Samohat (bag‘rikenglik) so‘zi arab lug‘atlarida “saxovat”, “osonlik” va “muloyimlik” ma’nolari atrofida aylanadi. Jurjoniyning “Ta’rifot” kitobida bu so‘z “shart bo‘lmagan narsani ixtiyoriy ravishda berish” deb ta’riflangan.
Shariat tushunchasida ham bu so‘z lug‘aviy ma’nodan ko‘p ham farq qilmaydi. Bag‘rikenglik ko‘pgina axloqlarni o‘z ichiga oladi: saxovat, muloyimlik, yaxshi muomala, go‘zal munosabat, oliy axloqni qo‘llash, kamchiliklarga ko‘z yumush, o‘z haq-huquqlaridan kechish va tortishuvdan voz kechish.
Bag‘rikenglik tushunchasini ochiqroq bayon qilish uchun Imom Ahmad ibn Hanbal rahimahullohning go‘zal xulq haqida aytgan so‘zlarini keltirish mumkin: “Musulmon kishi o‘z haqlaridan osonlik bilan kechadigan, boshqalardan haqqini talab qilmaydigan, boshqalarning undagi haqlarini to‘liq ado etadigan kishi bo‘lishi kerak. Masalan:
1. Kasal bo‘lsa, uni ko‘rgani borilmasa;
2. Safardan kelsa, uni ziyorat qilinmasa;
3. Salom bersa, salomiga alik olinmasa;
4. Mehmonga borsa, unga hurmat ko‘rsatilmasa;
5. Shafoat so‘rasa, iltimosi inobatga olinmasa;
6. Yaxshilik qilsayu, unga rahmat aytilmasa;
7. Bir jamoaga kirsayu, unga joy berilmasa;
8. Gapirsayu, uning gapiga quloq solinmasa;
9. Biror do‘stining huzuriga kirish uchun izn so‘rasayu, izn berilmasa;
10. Sovchi bo‘lib borsayu, unga uylantirilmasa;
11. Qarz muddatini uzaytirishni so‘rasayu, muddat berilmasa;
12. Uni kamsitilsayu, o‘zini kamsitilgandek ko‘rsatmasa.
Shu kabi holatlar yuz berganda musulmon kishining jahli chiqmasligi, o‘ch olmasligi va avvalgi holatini o‘zgartirmasligi uning samohati (bag‘rikengligi)dan dalolatdir”.
Imom Bayhaqiy “Shu’abul-Iymon”da rivoyat qilgan.
Homidjon domla ISHMATBЕKOV
Ayoli vafot etganidan keyin eri juda mayus bo‘lib qoldi. Bir kuni uning yaqin do‘sti uni koyidi:
– Haliyam uylanmadingmi?
– Yo‘q, – dedi u.
– Nega, nahotki boshqa ayollar ichida senga yoqadigani bo‘lmasa?
– Rahmatli ayolimga o‘xshagani topilmasa kerak...
– Qo‘ysang-chi, ayollarning bari bir-biriga o‘xshaydi-ku!..
– Men zohirini aytmayapman. Ichki olamini, botinini aytyapman.
Yigit hayron bo‘lib qarab turgan do‘stiga hayotida bo‘lgan birgina voqeani gapirib berdi:
“Bir kuni ayolim jahlimni chiqardi. Qattiq urishdim va uni ota uyiga haydadim. Jimgina ketdi. Oradan bir necha kun o‘tgach, qilgan ishimdan pushaymon bo‘ldim. Aslida ayb o‘zimdan o‘tganini angladim. Ming andisha bilan qaynotamnikiga bordim. Eshik oldida biroz turib qoldim. So‘ng eshikni taqillatdim. Ayolim ochdi va meni hayratda qoldirib, xuddi oramizda hech gap o‘tmaganday, baland ovozda:
– Assalomu alaykum dadajonisi, safaringiz yaxshi o‘tdimi? – deya tabassum bilan ko‘zini qisib qo‘ydi. Unga bir nimalar demoqchi bo‘lgan edim, u meni qattiq bag‘riga bosib, bunday dedi:
– Gapirmang, ota-onamga sizni “safarga ketdilar”, dedim...
Ana shunday fahmli, oqila edi ayolim. Shuning uchun ham unga hech birini o‘xshatolmay, uylanolmay yuribman, do‘stim”.
Ha, azizlar! Alloh taolo erkakni ayol uchun, ayolni erkak uchun ne’mat qilib bergan. To‘g‘ri, ba’zilar bir-birlarining kamchiliklaridan shikoyat qilib qolishadi. Ammo hech kim benuqson emas. Mukammal ayolni ham, erkakni ham axtarmang bu dunyoda. Hikoyada kelganidek, ba’zida er uchun bir jufti halol butun dunyodagi ayollardan afzal bo‘lishi mumkin. Shunday ekan, ahli ayolimizni qadrlaylik. Zero, u ham kimningdir farzandi, bolalarimizning onasi. Eng muhimi, Allohning bizga bergan omonatidir.
Akbarshoh RASULOV