Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446

Hukmiy oyatlar tafsiri bo‘yicha muhim manba

30.04.2017   10653   6 min.
Hukmiy oyatlar tafsiri bo‘yicha muhim manba

Muqaddas Islom dini shariatining asl mohiyatini kengroq tushuntirish hamda o‘tmishdagi mujtahid imomlar tomonidan amalga oshirilgan ulkan ishlardan kelajak avlodni boxabar qilishda bugungi kunga qadar ko‘plab ulamolarimiz beqiyos xizmatlarini taqdim qilganlar. Ana shunday xizmatlardan biri imom Ahmad ibn Abu Sa’id al-hanafiyning “Tafsirot Ahmadiyya” asaridir.

Ushbu asardagi “Ahmadiya” so‘zi  muallifning ismi Ahmad bo‘lgani bilan bog‘liq. asarlarni muallif ismi yoki nisbatiga qo‘shib nomlash holatlarini ko‘plab mu’tabar manbalarda ham uchratish mumkin. Buyuk vatandoshlarimizning “Sulosiyot al-Buxoriy”, “Ilal at-Termiziy”, “Maqomot az-Zamaxshariy” kabi asarlari ham shu tariqa nomlangan.

Tafsirot Ahmadiyya – muallifi Ahmad ibn Abu Sa’id ibn Abdulloh al-Hanafiy Shayx Jiyvan va Mullo Jiyvan[1] laqablari bilan tanilgan bo‘lib, hijriy 1047 yili Hindistonda tavallud topgan. ma’lumotlarga ko‘ra Mulla Jiyvan yoshligidan o‘zgacha iste’dod sohibi bo‘lgan. Ayniqsa, uning yodlab qolish qobiliyati bilan tengdoshlaridan ajralib turgan. Yetti yoshida Qur’oni karimni to‘liq yod olgan. Darslik kitoblarni mutolaa qilish jarayonida berilgan topshiriqlarga bir mata ohista nazar tashlash bilanoq to‘liq o‘zlashtirgan. Hajmi katta bo‘lgan qasidalarni ham bir marta eshitib, yoddan qayta aytib bera olgan. Fiqh, usul, hadis fanlari bo‘yicha yetuk ilmga erishgan. Hanafiy mazhabi fiqhi bo‘yicha fatvo berish darajasiga ega bo‘lgan. Zamonasidagi ko‘plab tolibi ilmlar uning ilmiy faoliyatidan manfaat olishgan.

Mulla Jiyvanning ilmiy faoliyati ham serqirra bo‘lgan. Ayniqsa, uning qalamiga mansub bo‘lgan “Nurul anvor fi sharh al-manor” asari Hanafiy mazhabidagi usulul-fiqh faniga oid mashhur asar bo‘lib, buyuk ajdodimiz Imom Abul Barakot Nasafiyning “Manorul anvor” nomli risolasiga sharh hisoblanadi.

Shuningdek, olim sheriyat maydonida ham samarali ijod qilgan. Uning besh ming baytdan iborat she’riy to‘plami – devoni hozirgacha saqlanib qolgan.

Umrini kitob ta’lif qilish va ko‘plab tolibi ilmlarga dars berishga bag‘ishlagan Mulla Jiyvan 1130 hijriy (melodiy 1718) yili Dehlida vafot etgan.

Uning “Tafsirot Ahmadiyya” asari asosan hukmiy oyatlar tafsiriga bag‘ishlangan. Muallif tafsirga kirishish asnosida muqaddima bilan so‘z boshlaydi. Hamdu sanodan so‘ng, diniy ilmlar orasida Qur’on ilmi asosiy negiz ekanini ta’kidlab o‘tadi. Ulamolarning Qur’oni karimni o‘rganishga qaratgan ulkan e’tiborlari natijasida qiroat, sarf (morfologiya), nahv (sintaksis), balog‘at, fasohat, kalom, fiqh va usulul fiqh kabi fanlar qatorida tafsir ilmi ham mukammal fan sifatida shakllanganligiga e’tibor qaratadi. Buni yorqin misoli sifatida Qur’oni karim qamragan ilmlardan iqtiboslar keltirib, tafsir ilmini ham insonlarga yetkazishda muhim o‘rin tutishiga ishora qiladi. Shudan kelib chiqqan holda tafsir ilmi qamragan yo‘nalishlar – qissalar tarixi, va’da va va’idlar mavzusi, mav’iza va ibratlarni sanab o‘tib, ular orasida, shar’iy hukmlarni istinbot qilish yo‘nalishi asosiy o‘rin tutishini qayd etadi.

Shu o‘rinda muallif o‘zining yoshligida “Imom G‘azzoliy Qur’oni karim oyatlari orasidan besh yuz oyatni hukmiy oyat deb alohida e’tibor qilgan”i haqidagi xabarni ustozlaridan eshitib, umri davomida anashu gap uning ongida qayta-qayta takror topganini eslaydi. Hukmiy oyatlarga bo‘lgan qiziqishi ularni jamlash, fiqhiy va usuliy qoidalar asosida mo‘jaz bir sharh bitishga  undaydi. Muallif “Tafsirot Ahmadiyya” kitbi yozilish tarixini shu tariqa o‘z hayotiga bog‘laydi.

Muqaddimada tilga olgan ma’lumotlaridan yana biri o‘z zamonasining adolatparvar va insoflik podshohi Muhammad Avrangzeb Olamgirga maqtovlardir. Muallifning fikricha  o‘sha davrda Hindiston bo‘ylab islom dinining ravnaq topishi, xususan, Hanafiylik mazhabining gullab-yashnashi aynan Avrangzeb Olamgir nomi bilan bog‘liqdir. Podshohiga cheksiz maqtovlarni yozib bo‘lgach, muallif “bu maqtov gaplar podshohdan pul yoki dunyo tamasida emas, balki Alloh uchun, hamda (u sabab)  dinning rivojini qattiq xohlaganimdandir, zero men undaylardan emasman” deb, o‘zini lagambardorlik va maddohlik illatidan yiroqligini yozadi.

Muallif Tafsirot Ahmadiyya kitobida Hanafiyya mazhabi usul qoidalariga asoslangan holada oyati karimalardan fiqhiy hukmlar va aqidaviy masalalarni jamlashga harakt qilgan. Masalalar tartibi Qur’oni karimdagi oyatlar tartibi bo‘yicha joylashtirilgan.

Avval fiqhiy hukm mazmunini ifodalagan oyat to‘lig‘icha berilgan, so‘ngra oyatning nozil bo‘lish sabablari ko‘rsatilgach, mashhur mufassirlardan iqtiboslar keltirilgan holda o‘ziga xos uslubda izohlangan, tafsir qilingan. So‘ngara oyati karimaga mujtahid ulamolar nigohi bilan qaralib, undan olinadigan fiqhiy hukmlarga e’tibor berilgan, ayrim o‘rinlarda bir masalaga bir necha mazhab mujtahidlarining ilmiy xulosalari qiyosiy tahlil uchun keltirilgan. Asosiy e’tiborni Hanafiy mazhabining mujtahidlari olgan hukm va xulosalariga qaratilgan. Mazhab ulamolaridan naql qilingan hukmni hadislar, sahoba va tobeinlarning so‘zlari ila asoslash bilan bir oyat tafsiriga umumiy yakun yasalgan.

Kitobda yoritilgan har bir bahsga sinchkovlik nuqtayi nazar bilan yondashilgan. Keltirilayotgan ma’lumotlar qaysi manbadan olinganligi qisqa tarzda ko‘rsatib o‘tilgan. Foydalanilgan adabiyotlar asosan Hanafiy mazhabining mashhur manbalari bo‘lib, ular qatorida buyuk vatandoshlarimiz Jorulloh Mahmud az-Zamaxshariyning “al-Kashshof”, Abul Barakot an-Nasafiyning “Madorikut tanzil”, Mavlono Husayn Voiz Koshifiyning “Tafsir Husayniy”, Faxrul Islom Pazdaviyning “Usul” kitobi, Sa’duddin Taftazoniyning “Sharh aqoid an-Nasafiy”, Burhoniddin Marg‘inoniyning “al-Hidoya” va uning ko‘plab sharhlaridan keng miqyosda foydalanilgan.

Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, bugungi kunda muqaddas dinimizga mutlaqo zid bo‘lgan g‘oyaviy va mafkuraviy tahdidlar avj olgan bir paytda, o‘zining noto‘g‘ri tushunchasi bilan g‘arazli maqsadlari ilinjida hech narsadan tap tortmaydigan turli xil ruhdagi oqimlarga qarshi kurashish, ularning puch qarashlariga ilmiy asosda raddiyalar berishda mo‘tabar manbalarimizning o‘rni beqiyos. Ayniqsa, dinimiz ta’limotlarini ananaviy Hanafiylik mazhabi asosida o‘rganish va kelajak avlodga yetkazish yurtimiz diniy soha xodimlarining asosiy vazifalaridan hisoblanadi.

 

“Hidoya” o‘rta maxsus islom

bilim yurti o‘qituvchisi

Abdulboqiy Tursunov

 

[1] “Jiyvan” hind tiliga mansub so‘z bo‘lib, hayot mazmunini ifodalaydi.

Qur'oni karim
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Istig‘forning 72 ta xislati

02.06.2025   6386   4 min.
Istig‘forning 72 ta xislati

ISTIG‘FOR ning 72 ta XISLATI

                                       ni

    ULUG‘  USTOZ  ULAMOLARIMIZ  bayon  qilib  berganlar:

 

 

Kalomulloh – Qur’oni karimning

muborak oyati karimalaridan

va

Janobi Payg‘ambarimiz

Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning

muborak hadisi shariflaridan

       ISTIG‘FOR ning 72 ta XISLATI:

 

 

  1. Alloh taologa itoatgo‘y banda istig‘for aytadi.
  2. Istig‘for aytgan banda payg‘ambarlar, solihlar yo‘lidan yuradi.
  3. Istig‘for aytuvchi odam imon halovatiga erishadi.
  4. Istig‘for bandani gunohlardan poklaydi.
  5. Istig‘for aytuvchining gunohlari savobli ishlarga almashtiriladi.
  6. Istig‘for aytuvchiga ne’matlar ko‘paytirib beriladi.
  7. Istig‘for bandaning ikki dunyoda ham martabasini ko‘taradi.
  8. Istig‘for baxt-saodat olib keladi.
  9. Istig‘for tufayli istig‘for aytuvchi ham, atrofdagi odamlar ham buzuqliklardan poklanadi.
  10. Istig‘for yomg‘ir yog‘ishiga sabab bo‘ladi.
  11. Istig‘for mol-dunyoga baraka kiritadi.
  12. Istig‘for aytuvchi inson farzand ne’mati bilan siylanadi.
  13. Dehqonchilik, chorvachilikdagi unumdorlik ham istig‘for aytish bilan uzviy bog‘liq.
  14. Istig‘for aytuvchi jahannamdan najot topadi.
  15. Istig‘for bandaning jannatga kirishiga sabab bo‘ladi.
  16. Istig‘for Alloh taoloning rahmati tushishiga sabab bo‘ladi.
  17. Istig‘for tanani baquvvat qiladi.
  18. Istig‘for aytuvchi odamning hayoti farovon bo‘ladi.
  19. Istig‘for aytuvchiga yaxshiliklar ko‘paytirilib beriladi.
  20. Istig‘for inson ko‘nglini xotirjam qiladi.
  21. Istig‘for boshga tushgan balolarni daf etadi.
  22. Istig‘for bandani Alloh taologa yaqinlashtiradi.
  23. Istig‘for aytuvchi odam Alloh taoloning rahmat-marhamatiga sazovor bo‘ladi.
  24. Istig‘for banda holatini ijobiy tomonga o‘zgarishiga sabab bo‘ladi.
  25. Istig‘for g‘iybatga kafforat bo‘ladi.
  26. Istig‘for shayton vasvasasini qaytaradi.
  27. Alloh taolo istig‘for aytgan bandani yaxshi ko‘radi.
  28. Istig‘for aytish Alloh taoloni xursand qiladi.
  29. Istig‘for g‘am-tashvishlarni ketkazadi.
  30. Istig‘for aytuvchi muammolaridan qutuladi.
  31. Istig‘for aytuvchi odam gunohlardan forig‘ bo‘ladi.
  32. Istig‘for aytuvchi muvaffaqiyat qozonadi.
  33. Istig‘for tashvishlarni aritadi.
  34. Ko‘p istig‘for aytuvchi odam kasallikdan to‘liq tuzalib ketadi.
  35. Istig‘for aytuvchi odam qiyinchilikdan farovonlikka chiqadi.
  36. Alloh taolo istig‘for aytuvchining mushkullarini oson qiladi.
  37. Yetib bo‘lmas marralarni istig‘for ila zabt etadi.
  38. Istig‘for ila dildagi vasvasalar yo‘qoladi.
  39. Istig‘for bilan qo‘rquvlar ariydi.
  40. Istig‘for bilan dilga quvonch kiradi.
  41. Istig‘for qalbga taskin beradi.
  42. Istig‘for ko‘ngilni xotirjam qiladi.
  43. Istig‘for tinchlik-xotirjamlik olib keladi.
  44. Istig‘for insonni sog‘lom qiladi.
  45. Istig‘for kasalliklarni aritadi.
  46. Istig‘for aytuvchi odam yorug‘ kunlarga erishadi.
  47. Istig‘for bilan inson orzusiga yetadi.
  48. Istig‘for aytuvchining dili yayraydi, ko‘ngli yoziladi.
  49. Istig‘for xursandchilik olib keladi.
  50. Istig‘for qalbni charog‘on, ruhni tetik qiladi.
  51. Istig‘for aytuvchining xotirasi kuchayadi.
  52. Istig‘for yuzni nurli qiladi.
  53. Istig‘for rizq kelishini osonlashtiradi.
  54. Istig‘for aytuvchining duosi qabul bo‘ladi.
  55. Alloh taolo istig‘for aytuvchining og‘irini yengil qiladi.
  56. Ko‘p istig‘for aytgan odam Qiyomat kuni nomai a’molini ko‘rib xursand bo‘ladi.
  57. Olamdan o‘tib ketgan ota-onalar farzandlari aytgan istig‘forlari tufayli jannatda eng yuqori martabalarga ko‘tarilishadi.
  58. Istig‘for odamni tushkunlikdan xalos etadi.
  59. Istig‘for hasrat-nadomatni, pushaymonni ketkazadi.
  60. Istig‘for qalbni tiniqlashtiradi.
  61. Istig‘for aytib yuruvchi odamga Alloh taolo har qanday qiyin vaziyatdan chiqish yo‘lini ko‘rsatadi.
  62. Istig‘for aytib yuruvchi odamning Alloh taolo musibatlarini ko‘taradi.
  63. Istig‘for aytib yurgan bandaning Alloh taolo har qanday qiyinchiliklarini yengillashtiradi.
  64. Istig‘for aytib yuruvchi inson qashshoqlikka yo‘liqmaydi.
  65. Istig‘for aytuvchining ishlari yurishadi.
  66. Istig‘for er-xotin o‘rtasidagi kelishmovchilikni daf etadi.
  67. Istig‘for farzandlarni itoatli qiladi.
  68. Alloh taolo istig‘for aytib yurgan odamga kutmagan tarafidan ne’mat, rizq jo‘natadi.
  69. Istig‘for aytuvchi odamning rizqi ulug‘ bo‘ladi.
  70. Istig‘for aytuvchi odamning kasb-koriga Alloh taolo xayr-baraka beradi.
  71. Kim mo‘minlar haqqiga istig‘for aytsa, Alloh unga har bir mo‘min muqobilida bittadan hasanot yozib qo‘yadi.
  72. Istig‘for aytilgan xonadonga ilohiy fayzu xayr-baraka kiradi.

 

Mehribon Parvardigorimiz

o‘zlarimizni ham,

farzand-zurriyotlarimizni ham

O‘zi buyurgan,

Janobi Payg‘ambarimiz alayhissalom tavsiya etgan,

o‘tmishda o‘tganlarimizning ruhlari shod bo‘ladigan,

xalqimiz xursand bo‘ladigan,

ota-onalarimiz rozi bo‘ladigan yo‘llardan yurishimizni nasib etsin!

Ibrohim domla Inomov

Ibratli hikoyalar