Sharq xalqlarida bir masal bor. Kim o‘qigan, kimlardir o‘qimagan. O‘qiganlar orasida uqmaganlari ham bo‘lishi tabiiy hol.

Bir yaylovda uchta sigir emin-erkinlikda, tinch va xotirjamlikda    hayot kechirar edi. Yaylov yonida o‘rmon joylashgan bo‘lib, u yerdagi yovvoyi hayvonlar ham o‘z hayot tarziga ko‘ra umrguzaronlik qilishardi. Uch sigirdan birining rangi oq, ikkinchisiniki qora, uchinchisining rangi qizil edi. Uchala sigirning boshqalar bilan ishi yo‘q, shuningdek, boshqalarning ham ular bilan ishi yo‘q edi. Barcha hayvonlar o‘z tashvishlari bilan ovora. Ularga hujum qilish, ularni ovlash na bo‘rining, na sherning xayoliga kelmasdi. Mobodo shunday bo‘lgan taqdirda ham sigirlar birlashib, hamla qilmoqchi bo‘lgan hayvondan o‘zlarini himoya qilishar edi.

Shu yaylov yonidagi o‘rmonda noma’lum maxluq paydo bo‘ldi. U ham bir necha bor sigirlarga hujum qilib ko‘rdi. Ammo, foydasi bo‘lmadi. Aksincha yaylovdagilarning barchasi unga qarshi birlashdi. Maxluq ularni yo‘q qilish rejasi haqida yana bosh qotirdi. Hiylalarning zo‘rini ham o‘ylab topdi. Oq bayroq ko‘tarib chiqdi. Yaylovdagilarga o‘z murojaatini e’lon qildi:

“– Kelinglar, hammamiz tinch-totuv yashaymiz, men o‘zimni sizlarga tanishtirsam, mana shu o‘rmon, yaylov, daryo va qir-u adirlarning xo‘jayini men bo‘laman. Men shunday kuch-qudratga egamanki, hech kim amrimga qarshi chiqolmaydi. Shunday ekan men sizlarga o‘z xizmatimni taklif qilmoqchiman. Xohlasangiz, men sizlarni bo‘ri, sher kabi yirtqich o‘rmon hayvonlaridan himoya qilaman. Shunda sizlar xohlagan joyingizda emin-erkin yashab, o‘z joyingizga o‘zlaringiz hokimlik qilasizlar!”

Yaylovdagi sigirlar bu maxluqni kim ularga xo‘jayin qilib saylab qo‘ygani, yaylov shundoq ham o‘zlariniki ekani haqida o‘ylab ham ko‘rmadilar. Ba’zilarining ko‘ngli hokimlikni, ba’zilari bo‘ridan himoyalanishni o‘ylab, maxluqning taklifiga bajonidil rozi bo‘ldilar. Betayin maxluq o‘zini yaylov xo‘jayini ekaniligini bildirish uchun, yaylov atrofining har yeriga peshob qilib chiqdi. Bir necha marta sigirlar uchun zararsiz bo‘lgan tulki kabi kichik hayvonlarni yaylovdan quvib chiqardi. Bu bilan boshqa hayvonlar nazarida u o‘zini yaylovning mutlaq hokimi  qilib ko‘rsatdi.

Kunlar shu zaylda davom etdi. O‘ylangan rejali hiylani amalga oshiradigan kun ham yetib keldi.  Maxluq kengash chaqirdi. Negadir kengashga qizil va qora sigirlarni taklif qildi. Ammo oq sigirni taklif qilmadi. Kengashda “xo‘jayin” o‘z muddaosini bayon qildi:

“Ko‘rib turibsizlar yaylov keng va katta, uni bir o‘zim himoya qilishga qiynalyapman. Mana sizlarning rangingiz to‘q. Shuning uchun xavf-xatar ham yo‘q. Ammo oq sigirning rangi kechasi tiniq, kunduzi ham ko‘zga yaqqol tashlanadi. U sababli sizlarni himoya qilishga qiynalyapman. Ruxsat bersangiz, undan qutulsak...”. Ular o‘zaro kelishdilar. Kelishuvdan so‘ng, maxluq oq sigirga hujum qildi va uni yeb bitirdi. Bu maxluqning yirtqich ekani hech kimning xayoliga ham kelmadi. Beparvolik, loqaydlik shu zaylda davom etdi.

Kunlar, kunlardan keyin haftalar o‘tdi. “Yirtqich”ning ko‘ngli sigir go‘shtini tusab qoldi. O‘ylagan rejasini davom ettirdi. Yoniga qora sigirni chaqirdi: “Sening rangingga gap yo‘q. Qizil sigir ko‘p muammolarni keltirib chiqaryapti. Oxirgi paytlarda gapga ham kirmay qo‘ydi. Buning ustiga uning rangi ham xira. Undan qutulish haqida fikringni bilmoqchi edim?!” Ular kelishdilar. Kengashdan chiqiboq, “yirtqich” qizil sigirga hujumga o‘tdi va uni yeb bitirdi.

Yirtqich qizil sigir go‘shtini ham hazm qilib bo‘lganidan keyin, xotirjamlik bilan qora sigirning oldiga bordi. Qora sigir ajali yaqinlashganini sezdi. U “yirtqich”dan “do‘stlik” hurmati o‘zini vahshiyona o‘ldirmaslikni iltimos qildi. “Yirtqich” unga “do‘stlik” hurmati sifatida oxirgi so‘zni aytishga ham ruxsat berdi. Qora sigir oxirgi so‘zini aytdi:

“Bu holatga tushishimni birinchi sigirga hujumga o‘tganingdayoq bilgan edim! Nega loqaydlik qildim. Afsus...endi kech!”.

Insonlarga pandu nasihat qilishda zarbulmasallarning o‘rni beqiyos. Masal orqali voqea-hodisalar va ularning oqibatlari bayon qilinsa, odamlarga yanada tushunarliroq, ta’sirli va zehnga o‘rnashib qolishi oson bo‘ladi.

Albatta, bu zarbulmasaldan ko‘plab chiroyli ibratlarni olish mumkin:

• Har bir inson o‘ziga berilgan hayotini Alloh buyurganidek yashab o‘tishi lozimligi;
• Har bir insonning o‘z erki bor. Qullik bir qancha asrlar oldin bekor qilingan, shunday ekan qullikka rozi bo‘lmaslik;
• Vatanini g‘animlardan himoya qilish, o‘zini zarariga bo‘lsa-da, vatandoshi zarariga ish qilmaslik;
• “O‘rmonga olov ketsa ho‘l-u quruq borobar yonadi”-deyilganidek, yurtdoshi zarariga amalga oshirilayotgan ish bir kun kelib, uning ham boshiga tushishi tayin ekanligini unutmaslik;
• Kelib chiqishi noma’lum, hayot tarzi betayin kishilardan yiroq bo‘lish, ayniqsa din-u diyonatda va aqida masalalarida ularga aslo ergashmaslik;
• Yangi xabar kelganda albatta tekshirib ko‘rish kerakligi;
• Yolg‘on aldovlarga uchmaslik, uning oqibatini o‘ylab ish yuritish;
• O‘z oila a’zolari, ota-onasi, mahalladoshlariga zarar keltiradigan ishlarni oldini olish, raqib tomonga yordam berish u yoqda tursin, umuman yomon oqibatli ishlarga rozi bo‘lmaslik;
• Beparvolik, loqaydlikka yo‘l qo‘ymaslik. 

I. Axrorov

Toshkent islom instituti prorektori