Yaxshi kelding, ey sharofatli aziz mehmonimiz,
Intizor erdi yo‘lingda diydai giryonimiz,
Ey ko‘ngillar istagi, mahbubimiz, jononimiz,
O‘rtanur shavqing bila bu siynai so‘zonimiz,
Tiyra kulbamiz yorutding, ey mahi tobonimiz.
Jilvalar aylab saodat burjida, ey navnihol,
Yuz ochib, qilding namoyon nozaninlardek jamol,
Barqaror o‘lg‘il kamolot avjida ko‘rmay zavol,
Xush kelibsan, ketmag‘il, to umrimiz boricha qol,
Kechsin emdi sen bila qolgan hayoti fonimiz.
Dilhazinlarni quduming shodu xandon ayladi,
Kechamizni partavi mohing charog‘on ayladi,
Har sahar subhing nasimi anjumafshon[i] ayladi,
Sen tufayli Tangri ne’matlar farovon ayladi,
Hayri barkat kelganing mohi sharif ramadonimiz.
Qaysi bir madhing raqam qilgay sening, ey yaxshi zot,
Ulki mo‘min bahravar sendin hayotu ham mamot,
Ey karambaxshu saxolik, boisi xayru zakot,
Topg‘usi bechoralar sen birla tanglikdin najot,
Xayri maqdam, ey fazilatli mahi g‘ufronimiz.
Ta’rixi hijratga o‘tgach ikki yil ul biru bor,
Bandalarga ro‘za tutmoq amrin etdi oshkor,
Ehtirom ila tuting odobini, ey ro‘zador,
Koni xislat, xosiyatbaxshu mahi rahmatnisor,
Bir ulug‘ ne’matki, bizga tuhfai rahmonimiz.
Assalom, ey mohi oliy, xush kelibsan, marhabo,
Ey g‘ubori xoki poying diydalarga to‘tiyo,
Qilmadik shoyista amring, tutmadik sharting bajo,
Bo‘lg‘umiz afv etmasang, sharmandai yavmil-jazo,
Ul kuni so‘rganda bizdin adl ila sultonimiz.
Haq taolo bizga ko‘p lutfu inoyat ayladi,
Sen kabi bir mohi rahmatni karomat ayladi,
Xolisanlilloh agar kim senga xizmat ayladi,
Oni Tangrim loyiqi diydoru jannat ayladi,
Illati jurmu gunahlar dardiga darmonimiz.
Jumla oylardin fazilatli, muborak nomsan,
Benavolarga saxovatli ulug‘ ayyomsan,
Soim[ii] ahlini ziyofat qilg‘uchi har shom san,
Rahmatidin Jabraildek qosidi payg‘omsan,
Xayrxohu jurmpo‘shu[iii] pardai nuqsonimiz.
Mushkbo‘yi fayzi subhingdin muattardur dimog‘,
Ro‘shnoyi laylatil-qadringda yulduzlar chirog‘,
G‘aflat ahli uyquda bebahra, kunduz kun sinog‘,
Yaxshilar bedor o‘lib, tunlar farog‘atdin yirog‘,
Aylashib xatmu tilovat hofizi qur’onimiz.
Ey mahi ashraf[iv], fazilat senda behad bordur,
Ham savobing behisobu hikmating bisyordur,
Susti hozim[v], za’fi me’da birla kim bemordur,
Hikmating bu dardu illatga shifo izhordur,
Har marizu[vi] har tani bemora sen Luqmonimiz.
Bizni, yo Rab, yaxshilarning zumrasiga qil vusul,
Jurmimizni mag‘firat qil, ayla rahmatga duxul,
Aybu nuqson birla tutgan ro‘zamizni qil qabul,
Bu Suhayliy osiyning sendin mudom ummidi shul,
Vaqti rihlatda salomat aylagil iymonimiz.
[i] anjumafshon — yulduz sochuvchi, nur sochuvchi
[ii] soim – ro‘zador
[iii] jurmpo‘sh – ayblarni yopguvchi
[iv] ashraf – eng ulug‘
[v] susti hozim – hazm tizimining buzilishi
[vi] mariz – kasal
Dadaxon qori Suhayliy
Bu ummat boshidan oxirigacha bir aqida – ash’ariy-moturidiylik aqidasida edi. Mufassirlar, hadis shorihlari, fuqaholar, navh va lug‘at ulamolari, bularning deyarli barchasi e’tiqodda bir yo‘lni tutishgan edi. Bu gapni isbotlashga hojat yo‘q, bu haqiqat ekani kundek ravshan aksiomadir. Ulamolarning tarjimayi hollari haqida yozilgan kitoblar olimlarni bu mazhablarga madh va maqtov o‘laroq nisbat berganini ko‘rasiz. Buyuk ulamolar haqida ma’lumotlar keltirilganda Imom Falonchi, mazhabi shofe’iy, yo hanafiy, aqidada ash’ariy yo moturidiy, deyilgan. Ko‘pincha olimning tasavvufdagi tariqatiga ham to‘xtab o‘tiladi. Masalan, Imom Junayd tariqatida bo‘lsa, Junaydiy nisbati beriladi.
Bu odat yaqin-yaqingacha davom etib kelayotgan edi. Bunga birov e’tiroz ham bildirmagan, inkor ham qilmagan. Biron olim haqida gapirilar ekan, fiqhda to‘rt mazhabda qaysiga ergashishi, aqidada ash’ariymi moturidiymi qaysi manhajda ekani va tariqatdagi yo‘li bayon qilinmay qolmagan.
Bu dastur ummatni sharqiyu g‘arbini, shimoliyu janubini ming yildan beri yagona qalbga, yagona fikr atrofiga jamlab keladi. Biron odam og‘risa, butun tana o‘sha kasal a’zo uchun qayg‘urib, davolashga kirishardi.
Tariximizni ziynatlab turgan, bugungi sharmandaliklarni bir muncha to‘sib turgan tarixiy g‘alabalarimiz ham shu aqida, shu tafakkur vositasida qo‘lga kiritilgan.
Hittinda salibchilarni yer tishlatib, Quddusni qaytarib olgan Salohiddin Ayyubiy va uning qo‘shini ayni shu mazhab va tariqatlarda bo‘lishgan. Birontalari bugungi salafiylikni bilgan emas.
Muzaffar Qutz, Zohir Beybars va ular bilan yelkadosh bo‘lgan Izz ibn Abdussalom kabi ulamolar mazhabda bo‘lishgan. Ayni Jolutda mo‘g‘ullarni tor-mor keltirishda ham asosiy qurolimiz birlik edi. O‘sha paytda boshini baland kerib: “Bid’atchisizlar, shirk keltiryapsizlar, qabrlarni ziyorat qilish shirk”, deb qichqiradigan shallaqilar bo‘lmagandi.
Sulton Muhammadxon Fotih va uning qatoridagi olim va murshidlar dinda bir manhajni tutishgan edi. Kofirlar qo‘lida qolib ketgan shahar (Qustantiniya)ni fath qilib, mashhur hadisda kelgan bashoratga* noil bo‘lishdi. Ammo hadis musulmon ash’ariy-moturidiy qo‘mondon va uning qo‘shini haqida ekanidan qalblari yonib, hasad qilayotgan bugungi bemazhab toifalar hadisning tasdig‘ini buzib talqin qilishmoqda. (davomi bor)
Doktor Ahmad Muhammad Fozil,
Istanbuldagi Sulton Muhammad Fotih jome’asi,
islomiy ilmlar kulliyasi doktori
*Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Qustantiniya, albatta, fath qilinajak. Uning amiri naqadar yaxshi amir, qo‘shini naqadar yaxshi qo‘shin!”. (Imom Ahmad va Hokim rivoyati).
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi
Abdulbosit Abdulvohid o‘g‘li tarjimasi