Yaqinda tahririyatimizga Jizzax viloyati Paxtakor tumanidan quyidagi savol kelib tushdi. Unda bunday deyiladi:
«Qishlog'imizda “qora qozon” degan odat bor. Unda biror kishi azali bo'lib qolsa, hamqishloqlar yordam tarzida pul berishadi. Bir qaraganda, bu xayrli urfdek. Biroq o'sha pulni o'rni kelganda qaytarish lozim, xuddi to'yonadek.
Yana bir muhim masala bu – “Hudoyi qilish”, ya'ni azadorlar uch kun ichida xalqqa osh yoki sho'rva qilib tarqatishi kerak. Bunga kimningdir qurbi etadi, kimniki esa yo'q. Biroq azali xonadon buni qilishga majbur. Shu to'g'rimi?»
Ushbu murojaat bo'yicha O'zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo markazi mutaxassisi Yorqin domla Jumaboyev bunday deydi:
– Albatta, bu savol bugungi kunning dolzarb masalalaridan. Chunki markazimizga ham bunday savollar ko'p keladi.
Alloh taolo insonni ba'zi musibatlar bilan sinab, sabr qilgan bandaga ulkan ajrlar beradi. Ammo biz insonlar musibatzada kishining dardini engillashtirish o'rniga uni yanada og'ir ahvolga solib, falon-falon marosimlarni zimmasiga qo'yishimiz mutlaqo noto'g'ri. Bundan-da achinarlisi, mana shu ishlarni “dindan” (ya'ni mayyit chiqqan xonadon egalari shu marosimlarni qilishlari shart) deb bilish, “shunday ishlar bajarilmasa, mayyit qabrda qiynaladi”, deb e'tiqod qilishdir. Bordi-yu, mayyit egalari o'rtahol oila bo'lib, bu marosimlar kimdandir qarz olish evaziga yoki ko'pchilik tomonidan qarz sifatida pul yig'ilib o'tkaziladigan bo'lsa, bu ishlarning oqibati yanada xunukroq bo'ladi. Chunki inson bir yaqinidan ayrilib, qalbiga etgan jarohati bitib ulgurmasidan qarz to'lash tashvishiga tushishi musibat ustiga musibatdir. Aksincha, bunday oilaga ta'ziya bildirish, dalda berish orqali ma'naviy yordam qilish, dafn marosimlarida ishtirok etish orqali jismoniy ko'maklashish, qarz sifatida emas, balki beg'araz, har kim imkoni etgancha moddiy yordam ko'rsatish kabi amallar marg'ub ishlardan hisoblanadi. Lekin buni urf yoki majburiyat sifatida qabul qilmaslik kerak.
Abdulloh ibn Ja'far roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Ja'farning o'limi xabari kelganda Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Ja'farning ahliga taom qilib beringlar. Ularni mashg'ul qiladigan narsa kelib qoldi”, dedilar» (Imom Termiziy rivoyati).
Demak, musibatxonaga uch kungacha taom chiqarish, kambag'al oila bo'lsa, ularga moddiy yordam berish, musibat etgan kishilar boy bo'lsa, uch kundan so'ng ixtiyoriy ravishda muhtojlarga yordam berish, taom tarqatish, ehson dasturxonini yozib, savobini mayyitga etishini umid qilish joiz. Ammo bu ishlar omma uchun majburiyatga aylanib ketishi, qilmasa o'zlarini aybdor his etish darajasigacha etmasligi kerak. Bu har kimning sharoiti va xohishiga qarab belgilanishi zarur. Shuningdek, mazkur ehsonlar mayyitning meros molidan merosxo'rlarning roziligisiz amalga oshirilishi ham o'zganing haqqiga e'tiborsizlik sanaladi.
Afsuski, hozirgi kunda xalqimiz orasida dafnga doir ko'plab marosimlar urfga aylangan. Bu marosimlar bir qarashda yaxshilik, savob amalga o'xshasa-da, uni tashkil qilishda bir muncha bid'at-xurofotlar, xatoliklar mavjud.
Hususan, yuqorida aytilgan “qora qozon” marosimida ham ko'pchilik qarz sifatida pul beradi. Oqibatda insonlarning haqlari bir-biriga aralashib ketishi, bu orada kimdir shu haqlarni ado etishga ulgurolmay qolishi holatlari yuzaga keladi. Qolaversa, shu “yig'in” ortidan musibat etgan xonadonga biror shar'iy asosga ega bo'lmagan bir muncha majburiyatlar yuklanishi va shu marosimlarni bajarmasa, malomatga qolish holatlari achinarlidir. Bunday odatlardan esa dinimiz qaytaradi.
Shunday ekan, haqiqiy musulmon har bir ishni shar'iy mezonlarga ko'ra bajarishi, ayniqsa, vafot etib ketgan yaqinlari uchun savob ulashish maqsadida qilayotgan amallarida to'g'ri yo'lni tutishi, savob qilaman deb zimmasida o'zgalar haqqi qolib ketmasligini ta'minlashi zarur.
O'zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi (78) 150-33-44
“Hidoyat” jurnalining 2023 yil 1-sonidan olindi
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari tomonidan belgilab berilgan topshiriqlar ijrosini bajarish maqsadida Farg‘ona viloyatida diniy soha xodimlari hamda masjidlar faoliyatini yanada samarali yo‘lga qo‘yish, jamoat bilan ishlashda yuksak mas’uliyatni ta’minlash maqsadida viloyat bosh imom-xatibi Ubaydulloh domla Abdullayev rahbarligida ishchi guruh tashkil etildi. Hozirga qadar viloyatning Quva, Qo‘shtepa, Rishton va Bag‘dod tumanlarida o‘rganishlar olib borildi.
Ushbu ishchi guruh tomonidan viloyatning turli hududlaridagi masjidlar va imom-xatiblar faoliyati o‘rganilib, bir qator muhim yo‘nalishlar bo‘yicha tahlil va baholash ishlari olib borilmoqda. Bu jarayonda quyidagi masalalarga alohida e’tibor qaratilmoqda:
Masjidlarda sanitariya va gigiyena holati
Masjid — nafaqat ibodatgoh, balki poklik va ozodalik ramzi hamdir. Shu bois, har bir masjidda sanitariya talablariga amal qilish, ibodatga keluvchilar uchun qulay va tozalikka rioya qilingan muhit yaratish muhim ahamiyat kasb etadi.
Ishchi guruh sanitariya holatini o‘rganar ekan, masjid ichidagi yuvinish joylari, tahoratxonalar, gilamlar, havo aylanishi, suv ta’minoti va atrof muhit tozaligiga alohida e’tibor qaratmoqda. Ayrim masjidlarda muntazam sanitariya ishlari yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, ba’zi hollarda bu masalada to‘liq ijro ta’minlanmagan. Shu asosda amaliy tavsiyalar berilmoqda.
Yong‘in xavfsizligi holati
Masjidlarda yong‘in xavfsizligini ta’minlash — jamoat xavfsizligining muhim qismi hisoblanadi. Ishchi guruh bu borada masjidlardagi o‘t o‘chirish vositalari, elektr tarmoqlarining holati, evakuatsiya chiqish yo‘llari va yozma tartibdagi xavfsizlik rejalarini ko‘zdan kechirmoqda.
Ba’zi masjidlarda yong‘in xavfsizligi talablariga to‘liq amal qilinayotgan bo‘lsa-da, boshqalarida muayyan kamchiliklar aniqlanib, mutaxassislar tavsiyasi asosida tezkor choralar ko‘rish lozimligi qayd etilmoqda.
Qurilish va ta’mir ishlarining me’yoriy talablarga muvofiqligi
Masjidlarda olib borilayotgan qurilish va ta’mir ishlari belgilangan me’yor va talablarga muvofiq bo‘lishi lozim. Ishchi guruh qurilish ishlari amalga oshirilayotgan obyektlarda loyihaviy hujjatlar, masjidning tarixiy va me’moriy xususiyatlariga rioya etilgan-etilmaganini o‘rganmoqda.
Qurilish ishlari vaqtinchalik emas, ko‘p yillar davomida xizmat qiladigan ibodat maskanini vujudga keltirishga qaratilgan bo‘lishi lozim. Shu bois, bu borada ham texnik nazorat va mas’uliyatli yondashuv talab etilayotganiga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Imom-xatiblar va masjid xodimlarining ijro intizomi
Masjid faoliyatining samaradorligi, avvalo, unda xizmat qilayotgan imom-xatiblar va xodimlarning mas’uliyatliligiga bog‘liq. Ishchi guruh bu borada jamoat bilan ishlash madaniyati, vaqtga rioya, hujjat yuritish tartibi va ish yuzasidan hisobot berish tizimini ham tahlil qilmoqda.
Ijro intizomiga sust qaralayotgan holatlarda imom-xatiblarga tegishli eslatma va tavsiyalar berilmoqda. Shu bilan birga, o‘z burchini sidqidildan ado etayotgan fidoiy xodimlar alohida e’tirof etilmoqda.
Shaxsiy xulq-atvorda namuna bo‘lish
Imom-xatiblar faqatgina ibodat rahnamosi emas, balki jamiyat uchun yuksak axloqiy namuna bo‘lishi kerak. Ular jamoat oldidagi chiqishlari, munosabati, kiyinish madaniyati va umumiy xulq-atvori orqali keng ommaga ta’sir ko‘rsatadi.
Ishchi guruh imomlarning shaxsiy fazilatlarini, jamoa bilan qanday aloqada ekanini, muhtojlarga munosabati va aholining turli qatlami bilan muloqot madaniyatini ham baholamoqda. Bu orqali diniy xodimlar orasida ma’naviy yetakchilik fazilatini yanada yuksaltirish ko‘zda tutilgan.
Ushbu tizimli o‘rganishlar orqali Farg‘ona viloyatida masjidlar faoliyati yanada tartibli, tahlil va tavsiyalarga asoslangan holda yo‘lga qo‘yish, qolaversa, ishchi guruh tomonidan aniqlangan kamchiliklar yuzasidan mas’ul shaxslarga aniq vazifalar belgilash va ijroga qaratish, yaxshi natijalarni esa ommalashtirish ko‘zda tutilgan.
Hududlardagi o‘rganishlar davom etmoqda.
Farg‘ona viloyati vakilligi
Matbuot xizmati