Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
وَلِأَبِي دَاوُدَ: مَنْ دُعِيَ فَلَمْ يُجِبْ فَقَدْ عَصَى اللهَ وَرَسُولَهُ، وَمَنْ دَخَلَ عَلَى غَيْرِ دَعْوَةٍ دَخَلَ سَارِقًا وَخَرَجَ مُغِيرًا.
Abu Dovudning rivoyatida:
«Kim da’vat qilinsa-yu, ijobat qilmasa, batahqiq, Allohga va Uning Rasuliga osiy bo‘lur. Kim da’vat qilinmay turib kirsa, o‘g‘ri holida kirib, talonchi holida chiqur», deysilgan.
Sharh: Ushbu rivoyatda chaqirilgan joydan qolmaslik va chaqirilmagan joyga bormaslik haqida so‘z ketmoqda.
Aytilgan valiymaga bormaslik Alloh taologa va Uning Rasuli sollallohu alayhi vasallamga osiylikdir.
Aytilmagan joyga borish esa o‘g‘rilik va bosqinchilik kabidir. Valiymaga da’vat qilinmagan odam unga kirayotganda xuddi o‘g‘ri kabi, birov ko‘rib qolmasin, deb pisib-berkinib kiradi. Qaytib chiqayotganda esa xuddi g‘arot qilib, kuch bilan birovning narsasini tortib olgan odamdek, gerdayib, kekirib chiqadi. Shuning uchun aytilmagan joyga bormaslik kerak.
وجَاءَ رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ أَبُو شُعَيْبٍ إِلَى غُلَامٍ لَهُ لَحَّامٍ فَقَالَ: اصْنَعْ لِي طَعَامًا يَكْفِي خَمْسَةً، فَإِنِّي رَأَيْتُ فِي وَجْهِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْجُوعَ، فَصَنَعَ طَعَامًا ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَدَعَاهُ وَجُلَسَاءَهُ الَّذِينَ مَعَهُ، فَلَمَّا قَامَ النَّبِيُّ r اتَّبَعَهُمْ رَجُلٌ لَمْ يَكُنْ مَعَهُمْ حِينَ دُعُوا، فَلَمَّا انْتَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَى الْبَابِ قَالَ لِصَاحِبِ الْمَنْزِلِ: إِنَّهُ اتَّبَعَنَا رَجُلٌ لَمْ يَكُنْ مَعَنَا حِينَ دَعَوْتَنَا، فَإِنْ أَذِنْتَ لَهُ دَخَلَ، قَالَ: فَقَدْ أَذِنَّا لَهُ فَلْيَدْخُلْ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَالشَّيْخَانِ.
«Abu Shu’ayb ismli bir kishi o‘zining qassob xodimining oldiga kelib:
«Menga besh kishilik taom tayyorlab qo‘y, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yuzlarida ochlikni ko‘rdim», dedi.
U taomni tayyorladi. So‘ngra Nabiy sollallohu alayhi vasallamga odam yuborib, u zotni va birga o‘tirganlarni da’vat qildi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam turib ketayotganlarida da’vat qilingan paytlarida bo‘lmagan bir kishi ham ularga ergashdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam eshik oldiga yetib kelganlarida manzil sohibiga:
«Bizni da’vat qilganingda biz bilan bo‘lmagan bir kishi bizga ergashib keldi. Agar unga izn bersang, kiradi», dedilar.
«Batahqiq, unga izn berdik, kiraversin», dedi u».
Termiziy va Ikki shayx rivoyat qilganlar.
Sharh: Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:
1. Abu Shu’ayb roziyallohu anhuning ziyrakliklari va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga mehribonliklari. Ulug‘ kishilarning atroflaridagi odamlar ana shunday bo‘lishlari lozim.
2. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam boshqa kishilar mulohaza qiladigan darajada och qolishga duchor bo‘lgan kunlarni ham boshlaridan kechirganliklari.
3. Uyda taom tayyorlab, och qolgan kishilarni taomlantirish savobli ish ekanligi.
4. Da’vat qilinmagan odam valiyma bor joyga bormagani ma’qul ekanligi, borsa ham, alohida izn so‘rab, keyin kirishi lozimligi.
5. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning yuksak odoblari. Avvalo, ergashgan odamga «Sen qol», demadilar. So‘ngra Abu Shu’ayb roziyallohu anhudan chaqirilmagan kishiga izn berishni so‘radilar.
Har bir musulmon kishi ushbu odoblarni e’tibor berib o‘rganishi, ularga amal qilishi zarur.
«Hadis va hayot» kitobi asosida tayyorlandi
Ilm insonning eng katta, kamaymas, unga sharaf keltiradigan boyligidir. Unga ega bo‘lgan odam nafaqat o‘z hayotini, balki butun insoniyat kelajagini ham ravshanlashtiradi. Haqiqiy olimlar ilm orqali jahon taraqqiyotiga hissa qo‘shadilar, jamiyatga foyda keltiradi, odamlar hayotini yaxshilashga xizmat qiladi. Tarixdagi ulkan olimlar – Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Ibn Sino, Beruniy, Al-Xorazmiy kabi allomalarimiz dunyo tamadduniga mislsiz hissa qo‘shgan ana shunday ajdodlarimizdan. Ular bizga qoldirib ketgan ilmiy merosni qadrlashga, kelajak avlodlarga yetkazishga bo‘lgan e’tibor esa, kishini to‘lqinlantiradi.
Dunyo musulmonlari qatorida Ramazon oyi shukuhidan bahramand bo‘lib turgan yurtdoshlarimiz kecha yana bir tarixiy, quvonchli hodisaga guvoh bo‘lishdi. Ulug‘ vatandoshimiz, islomiy ilmlar rivojiga ulkan hissa qo‘shgan benazir alloma, kalom ilmining sultoni Imom Abu Mansur Moturidiyning 1155 yilligini keng miqyosda nishonlash to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori e’lon qilinishi juda ko‘pchilikni mamnun etdi.
Qaror bilan tanishar ekansiz, beixtiyor “Olim bo‘lsang, olam seniki” iborasi yodga keladi. Chunki ilmli odam jamiyatda hurmatga sazovor bo‘ladi, o‘z fikri va bilimi bilan nafaqat o‘z davri, balki asrlar osha bashariyat ravnaqiga xizmat qiladi. Qarorda keltirilgan bandlar ham shunga monand. Uning negizini ham ilmga targ‘ib, xalqaro va yurtimiz miyosida ilmiy suhbat, anjumanlar o‘tkazish, ilm ahlini rag‘batlantirish kabi ezgu ishlar tashkil qiladi. Unda joriy yil aprel oyida Samarqand shahrida “Moturidiylik – bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat ta’limoti” mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy anjuman qilish, xorijlik tadqiqotchilar o‘rtasida moturidiylik ta’limoti bo‘yicha ilmiy tanlov o‘tkazish, g‘oliblar ishtirokida O‘zbekistonda madaniy-ma’rifiy uchrashuv va seminar-treninglar uyushtirish kabi xalqaro jamoatchilik e’tiborini jalb etishga doir ishlar ko‘zda tutilgan. Ayni paytda, yurtimiz bo‘ylab ham ilmga, alloma merosini o‘rganishga keng targ‘ib qilingan. Xususan, O‘zbekiston musulmonlari idorasiga imom-xatiblar hamda diniy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasida “Moturidiylik ta’limoti bilimdoni” tanlovini o‘tkazish va g‘oliblarni munosib taqdirlash tavsiya etilgan. Shuningdek, bir qator tegishli tashkilotlar hamkorligida yil davomida joylarda Imom Moturidiyning ilmiy merosiga bag‘ishlangan davra suhbatlari o‘tkazib borilishi, xorijiy mamlakatlarda saqlanayotgan Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotiga mansub allomalar hayoti, ilmiy merosiga oid noyob qo‘lyozma asarlar va boshqa madaniy boyliklarni aniqlash, ularning nusxalarini O‘zbekistonga olib kelish va tadqiq qilishni tizimli ravishda tashkil etish ishlari belgilangan.
Ta’kidlash kerakki, Imom Moturidiyning “Ta’vilot al-Qur’on” va “Kitob at-tavhid” asarlari va moturidiylik ta’limotiga oid asarlar o‘z davrida adashgan toifalarga raddiya berishda muhim manba bo‘lib xizmat qilgan. Mazkur bebaho ma’naviy meroslar hozirgi murakkab davrda ham juda muhim ahamiyatga egadir.
Darhaqiqat, har qanday jamiyatning taraqqiyoti va rivoji ilm ahliga bo‘lgan e’tibor bilan chambarchas bog‘liq. Ilm-ma’rifatni ustuvor qo‘ygan davlatlar doim taraqqiy etgan. Ulardan buyuk olimlar yetishib chiqqan va jahon miqyosida o‘z o‘rnini topgan. Bugungi kunda ko‘plab taraqqiy etgan davlatlar qatori yurtimizda ham ilm ahli uchun keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Zero, ularga e’tibor berilishi jamiyatda ma’naviy yuksalishni ham ta’minlaydi. Chunki bilimli insonlar nafaqat fan va texnologiya sohasida, balki madaniyat, ma’rifat va axloq sohasida ham ulkan ta’sir ko‘rsatadi.
Zayniddin domla Eshonqulov,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari