Ne rahraveki, toji hidoyat boshidadur,
Yo‘q bok anga havodisi aflok toshidin.
Hudhudki, qo‘ydilar azaliy toj boshig‘a,
Tushgaymu jola yoqqon ila toj boshidin.
Ruboiy, tuyuq, fard va qit’a kabi kichik she’riy namunalar shoirdan katta ma’noni yuklash mahoratini talab etadi. Bor-yo‘g‘i to‘rt satrdan iborat mazkur qit’ada shunday holni kuzatish mumkin. Birinchi satrdagi “rahrav” forsiy tilda yo‘lovchi, sayyoh ma’nosini beradi. Ammo u dunyo kezadigan oddiy kishidan farq qiladi. Dunyo yaralibdiki, yer yuzida yashayotgan odamlarning har biri uning yo‘lovchilaridir. Bu yo‘lning boshi beshik, oxiri qabrga borib tugaydi. Ammo bu yo‘ldagi yo‘lovchilarga taqdir azal ikki yo‘ldan biridan yurish ixtiyorini berdi. Biri hidoyat yo‘li, yana biri zalolat yo‘lidir. Qit’ada tilga olingan yo‘lovchi hidoyat – to‘g‘ri yo‘lda yurish tojini boshiga kiyib olgani bois unga zamon hodisalari ta’sir qilmaydi. Ya’ni u o‘z yo‘lida tinch-xotirjam holda davom etib, ortiqcha bezovta bo‘lmaydi. Alloh taolo O‘z dargohi ilohiysidan badarg‘a qilganida “(Iblis) aytdi: «Ey Rabbim! Qasamki, endi meni yo‘ldan ozdirganing sababli, albatta, ularga (Odam bolalariga) yerdagi (barcha gunoh ishlarni) chiroyli ko‘rsatib qo‘yurman va albatta, ularning hammalarini yo‘ldan ozdirurman” (Hijr surasi, 39-oyat). Shayton qutqu va vasvasa solib hidoyat yo‘lidan ozganlar zalolat yo‘lini tanlab adashadilar. Chunki shu ikkisidan boshqa yo‘l yo‘q.
Mazkur qit’ada “toji hidoyat”ni boshiga kiygan yo‘lovchi va uning bu dunyo yo‘lini qanday o‘tishi haqida so‘z bormoqda. U to‘g‘ri va haq yo‘lni tanlaganidan turli sinovlarga yo‘liqadi, dunyo va zamon hodisalari unga zarar yetkazish uchun boshiga toshdek yog‘iladi, qalbini shubha va vahima egallaydi. Lekin u bu yo‘ldan og‘ib, egri yo‘lga o‘tmaydi. Mumtoz adabiyotimizda bunday yo‘lovchini Hudhud qushga o‘xshatilishi bejiz emas. Ilmiy va badiiy manbalarda Hudhud – qushlarning murshid-rahbari bo‘lib, ularni ko‘zlangan manzilga to‘g‘ri va haq yo‘ldan eson-omon yetkazib boradi. To‘g‘rilik va rostlik timsoliga aylangan Hudhud qushlarni manzilga eson-omon yetkazib borishi badiiy adabiyotda ko‘p tasvirlangan. Haq yo‘ldan yurish Hudhudga azaliy toj sifatida taqdim etilgani uchun u boshqalarni ham haq yo‘ldan yurishga undaydi. Ammo bu dunyoga kelganlarning hammasini haq va to‘g‘ri yo‘lni tanlaydi, mashaqqatlarga sabr-toqat qiladi, deb bo‘lmaydi. Nafs ularga Alloh taolo buyurgan yo‘ldan emas, balki shayton da’vat etgan egri va qing‘ir yo‘lni tanlashni chiroyli qilib ko‘rsatadi. Bu yo‘ldan biri abadiy baxt-saodat va rohatga olib borsa, yana biri abadiy xorlik va azob-uqubatga yo‘liqtiradi.
“Lison ut-tayr” dostonida bayon etilishicha, bir gala qushlar Hudhudning oldiga kelib, undan o‘zlariga yo‘lboshchi bo‘lishini so‘rashadi. Hudhud bunga rozi bo‘lib, ularga yo‘l azobi, qiynog‘i va undan o‘tish oson bo‘lmasligini xabar beradi. U qushlarga aytib bergan yo‘ldan o‘tishda ko‘plab to‘siqlar uchrashi va unda yurish qiyinligini ma’lum qiladi. Majoziy tasvirlar asosiga qurilgan yo‘lda ko‘p qushlar manzilga yeta olmay ora yo‘lda qolib halok bo‘ladi. Navoiy bobomiz “Xamsa” dostoni muqaddimasida haq yo‘lni tanlaganlarni “ahli qabul”, zalolat yo‘lini tanlaganlarni “ahli rad”, deb ataydi. Ya’ni ayni haq yo‘lni tanlab, boshiga hidoyat tojini kiyib yo‘lga tushganlar sinov-imtihon, balo va musibat kelganida dovdiramaydi, o‘zini yo‘qotib qo‘ymaydi, Haqni yoddan qo‘ymaydi, yo‘lda yurish barobarida Haqqa iltijo qiladi, yaxshilik va ne’mat yetganida shukr qilib, Uni ulug‘laydi. Shuning uchun mazkur qit’a to‘g‘ri va haq yo‘lni tanlaganlarni maqtalmoqda.
Ota-bobolarimiz to‘g‘ri yo‘ldan yur, egri yo‘ldan qoch, deb uqtirishida ham shu ma’no bor. Inson aql-farosatini ishlatib, to‘g‘ri yo‘lni tanlashi, uning og‘irlik va mashaqqatidan qochmasligi kerak. Shuni amalda bajara olsa, bu dunyoda ko‘zlangan manzilga eson-omon yetib oladi. Qur’oni karimda ham bu ikki yo‘l egalari ta’rifi keltirib, birini o‘ng tomon egalari deb atalsa, yana birini chap tomon egalari deyilgan: “Sizlar esa uch toifa bo‘lursiz. Bas, (u uchtaning birinchisi) o‘ng tomon egalaridir. O‘ng tomon egalari (bo‘lmoq) ne (saodat)dir! (Ikkinchi toifa) chap tomon egalaridir. Chap tomon egalari (bo‘lmoq) ne (baxtsizlik) dir! (Uchinchi toifa ezgu ishlarda) o‘zib-o‘zib ketgan zotlardir. Aynan o‘shalar (Allohga) yaqin zotlardir noz-ne’mat bog‘larida. (O‘zib ketganlar) avvalgi (ummat)lardan ko‘pchilik, keyingilar (Muhammad ummatlari) dan esa ozchilikdir” (Ra’d surasi, 7-14-oyatlar). Haq yo‘ldan yurish mashaqqatini iymon-e’tiqod sohibi ko‘taradi. Biroq dunyo yaralganidan beri haq yo‘lni tutganlar, ya’ni o‘ng tomon egalari kamroq, chap tomon egalari ko‘proq. Ammo haq yo‘lni topa olmagan kishi zalolat va botil yo‘ldan yurishni o‘ziga ma’qul ko‘radi. Navoiy bobomiz to‘rt satrda ana shunday ulkan haqiqatni bizga bayon etib, haq va to‘g‘ri yo‘lda yurish oson bo‘lmasligi, bu yo‘lda turli sinovlarga duch kelishini badiiy bo‘yoqlar vositasida chizib bermoqda.
Bobomurod ERALI
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga
Bismillahir Rohmanir Rohim
Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh
Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!
Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.
Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.
Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.
Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.
Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.
Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.
Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.
Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.
Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.
Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.
Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.
Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:
– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;
– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;
– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;
– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;
– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;
– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;
– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;
– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;
– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.
Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.
Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.
Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:
“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,
Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.
Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!
Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.
Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!
Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!
Hurmat va kamoli ehtirom ila,
O‘zbekiston hojilari,
Makka shahri Arafot vodiysi,
2025 yil 5 iyun