Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Iyul, 2025   |   29 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:34
Quyosh
05:11
Peshin
12:35
Asr
17:37
Shom
19:52
Xufton
21:21
Bismillah
24 Iyul, 2025, 29 Muharram, 1447

Niyat - amallar poydevoridir

17.04.2017   11041   8 min.
Niyat - amallar poydevoridir

“Niyat” arabcha so‘z. O‘zbekchada “maqsad”, “o‘y”, “mo‘ljal”, “o‘ylab qo‘yilgan ish”  ma’nolarini anglatadi. Istilohda esa niyatga Muhammad Amin ibn Obidin rahmatullohi alayh “Raddul Muxtor” kitobida quyidagicha ta’rif bergan: “Niyat biror amalni bajarishda Alloh taologa yaqinlikni hosil qilish va toatni qasd qilishdir”.

 Ulamoning aksari niyatning o‘rni qalb ekaniga ittifoq qilgan. Lekin o‘sha niyatni til bilan izhor qilib qo‘yishni ma’qul sanaganlar. 

Ular amallarga kirishishdan oldin niyat qilishning bir necha hikmatlarini quyidagicha bayon qiladilar: “Niyatning hikmati shuki, u bilan ibodatlarni odatda qilinadigan amallardan ajratish, ibodatlarning ba’zilarini boshqalaridan farqlash, Alloh uchun bo‘ladigan amallarni boshqalar uchun bo‘ladiganlaridan ajratishdir”. Masalan, ovqat yemaslik parhez uchun bo‘lishi ham mumkin yoki ro‘za uchun bo‘lishi ham mumkin. Ana shu ikki amalning orasini niyat ajratib beradi.

Niyat qalbning ishi bo‘lib, uni Alloh taolodan o‘zga hech kim bilmaydi. Niyatning yaxshi-yomonligiga qarab, mukofot yoki jazo beriladi. Chunki amallar niyatga bog‘liq bo‘ladi.

عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: إِنَّمَا الْأَعْمَالُ  بِالنِّيَّاتِ 

Umar ibn Xattob roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan eshitdim: “Amallar niyatga qarab baholanadi”, dedilar”.

Har qanday amalning zohiri va botini mavjud. Amalning zohiri Alloh va Rasulining shari’atiga muvofiq bo‘lsa, o‘sha amal to‘g‘ri bo‘ladi. Agar amalning zohiri shari’atga xilof bo‘lsa, bu amal bekor bo‘ladi. Amalning botini esa, qasd va niyat hisoblanadi. Alloh taolo beradigan mukofotlar ham aynan o‘sha botinga asoslangan bo‘ladi.

عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ  ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " أَلا إِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلُحَتْ صَلُحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلَّهُ أَلا وَهِيَ الْقَلْبُ...

 No‘mon ibn Bashir roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “...Ogoh bo‘ling! Tananing ichida bir parcha go‘sht bor. Agar u sog‘lom bo‘lsa butun tana sog‘lom bo‘ladi. Agar u yaroqsiz bo‘lsa, tananing hammasi yaroqsiz bo‘ladi. Bilingki, u – qalbdir...”, deb har narsaning avvalida qalb va undagi niyat turishiga urg‘u berganlar (Buxoriy rivoyati).

Shuning uchun ham niyat amalning ruhi hisoblanadi. Musulmonlarning bir-biriga niyatingni to‘g‘rila, niyatni xolis Alloh uchun qil, deb eslatishlari ham bejiz emas. Chunki botin to‘g‘ri bo‘lsa, zohir ham to‘g‘ri bo‘ladi. Botini ham, zohiri ham to‘g‘ri bo‘lgan amal esa, Allohning roziligiga sabab bo‘ladi. Allohning roziligi sababli ikki dunyo saodatiga erishiladi.

Odamlarning niyati har xil bo‘ladi. Ba’zilar Allohning azobidan qo‘rqqanidan ibodat qiladi. Yana bir toifa Allohning rahmatidan umid qilib amal qiladi. Bu ikkalasidan ham yuqori turuvchi toifa esa Allohning toatga, ibodatga loyiq, ulug‘ Zot ekani uchun ibodat qiladi. Bu niyatlarning eng ulug‘i va kuchlisidir. Dunyoga rag‘bat qo‘ygan kishilarning bunday niyat qilishi u yoqda tursin, uni tushunish ham oson emas. Bu maqomga erishgan inson Allohga bo‘lgan muhabbati sababli Rabbisini zikr qilishdan va Uning ulug‘ligi to‘g‘risida tafakkur qilishdan ortmaydi. Niyatsiz bo‘lgan amal go‘yo qilinmagani kabi  e’tiborsizdir. Ixlossiz niyat esa, riyoning alomatidir. Allohga ibodat qilishni xohlagan har bir banda, eng avvalo, niyat nima ekanini bilib olishi kerak. So‘ngra niyati bilan ixlos va amalni birlashtirib, najot tomon intilishi zarur. Shundagina uning amallari oxiratda foyda beradi.

Inson uchun berilgan ne’matlar bisyor. Shulardan biri aziz umrimizdir. Ammo bir marta beriladigan bu omonat umrni qanday sarflayotganimiz bilan bir-birimizdan farqlanamiz va Yaratgan huzurida daraja topamiz. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ummatimni o‘rtacha yoshi 60 bilan 70 orasidadir...”-deganlar (Termiziy rivoyati). Ha, juda qisqa bir fursat!

Tadqiqotchi olimlar fikricha, agar inson  70 yil umr ko‘rsa, o‘rtacha kuyidagi jadvalda keltirilgan amallarni bajarishga vaqti sarflanar ekan. 

Amallar

Bir kunda sarflaydigan

vaqt

70 yilda sarflaydigan

vaqt

Uyqu

6 soat

17.5 yil

Taom

1 soat

3 yil

Hojat va hammom

30 daqiqa

1.5 yil

Ish

8 soat

23 yil

Jami

15.5 soat

45.5 yil


Ammo yaratgan Allohning fazli ila shu qisqa umrni niyat va ixlosli amallarimiz ila ziyoda qilish imkoni bor. Bu esa nomai a’molimizga “ibodat” deya yozilishi uchun ulkan imkonyatdir.

Abu Kabsha al-Anmoriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “...Albatta, dunyo to‘rt kishinikidir:

1) Alloh taolo bir bandasiga mol-dunyo hamda ilm bergan bo‘lsa, u kishi Rabbisiga taqvo qilib, qarindoshlari bilan aloqalarini bog‘lasa va bu topgan mol-dunyosida Allohning haqqi borligini bilsa, shu kishi eng afzal maqomdadir.

2) Alloh taolo bir bandasiga ilm bergan bo‘lsa-yu, mol-dunyo bermagan bo‘lsa, ammo bu kishining niyati xolis bo‘lib, agar menda ham mol-dunyo bo‘lganida edi, falonchi kishi kabi yaxshiliklar qilar edim deb aytsa, bu qilgan niyati ila yuqoridagi birinchi kishi bilan savobi tengdir.

3) Alloh bir bandasiga mol-dunyo bergan bo‘lsa-yu, ammo ilm bermagan bo‘lsa, u kishi molni andishasiz, pala-partish ishlatib, Rabbisiga taqvo qilmasdan, qarindoshchilik aloqalarini uzib va bu topgan molida Allohning haqqi borligini bilmasa, shu kishi eng yomon maqomdadir.

4) Alloh taolo bir bandasiga mol-dunyo ham, ilm ham bermagan bo‘lsa, bu kishi: “Agar mening mol-dunyoyim bo‘lganida, falon kishi kabi (ya’ni uchinchi kishidek) ishlatar edim”, deb aytsa, bu kishi mana shu niyati bilan uchinchi shaxs kabi gunohi tengdir”, dedilar” (Imom Termiziy rivoyati).

Xulosa o‘rnida shuni aytishimiz mumkinki, amallarning qabul bo‘lishi, albatta, niyatga bog‘liqdir. Har ishimizda va har onda yaxshi niyatlar qilib, shular asosida hayot kechirish barchamizga nasib etsin.

Jaloliddin HAMROQULOV,

Toshkent islom institutining “Tahfizul-Qur’on” kafedrasi mudiri

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Tunda tosh ostidagi chumolini ko‘rgan Zot sizni ham ko‘rib turibdi

23.07.2025   2538   3 min.
Tunda tosh ostidagi chumolini ko‘rgan Zot sizni ham ko‘rib turibdi

Hasan Basriy rahimahulloh Robbiga osiylik qilayotgan bir jamoani ko‘rdilar va ularga qarata bunday dedilar: “Alloh taoloning nazdida xor bo‘lishdi va U Zotga osiy bo‘lishdi. Bordi-yu, ular Alloh uchun qadrli bo‘lganlarida, Alloh ularni gunohdan saqlagan bo‘lur edi”.

Demak, Alloh taolo qaysi bandasini yaxshi ko‘rsa, uni gunohlardan saqlab qo‘yar ekan. Birortamiz gunoh qilib, Allohni unutib, Robbining nazdida haqir banda bo‘lishni istaymizmi?! Albatta, yo‘q! 

Nafsingiz sizni gunohga chorlagan paytda qilayotgan ishingizning oqibati haqida o‘ylang hamda Alloh taolo sizni ko‘rib turganini his eting. O‘zingizga o‘zingiz shu savolni bering: “Seni hurmatlab e’zozlovchi biror kim shu holingda ko‘rib qolsa, undan uyalgan bo‘larmiding?! Qanday qilib Robbing bo‘lmish Alloh taolodan uyalmaysan?!”.

Nafsingizga: “Sen ertaga boshingga bu gunohlarning balosi urishi va sharmanda bo‘lishdan omondamisan?” deng. Bir narsani yodingizdan chiqarmangki, siz qanday gunoh qilishingizdan qat’i nazar, Allohning ato etgan ne’matlaridan foydalangan holingizda gunohga qo‘l urgan bo‘lasiz. Alloh taolo sizga bergan, siz u bilan haromga nazar tashlayotgan ko‘zingizning o‘zi qancha ne’mat?! Haromga cho‘zayotgan qo‘lingizning o‘zi aslida qancha ne’mat?! Qanchadan-qancha talaffuzi halol bo‘lmagan narsalarni tilingizda aylantirasiz. Ato etilgan ne’matlar ila gunoh qilishingiz ne’mat ato etguvchi Zotga nisbatan minnatdorchilikmi, shukrmi?!

Zimiston tunda tosh ostidagi chumolini ko‘ra olgan Zot sizni ham ko‘rib turibdi, buni yodingizdan chiqarmang!

Hikoyat. Bir kuni bir erkakka begona ayol bilan birga xilvatda qolishni shayton ziynatli qilib ko‘rsatibdi. Ayolning yoniga kirganida ko‘zlari olayganicha unga qarab: “Bizni hech kim ko‘rmayaptimi?” – debdi. Ayol: “Yo‘q, Allohdan boshqasi ko‘rmayapti”, debdi. Shu payt erkakning ko‘zlari yoshlanib: “Xudo haqqi, ko‘rayotganlar ichida Robbim buyukdir! Mabodo meni biror kichikroq bola ko‘rib turgan bo‘lsa-da, uning oldida bunaqangi ish qilishga jur’atim yetmaydi-yu, qanday qilib olamlar Rabbi bo‘lgan Zot ko‘rib turgan bo‘lsa, men bu kabi gunoh ishni qila olaman?!” – debdi va ayolning uyidan chiqgani holda Alloh taoloning: «(Alloh) ko‘zlarning xiyonatini (ya’ni, qarash man etilgan narsaga o‘g‘rincha ko‘z tashlashni) ham, dillar yashiradigan narsalarni (yomon niyatlarni) ham bilur»[1], degan kalomini eslabdi.

Shoir aytadi:

Xilvat bir go‘shada qolsang-da yuz yil,
Holing ko‘rib turgan Xudo bor, bilgil. 

Oshkoru yashirin – baridan voqif,
Alloh hech ishingdan emasdir g‘ofil.

Gunohkorga qilayotgan ishi qanchalik kichik, arzimasdek ko‘rinsa-da, Allohning nazdida qilgan gunohi kattalashib boraveradi.

Muhammad ibn Abu Bakr rahimahulloh aytadilar: “Bandaning gunohni kichik deb hisoblashi – bu uning Allohga bo‘lgan jur’atidan. Boisi, banda ma’siyatni kichik deb hisoblasa, gunohga bepisand qaraydi, qalbida uni yengil qabul qiladi va gunohlarining ko‘payishidan parvosi falak ham bo‘lmaydi”.

Ibn Mas’ud roziyallohu anhu ham bu borada shunday dey­dilar: “Musulmon odam bir tog‘ning ostida turibman-u, mana shu tog‘ boshimga qulab ketay deyapti, deya gunohlarini tasavvur qilgan odamdir. Fojir esa gunohlarni burniga qo‘nib, keyin tezda uchib ketgan pashsha deya hisoblaydi”. 


Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.


[1]  G‘ofir surasi, 19-oyat.