Bugungi murakkab davrda kutilmaganda tinch-osoyishta joyda bomba portlamoqda, yana qayerdadir odamlar ustiga yuk mashinalari haydalmoqda va yana qayerdadir xudkush nokas tinch olomon orasida o‘zini portlatmoqda... Zumda bu hodisalar yashin tezligida OAVning bosh mavzusiga aylanmoqda. Gazeta va internet saytlarining bosh sahifasida «yana bir terrorchilik harakati sodir etildi» deb bong urilmoqda. Ha, bugun OAVda eng ko‘p tilga olinadigan so‘zlar «terror», «terrorizm», «terrorchi» kabilar bo‘lib qoldi.
Stokgolm, Sankt Peterburg, undan avvalroq, Istambul va kuni kecha AQSHning Nyu-York shahrida sodir etilgan terrorchilik aktlarda, ming afsuski, ijrochilar o‘zbek millatiga mansub shaxslar bo‘lib chiqdi.
Xo‘sh, aslida, Amerikada mudhish jinoyatni sodir etgan Sayfulla Soipov kim? U 1988 yil 8 fevralda Toshkent shahrida tug‘ilgan. 2010 yili “Grin kard” lotereyasini yutib, AQSHga jo‘nab ketgan. O‘tgan 7 yil mobaynida O‘zbekistonga biron marta ham kelmagan, Toshkentda yashaydigan ota-onasi bilan ko‘rishmagan. U farovon oilada tarbiya ko‘rgan bo‘lib, ota-onasi an’anaviy islomga e’tiqod qilgan va hech qachon, qandaydir ekstremistik oqimlar bilan aloqada bo‘lishmagan.
U AQSHga borganidan keyin odamovi bo‘lib qoladi va shu vaqt oralig‘ida, radikal guruhlarning ta’siriga tushib qoladi. Bu haqda Amerika OAV ham uni bilgan odamlarning fikrlariga tayanib shunday xabar bergan.
Ushbu ko‘ngilsiz holat munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev AQSH Prezidenti Donald Trampga ta’ziyanoma yo‘llab, Nyu-York shahridagi terrorchilik harakati oqibatida begunoh kishilarning qurbon bo‘lgani munosabati bilan chuqur hamdardlik izhor etdi. Haqiqatan ham, bu mudhish voqea dunyoning tinchliksevar xalqlari qatori biz mo‘min-musulmonlarning ham qalbimizni larzaga soldi.
BMT Bosh assambleyasining 72-sessiyasida muhtaram Prezidentimiz so‘zlagan nutqida buzg‘unchi kuchlarga qarshi ma’rifat bilan kurashish to‘g‘risida tashabbus ko‘rsatdilar. Buning zamiridagi hikmat shundaki, qurolga qurol bilan javob berilsa, urush-nizolar barham topmaydi. Shuning uchun jaholatga ma’rifat bilan javob berish lozimligini uqtirdilar.
Tinchlik va xotirjamlik Alloh taoloning buyuk ne’matlaridan biridir. Barcha ezgu ishlar ro‘yobga chiqishining asosi ham osoyishtalikdadir. Bu ne’mat bebaho ekani to‘g‘risida Islom dini manbalarida ham takror-takror aytilgan. Qur’oni karimning yuzdan ortiq oyatlarida tinchlikka chaqirilgan. Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Alloh rizosini topishga intilganlarni Qur’on bilan tinchlik va salomatlik yo‘llariga yo‘llab, O‘z izni bilan ularni zulmatlardan nurga chiqarur va to‘g‘ri yo‘lga hidoyat qilur” (Moida, 16).
Tinchligini yo‘qotgan yurt yulduzsiz osmon kabidir. Qancha unumdor yerlari, bog‘lari bo‘lmasin foyda ololmaydi. Shunga ko‘ra, tinchlikni saqlash maqsadida, barchamiz jipslashib, hamjihatlikda ish tutishimiz zarur.
Har bir inson uchun tinchlik zarurligi borasida Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Qaysi biringiz tongda uyqudan uyg‘onganda oilasi tinch, tani sog‘ va uyida bir kunlik yeguligi bo‘lsa, bilsinki, unda dunyodagi barcha ne’matlar mujassam ekan” (Imom Buxoriy rivoyati).
E’tibor qiling, Nabiy alayhissalom o‘ta muhim bo‘lgan uchta narsani ta’kidlayaptilar: tinchlik, salomatlik va ta’minot.
Muhtaram Prezidentimiz BMT Bosh assambleyasida so‘zlagan nutqlarida Islom dini ezgulik va tinchlikka da’vat etishini ta’kidlab, bunday dedilar: «Biz butun jahon jamoatchiligiga Islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa, deb hisoblaymiz. Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamligining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Biz muqaddas dinimizni zo‘ravonlik va qon to‘kish bilan bir qatorga qo‘yadiganlarni qat’iy qoralaymiz va ular bilan hech qachon murosa qila olmaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etadi”.
Butun o‘zbek xalqini dilini xira qilgan Amerikada sodir etilgan terror xurujini hech nima bilan oqlab bo‘lmaydi. Bu harakat uchun qalbi va amali ezgulik bilan limmo-lim bo‘lgan butun o‘zbek millatini ayblash ham noto‘g‘ri. Chunki, Sayfulla Soipovning bu nojoiz qilmishini barcha yurtdoshlarimiz birdek qoralamoqda. O‘zbek xalqining olijanob, bag‘rikeng va tinchlikparvar xalq ekani haqida bir qator amerikalik diplomatlar ham o‘z fikrlarini bayon qilishmoqda. Jumladan, AQSHning O‘zbekistondagi elchixonasida faoliyat yuritgan yana bir sobiq diplomat Mark Askino shunday yozadi: “Ommaviy axborot vositalari kechagi mudxish avtomashina vositasida amalga oshirilgan va sakkizta odam hayotiga zomin bo‘lgan hujum haqida yozishar ekan, qotilning O‘zbekistondan ko‘chib kelganiga alohida urg‘u berishyapti.
Men 2001 yil 11 sentyabr fojeasi yuz berganda Toshkentda edim. O‘shanda o‘zbekistonliklar yurtimizda bo‘lib o‘tgan fojea yuzasidan bizga ko‘rsatgan hamdardlik va mehr-oqibati hech qachon yodimdan chiqmaydi. Eslayman, AQSHda terakt sodir etilgach, bir necha soat ichida Amerika elchixonasi gullaru, hamdardlik maktublariga to‘lib ketgan edi. Ular men va rafiqamga mudhish voqea yuzasidan afsusda ekanliklarini bildirishardi. Qurbon bo‘lganlar ichida o‘zbeklar ham bor edi... Ular juda mehnatkash, vatanparvar odamlar va ular bizning ko‘pmillatli jamiyatimizni yanada boyitib yurishadi. Bir ahmoq inson qilmishini u kelib chiqqan millat bilan bog‘lash mutlaqo noto‘g‘ri”.
Shuningdek, AQSHning O‘zbekistondagi elchixonasida faoliyat yuritgan yana bir sobiq diplomat Keysi Tok:“O‘zbekiston mehr-oqibatli insonlar yashaydigan go‘zal mamlakat. Buni bilishimga sabab, men u yerda yashaganman. Mamlakat obro‘si uning eng zo‘r insonlari bilan belgilanadi, eng yomonlari bilan emas”.
Xulosa qilib aytganda, terrorning dini yo‘q, millati yo‘q. Terrorchilik insoniyatga qarshi jinoyatdir.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati
Qur’oni karimda “ONA” so‘zi ulug‘vor va mo‘tabar narsalarni ifodalash uchun qo‘llaniladi. Shuningdek, Alloh taolo ularga hech kimga nasib qilmagan buyuk maqomni in’om etgan. Bu haqda Alloh taolo Luqmon surasida: “Biz insonga ota-onasi haqida tavsiya qildik: onasi uni zaiflik ustiga zaiflik bilan ko‘tardi; uni sutdan ajratish ikki yil ichidadir” degan (14-oyat).
Mufassir Ibn Atiyya rahimahulloh ushbu oyatning tafsirida: “Alloh taolo bu oyatda onaning xizmatini alohida ta’kidlab o‘tgani, onalarning darajasi yuqori ekaniga ishora qiladi”, degan.
O‘z havoi nafslaridan biror so‘z aytmagan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan kimga yaxshilik qilish kerakligi so‘ralganda uch bora “onangga yaxshilik qil” deb javob berganlar.
Onaning vazifasi – farzandni dunyoga keltirish, boqish va uni tarbiyalab voyaga yetkazish bilan cheklanadimi yoki ularning bundanda boshqa muhim hamda kattaroq mas’uliyatlari bormi?
Bu savolga zamonaviy ilm-fan bizga javob beradi...
Keling, savolga javobni ona qornida rivojlanadigan va ona tanasining ajralmas qismi hisoblangan homiladan boshlaylik. Onaning jismoniy holati va uning ovqatlanishi homilaga ta’sir qilganidek, onaning hissiy holati ham ta’sir qiladi.
2013 yilda Granada (Ispaniya) universiteti olimlari 5 yil davomida tadqiqot o‘tkazishdi. 17 ming nafar onalar va 18 ming chaqaloqlar qamrab olgan tadqiqotda sog‘lom ovqatlanish va emizishning farzand salomatligiga ta’sirini kuzatdilar.
Unga ko‘ra, homiladorlik vaqtida onalarning to‘g‘ri ovqatlanishi va diyeta qilishi – farzandning sog‘lom tug‘ilishi va rivojlanishi uchun asosiy omil bo‘lib xizmat qilishi aniqlangan. Tadqiqotda onaning aqliy salohiyatining yuqori bo‘lishi farzandga katta ta’sir etishi isbotlangan.
Shuningdek, onaning ruhiy holati homilaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qilishi kuzatilgan. Ruhiy tushkunlik, depressiya, qayg‘u va tashvish ichki stress, xususan, kortizol gormonini keltirib chiqaradi.
Ona tushkunlikka tushganda kortizol farzand miyasining rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi. Natijada bola miya qismidagi o‘zgarishlar sababli bezovtanaladi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kortizol gormoni qondagi kislorod miqdoriga, natijada bolaning nafaqat tug‘ma nuqsonlar bilan yoki erta tug‘ilishi, hatto uning butun kelajakdagi hayotiga ta’sir qilishi mumkin.
Stressni boshdan kechirgan homilador ayollardan dunyo kelgan farzandlarda ruhiy kasalliklar, semirish, qand kasalligi, saraton va asab tizimi kasalliklari ehtimoli ham ularda yuqori bo‘lgan.
Xavotirli yeri shuki, bu alomatlar kelgusi avlodga ham o‘tgan. Ha, uning asorati nafaqat farzandlari, balki nabiralarining hayotlariga ta’sir o‘tkazgan.
Onaning bolasiga bo‘lgan g‘amxo‘rligi va mehri farzandning maktabdagi fanlarni yaxshi o‘zlashtirishni, ayniqsa, matematika va chet tillari kabi fanlarni puxta o‘rganish qobiliyatini hamda o‘qish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Shuningdek, olimlarning ta’kidlashicha, bolaga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan eng muhim omillardan biri bu – ona-bola o‘rtasidagi iliq munosabatlar sanaladi. Onaning stress holati esa, farzandning miyasiga jiddiy ta’sir qiladi.
Miyaning tubiga kirib borishga imkon beruvchi so‘nggi texnologiyalar onaning mehr-muhabbati bola miyasining gippokampus deb ataladigan qismiga ta’sir qilishi aniqlangan. U xotira hujayralarining yangilanishi, yodlab qolish qobiliyati va stressga javob berish vazifalarini bajaradi.
Boshqa bir tadqiqotga ko‘ra, gippokampus ko‘rsatkichi onasidan mehr ko‘rganlarda mehr ko‘rmagan bolalarga qaraganda yuqori ekani kuzatilgan.
Ruminiyada yoshligidan stressda, beparvo munosabatda ulg‘aygan bolalar ustida olib borilgan tadqiqot natijalarida ularning miya qismida qora tuynuklar borligi aniqlangan.
Gerhard Suyu o‘zining “Muhabbat qanday ta’sir qiladi?” nomli kitobida “Farzandga qilingan har qanday munosabat uning miya faoliyatiga ta’sir qiladi. Agar farzandga doimiy ravishda qattiqqo‘llik, do‘q-po‘pisa qilinsa, u asabiy, qo‘rqoq, o‘z fikrini erkin bayon eta olmaydigan bo‘lib voyaga yetadi”.
AQSHda 3 mingga yaqin shaxslar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnomada, ona va bola o‘rtasida sog‘lom hissiy munosabatlar mavjud bo‘lsa, ularning jismoniy va ruhiy salomatligiga ijobiy ta’siri 74 yil davom etishi mumkinligini aniqlangan.
Demak, farzandning nafaqat sog‘lom, balki salohiyatli bo‘lishida ham Onalarning o‘rni va mas’uliyati shunchalik yuqori ekan.
Davron NURMUHAMMAD