga chiqqan notiqlar odamlar mana shunday olimlarning hayotlaridan ibrat olishi haqida to‘xtalib, mazhabboshimiz Imomi A’zamning “Olimlar haqida hikoya qilish, ular bilan birga o‘tirish men uchun ko‘p fiqh o‘qish va o‘rganishdan yaxshiroqdir. Chunki, bu hikoyalar qavmning odobu axloqlari manbaidir”, degan so‘zlarini keltirishdi. Shuningdek, Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning “Mo‘minlarning imon jihatidan komilrog‘i xulqi yaxshi bo‘lganlaridir”, degan hadisni ma’ruzachilar atroflicha sharhlashdi.
“Ulug‘ insonlar ma’naviyati” nomli asar keng kitobxonlarga mo‘ljallangani bilan ham ahamiyatli ekani anjumanda ko‘p bor ta’kidlandi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati
Bu ummat boshidan oxirigacha bir aqida – ash’ariy-moturidiylik aqidasida edi. Mufassirlar, hadis shorihlari, fuqaholar, navh va lug‘at ulamolari, bularning deyarli barchasi e’tiqodda bir yo‘lni tutishgan edi. Bu gapni isbotlashga hojat yo‘q, bu haqiqat ekani kundek ravshan aksiomadir. Ulamolarning tarjimayi hollari haqida yozilgan kitoblar olimlarni bu mazhablarga madh va maqtov o‘laroq nisbat berganini ko‘rasiz. Buyuk ulamolar haqida ma’lumotlar keltirilganda Imom Falonchi, mazhabi shofe’iy, yo hanafiy, aqidada ash’ariy yo moturidiy, deyilgan. Ko‘pincha olimning tasavvufdagi tariqatiga ham to‘xtab o‘tiladi. Masalan, Imom Junayd tariqatida bo‘lsa, Junaydiy nisbati beriladi.
Bu odat yaqin-yaqingacha davom etib kelayotgan edi. Bunga birov e’tiroz ham bildirmagan, inkor ham qilmagan. Biron olim haqida gapirilar ekan, fiqhda to‘rt mazhabda qaysiga ergashishi, aqidada ash’ariymi moturidiymi qaysi manhajda ekani va tariqatdagi yo‘li bayon qilinmay qolmagan.
Bu dastur ummatni sharqiyu g‘arbini, shimoliyu janubini ming yildan beri yagona qalbga, yagona fikr atrofiga jamlab keladi. Biron odam og‘risa, butun tana o‘sha kasal a’zo uchun qayg‘urib, davolashga kirishardi.
Tariximizni ziynatlab turgan, bugungi sharmandaliklarni bir muncha to‘sib turgan tarixiy g‘alabalarimiz ham shu aqida, shu tafakkur vositasida qo‘lga kiritilgan.
Hittinda salibchilarni yer tishlatib, Quddusni qaytarib olgan Salohiddin Ayyubiy va uning qo‘shini ayni shu mazhab va tariqatlarda bo‘lishgan. Birontalari bugungi salafiylikni bilgan emas.
Muzaffar Qutz, Zohir Beybars va ular bilan yelkadosh bo‘lgan Izz ibn Abdussalom kabi ulamolar mazhabda bo‘lishgan. Ayni Jolutda mo‘g‘ullarni tor-mor keltirishda ham asosiy qurolimiz birlik edi. O‘sha paytda boshini baland kerib: “Bid’atchisizlar, shirk keltiryapsizlar, qabrlarni ziyorat qilish shirk”, deb qichqiradigan shallaqilar bo‘lmagandi.
Sulton Muhammadxon Fotih va uning qatoridagi olim va murshidlar dinda bir manhajni tutishgan edi. Kofirlar qo‘lida qolib ketgan shahar (Qustantiniya)ni fath qilib, mashhur hadisda kelgan bashoratga* noil bo‘lishdi. Ammo hadis musulmon ash’ariy-moturidiy qo‘mondon va uning qo‘shini haqida ekanidan qalblari yonib, hasad qilayotgan bugungi bemazhab toifalar hadisning tasdig‘ini buzib talqin qilishmoqda. (davomi bor)
Doktor Ahmad Muhammad Fozil,
Istanbuldagi Sulton Muhammad Fotih jome’asi,
islomiy ilmlar kulliyasi doktori
*Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Qustantiniya, albatta, fath qilinajak. Uning amiri naqadar yaxshi amir, qo‘shini naqadar yaxshi qo‘shin!”. (Imom Ahmad va Hokim rivoyati).
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi
Abdulbosit Abdulvohid o‘g‘li tarjimasi