O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

"Chuqur uyquga" ketadigan olim bo‘lmang!

06.03.2025 4955 7 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Doimo ilm yo‘lida ayrim mashaqqatlar, to‘siqlar yoki chalg‘ituvchi omillar bo‘lgan. Ayniqsa, hozirda fan-texnika rivojlangan, ilm olishga imkoniyatlar keng ochilgan zamonda turli vositalar kishilarni ilmdan o‘z nasibalarini olishlaridan to‘siq bo‘lmoqda. Natijada, ko‘pchilikning ilm tahsilida sustkashlikka yo‘l qo‘yayotgani yoki e’tiborsizligini ko‘rasiz. Hatto ba’zan, ilmda ma’lum darajaga yetgan, lekin o‘zidan qoniqish hosil qilib, yo‘lida to‘xtab qolganlar ham bor. Bu holat dunyoning barcha nuqtalaridagi achinarli muammodir.

Ilm yo‘lidagilardan ba’zilari xalqaro ilmiy daraja(doktorlik)ni qo‘lga kiritgach “chuqur uyquga” ketadilar. Natijada bu yakuniy xotima, orzuning nihoyasi bo‘lib, ular “doktor falon joyga bordi..., doktor chiqdi..., doktor kirdi..., doktor safar qildi..., doktor qaytdi... va hokazolar bilan xursand bo‘ladilar. Ulardan ba’zilarining himmati faqat nomzodlik dissertatsiyasi uchun harakatlanadi. Kimni umidlarining cho‘qqisi “ustoz”lik bo‘lsa, va o‘zini insonlarning eng bilimdoni sanasa, bas u qalam va kitob bilan dushman tutinadi. Hamda o‘zini boshqalar ustidan boshliq deb biladi. Bundaylarning soni kam emas. Balki men ularning universitetlar ustozlari orasida ko‘pchilikni tashkil qiladi deyishga botina olaman. Siz bundan o‘zingizni tiying.

Tadqiqotchi farzandlarimdan biri men haqimda o‘qib hayratlangani meni ushbularni yozishga undadi. Hayrat bilan huzurimga kelganida unga: “Sen menga ergashishdan tiyilgin. Chunki, men qancha vaqtlarni zoye qildim, ilmda qancha sustkashliklarga yo‘l qo‘ydim. Ilm xizmatida bo‘lishga salohiyatli emasman. Bu yo‘lda o‘zim xohlagan narsaning ozginasinigina yuzaga chiqara oldim xolos” degan edim o‘g‘lim ham, uning sherigi ham yana taajjublandi. Men unga: “Ey o‘g‘ilcham, noto‘g‘ri taqqoslash mag‘rurlikka olib keladi. Biz boshqa ulamolarning oldida qaydamiz-u... Johiz rahmatullohi alayh o‘z hayoti haqidagi bebaho ibratli holatni aytgan; Abul Abbos Mubarrad aytadi: “Men Johizning shunday deganini eshitganman: “Mening chap tomonim falaj bo‘lib qoldi. (Falaj-badanning bir qismida uchraydigan kasallik bo‘lib, unda his qilish va harakat bo‘lmaydi) Agar uni qaychi bilan kesilsa ham, sezmayman. O‘ng tomonimda esa yana og‘ir dard (Oyoq barmoqlari va to‘piq bo‘g‘imlarining shishi va og‘rig‘i. Ko‘proq bosh barmoqda shunday bo‘ladi). Agar menga pashsha qo‘nsa ham qattiq og‘riq berardi. Menda tosh bo‘lib u bilan siydik osonlikcha kelmasdi. Mendagi bundanda mashaqqatlirog‘i 96 yoshga yetganimdir(ya’ni, qarilik)” dedi. U zot turli ilmlarni jamlangan va noyob fikrlarni qaydlangan 4000 sahifadan ziyod bo‘lgan “al-Hayvan” kitobini mana shu holatda bitgan.

Men talabalar va ahli ilmlarni o‘z hollarini to‘g‘ri qiyoslashlariga chaqiraman, o‘zlarini dankasa, chorasiz kishilarga taqqoslamasinlar. Balki o‘zlarini oliy himmatli, rozi bo‘linadigan nafs va anglovchi qalb egalari bilan solishtirsinlar. Darhaqiqat, men o‘z kamchiliklarimni taftish qildim. Aytdimki: “Vaqt eng qimmatbaho ne’mat. Agar ilm uchun har kuni to‘rt soat, yashash va undagi ishlarga esa yigirma soat ajratsam undan uch soatini o‘qishga, bir soatni esa kitob yozishga sarflasam bir yil mobaynida o‘qish va yozishda qanday natija hosil bo‘ladi?! Har kuni yozish uchun belgilangan vaqtda bir betdan kitob yozsam bir yilda 365, ya’ni 400 betga yaqin kitob bo‘ladi. Bu bir yilda eng kamida shuncha. Ey doktor, ey ustoz siz ham o‘zingizni shunday tekshirib ko‘ringchi ozgina bo‘lsada shu kabi ishni qilganmisiz? Shunda o‘zingizni maxluqotlarning ojizrog‘i ekaningizga ishonch hosil qilasiz. Ehtimol o‘zingizdan uyalarsiz va umringizdan qolgan narsani anglab yetarsiz. Men ishonamanki, bu kabi o‘zini taftish qilish tavbani, ilm talabi va uning xizmatida Alloh sizni yuksaltirib qo‘ygan o‘rinda kamchilikka yo‘l qo‘ymayslik va kunlik vazifa rioyasida sobit turishni taqozo qiladi. O‘qish uchun belgilangan vaqtda kamida har soatda 20 sahifadan yaxshi tushunib o‘qisangiz uch soatda 60 sahifa, bir yilda 1095 soat mobaynida 21900 sahifa o‘qiysiz. Ey doktor, ey ustoz siz buni umringiz yillariga va o‘qish va kitob ta’lifidan hosil qilgan ishlaringizga solishtirib ko‘ring albatta, ilm haqqini ado qilishda katta xatoga yo‘l qo‘yganingizni bilasiz. Demak, siz o‘zingizni hisob-kitob qilishingiz lozim. Shoyad, ilm uchun tavoze’lik bilan rizqlansangiz. Zero, olim o‘zini taftish qilishidan ko‘ra yuksakroq va qimmatliroq narsa yo‘qdir”.

Darhaqiqat, ulamolar nafslarini mana shunday holatda, taftish qilib uning o‘z egasini behuda ishlar, ko‘ngilxushlik va o‘yin-kulgilarga doimiy tarzda tortqilab turishini nazorat qilganlar. Shunday ekan, Imom Suyutiyning 500dan ziyod kitob va ularning ichida ilmning turli jabhalarini keng qamrab olgan qomusni bitganligi hayratlanarli emas. U zot oltmish ikki yil yashagan va uni ilmda o‘tkazib hatto uylanish, hayotiy ishlarni ham keyingi o‘ringa qo‘ygan. Bu borada shayx Abdulfattoh Abu G‘udda rahmatullohi alayh “Ilmni uylanishdan afzal ko‘rgan ulamolar” nomli 500 sahifadan ko‘proq hajmda kitob yozgan. Bu kabi buyuk zotlardan Imom Suyutiy va qisqagina qirq yil umr kechirib juda ko‘p kitoblarni ta’lif qilib qoldirgan Imom Navaviyni, yoshligida vafot etgan “Al-Kitab” kitobining muallifi Sibavayhni, o‘n sakkiz yoshlarida qisqagina umrlarini ilmga bag‘ishlagan ulamolarning siyratlariga oid ajoyib asar “At-tarixu al-kabir” hamda “Sahihul Buxoriy” asarlarini yozgan Imom Buxoriy rahmatullohi alayhlarni keltirish mumkin. Bu zotlarning hayotlari zamonlar osha insonlar orasida zikr qilingan va yana shunday bo‘lib qoladi. Ayni paytda ilmga intilgan har bir kishi ulamolar hayotini o‘qib o‘rganishi va ularning bosib o‘tgan yo‘llaridan o‘ziga namuna qilib olishi lozim. Zero, hukamolar aytganidek: “Yetuklarni tanimagan kas, aslo aslo yetuk bo‘lolmas”.

Doktor Ibrohim Hudhud[1]ning “Iyqozi himami ahlil a’fiya biqroati siyari zavil himamil a’liya” kitobdan Muhammad Zarif Muhammmad Olim o‘g‘li tarjimasi.

Muhammad Zarif Muhammad Olim o‘g‘li

[1] Doktor Ibrohim Saloh Sayyid Sulaymon Hudhud 1964-yilda tavallud topgan. Qohiradagi Al-Azhar universiteti arab tili fakulteti ustozi, Al-Azhar universitetining sobiq Raisi, Islomiy tadqiqotlar uyushmasi a’zosi. Qur’on ilmlari, arab tili va balog‘at fanlariga oid qirqqa yaqin kitob va risolalar muallifi.

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Zamzam haqida nimalar bilamiz?

23.05.2025 13902 12 min.

Alloh taoloning inson zotiga ko‘rsatgan cheksiz marhamatlaridan biri shubhasiz suv ne’matidir. Zamindagi biror tirik jon suvdan behojat bo‘lolmaydi. Ushbu hayotdagi barcha narsa suv bilan tirikdir. Lekin Yaratuvchi bu ulug‘ ne’matini maxsus bir suv bilan xosladi. Unga fazl va barakot ato etdi. Musulmonlar kurrai zaminning turli nuqtalaridan ushbu xos ne’matdan bahramand bo‘lish uchun keladilar. U ham bo‘lsa zamzam suvidir. Xo‘sh, zamzam suvi o‘zi nima va uning qanday mo‘jizakor xususiyatlari bor?

Zamzam suvi

Zamzam suvi bu - zamzam qudug‘idan chiqadigan suvdir. Bu quduq Makkai mukarramadagi Haram hududida joylashgan. Bu suv barcha musulmonlar nazdida muqaddas suv hisoblanadi. Zero, Alloh taolo uni o‘ziga xos mo‘'jizaviy xususiyatlar bilan boshqa suvlardan afzal qilgan. Dini Islom ta’limotlariga ko‘ra, zamzam bulog‘ini Alloh taolo Ismoil alayhissalom va uning onasi uchun chiqarib bergan.

Zamzam qudug‘i Makkiy Haram hududi o‘z ichiga olgan muhim tarixiy unsurlardan biri hisoblanadi. U yer sathidagi eng mashhur buloq bo‘lib, musulmonlar qalbida o‘ziga xos ruhiy o‘rni bor. Ayniqsa, hojilar va umra ziyoratchilari uchun bu suvning ahamiyati katta. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Yer yuzidagi eng yaxshi suv zamzam suvidir. U to‘yimli taom va kasallikdan shifodir" (Tabaroniy rivoyati, al-Mo‘jam al-Kabir, sahih hadis).

Jobir raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda esa bunday marhamat qilinadi: "Zamzam suvi nima niyatda ichilgan bo‘lsa, o‘sha niyatning ro‘yobga chiqishiga sabab bo‘ladi" (Imom Ahmad, ibn Moja va boshqalar rivoyati).

Zamzam suvining nomlari

Zamzam suvining ko‘p nomlari bo‘lib, quyida ularning ba’zilarini zikr qilamiz:

1. "Zamzam" va "Zumazim". Bu so‘z "zamma-yazimmu-zumuman" fe’lidan olingan bo‘lib, biror idishga suv lim-lim to‘lib yonlaridan oqib tushganda ishlatiladi. Zamzam bulog‘ining suvi ko‘p va barakali bo‘lganligi uchun shunday nomlangan. Boshqa bir rivoyatda kelishicha, zamzam bulog‘i otilib chiqqan paytda Hojar onamiz unga qarab "zam-zam!" ya’ni "ko‘pay va ziyoda bo‘l!", degan ekanlar. Yana bir qavlga ko‘ra esa zamzamning bunday nomlanishi Jabroil alayissalomning zamzamasidan ya’ni, farishtaning mazkur buloq ustida chiqargan tovushi va kalomi tufaylidir. Boshqa bir fikrga ko‘ra, mazkur buloq ilk marotaba otilib chiqqan vaqtda o‘zidan maxsus tovush chiqarib sharqirab turgan, shu sababli zamzam deb nomlangan. Zero, zamzama so‘zi shovqin bermoq, muttasil tovush chiqarmoq ma’nosini anglatadi. Zamzama so‘zining yana bir ma’nosi biror narsaning yoyilib ketgan chetlarini to‘plash, tarqalib ketmasligi uchun jamlash ma’nosini anglatadi.

2. "Baraka" va "Muboraka". Baraka so‘zi o‘sish, ziyoda bo‘lish, ko‘p yaxshilik va saodat ma’nolarini anglatadi. Zero, ularning bari zamzamda mavjuddir.

3. "Barra". Bu so‘z yaxshilik, ezgulik va vafo ma’nolarini anglatuvchi "birrun" so‘zidan olingan. Chunki Alloh taolo bu suv bilan Ismoil alayhissalomga yaxshilik qilgan. Yana bir qavlda esa aytiladiki, chunki u abrorlar, ya’ni yaxshilar uchun oqib chiqqan, fojirlardan esa tiyilgan.

4. "Bushro". Bushro so‘zi lug‘atda yaxshilik va xursandchilik xabari, mujda ma’nosini anglatadi. Zamzamning bunday nom bilan atalishiga sabab o‘zi va o‘g‘lining hayotini saqlab qolish uchun jon holatda suv qidirayotgan paytda Hojar onamiz uchun xushxabar bo‘lganligidandir. Zero, Hojar onamiz Safo va Marvo orasida suv izlab umidlari uzilay degan paytda Alloh taolo tomonidan in’om qilingan zamzamni ko‘rib qolgach, benihoya xursand bo‘lib ketadilar va "menga xushxabar bo‘lsin, axir bu suv-ku!", deb yuboradilar.

5. "Maktuma" (yashirilgan). Jurhum qabilasidan so‘ng zamzam bulog‘i yerga ko‘milib, berkilib ketganligi uchun shunday atalgan edi. So‘ngra Abdul Muttolib uni qayta ochgan.

6. "Haramiyya". Zamzam qudug‘i Alloh taoloning Harami ichkarisida bo‘lganligi tufayli unga "Haramiyya", ya’ni Haram bulog‘i degan nom berildi.

7. "Rakzatu Jibriyl" (Jabroilning qanot qoqishi), "hazmatu Jibriyl" (Jabroil paydo qilgan quyilik, chuqircha), "vat’atu Jibriyl" (Jabroilning oyoq bosishi). Zamzam suvining bunday nomlar bilan nomlanishiga sabab uning Jabroil farishta o‘z qanoti bilan yerga urishi yoxud oyog‘i bilan yerga tepishi natijasida paydo bo‘lib, yerdan otilib chiqqanligidir.

8. "Solima" (sog‘lom va salomatli suv). Zamzamning bu ism bilan nomlanishiga sabab unda salomatlik va ofiyat borligidandir.

9. "Siqoyatul hoj" (Hojilarga suv berish). Zamzam suvi hojilarni suv bilan ta’minlaydi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarni zamzam suvi bilan ta’minlash ishini Abbos roziyallohu anhu va oilasiga topshirdilar.

10. "Sayyida". Chunki zamzam suvi boshqa barcha suvlarning sayyidi, eng afzali, eng sharaflisi va eng qadri balandi hisoblanadi.

11. "Shabbo‘atul 'iyol" (kambag‘allarni to‘ydiruvchi) shuningdek, "shab’a" (to‘qlik, to‘yimlilik). Johiliyat davrida zamzam bulog‘i shu nom bilan ham nomlanardi. Sababi, u chanqaganni chanqog‘ini qondirardi, kambag‘allarning qornini to‘ydirardi.

12. "Sharobul abror" (yaxshilarning sharobi). Sababi hamma yaxshilar va solih kishilar zamzam suvidan ichishga haris bo‘ladilar.

13. "Shifau suqmin" (kasalliklar shifosi). Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qildilar: "Zamzam yer yuzidagi eng yaxshi suvdir. Unda ochiqqanlar uchun taom, kasalliklar uchun shifo bordir" (Tabaroniy {11167, 11/98}, Haysamiy {3/286}, Ibn Hibbon sahih deganlar). Unda Alloh taoloning izni bilan barcha kasalliklarga davo bordir. Kim shifo niyatida ichsa, Allohning irodasi bilan, albatta, tuzalib ketadi.

14. "Sofiya" (sof). Zamzam barcha zararli narsalardan pok va sof bo‘lgan suvdir.

15. "Tohira" (pok). Zamzam barcha aybu nuqsonlardan pok, ichuvchi kishi uchun foydali suvdir. Bundan tashqari, zamzam hurmati balandligi uchun iflos narsalarga iste’mol qilinmaydi.

16. "Toyyiba" (xush, shirin, mazali). Zamzam suvining bu nom bilan nomlanishi sabab, ichgan kishi lazzatlanadi, uni hamma yaxshi ko‘radi.

17. "Zohira" (zohir, ochiq-oydin). Zamzam suvining manfaati doim zohir bo‘lib, ko‘rinib turadi.

18. "Ofiyat". Zamzam suvi uni ichgan inson uchun ofiyat va shifodir. Alloh taolo mutaxassis tabiblar ham davolay olmagan qancha-qancha kasalliklardan zamzam tufayli shifo bergan.

19. "G‘iyos" (yordam, qutulish). Chunki u Hojar onamiz va u kishining farzandi Ismoil alayhissalom uchun yordam, qattiq qiyinchilikdan so‘ng qutulish manbai edi.

20. "Kofiya" (kifoya qiluvchi). Zamzam suvi uni ichayotgan kishining barcha hojatlariga kifoya qiluvchidir.

21. "La tunzofu vala tuzammu" (yo‘q bo‘lmaydi va kamaymaydi). Zamzam suvidan qancha ko‘p ichilmasin kamaymaydi ham, tugab ham qolmaydi.

22. "Ma’saratu Abbos" (Abbosning ulug‘ merosi). Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarga zamzam suvini ichirishdek sharafli vazifani Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ajratib beradilar. Bu esa Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ulug‘likda tengsiz bo‘lgan meros edi.

23. "Mu’nisa" (do‘st, dildosh). Zamzam suvidan ichgan mo‘min unga o‘rganib, o‘zida unga nisbatan doimiy mayl his qiladi va uni yaxshi ko‘rib qoladi. Mudom zamzam suvidan ichgisi kelaveradi.

24. "Maymuna" (barakali). Zamzam suvi har tamonlama barakalidir.

25. "Nofi’a" (foydali). Zamzam suvi sanab tugatib bo‘lmaydigan manfaatlarga ega ekanligi tufayli shunday nomlangan.

Zamzam suvining foydalari

Zamzam suvi o‘zining ma’naviy foydalaridan tashqari salomatlik uchun ko‘plab foydali xususiyatlarga egadir. Ularning ba’zilarini quyida zikr qilamiz:

1. Erta qarishning oldini oladi.

2. Jismning himoya tizimini (immunitet) kuchaytiradi.

3. Ovqat hazm qilishga yordam beradi.

4. Saratonga qarshi samarali vositalardan biri hisoblanadi.

5. Jism uchun foydali bo‘lgan ozuqa moddalarini qonga so‘rilish jarayonini kuchaytiradi.

6. Jismga kuch-quvvat baxsh etadi. Ayniqsa, hojilar haj mavsimida bunday kuch-quvvat va energiya manbaiga muhtoj bo‘ladilar.

7. Ko‘plab kasalliklardan tuzalishga yordam beradi. Jumladan, ko‘rish qobiliyatining pasayishi, qizamiq, yurak-qon tomir kasalliklari, qon bosimi, qon aylanishi kasalliklari va boshqa bir qator xastaliklardan tuzalishda samarali yordam beradi.

8. Shuningdek, zamzam suvi qandli diabet kasaliga chalinganlar, buyrak xastalari uchun ham shifodir. Shu bilan birga suyak va bo‘g‘in kasalliklari, oshqozon-ichak kasalliklari, hazmdagi muammolar, yo‘g‘on ichak muammolari, qabziyat va yana bir qancha kasalliklarni davolashda samarali vosita hisoblanadi.

Zamzam suvini boshqa suvlarga aralashtirish haqida

Agar zamzam suvidan boshqa oddiy suvlarga aralashtirilsa mazkur oddiy suv unga qo‘shilgan aralashma miqdoricha barakot va fazilat kasb etadi. Qancha ko‘p aralashtirilsa, shunchalik barakoti ortadi. Kamroq aralashtirilgan bo‘lsa ham mazkur suv zamzam qo‘shilmagan suvdan afzalroq va barakotliroq bo‘ladi. Zero, zamzam aralashtirilgan suvdan ichgan kimsa zamzam suvining ma’lum miqdorini ichgan hisoblanadi. Shu tufayli, uning fayzidan bonasib bo‘ladi.

Imom Kosoniy (rahimahulloh) aytadilar: "Agar bir kimsa zamzam suvidan iborat bo‘lgan biror suvni ichmayman deb qasam ichgan bo‘lsa va o‘sha (zamzamdan iborat bo‘lgan) suvga boshqa suvlardan juda ko‘p miqdorda quyilib, natijada zamzam suvi o‘ziga quyilgan ko‘p miqdordagi suvga aralashib, boshqa suv uning ustidan g‘olib kelsa va shundan so‘ng, mazkur suvdan ichsa, qasamini buzgan hisoblanadi" ("Badoi’u-s-sanoi'": 3/63;).

Yuqoridagi matnda aytilmoqchi bo‘layotgan narsa shuki, zamzam suvini ichmayman deb qasam ichgan kishi o‘ziga juda ko‘p oddiy suv aralashtirilishi natijasida oddiy suvga aralashib ketgan zamzam suvidan ichsa, qasamiga rioya qilmagan va zamzamdan ichib qo‘ygan hisoblanar ekan. Bu esa oddiy suvga aralashtirilgan zamzam butkul yo‘qolib ketmasligini anglatadi. Balki, u aralashgan suviga barakot kirgazadi.

Shu ma’noda, zamzam aralashtirilgan suvga "zamzam" deyilsa ham u hukman zamzam maqomida bo‘ladi. Unda zamzamning barakoti va fazilati mavjud bo‘ladi. Oddiy suvlardan ortiq bo‘ladi. Unga har qancha ko‘p suv quyilsa ham baribir, ichida zamzam mavjud bo‘ladi. Ammo fazilatda musaffo zamzamchalik bo‘lmaydi.

Sahobai kiromlar nafaqat zamzam, balki Nabiy alayhissalom tahorat qilgan suvlardan ham tabarruklanganlar. Uzoqdan kelgan kishilar uylariga qaytishda U zotning (alayhissalom) tahoratdan qolgan suvlarini o‘zlari bilan olib ketib, uni ko‘p miqdordagi suvlarga qo‘shib ko‘paytirganliklari rivoyat qilinadi.

Bu ham bo‘lsa, tabarruk narsa boshqa oddiy (tohir va pok) narsaga aralashtirilganda, aralashtirilgan oddiy narsa ham barakot va fazilat kasb etishiga dalolat qiladi.

Rivoyat qilinishicha, Nabiy alayhissalom Makkaning hokimiga odam yuborib, undan Madinaga zamzam suvidan jo‘natishni talab qilar ekanlar. Bundan maqsad, Madinaliklar ham zamzamdan yuqorida aytilganidek, oddiy suvlarga aralashtirib, ko‘paytirish orqali bahramand bo‘lishlari uchun ekan.

Abdulloh Kamolov