Sayt test holatida ishlamoqda!
16 Iyun, 2025   |   20 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:40
Bismillah
16 Iyun, 2025, 20 Zulhijja, 1446

Nabiyimiz alayhissalomning mavlidlari – nurning tug‘ilishi

28.01.2025   4838   9 min.
Nabiyimiz alayhissalomning mavlidlari – nurning tug‘ilishi

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Mana, kun o‘tib, hafta o‘tib, oy o‘tib, yana rabi’ul avval oyi keldi. Ahli musulmon bu oyning boshqa ismlarini qo‘yib, qisqa qilib «Mavlid oyi» deb nomlaydigan oy keldi. Mavlid oyi – tug‘ilish oyi. Ha, bu oy – Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning tug‘ilgan oylari, u zotning siymolarida insoniyatni zalolat qorong‘uligidan hidoyat yorug‘ligiga boshlovchi nurning tug‘ilish oyi. Jaholat botqog‘iga botib yotgan insoniyatni najot qirg‘og‘iga olib chiquvchi kuchning tug‘ilish oyi. Insoniyatni ikki dunyo saodatiga erishtiruvchi xaloskorning tug‘ilish kuni.

Mulohaza qiladigan bo‘lsak, dunyodagi barcha millat va elatlar, xususan, turli din vakillari o‘z ulug‘larining, rahnamolarining tug‘ilgan kunlarini alohida e’tibor bilan nishonlaydilar. Ko‘plari esa o‘sha kunlarni o‘z tarihlarining boshlang‘ich sanasi qilib olganlar.

Ming afsuslar bo‘lsinki, musulmonlar o‘zlarining mahbub Payg‘ambarlari, sarvari koinot bo‘lmish Muhammad sollallohu alayhi vasallamning tug‘ilgan kun va oylarini o‘zaro ixtiloflar bilan kutib oladilar. Har yili rabi’ul avval oyi yaqinlashishi bilan, «Mavlid» nomli marosim haqidagi ixtiloflar yangidan boshlanadi. Ko‘pchilik bu ishni qilish yaxshi desa, ba’zilar bu bid’atdir, har bir bid’at esa zalolat, har bir zalolat kufrdir, deydi.

Natijada yillar bo‘yi davom etib kelayotgan ixtilof yangidan boshlanadi. Yana eski gaplar avval boshdan qo‘zg‘aladi. Ikki taraf bir-biriga qarshi fatvolar chiqaradi. Bu esa o‘z navbatida ikki taraf ham ittifoq qilgan narsa – Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlari va ta’limotlarini xalqqa yetkazish ishini orqaga suradi, zaiflashtiradi.

Ko‘rinib turibdiki, befoyda tortishuvlarni yig‘ishtirib qo‘yib, har ikki tomon ixtilof qilayotgan narsalarida o‘z fikrlarida qolgan holda, ittifoq qilgan narsalari – nabiylarning xotimi Muhammad sollallohu alayhi vasallamning sifatlariyu siyratlari, vasiyatlariyu sunnatlarini xaloyiqqa yetkazishga e’tibor bersalar yaxshi bo‘lar edi.

Shak-shubha yo‘qki, har ikki tomon ham Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga muhabbatlari cheksizligini da’vo qiladi. Har ikki tomon ham Allohga muhabbati zo‘rligini ta’kidlaydi. Allohning muhabbatiga sazovor bo‘lish umidida ekanini izhor etadi. Alloh subhanahu va taolo esa O‘zining qiyomatgacha boqiy mo‘jizasi Qur’oni azimush-sha’nda Payg‘ambarimiz Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallamning tillaridan bunday deydi:

«Ayt: «Agar Allohni sevsangiz, bas, menga ergashing, Alloh sizni sevadir...» (Oli Imron surasi, 31-oyat)

Allohga muhabbati borligini da’vo qilgan odam Muhammad sollallohu alayhi vasallamga ergashsin. Allohning muhabbatiga erishishni orzu qilgan odam ham Muhammad sollallohu alayhi vasallamga ergashsin. Agar musulmon ulamolar, yozuvchilar va talabalar mavlid haqidagi ixtilofga sarflanayotgan bilim, kuch-quvvat, aql-zakovat, moddiy va ma’naviy imkoniyatlarini yuqorida zikr qilingan haqiqatni dunyoga tarqatishga sarf qilganlarida, ayni muddao bo‘lur edi.

Shu o‘rinda qadimgi musulmon fotihlar hayotida bo‘lib o‘tgan bir ibratli hodisani eslab o‘tish joiz. Yer yuziga Islom nurini taratish, insonlarni turli tuzumlar zulmidan Islom adolatiga olib chiqish, bandalarga qullik qilish xorligidan Alloh taologa bandalik qilish sharafiga erishtirish uchun chiqqan fotihlardan bir guruhi necha bor urinsalar ham, dushman istehkomini zabt eta olmabdilar. O‘ylab ko‘rishsa, avvallari bundan bir qancha qiyin ishlarni ham osonlik bilan amalga oshirgan ekanlar. Ammo bu sirni tushuna olmay xunob bo‘libdilar. Kelishib, tafakkur qilib, bu g‘alati ishning sababini topishga qaror qilishibdi. Tuzukroq o‘ylab qarashsa, o‘sha kunlari ba’zi omillarga ko‘ra, sevimli Nabiylari Muhammad sollallohu alayhi vasallamning sunnatlaridan biriga amal qila olmagan ekanlar. Hammalari o‘zlariga kelib, o‘sha tark etilgan nabaviy sunnatga amal qilibdilar va darhol fathu nusratga noil bo‘libdilar.

Ushbu qissa bugungi kunda nafaqat bitta sunnati nabaviyni, balki hamma sunnat, vojib va farzlarni tark eta turib, «Nima uchun musulmon bo‘lsak ham, Rasulullohning ummati bo‘lsak ham muvaffaqiyatga erisha olmayapmiz?» deyayotganlarning ko‘zini ochishi kerak.

Bundan kelib chiqib, Muhammad sollallohu alayhi vasallamga ergashmaganlar Alloh taologa muhabbatlari borligini da’vo qilmasinlar hamda Alloh taoloning muhabbatidan umidvor bo‘lmasinlar, deyish mumkin. Chunki yuqorida zikr qilib o‘tilganidek, Alloh taoloning O‘zi Nabiyimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning tillaridan:

«Agar Allohga muhabbat qiladigan bo‘lsangiz, menga ergashing, Alloh sizga muhabbat qiladi», demoqda.

Insoniyatga ikki dunyo baxt-saodatini ta’min etuvchi ilohiy ta’limotlarni olib kelgan, butun olamga rahmat etib yuborilgan Rasuli Akram Muhammad sollallohu alayhi vasallamning mavlidlarini eslayotgan bugungi kunimizda, butun olam u kishining zotlariga, sifatlariga va ta’limotlariga qanchalik muhtoj ekanligini asrimizning buyuk aql egalaridan biri, zabardast ingliz mutafakkiri va yozuvchisi Bernard Shou qanday ifodalaganini eslash o‘rinlidir. «Agar Muhammad Rasululloh tirik bo‘lganida, zamonamiz muammolarini bir piyola choy ustida hal qilgan bo‘lar edi», degan ekan u.

Agar buyuk yozuvchining bu so‘zlari Bernard Shouga o‘xshash g‘arbliklar uchun shonu sharaf bo‘ladigan bo‘lsa, Muhammad sollallohu alayhi vasallamga ummatlikni da’vo qilib turib, u zotga ergashmay yurgan sharqliklar uchun oru nomusdir.

Ha, insoniyat bugungi kunda sarvari koinot Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamning ta’limotlariga, u zotning shaxsiy sifatlariga nihoyatda muhtojdir. Birgina husni xulq – odob-axloq masalasini olib ko‘raylik. Insoniyat bugungi kunda odobsizlik, axloqsizlik botqog‘iga botib yotibdi. U hozir Muhammad sollallohu alayhi vasallamda mujassam bo‘lgan rostgo‘ylik, mehribonlik, juvonmardlik, ahdiga vafoli bo‘lish, omonatdorlik, sahiylik, halimlik, shijoatlilik kabi ko‘plab yaxshi sifatlar bilan sifatlanishga juda ham muhtoj.

Komil inson bo‘lmish Muhammad sollallohu alayhi vasallam komil axloq egasi ham edilar. Bu sifatni vasf etish uchun oddiy inson tili ojizlik qiladi. Bu boradagi vasf insonlarning Robbi tomonidan kelmishdir. Alloh jalla jaloluhu O‘zining mahbub Rasuli Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamga bu haqda Qur’oni Majidda xitob qilib shunday deydi:

«Albatta, sen ulug‘ xulqdasan» (Qamar surasi, 4-oyat).

Demak, Muhammad sollallohu alayhi vasallamning axloq-odoblari oddiy axloq-odob emas, ulug‘ axloq-odobdir. Binobarin, u zotga ergashganlarning axloq-odoblari ham shunday bo‘lmog‘i darkor.

Kishilar Nabiyimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning zavjai mutohharalari, mo‘minlarning onasi Oisha Siddiqa roziyallohu anhodan u zoti bobarakotning xulqlari qanday bo‘lganligi haqida so‘raganlarida:

«U zotning xulqlari Qur’on edi», degan ekanlar.

Bu degani, u zot Qur’onda kelgan hamma yaxshi sifatlarni o‘zlarida mujassam qilgan edilar, deganidir. Rasuli Akram sollallohu alayhi vasallam Qur’ondagi yaxshi sifat va ta’limotlarni nafaqat o‘zlarida mujassam qilgan edilar, balki ularni harfma-harf o‘z ummatlariga tatbiq qilib, ko‘rsatib ham bergan edilar. Ul zotdan bevosita ta’lim olgan sahobai kiromlarning har birlari yer yuzida qadam tashlab yuradigan tirik Qur’onlarga aylandilar. Buning samarasi o‘laroq ular qisqa muddat ichida butun dunyoga Islom nuri taralishiga sabab bo‘ldilar.

Lekin ming afsuslar bo‘lsinki, bugunga kelib musulmonlar tirik Qur’on bo‘lish u yoqda tursin-u, ko‘plari Qur’on nimaligini ham, uning birorta surasini maromiga yetkazib tilovat qilishni ham bilmaydigan holga keldilar.

Mahbub Rasulimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning mavlidlarini eslar ekanmiz, u zotga sodiq ummat bo‘lish ahdini yangilaymiz.

Mahbub Rasulimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning mavlidlarini eslar ekanmiz, u zotga salavotu salomlar yuboramiz, Alloh taolodan bu dunyoda u zotga ergashib yashash nasib etishini, u dunyoda O‘zining roziligiga va Rasulining shafoatiga muyassar qilishini so‘raymiz. Omin!


ILOVA

Ushbu maqolalar nashr qilinganidan keyingi davrda dunyoda bo‘lib o‘tgan ba’zi hodisalar Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning sunnatlari, siyratlari, hayotlari va sifatlarini yanada yaxshiroq teranroq va ko‘proq o‘rganishimiz zarurligini ko‘rsatdi.

Ba’zi g‘ayrimusulmon toifa va shaxslar Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning halarida mislsiz nobakorlik va beodoblik qildilar. U zotning shaxslariga nisbatan tuhmat va bo‘htonlar uyushtirdilar. Ba’zi nashrlar hatto u zotni mas'haralovchi rasmlar ham chop etdilar, turli tuman gap-so‘zlarni ko‘paytirdilar.

Albatta, dunyo musulmonlari bu kabi nobakorliklarga qattiq qarshilik ko‘rsatdilar va turli chora-tadbirlarni ko‘rdilar. Ana o‘sha chora-tadbirlardan eng ko‘zga ko‘ringani Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning sunnatlari, siyratlari, hayotlari va sifatlarini yanada yaxshiroq, teranroq va ko‘proq o‘rganish yo‘lidagi harakatlar bo‘ldi desak, mubolag‘a qilmagan bo‘lamiz.

Ayni shu munosabat ila butun dunyo bo‘ylab Nabiy sollallohu alayhi vasallamga bag‘ishlangan turli tashkilotlar tuzildi. Turli tillarda u zotning siyratlari, sifatlari, sunnatlari va ta’limotlarini bayon qiluvchi kitoblar, nashrlar, filmlar va boshqa asarlar yaratildi.

Butun dunyo bo‘ylab mavlid marosimlari o‘tkazildi va o‘tkazilmoqda. Bu marosimlarning aksari xalqaro ko‘lamga ega bo‘lib, ularda yuz minglab odamlar ishtirok etmoqda. Huddi shu munosabat ila minglab kishilar Islom dinini qabul qilmoqda va Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallamga ummat bo‘lmoqda.

Keyingi mavzu:
Ayollarning erkaklarga o‘xshab namoz o‘qishi.

Boshqa maqolalar

Allohga to‘rt yil duo qildim

16.06.2025   397   5 min.
Allohga to‘rt yil duo qildim

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Agar madrasaviy naql mutavotir bo‘ladigan bo‘lsa, unda nima uchun hanafiylarning mutavotirida molikiylarning mutavotiriga teskari keladigan joylar bor?

Darhaqiqat, hanafiy mazhabi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan mutavotir darajada yetib kelgan bo‘lsa, molikiy mazhabi ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan mutavotir darajada yetib kelgan bo‘lsa, nima uchun bu mutavotirlar o‘zaro bir xil emas?

Imom Hafs rohimahullohning qiroati bilan imom Sho‘baning qiroati mutavotir emasmi? Yetti qiroat mutavotir emasmi? Lekin ular boshqa-boshqa-ku?!

Demak, «mutavotir bo‘ldi» degani bir xil bo‘ldi degani emas ekan. Shuningdek, Buxoriyda kelgan ba’zi sahih hadislar ham aynan o‘sha Buxoriyda kelgan boshqa bir hadisga teskari kelishi mumkin. Biz esa bu kitobdagi barcha hadislarning sahih ekaniga ishonganmiz.

Shuningdek, Buxoriy va Muslimda ham bir-biriga teskari hadislar bor. Unisi ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan sahih bo‘lib yetib kelgan, bunisi ham. Demak, sahih va mutavotir bo‘lish – naqlda bir xil bo‘lish degani emas ekan, chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan sodir bo‘lgan hodisalar turlicha bo‘lgan.

Ba’zilar mutavotirni ma’lum bir ko‘rinishda naql qilishgan, ba’zilar esa mutavotirni yoki mustafizni boshqa bir joyda boshqa bir ko‘rinishda naql qilishgan. Bularning barchasi kitoblarda bor. Bizning mavzuimizdagi nozik nuqta mutavotir bo‘lish emas, balki naql bo‘lishi sobitroq va ko‘p takrorlanganligidir. Bunga «mutavotir» deb nom berish esa majoziy ma’nodadir.

To‘g‘ri, ba’zi dalillar mutavotir bo‘lishi mumkin. Lekin asosiysi – naql qilish sobit ekanida eng yuqori darajasiga chiqqan bo‘lishi kerak. Shuningdek, ular keltirgan naql bilan biz keltirgan naql xilma-xil bo‘lishining zarari yo‘q, chunki hanafiylar Ko‘fada istiqomat qilgan Abdulloh ibn Mas’ud, Aliy ibn Abu Tolib va boshqa sahobalar roziyallohu anhumdan naql qilishgan bo‘lsa, molikiylar Oisha, Ibn Umar va Zayd ibn Sobit roziyallohu anhumdan naql qilishgan. Molikiylarning mazhabi Zayd ibn Sobitga, hanafiylarning mazhabi esa Abdulloh ibn Mas’udga borib taqaladi.

Ushbu mavzuga yakun yasash bilan birgalikda, ko‘p xavotirga o‘rin qolmasligi uchun quyidagilarni ham aytib o‘tsak:

Fiqhiy masalalarga nisbatan hadislarning soni juda ham ozdir. Avvalgi ma’lumotlarimizda hukmlar kelgan hadislarning soni uch ming, ikki ming, besh yuz yoki yetti yuz atrofida ekanini aytib o‘tgan edik. Bu juda ham kam son.

Shuningdek, oyatlarning ham soni chegaralangan. Ammo masalalar esa millionlab topiladi. Shuningdek, hadislar ham bor, marhamat, ko‘rishimiz mumkin. Oldingi va keyingi ulamolarimiz hukmiy hadislar haqida qanchalab kitoblar yozishgan. Ular o‘z kitoblarida «Mana bu hukmiy oyat, bu esa hukmiy hadis», deb zikr qilishgan. Ammo bu o‘rinda bahs hukmiy oyatlar yoki hukmiy hadislarda emas! Siz kutubxonadan bir necha dinorga hukmiy hadislar yozilgan kitob sotib olishingiz mumkin. Qur’oni Karim esa hamma joyda bor. Xo‘sh, shu ikkalasi bilan imom mujtahid bo‘lib qoladimi?

Bahsimiz bu nuqtada ham emas! Bahs ushbu masalalarni qanday qilib chiqarib olish, hukmlarni jamlash va ularni qanday tushunishdadir. Bu yerda hadis yetib kelish-kelmasligi masalasining ahamiyati qolmaydi! Axir oradan 1400 yil o‘tib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bizga sunnat yetib keldi-ku!

Mujtahid imomlar bilan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘rtalarida esa bir necha yillar, ya’ni  70-80-90 yillar o‘tgan, xolos! Ularning butun turmush tarzi Islomdan iborat edi, ular oila qurishda, o‘zaro munosabatlarda, boshqaruvda va barcha holatlarda Islom bilan hamohang edilar. Qanday qilib ularga hadis yetib bormagan bo‘lishi mumkin? Qanday qilib biz hayotimizning turli jabhalarida Islomdan uzoq bo‘la turib, «Bizga hadis yetib kelgan», deymiz? Shuning uchun «Hadis yetib kelgan-kelmagan», deb bahs qilishning hech bir qiymati yo‘q! Qur’on va Sunnat bor. Endi bu o‘rindagi bahsimiz ulardan qanday hukm chiqaramiz, qanday ijtihod qilamiz, ularni qanday tushunamiz va ulardan qoidalarni qanday chiqaramiz, degan ma’noda bo‘lishi kerak.

Yahyo ibn Qatton rohimahulloh: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan yetib kelgan sahih hadislarni ko‘rsatishini so‘rab, Alloh taologa to‘rt yil duo qildim», deganlar.

Biz o‘rganayotgan mavzu faqat hadis rivoyat qilish emas, balki imom Shofe’iyning muhaddislar yo‘lidan yurib, mazhab tuza olishidir. Muhaddislardan oldingilar esa hadislarni ham rivoyat qilishar, bir-biridan farqli fatvolar ham berishar edi. Gap ushbu hadislarga tayanish uchun qanday qilib mazhab va qoidalarni chiqarishdadir. Albatta, ushbu mavzu bizdan katta e’tibor talab qiladigan muhim mavzulardandir.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan