Hafsa binti Umar
Hafsa binti Umar ibn Xattob ibn Nufayl ibn Abdul U’zzo al-A’daviy al-Qurashiy
Hijratdan o‘n sakkiz yil oldin (melodiy olti yuz beshinchi) yili Makkai mukarramada tug‘ilganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bilan Hafsa binti Umar roziyallohu anhoning shajaraci Ka’b ibn Luayda tutashadi.
Makkai mukarramada islomni qabul qilganlar. Madinai munavvaraga birinchi erlari Xunays ibn Huzofa as-Sahmiy bilan hijrat qilganlar.
Hafsa binti Umar roziyallohu anho qanday xonadondan ekanliklarini ta’riflab o‘tirishga hojat bo‘lmasa kerak. U kishining otalari ikkinchi xalifa Umar ibn Xattob roziyallohu anhudir. Onalari esa Zaynab binti Maz’un ham mashhur xonadondan bo‘lib, sahobiy Usmon ibn Maz’un roziyallohu anhuning singlisidir.
Ibn Sa’d rahmatullohi alayhi qilgan rivoyatda hazrati Umar roziyallohu anhu: “Hafsa Nabiy sollallohu alayhi vasallamning payg‘ambar etib yuborilishlaridan besh yil oldin, Quraysh Baytni qurayotgan paytda tug‘ilgan”, degan.
Bundan Muhammad sollallohu alayhi vasallamga vahiy kela boshlaganda Hafsa binti Umar roziyallohu anho besh yoshli qizcha ekani ma’lum bo‘ladi.
Hafsa esxushini taniganidan boshlab, islomiy muhitda o‘sdi. Umar roziyallohu anhu Islomga kelganlaridan keyin u kishining uylari Makkadagi din tayanchlaridan biriga aylangan edi.
Hafsa roziyallohu anhoning eri Uhud g‘azotida yarador bo‘ladi. Ana shu jarohat sababli vafot etadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Hafsa roziyallohu anhoga hijratning uchinchi yili ellik olti yoshlarida eri vafotidan so‘ng uylandilar.
Hafsa roziyallohu anho hadislarni rivoyat qilishda Oisha, Ummu Salama va Maymuna roziyallohu anhumlardan keyingi to‘rtinchi o‘rinda turadilar. U kishi oltmishta hadis rivoyat qilganlar.
Hafsa roziyallohu anhoning Islom olamida tutgan o‘rinlari u kishining otalari Umar roziyallohu anhuning xalifalik vaqtlarida katta ahamiyat kasb etdi. Umar roziyallohu anhu Hafsa onamizga maslahat solar va u kishining aytgan gaplarini qaytarmas edilar.
Hafsa roziyallohu anho tufayli Alloh taolo bir necha oyatlar nozil qilgan. Buning sababi quydagicha bo‘lgan edi.
Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam bir kuni Zaynab bint Jahsh roziyallohu anho ismli xotinlari huzurida asal iste’mol qilib, biroz qolib ketadilar. Buni payqagan boshqa xotinlari – Oysha roziyallohu anho bilan Hafsa roziyallohu anho onalarimizning rashklari kelib, ul zotni “jazolab qo‘yishga” o‘zaro kelishib oladilar va On hazrat chiqishlari bilan: "Og‘zingizdan badbo‘y hid kelmoqda, nima yedingiz?" – deydilar. Badbo‘y hidni yoqtirmaydigan Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam biroz qizishib: "Asal yegandim", – deydilar va bundan keyin asal yemaslikka qasamyod qiladilar. Shunda Alloh taolo quydagi oyatlarni nozil qilgan:
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاةَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ
قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ مَوْلَاكُمْ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ
وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِيَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ
إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ
Ey, Payg‘ambar! Nega xotinlaringizning roziligini istab, Alloh Siz uchun halol qilgan narsani (asalni) harom qilib olursiz! Alloh mag‘firatli va rahmlidir. Darvoqe, Alloh sizlar uchun (ma’lum miqdorda kafforat – jarima to‘lab) qasamlaringizni halollab olishni farz qilgan. Alloh xojalaringizdir. U (barcha narsani) Biluvchi va (yetuk) Hikmatli (zot)dir. Payg‘ambar xotinlaridan biriga (Hafsaga) bir gapni (cho‘risi Moriya talog‘i va xalifalikni) xufyona aytganini eslang! Bas, qachonki, (Hafsa roziyallohu anho) u (sir) haqida (Oyshaga) xabar bergach, Alloh uni bundan voqif qildi va u (Hafsaga o‘zi bilgan narsaning) ba’zisini bildirdi va ba’zisidan yuz o‘girdi (bildirmadi). Bas, qachonki, (Payg‘ambar Hafsaga) xabarni aytgach, u: «Kim Sizga bu xabarni berdi?», – dedi, (Payg‘ambar): «Menga Biluvchi va Xabardor (Alloh) xabar berdi», – dedi. (Ey, Hafsa va Oysha!) Agar sizlar Allohga tavba qilsangiz (o‘zlaringizga yaxshi). Chunki dillaringiz (haq yo‘ldan) toyib ketdi! (Ammo) agar sizlar uning (Payg‘ambar) zarariga hamkorlik qilsangiz, u holda, shubhasiz, Allohning o‘zi ham, Jabroil ham, ahli solih mo‘minlar ham uning himoyachisidirlar. Yana, bulardan keyin farishtalar ham (Payg‘ambarga hamma ishlarida) yordamchidir.
Hafsa roziyallohu anho hijriy qirq berinchi sananing sha’bon oyida Madinai munavvarada vafot etadilar. Janozalarini Marvon ibn Hakam roziyallohu anhu o‘qigan. Baqi’ qabiristoniga dafn etilganlar.
Manbalar asosida
Tojiddinov Abdussomad
Abdulbosit o‘g‘li tayyorladi
Feyk xabar tarqatish yolg‘onga sheriklikdir
Bugungi kunda axborot tarqatish imkoniyati har bir insonda mavjud. Birgina so‘z, aloqa qurilmalaridagi birgina harakat butun jamiyatda shov-shuv, vahima keltirib chiqarishi mumkin. Anglamay yoki o‘yinqaroqlik bilan yoki maqsadli yolg‘on axborot tarqatish hollari ko‘p kuzatilmoqda. Xususan, din va e’tiqod kabi nozik masalalarda tarqatilayotgan feyk xabarlar nafaqat shaxsiy xatolik, balki jamiyatga salbiy ta’sir o‘tkazuvchi umumiy mas’uliyat hamdir.
Yolg‘on gapirish og‘ir gunohlardan sanaladi. Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Rostgo‘ylikni mahkam tutinglar. Zero, rostgo‘ylik ezgulikka yo‘llaydi, ezgulik esa jannatga boshlaydi. Kishi rost gapirish va rostgo‘ylikka intilishda davom etaveradi, natijada Alloh huzurida rostgo‘y deb yoziladi. Yolg‘onchilikdan saqlaninglar. Zero, yolg‘onchilik gunohkorlikka, fojirlik esa do‘zaxga boshlaydi. Banda yolg‘on gapirish va yolg‘onchilikka intilishda davom etaveradi, nihoyat Alloh huzurida yolg‘onchi deb yozilad”, dedilar. (Imom Buxoriy, Muslim, Termiziy rivoyati).
Shunday ekan, haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan axborotni tarqatish qat’iy man qilingan.
Feyk xabar tarqatishning ko‘plab salbiy oqibatlari bor:
- Jamiyatda fitna keltirib chiqaradi – noto‘g‘ri ma’lumot odamlar o‘rtasida ishonchsizlik, gumon va bo‘linishlarga sabab bo‘ladi;
- Dinning mavqeyini tushiradi – to‘g‘ri tushunchalarni buzib ko‘rsatadi, e’tiqod qiluvchilarni adashtiradi;
- Rasmiy diniy muassasalarga nisbatan ig‘vo va ishonchsizlikni keltirib chiqaradi – feyk xabarlar ba’zan taniqli rasmiy diniy mas’ullar nomidan soxta fatvo va bayonotlar sifatida tarqatiladi;
- Jinoyatga olib boradi – ba’zi hollarda feyk xabarlar odamlarni tajovuzkor harakatlarga undaydi.
Qur’oni karimning Hujurot surasi 6-oyatda shunday marhamat qilinadi:
“Ey iymon keltirganlar! Agar fosiq xabar keltirsa, aniqlab ko‘ringlar, bilmay bir qavmga musibat yetkazib qo‘yib, qilganingizga nadomat chekuvchi bo‘lmanglar”.
Feyk, yolg‘on xabarlardan ehtiyot bo‘lish kerakligini Qur’oni karim ta’kidlamoqda. Demak, har qanday xabarni tekshirish va ehtiyot bilan yondoshish kerak.
Rost xabarni qanday ajratish mumkin:
- Rasmiy axborot manbalariga tayanish;
- Sarlavhasi emas, mazmuniga e’tibor berish;
- Tarqatayotgan shaxs yoki sahtfalarni tekshirib ko‘rish;
- Mutaxassislarga murojaat qilish.
Har bir xabar – tarqatuvchi uchun ham, undan foydalanuvchi uchun ham mas’uliyat. Aloqa vositalari va ijtimoy tarmoqlarga joylayotgan post bilan yo to‘g‘rilikni targ‘ib qilish, yoki odamlarni chalg‘itish mumkin.
Shunday ekan, feyk axborot tarqatish og‘ir ma’naviy jinoyatdir. Har bir musulmon bunday xatarli holatdan o‘zini va boshqalarni saqlashi lozim.
Xorazm viloyati Shayx Qosim bobo
jome masjidi imom-xatibi Shermuhammad Boltayev
