Sayt test holatida ishlamoqda!
11 Iyun, 2025   |   15 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
19:59
Xufton
21:37
Bismillah
11 Iyun, 2025, 15 Zulhijja, 1446

Haj – ulug‘ ibodat

04.08.2016   13641   5 min.
Haj – ulug‘ ibodat

Haj Islom arkonlaridan biridir. Qodir bo‘lgan kishilarga bu ibodatni umri davomida bir marta ado etish farzdir. Uning farzligiga dalil bu oyati karimadir:

وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا

“Yo‘lga qodir bo‘lgan odamlar zimmasida Alloh uchun Baytni haj qilish (farzi) bordir” (Oli Imron surasi 97-oyat).

“Haj” so‘zi, lug‘atda qasd qilish ma’nosini anglatadi. Ulamolar ta’rifida esa, maxsus vaqtda, maxsus makonda, niyat bilan maxsus ibodatlarni ado etishga “haj” deyiladi.

Maxsus vaqt deyilganida, zulhijja oyining to‘qqizinchi kuni Arafotda turish, Nahr (qurbonlik qilinadigan kun)ning tongidan boshlab Baytullohni tavof qilish tushuniladi. Maxsus makon deyilganida, Ka’ba va Arafot anglanadi. Maxsus ibodatlar deyilganida esa, haj va uning arkonlarini bajarish niyatida ehromga kirish anglanadi.

Bu ibodat, ko‘pchilik ulamolar fikricha, hijriy to‘qqizinchi yilning oxirida farz qilingan. Har yili zulhijja oyida butun yer yuzidagi qodir bo‘lgan musulmonlar bu joyga ham moliyaviy, ham jismoniy, ruhoniy amal hisoblanuvchi shu ibodatni ado etish uchun to‘planadilar.

Namoz, ro‘za va zakotning farzligini inkor qilgan kishi dindan chiqqanidek, bu hajning farzligini inkor qilish ham dindan chiqishga olib keladi.

Haj amali o‘zining ehtiyoji va qaramog‘idagilarning nafaqasidan tashqari oshiqcha – Baytullohga borib kelishga yetarli mablag‘i bor har bir aqli raso, bolig‘ (balog‘atga yetgan), ozod, sog‘lom musulmonga (ayollar iddada bo‘lmasligi va ularga mahram-yo‘ldosh ham bo‘lishi lozim) yo‘llar xatarsiz bo‘lsa, haj ibodatini keyingi yilga qoldirmay, ado etish farzdir. Bunday sharoitlarda kechiktirsa, gunohkor bo‘ladi. Haj ibodati umrda bir marta ado etiladigan farz amaldir. Undan ortig‘i nafl hisoblanadi.

Haj ibodati davomida gunoh qilmagan, fahsh so‘zlar aytmagan hoji, onadan yangi tug‘ilgandek gunohlaridan pok bo‘ladi. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday deganlar:

من حج البيت ولم يرفث ولم يفسق خرج من ذنوبه كيوم ولدته أمه

«Kim Baytullohni haj qilsa, (unda) axloqsiz so‘zlarni gapirmasa va fisq-fujur ishlarni qilmasa, xuddi onasi uni tuqqan kundagi kabi (barcha) gunohlardan poklanib qaytadi» (Imom Buxoriy va Muslim rivoyati).

 

Buning uchun hoji quyidagilarga amal qilishi zarur:

– eng avvalo, xolis niyat qilishi. Zero, hadisi sharifda aytilganidek, amallar natijasi niyatga bog‘liqdir. Har bir kishi niyatiga yarasha savob oladi.

– hajning arkon va amallarini to‘la-to‘kis bajarishi;

– musulmon uchun eng muhim ishlardan yana biri topgan va to‘plagan mablag‘ining halol, pok bo‘lishidir. Bu uning barcha yaxshi amallari, jumladan, haj ibodati ham maqbul bo‘lish shartlaridan sanaladi. Zotan, Alloh taolo pokdir. Faqat pokiza amalnigina qabul qiladi;

– agar zimmasida qarzi bo‘lsa, ularni uzishi. Zero, bandaning boshqa kishi zimmasidagi haqini o‘sha odam kechmagunicha Alloh taolo kechmaydi;

– olgan omonatini qaytarishi;

– o‘zidan ranjiganlar ko‘nglini olishi;

– qaytib kelgunicha qaramog‘idagilarga yetadigan nafaqani hozirlashi;

– haj yo‘liga tushgan mo‘min o‘tgan gunohlariga chin dildan tavba qilishi, o‘zini go‘yo dunyodan oxiratga safar qilayotgandek his etishi;

– solih amallarni ko‘paytirishi;

– Alloh taoloning roziligidan boshqa o‘y-xayollarni qalbidan chiqarishi;

– muborak haj safarida yo‘ldoshlari bilan go‘zal munosabatda bo‘lishi. Ular bilan tortishmasligi, e’tirozlariga sabab bo‘ladigan ishlarni qilmasligi, ularga ozor yetkazmasligi va ulardan yetgan aziyatlarga sabr qilishi;

– safar davomida gunohdan, behuda ishlardan va buzuq so‘zlardan yiroq bo‘lishi va qolgan hayotida ham bunga doimo qat’iy amal qilishi;

– ehromda bo‘lganida birinchi Aqobada tosh otgunicha har namozdan so‘ng, tepalik va pastlik yerga  chiqib tushayotganida, hojilar guruhiga yo‘liqqanda talbiya (“Labbaykallohumma labbayk, labbayka la sharika laka labbayk, innal hamda van-ne’mata laka, valmulka la sharika lak” – labbay, Parvardigorim labbay. Labbay Sening sheriging yo‘q, labbay. Albatta, hamd va ne’mat Seniki, mulkingda sheriging yo‘qdir) aytishi;

– Haram hurmatiga rioya etishi;

 – Haramdagi giyohlarni yulmasligi, daraxt shoxlarini sindirmasligi, hayvonlarni ovlamasligi va o‘ldirmasligi;

– zamzam suvidan to‘yib-to‘yib ichishi. Zotan, zamzam suvidan to‘yib ichish nifoqdan qutulishdir. Janob Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): «Zamzam suvi va do‘zax o‘ti kishining ichida jam bo‘lmaydi», deb marhamat qilganlar. Bu zamzam suvi haqidagi bashoratlardandir;

– boshi va tanasi ustidan zamzam suvini quyishi.

– Madinai munavvarani ham Makkai mukarrama kabi e’zozlashi;

– Rasululloh (sollalllohu alayhi va sallam)ning qabrlarini ziyorat etishni g‘animat bilishi. Zero, bu ishi Rasululloh (sollalllohu alayhi va sallam)ni tirik chog‘larida ziyorat qilish bilan barobardir. Zotan, u zoti bobarakotni ziyorat qilish shafoatlariga yetishuvga sabab bo‘ladi.

Alloh taolo barchamizga bu ulug‘ ibodatni to‘la-to‘kis ado etishni va uning fayzu barakotlariga erishishni nasib aylasin. Omin!

 

Tolibjon QODIROV

tayyorladi.

Haj va umra
Boshqa maqolalar

Olimlarga suyangan sohibqiron

30.05.2025   6458   4 min.
Olimlarga suyangan sohibqiron

Amir Temur nafaqat buyuk sarkarda, davlat arbobi, balki o‘z davri ilm ahllari homiysi ham bo‘lgan. U mamlakatni rivojlantirishda ilm-fan va islom olimlarining ahamiyati beqiyos ekanligini yaxshi tushungan. “Saltanatda erishgan barcha muvaffaqiyatim va mustahkam joylarni zabt etishim – bularning barchasi Shayx Shamsuddin Fohuriy duosi, Shayx Zaynuddin Xavofiy himmati va Sayyid Baraka marhamati sharofatlari yordamida bo‘ldi”, deb ta’kidlagan edi[1]. Zar qadrini zargar biladi, deganlaridek, Sohibqiron saroyida taniqli mutafakkirlarni jamlashga harakat qilgan.

 Mo‘g‘ullar davridan keyin, Amir Temur davrida islomga davlat dini maqomining qaytarilishi yangi ulamolar tabaqalarining shakllanishiga olib keldi[2].

Temur davlatida Samarqand siyosiy poytaxtgina emas, balki ilmiy markaz ham edi[3]. Bu to‘g‘rida Movarounnarda bo‘lgan yevropalik sayyohlar va o‘sha davrda yashab ijod etgan tarixnavis Sharq olimlari yetarli ma’lumotlar qoldirganlar.

Tarixchi Ibn Arabshoh yozganidek, “Temur olimlarga mehribon, sayyidu shariflarni o‘ziga yaqin tutar edi. Ulamo va fuzaloga to‘la izzat-hurmat ko‘rsatib, ularni har qanday odamdan tamom muqaddam ko‘rar edi. Ularning har birini o‘z martabasiga qo‘yib izzatu ikromini izhor qilar edi”[4]. Natijada saltanat poytaxti Samarqandda o‘z davrining turli sohalari bo‘yicha buyuk allomalar jam bo‘ldiki, bu jamlashni Sohibqirondek ilm-fanni yaxshi tushingan va uni qadriga yetgan hukmdorgina amalga oshirishi mumkin edi.

Bunga quyidagi ikki voqeani keltirish mumkin. Amir Temur Xorazmga kelganida, Malik Muhammad Saraxsiy ibn Malik Mu’iziddin Husayn Kurt o‘z jiyani Pirmuhammad G‘iyosiddin Piralidan Amir Temurdan Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayhni Saraxsga taklif qilishini so‘rashni iltimos qildi. Amir Temur Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayhning ilmdagi fazlini bilib, u zotni Samarqandga taklif qilishni afzal ko‘rdi. Avvaliga Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayh Amir Temurning taklifiga javob bermay turdi, so‘ng Hijozga safar qilish niyati borligini aytib, uzr aytmoqchi ham bo‘ldi. Ammo Amir Temur ikkinchi bor taklif yuborganidan keyin Samarqandga ravona bo‘ldi[5].

 “Amir Temur o‘ta ahmiyatli va foydali ishlaridan biri bo‘yicha chopar yubordi. Choparga: “Agar yo‘lda otga hojat tushib qolsa, kimni ko‘rsang ham otini ol, agar o‘g‘lim Shohruh bo‘lsa ham”, dedi. Chopar u amr qilgan tarafga tezlab jo‘nadi. Yo‘lda alloma Taftazoniyga duch keldi. U dam olish uchun bir joyga tushgan, otlari chodirning oldiga bog‘langan ekan. Chopar o‘sha otlardan birini oldi. Alloma Sa’duddin Taftazoniy chodirdan chiqib, uni ushlab oldi. Otni chopardan qaytarib oldi.

Chopar Amir Temurning oldiga qaytib borganida bo‘lgan gapni unga aytdi. Shunda Amir Temur qattiq g‘azablandi. Ammo birozdan so‘ng: ”Agar uning o‘rnida o‘g‘lim bo‘lganida, uni qatl qilardim. Lekin qaysi joyga borsam, kitoblari u yerga mening qilichimdan oldin kirib borgan odamni qanday qilib qatl qilaman”, dedi[6].

Toshkent islom instituti Qur’on ilmlari kafedrasi

o‘qituvchisi Qurbanov Sodiq

 

[1]Abulabbos Shihobuddin Ahmad ibn Muhammad Dimashqiy. Ajoib al-maqdur fi tarix Taymur. – Bayrut: Muassat ar-risola, 1986. – B. 48. 13

[2] Alimov U. Samarqandda kalom ilmining rivojlanishi. – T.: Movarounnahr, 2008. – B. 59.

[3]Fernand Brudil. Tarix va madaniyatlar qoidalari / Husayn Sharif tarjimasi. – Qohira. Al-hay’a al-misriyya al-omma li-l-kitob, 1999. – B. 77.

[4]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.7

[5]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.17

[6]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.19.