Bismillahir Rohmanir Rohiym
Sochlariga oq oralab, peshonasiga ajin tushgan bir kishi ora-sira masjidga kelib, jamoatdan duo so‘rardi: “Farzand talabidaman, jamoat bilan duo qilsangizlar...”
Bir kuni shu odam: “Domla, farzand so‘rab qilinadigan duolar bormi? Menga o‘rgating”, deb qoldi. Men unga oyatlarda kelgan duolarni, ularning ma’nolarini o‘rgatib, duo qilish odoblari va Allohdan umidni uzmaslik haqida bilganimcha tushuntirdim.
Bir yilcha o‘tib, haligi odam qo‘lida chaqaloq bilan ko‘zlari sevinchga to‘lib kirib keldi: “Domla, Alloh menga farzand berdi! Qizli bo‘ldim!..” dedi. Uning xursandchiligidan biz ham quvondik.
– Allohga shukr! Bunga sizning duo va maslahatlaringiz tufayli erishdik. Qulog‘iga azon aytib, xayrli duolar qilasiz deb chaqaloqni to‘g‘ri oldingizga olib kelaverdim.
Faoliyatim davomida ko‘p otalarni ko‘rganman, lekin qizli bo‘lib bunchalik sevingan otani hali uchratmagandim. U hamma otalardan ko‘ra baxtliroq edi. Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Kimning huzurida bir qiz bo‘lsayu uni tiriklay ko‘mib yubormagan, tahqirlamagan va o‘g‘lini undan ustun qo‘ymagan bo‘lsa, Alloh uni jannatga kiritadi”, dedilar (Imom Abu Dovud rivoyati).
Alloh taoloning huzurida qiz bolaning qadri ulug‘. Afsus, buni ko‘pchiligimiz anglab yetmaymiz. Oramizda qiz farzand ko‘rganidan xafa bo‘ladigan otalar, kelinini ayblaydigan qaynonalar uchrab turadi. Nahot ular farzandning o‘g‘il yo qiz bo‘lishi bandasining qo‘lida emasligini tushunib yetishmasa?! Axir Qur’oni karimda: «Osmonlaru Yerning podshohligi Allohnikidir. U Zot xohlagan narsasini yaratur. U Zot xohlagan kishisiga qizlar hadya etur va xohlagan kishisiga o‘g‘illar hadya etur. Yoki ularni juftlab – o‘g‘il-qiz qilib berur va xohlagan kishisini tug‘mas qilur. Albatta, U o‘ta biluvchidir, o‘ta qudratlidir», deb marhamat qilmaganmi?! (Sho‘ro surasi, 49–50-oyatlar.)
Albatta, qiz bolani iymon-e’tiqodli, taqvoli va soliha qilib tarbiyalash oson ish emas. Bu ota-onadan katta mas’uliyat va e’tibor talab etadi. Agar buning uddasidan chiqsa, unga Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan ulug‘ bashorat bor: “Qizlarni tarbiyalash bilan imtihon qilingan kishiga o‘sha qizlari jahannamdan parda bo‘ladi” (Muttafaqun alayh).
Yana ikki yil o‘tib, haligi insonning oilasida xursandchilik bo‘ldi: Alloh unga ikki o‘g‘il hadya etdi. Ne’matlarga shukr qilgan edi, Alloh yana ziyoda qildi.
Bu voqea xotini qiz tuqqanida g‘azablanib, uni ota-onasinikiga jo‘natib yuboradiganlar uchun ulkan ibratdir.
Abdurahmon ASQAROV,
Toshkent shahridagi
“Katta Qozirabot”
jome masjidi
imom-xatibi
Oila – inson hayotidagi ma’naviy suyanch, ijtimoiy tartib, nasl davomiyligini ta’minlovchi qo‘rg‘on va mehr-muhabbat maskanidir.
Alloh taolo Qur’oni karimda marhamat qiladi: “Uning alomatlaridan (yana biri) – sizlar (nafsni qondirish jihatidan) taskin topishingiz uchun o‘zlaringizdan juftlar yaratgani va o‘rtangizda inoqlik va mehribonlik paydo qilganidir. Albatta, bunda tafakkur qiladigan kishilar uchun alomatlar bordir” (Rum surasi, 21-oyat).
Bu oyat oila qurishning ilohiy hikmatga ega ekanini, er-xotin munosabatida muhabbat va mehr-shafqat asosiy omil bo‘lishini anglatadi.
Islom nikohni faqat shaxsiy xohish emas, balki ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy majburiyat sifatida qabul qilgan. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Nikoh mening sunnatimdir. Kim sunnatimdan yuz o‘girsa, mendan emas”, deganlar (Muttafaqun alayh).
Bu hadisga ko‘ra, nikoh musulmon hayotidagi ibodat hisoblanadi. Uning asosiy maqsadlari nafsni halol yo‘l bilan qondirish, nasliy poklik, farzand tarbiyasi va jamiyat barqarorligini ta’minlashdir.
Islomda er va xotinning vazifalari bir-birini to‘ldiruvchi xususiyatga ega. Alloh taolo erkakni mas’uliyatli rahbar, ayolni esa oila mustahkamligini ta’minlovchi qilib yaratgan: “Erkaklar xotinlar ustidan (oila boshlig‘i sifatida doimiy) qoim turuvchilardir. Sabab – Alloh ularning ayrimlari (erkaklar)ni ayrimlari (ayollar)dan (ba’zi xususiyatlarda) ortiq qilgani va (erkaklar o‘z oilasiga) o‘z mol-mulklaridan sarf qilib turishlaridir” (Niso surasi, 34-oyat).
Erkak ayoldan ba’zi xususiyatlarda ortiq qilib yaratilganida bir necha hikmatlar bor. Mufassir ulamolar, jumladan, quyidagi shar’iy nuqtayi nazardan erkaklarga xos xususiyatlarni qayd etishgan: payg‘ambarlik, jismoniy kuch-quvvat, oila nafaqasiga mas’ullik, aqlu idrok, xotira va tafakkurning ziyodaligi, imom-xatiblik, muazzinlik, jamoat bilan namoz o‘qish, juma namozining vojib bo‘lishi, tashriq takbirini aytish, janglarda qatnashish, to‘liq guvohlik, taloq berish huquqiga ega bo‘lish, oilaning unga nisbat berilishi, namoz va ro‘zani uzrsiz ado etish kabilar.
Shu jihatlarni hisobga olib, ayol kishi eriga nisbatan itoatli, hamiyatli va iffatli bo‘lib, oila totuvligi yo‘lida doimiy harakatda bo‘lishi juda matlub ishdir.
Rasuli akram sollallohu alayhi va sallam: “Sizlarning eng yaxshilaringiz o‘z ahliga yaxshilik qiluvchilaringizdir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
Erkak oila boshlig‘i sifatida adolatli, g‘amxo‘r va mehribon bo‘lishi kerak. U o‘z ayoli va farzandlarining ehtiyojlarini ta’minlab, ularni to‘g‘ri yo‘lga boshlashi lozim.
Xotinning vazifalari – oilada sog‘lom muhit yaratish, erga itoat va uning sha’nini asrash. U oila tinchligi va farovonligi uchun intilishi, eriga vafodor bo‘lib, farzandlar tarbiyasida fidoyilik ko‘rsatishi lozim.
Qur’oni karimda bunday marhamat qilinadi: “Ular sizlarning libosingiz, sizlar ularga libossiz” (Baqara surasi, 187-oyat).
Bu oyat nikohdagi juftlarning bir-biriga muhtojligi va ular o‘rtasidagi yaqinlikni ta’riflaydi.
Nikoh faqatgina ikki insonning emas, balki oilalar va jamiyatning ham mas’uliyatidir. Ko‘p hollarda ota-onalar, qarindoshlar va jamiyatning qo‘llab-quvvatlashi nikohning mustahkamligida muhim ahamiyat kasb etadi.
Bugungi kunda ko‘pchilik oilaviy muammolar uchinchi tomonlarning (qaynona-qaynota, yaqinlar, do‘stlar) chuqur va nomunosib aralashuvi oqibatida kelib chiqmoqda. Har bir inson o‘ziga tegishli chegarani bilishi zarur.
Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Odamlarning arazlashganlarini yarashtirib qo‘yish nafl namoz o‘qishdan va nafl ro‘za tutishdan ko‘ra savobliroqdir”, deganlar (Imom Tabaroniy rivoyati).
Ota-onalar, qarindoshlar – yoshlar hayotiga rahbar sifatida kerakli maslahat beradilar, ammo ularning shaxsiy munosabatlariga befarq yoki ortiqcha aralashish – oilaviy muhitni buzishi, o‘rtadagi muhabbatni so‘ndirishi mumkin.
Ko‘pincha oilada ota-ona va farzandlar, oilaning boshqa a’zolari orasida ham turli kelishmovchilik bo‘lib turadi. Arzimagan sabab-bahonalar bilan tinch xonadonlar mojarolar maskaniga aylanadi. Bir-biriga yaqin, qadrdon, qarindoshlar o‘rtasida mehr-oqibat ko‘tariladi.
Kechira olish – go‘zal fazilat, dinimizda maqtalgan sifatlardan. Bir qarashda oniy yutqazishday ko‘ringan kechira olish katta mojarolarning oldini oladi, g‘alabani ta’minlaydi. “Er-xotinning urishi – doka ro‘molning qurishi” deganlariday, ikki oshufta qalbning arazi uzoqqa bormasligi kunday ravshan.
Sal ixtilof chiqdimi, bir tomon darrov murosa-kelishuv yo‘lini ko‘rishi kerak. Bir tomonning aql-idrok bilan ish tutishi shaytonning bo‘ynini sindirib, katta mojarolarning oldini oladi.
Joriy yilning birinchi choragida viloyat imom-xatiblari, otinoyilari 838 ta ana shunday nizomi oilani yarashtirishib, yoshlarning baxtli hayot kechirishiga sababchi bo‘ldilar.
Xulosa shuki, Islom oilaga yuksak maqom bergan, uni jamiyatning yuragi deb baholagan. Biz oyat va hadislar asosida shu muqaddas ne’matni asrash, mustahkamlash va yoshlarga to‘g‘ri yetkazish yo‘lida jiddiy harakat qilishimiz kerak.
Ubaydulloh ABDULLAYEV,
Farg‘ona viloyati bosh imom-xatibi