Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Farzand – Allohning sanab adog‘iga yetib bo‘lmaydigan ne’matlari ichidagi bir ne’matdir. U dunyo hayotining ziynatidir. Alloh taolo bu haqda bunday marhamat qiladi: “Mol-mulk va farzandlar dunyo hayotining ziynatidir...”.

Farzand qalb rayhonasi, gulidir. Yoshlik chog‘larida ularni erkalab ko‘nglimiz huzur qiladi. Katta bo‘lganlarida yordamlaridan bahramand bo‘lamiz. Vafot qilganimizdan keyin esa ularning sa’y-harakatlari tufayli nomai a’molimizdagi savoblarimiz ziyoda bo‘ladi.

Alloh taolo O‘zining Kitobida farzandlar dunyo hayotining, oila turmushining ziynati ekanini ta’kidlash bilan birga bolalar sababidan ota-onalarga yuklanadigan burch va mas’uliyatlarni ham eslatadi: “Ey, imon keltirganlar! O‘zlaringizni va oila a’zolaringizni yoqilg‘isi odamlar va toshlar bo‘lmish do‘zaxdan saqlangiz...”.

Sog‘lom va rivojlangan jamiyat birinchi o‘rinda inson haqida qayg‘uradi. Unda yaxshilikka intilishni va yomonlikka qarshi chiqishni tarbiyalaydi.

Yangi avlodni to‘g‘ri tarbiya qilish bu yo‘ldagi ilk odimlardir, chunki ular bizning kelajagimiz.

Yuqoridagi oyati karimadan ma’lumki, ota-onaga va o‘qituvchilarga Alloh taolo tarafidan katta mas’uliyat yuklatilgan. Farzandlarimiz bizga berilgan Allohning ne’mati va omonatidir. Bu omonat uchun Qiyomat kunida Uning huzurida javob beramiz.

Bola kichik ekan uni tarbiya qilish osonroq. Chunki inson shaxsiyati kichik ekan atrof muhit ta’sirida shakllana boradi. U o‘lg‘aygan sari unga ta’sir ko‘rsatish va o‘zgartirish qiyinlasha boradi. Yumshoq shamga istagan shaklingizni berishingiz mumkin va bu sizning shakl berish mahoratingizga bog‘liq. Ammo sham qattiq bo‘lsa undan kukundan boshqa narsa qilish amri mahol. Yaxshi tarbiya mahsuliga osonlikcha erishilmaydi va bu uzoq surunkali mehnat va muruvvatni, sabr, aqlni talab qiladi.

Farzandlar tarbiyasidan birinchi galda otaonalar mas’uldirlar. Ota-ona o‘z farzandiga go‘dakligidan boshlab, bosqichma-bosqich ravishda diniy, axloqiy, jismoniy, intellektual, ruhiy, ijtimoiy va jinsiy tarbiyani berib bormog‘i lozim bo‘ladi.

Muqaddas va mukammal dinimiz Islom o‘gitlarini diqqat bilan o‘qisak mazkurlarning har biriga bevosita va bilvosita ishoralar borligiga guvoh bo‘lamiz.

Nabiy alayhissalom: “Tug‘ilajak zurriyotlaringiz uchun munosib onani tanlang”, deganlarida tarbiyaning ilk bosqichiga dalolat qilgan edilar. Zero, farzand asosiy tarbiyani onasidan oladi. Shunday ekan, onaning ma’rifatli va tarbiyali bo‘lishi ayni muddaodir.

Har bir bola toza fitratda tug‘iladi. Ya’ni har bir inson tug‘ilishida Islomga moyil bo‘lib tug‘iladi. Bu narsa uning firatida, xilqatida bordir.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan quyidagi hadisi sharif shunga dalolat qiladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Har bir go‘dak albatta toza fitratda (ya’ni Islom fitratida) tug‘iladi. Lekin ota-onasi uni yo yahudiy, yo nasroniy, yo majusiy qiladi. Buning misoli shuki, chorva hayvoni barcha ’zolari mukammal bo‘lgan hayvonni tug‘adi. Yoki sizlar quloq-burni kesilgan holda tug‘ilgan hayvonni bilasizlarmi?!”.

Boshqacha qilib aytganda bola ona qornini tark qilar ekan, keraksiz fikru uylar, noto‘g‘ri urf odatlar, zararli illatlardan xoli tarzda dunyo eshiklarini ochadi. Uning qalbi toza, beg‘ubor, aldamqaldam, yovuzlik, hasad, razillik kabi illatlarni bilmaydi. Uning qalbi toza bir oq qog‘oz misol, aynan ota ona uni o‘rab turgan olam haqida tasavvur beradi, din tanlaydi. (Ma’lum bir din asosida tarbiyalay boshlaydi). Aynan shuning uchun ham Alloh taolo huzurida farzandi uchun javobgardir.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar: “Besh narsadan oldin besh narsani g‘animat bil: keksalikdan oldin yoshlikni, betoblikdan oldin salomatlikni, faqirlikdan oldin boylikni, bandlikdan oldin bo‘sh vaqtingni, o‘limingdan oldin tiriklikni g‘animat bil!” (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyati).

Ushbu hadisdan, xulosa shuki, ota-onalar farzandlariga har bir kunni g‘animat bilib, hayotdan foydalanish zarurligini o‘rganishlari kerak. Ularni yoshlik davridan boshlab mehnatga o‘rgatib, halol mehnat, peshona teri bilan topilgan rizq-ro‘zida baraka bo‘lishi haqida pandu nasihatlar qilishlari ayni muddaodir.

Ma’lumki, salomatlik va bo‘sh vaqt ulardan unumli foydalanuvchilar uchun katta ne’matdir. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytganlaridek: “Ikki buyuk ne’mat borki, ko‘p odamlar ular borasida aldanib, chuv tushib qoladilar. Ular: sihhat-salomatlik va bo‘sh vaqtdir”.

Buning ma’nosi shuki, odamlarning ko‘plari mazkur ikki ne’mat shukrini ado qilishda kamchilikka yo‘l qo‘yadilar, ularning haqqini ado qilmaydilar. Kimki, o‘z vojibini ado qilmas ekan, ne’mat shukrini qilmas ekan, u mag‘bun – chuv tushgan, ziyon ko‘rgan kishidir.

Arab tilida “g‘abn” deb atalmish “aldanib qolish, ziyon ko‘rish, chuv tushib qolish” ma’nolarini anglatuvchi so‘z aslida tijorat va oldi-sotdiga taalluqli so‘z hisoblanadi. Arzon narsani o‘ta qimmatga sotib olgan yoki aksincha qimmatbaho narsani bilmasdan arzon bahoga sotib yuborgan kishi araba tilida “mag‘bun” deyiladi. Tojirlar o‘z sarmoyalarini e’tiborsizlik bilan nobop narsalarga ishlatib qo‘ysalar, chuv tushadilar, aldanadilar. Xuddi shunga o‘xshab vaqt bilan salomatlik ham dunyo tijoratxonasiga kelgan inson sarmoyasi ekan. Shu bois, ham hadisda bu ikki narsada ko‘plar aldanib qolishi, chuv tushishi xabar berilmoqda.

Mazkur hadisdan kelib, chiqib, Alloma Munoviy hazratlari har bir insonni tijoratchiga, salomatlik bilan bo‘sh vaqtni esa sarmoyaga o‘xshatgan ekanlar. Inson qo‘lidagi salomatlik va bo‘sh vaqt atalmish sarmoyasini chiroyli tadbir bilan tasarruf qilsa, foyda ko‘radi. Aks holda chuv tushadi.

Lekin, afsuski, inson bolasi kuch-quvvatga to‘lib, sog‘-salomatligi yaxshi paytida umrining qadriga yetmaydi. Dunyoning hamma ishlariga bemalol ulguradigandek yuraveradi. Alisher Navoiy bobomiz iborasi bilan aytganda “Umr gulshanining bahori” va “hayot shabistonining nahori”ni kechirayotgan yoshlik yillari zavq-shavqlari favvorasi jo‘shqinligidan kishi umr bahori va uning munavvar tongi juda tez o‘tib ketganini payqamay ham qoladi.

Vaqt inson ega bo‘lgan narsalarning eng nafisi va qiymatlisidir. Balki, vaqt insonning hayotidir. Ibn Habira o‘z shogirdi IbnulJavziyga nasihat qila turib, shunday deydi:

Vaqt asrashing kerak bo‘lgan narsalarning eng qimmatlisidir,
Agar hushyor bo‘lmasang, eng oson zoye bo‘luvchi narsa ham vaqtdir!

Farzandlarimizni mehnatga ham targ‘ib qilaylik, kasb-hunar o‘rganishlariga imkoniyat yaratib, kelajak hayotda o‘z o‘rinlarini topishlari uchun hozirdan ularga zamin yarataylik. Lekin, bu so‘zlarimizni to‘g‘ri tushunishingizni istardik. Bu bilan o‘qishdan olib, mehnatga solish kerak demoqchi emasmiz albatta. Balki, ta’til vaqtlarida, bekorchilikning oldini olish uchun biroz mehnatga ham o‘rgatish foydadan xoli emasligi aytmoqchimiz xolos.

Aslida esa Farzandlarimiz uchun birinchi galda o‘qish muhim. Ayrim nodon ota-onalar, gumroh kishilar farzandlarini umuman o‘qib, kelajakda oliy o‘quv yurtlarini bitirishlarini istamaydilar. “O‘qib shahar olib berarmidi,”, “o‘qiganlarni ko‘ryapmiz, bozorda ishlab yuripti” degan mantiqsiz gaplar bilan o‘z farzandlarini ham o‘qishdan sovutib, o‘qishga yubormay ishlab pul topishga majbur qiladilar. Shu tariqa xuddi o‘zlari kabi bolalarining ham hayotini, kelajagini bo‘g‘adilar. Aslida esa, ota-ona: “bizlarga institutlarda o‘qish, oliy ma’lumoli bo‘lish nasib bo‘lmadi, endi farzandlarimiz o‘qisin”, deya farzandlari uchun yaxshi kelajak poydevorini qurishlari nur ustiga nur bo‘lardi.

Biz farzandlarimiz uchun bugun qayg‘urmas ekanmiz, millat ravnaqi, millat kelajagi haqida ertayu kech va’z o‘qishimizning sariq chaqachalik foydasi yo‘q.

Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom bolalarni “jannat rayhonlari”, deb aytganlar. Ularning jannat rayhonlari bo‘lib yetishishlari esa o‘g‘il-qizlarimizning chiroyli xulqli, diyonatli, el-yurtiga sadoqatli, millatiga munosib etib tarbiyalashga bog‘liq.

Shunday ekan, Alloh taolo barchalarimizni farzandlar tarbiyasi haqida hamisha o‘ylaydigan insonlardan qilsin, ularni Vatanga, xalqimizga, dinimizga munosib kishilar qilib tarbiyalashda tavfiq va himmat ato etsin, farzandlarimizning ikki dunyo saodatiga musharraf aylab, solih mo‘minlardan bo‘lishlarini nasib aylasin.

Alloh taolo barchalarimizni hidoyatidan adashtirmasin! Vatanimizni tinch, osmonimizni musaffo aylab, turli xil balo-ofatlardan O‘z panohida saqlasin.

Odilxon qori Yunusxon o‘g‘li