Адашган оқимларнинг шаклланиши узоқ тарихий ўтмишга бориб тақалади. Тарихда ўзаро зиддиятлар туфайли «аҳли сунна»дан ажраб чиққан фирқалар бор. Уларнинг ғаразли ғояларини ўрганишга бағишланган асарлар кўп. Абу Мансур Мотуридий, Абул-Ҳасан Ашъарий, Абу Мансур Бағдодий, Абу Ҳафс Насафий, Муҳаммад Шаҳристоний каби уламолар адашган фирқаларнинг услубларини синчковлик билан ўрганган ҳамда уларга раддиялар берганлар.

Ислом тарихида «хорижий»лар илк адашган оқим сифатида пайдо бўлган. Дин ниқоби остида фаолият кўрсатган ва уламолар томонидан қаттиқ қораланган фирқалар фаолиятини Бағдодий «ал-Фарқ байнал-фирақ» асарида муфассал баён қилган. Дастлабки бўлиниш Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу давридаги «Жамал воқеаси иштирокчилари», саҳоба Муовия, «Сиффийн иштирокчилари» ҳамда икки ҳакам Абу Мусо Ашъарий ва Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумнинг чиқарган ҳукмлари сабабли юз берган. «Сиффийн» жангида Ҳазрати Али розияллоҳу анҳунинг тарафдорлари ўртасида норозилик пайдо бўлиб, икки гуруҳга бўлинди. Биринчи гуруҳ Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу тарафдори бўлиб, иккинчи гуруҳ эса «хорижий» (ажралиб чиққанлар) номини олган.

Ислом олимлари хорижийлар энг биринчи ихтилофни келтириб чиқарганини таъкидлашган. Бу ихтилоф катта бўлинишларга олиб келган.

Хорижийлар дастлаб Ҳазрати Али розияллоҳу анҳунинг тарафдорлари эдилар. Сиффин жангидан сўнг Ҳазрати Алини Муовия розияллоҳу анҳу билан келишувга рози бўлганликда айблаб, ўз тарафдорларидан иборат қўшин билан ажралиб чиқишган. Улар ақидада жиддий адашиш ва хатти-ҳаракатларида кўп қабиҳликларга йўл қўйишган.

Шаҳристоний ёзишича, хорижийлар ўз мақсадларига эришишда қуролдан фойдаланиб, ўзларига хайрхоҳ бўлмаганларни оила аъзолари билан ўлдириб, кўп мусулмонлар ҳаётига зомин бўлганлар.

Хорижийлар ўзларича амални иймоннинг учинчи таркиби ҳисоблаб, киши калима келтирса, бироқ ибодатларни тарк этса ёки катта гуноҳ ишларга қўл урса иймондан ажрайди, дейишган. Уларнинг иддаосича: «катта гуноҳ қилганлар диндан қайтган иймонсиздир». Улар бундай инсонларнинг оила аъзолари, ҳатто гўдакларига ҳам шафқат қилмасликни таъкидлашган.

Али ибн Муҳаммад Фахрий китобида хорижийлар ўз ғояларига эришишда кўплаб қабиҳ ишларни қилганларига гувоҳлик берган. Шунингдек, бузғунчи фирқа етакчиларидан бири Нажда ибн Омир Азрақийга мактуб ёзилган. Ушбу мактубга жавобан, адашган фирқа етакчиси ўз ғояси ва хатти-ҳаракатларини оқлаш мақсадида ҳатто Қуръони карим оятларини бузиб талқин қилишга ҳам уринган.

Адашган фирқа раҳбари Нофеъ ибн Азрақ мисоли орқали барча фирқа йўлбошчилари фирқа ғояси ва фаолиятини қувватлантириш мақсадида Ислом манбаларидан ўзбошимчалик билан иқтибослар олиб, етарли илм ва тажрибага эга бўлмаган издошларини мутаассибона тарбиялаш ва хатти-ҳаракат содир этишда фойдалангани шубҳасиздир.

Бу фирқа ўзининг шафқатсизлиги билан бошқалардан фарқ қилади. Уларнинг эътиқодида, мухолифларига қарашли бўлган ёш гўдаклар, кексалар, ногиронлар, кўзи ожизлар, касаллар ва зиммийларни ўлдириш мубоҳ саналади. Ҳатто улар бировларнинг омонатларини ҳам ҳалол деб биладилар.

Хорижийлар Ислом тарихида Ҳазрати Али билан Муовия розияллоҳу анҳумнинг ҳар икковига ҳам итоат этмасдан ажралиб чиққани учун «исёнчи тоифа» деган ном олди. Хорижийлар томонидан амалга оширилган бир неча йиллик қўзғалонлар халқ нотинчлиги ва талафотларига сабаб бўлди.

Ислом уламолари хорижийларнинг адашган қуйидаги жиҳатларини алоҳида қайд этишган:

- улар ўз йўлларига юрмаган, катта гуноҳ қилганларни иймондан чиққан дейишади;

- бегуноҳ мўмин одамнинг қонини тўкишни ҳалол санашади;

- суннатга амал қилишни инкор этишади;

- доимо гуноҳи кабира қилиб вафот этган киши абадий дўзахда қолади, дейишади;

- охиратдаги шафоатни инкор этишади;

- жаннатда Аллоҳни кўришни инкор қилишади;

- Қуръони каримни махлуқ дейишади.

Хорижийлар давлат раҳбарига итоат этишдан бош тортиб исён кўтаргани учун «боғий»га ҳукм қилинган. Ибн Умар розияллоҳу анҳу хорижийларни одамларнинг энг ёмони деб ҳисоблаган. Аҳли сунна уламолари: «Қайси замон ва маконда бўлмасин, мусулмон мамлакат раҳбарига итоат қилишдан бош тортган киши хорижийлар тоифасидан саналади», дейишган.

Замонлар ўтиши билан хорижийлар нафақат уламоларнинг, балки оддий халқнинг ҳам қаршилигига учради.

Шермуҳаммад домла Болтаев,

Хоразм вилояти, Шовот тумани

Юсуф Ҳамадоний жоме масжиди имом-хатиби

Ҳиндистоннинг “Sarkaritel” ва “Diplomacy India” онлайн-нашрларида Ўзбекистонда ташкил этилган Халқаро зиёрат туризми ҳафталигига бағишланган мақолалар чоп этилди, деб хабар бермоқда “Дунё” АА мухбири.
Ҳинд ахборот манбалари Халқаро зиёрат туризми ҳафталиги жорий йил 1-3 ноябрь кунлари Ўзбекистоннинг қадимий шаҳарлари - Самарқанд, Хива, Бухоро ва Тошкентда бўлиб ўтаётганини маълум қилган.
Тадбирдан кўзланган асосий мақсад Ўзбекистон зиёрат-туризм салоҳиятини намойиш этиш, мамлакатни энг жозибадор сайёҳлик йўналишларидан бирига айлантириш, жаҳон ҳамжамияти ва халқаро ташкилотлар юксак эътирофини янада мустаҳкамлаш, шунингдек, зиёрат-туризм хизматларини диверсификациялаш ва туризм экспорти кўламини кенгайтиришдан иборат эканига эътибор қаратилган.
Туризм ҳафталиги Ўзбекистон Туризм ва маданий мерос вазирлиги ташаббуси билан қатор ташкилотлар ҳамкорлигида ўтказилаётгани маълум қилинган.
Нашрлар ҳафталик дастури доирасида зиёрат туризмини ривожлантиришга қаратилган кўргазмалар, семинарлар, илмий-амалий анжуманлар ҳамда маданий-маърифий тадбирлар, Самарқанд шаҳридаги янги “Ипак йўли” халқаро сайёҳлик марказига ташриф, “Хива — Ислом олами туризм пойтахти” ва бошқа маданий-маърифий тадбирлар ўтказилаётгани ҳақида сўз юритган.
Онлайн-нашрларнинг урғулашича, туризм соҳаси Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан мамлакат миллий иқтисодиётининг стратегик тармоқларидан бири сифатида белгилаб берилган. Қисқа вақт ичида Ўзбекистонда олиб борилаётган “очиқ эшиклар” сиёсати туфайли сўнгги уч йилда мамлакатга кириш визаси талаб этилмайдиган давлатлар сони 9 тадан 90 тага етди, 50 дан ортиқ давлат, шу жумладан, Ҳиндистон фуқароларига электрон визалар бериш тизими йўлга қўйилди.
Самарқанд, Бухоро, Хива каби қадимий Ипак йўли шаҳарлари ҳиндистонлик сайёҳлар орасида ҳам машҳур масканга айланиб бормоқда. “Uzbekista Airways” авиакомпанияси томонидан Деҳли ва Тошкент ўртасида ҳафтасига 4 та тўғридан-тўғри рейслар амалга оширилади. Икки давлат пойтахтлари ўртасидаги масофа атиги 2,5 соатни ташкил этади.
Ҳиндистонлик сайёҳлар махсус интернет портал орқали Ўзбекистонга электрон визани (e-visa) уч кунда олиши мумкин, дейилади Ҳиндистон матбуотида эълон қилинган мақолада.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Илҳомжон домла Умаржон ўғли
Мўйи муборак Уккоша жоме масжиди

Ўзбекистон масжидлари туркумидан

Тарихи

Андижон вилояти Булоқбоши туманида жойлашган “Қирғизбой” масжиди тарихий маскан бўлиб, 1904-1912 йилларда қуриб битказилган. Масжиднинг бир асрдан зиёд давом этган фаолияти даврида янги хонақоҳлар қурилиб, саҳни анча кенгайтирилган, қўшимча бинолар қурилган.

Масжидни қурилишида фаол бўлган Қирғизалибой ҳозирги “Ғиштхона” қабристони атрофидаги Қашқар маҳалласида истиқомат қилган. Булоқбоши қишлоғининг бадавлат кишиларидан бўлган Йўлдошбой ҳожининг ўғли бўлган.

1904 йилда Булоқбоши қишлоғида яшовчи фуқаролар, аҳли илмлар ўзаро машварат қилишиб, “Ғиштхона” қабристони ёнида қишлоқ аҳолиси учун масжид қуришга қарор қилишади. Йиғилиш қатнашчилари масжид қурилишига уддабурон, тадбиркор, ишбилармон Қирғизалибойни иш юритувчи, ташкилот раҳбари сифатида сайлайдилар.

Номланиши

Қишлоқ аҳолисининг астойдил ҳаракатлари ва ҳар томонлама кўрсатилган беминнат ёрдамларнинг самараси ўлароқ 1912 йилга келиб янги масжид биноси ишга тушган. Маҳалла аҳолиси билан маслаҳатлашилган ҳолда янги масжид биносига шу масжид қурилишида энг кўп хизмат қилган Қирғизалибойнинг номи берилишини ҳамма бир овоздан маъқуллаган. Янги қуриб битказилган масжид Қирғизалибой шарафига “Қирғизбой” деб номланган.

Мустабид даврида

Бироқ, ҳали унча кўп фаолият юритмаган масжид шўролар даврининг қатағон йилларида бошқа мадраса ва масжидларда ҳам  кузатилгани каби аҳволи аянчли тусга кирган. Минг афсуски, бу даврда кўпгина мадраса ва масжидлар бузиб ташланган ёки қаровсиз аҳволга тушиб қолган эди.

Қишлоқ совети раҳбарлари “Қирғизбой” масжидини бузиб ташлаш мақсадида юқори ташкилотларга масжид намоз ўқиш учун яроқсиз ҳолда, деб ёлғон шикоят хатлари ёзишган. Юқоридан келган вакиллар масжид аҳволини ўрганиб, шикоятлар асоссиз эканлигини исботлаб беришган. Қишлоқ аҳолиси номидан бир гуруҳ аҳли илм домлалар масжидни бузмоқчи бўлган колхоз раҳбарларига масжидни бузмасдан, омборхона сифатида ёки бошқа мақсадларда фойдаланиш мумкинлигини маслаҳат беришган. Шундан кейин “Қирғизбой” масжидининг бир қисми омборхона ва гаражга айлантирилган.

Қайта очилиши

1945 йилларда Мулла Умрзоқ домла бир гуруҳ кишилар билан масжидни очиб беришни сўраб ёзилган талабнома билан Андижон қозиси мулла Нўъмонжон ҳожи ҳузурига боришган. Бу талабномани ҳал қилиш мақсадида мулла Нўъмонжон ҳожи мулла Умрзоқ домла билан Тошкентга бориб, муфтий Эшон Бобохон ҳазратларига халқ номидан ёзилган талабномани топширади. Муфтий ҳазратлари талабномани атрофлича ўрганиб чиқиб, Булоқбоши қишлоғидаги “Қирғизбой” масжидини қайта очишга рухсат берган. Шундай қилиб, 1946 йилда “Қирғизбой” масжиди қайта очилди.

Қўшимча бинолар қурилиши

Намозхонларга қулайлик яратиш мақсадида 1958-1959 йилларда масжид ёнига қўшимча хонақоҳ қурилган. 1979 йилда дарвозахона ҳамда кутубхона биноси қурилиб, ишга туширилган. 2004 йилда эса хонақоҳ олдига қўшимча айвон ва болохоналар қурилган.

Булоқбоши қишлоғида аҳоли зич яшайди. Жума намози кунлари, айниқса, Рамазон ва Қурбон ҳайити байрам кунлари намозхонлар масжид биносига сиғмай, масжидга қўшни уйларда, ҳатто кўчаларда намоз ўқишига тўғри келар эди. Шуни ҳисобга олган ҳолда, масжидга қўшни бўлган икки хонадон эгалари билан маслаҳатлашилиб, уларнинг розилиги билан масжид ҳовлисига қўшиб олинди ҳамда хонадон эгаларига томорқа олиниб, ҳар бир хўжаликка 3-4 хонадан иборат яшаш учун уй-жой ва қўшимча бинолар ҳашар йўли билан қуриб берилган.

Масжид янги биноси қурилиши

Шундан сўнг янги масжид биноси қурилиши учун керакли бўлган барча ҳужжатлар, лойиҳа-смета тайёрланди. Ниҳоят 2013 йил 7 июн куни масжиднинг тарихий биноси сақланиб қолган ҳолда, янги масжид биносининг қурилиши бошланди. Кўпчиликнинг меҳнати билан қурилиш ишлари 2014 йил март ойида якунига етди.

Очилиш маросими

Очилиш маросимида ўша пайтда вилоят бош имом-хатиби бўлган Нуриддин домла Холиқназаров ҳазратлари иштирок этиб, Булоқбоши халқини янги масжид биноси очилиши билан табрикладилар. Ўша йилнинг 24 мартида Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари ҳам “Қирғизбой” масжидига ташриф буюриб, туман аҳолисини янги масжиднинг фойдаланишга топширилгани билан табриклаб, дуо қилдилар.

Қўшимча бинолар қурилиши

Шунингдек, 2014 йилнинг куз ойларида янги бинонинг ён томонига ва 2015 йилнинг ёз ойларида янги масжид биносининг олд қисмига 28х20 ўлчамдаги очиқ айвонлар қуриб битказилди. 2021 йилда барча қулайликларга эга, замонавий 70 ўринли таҳоратхона ишга туширилди. Шунингдек, иккита янги дарвоза қурилди ҳамда бурғулаш усули билан артезиан қудуғи қазилиб, сув чиқарилди. 

“Қирғизбой” масжидининг дастлабки қурилган ҳонақоси ҳозирги кунда маданий мерослар рўйхатига киритилган. Масжид ҳозирги кунда бир вақтнинг ўзида 2000 нафар намозхонни ўз ичига сиғдира олади. Масжидда иккита минора бўлиб, ҳар бирининг баландлиги 8 метрни ташкил қилади.

Масжид манзили: Уч кўча МФЙ Пешқадам кўчаси, 10-уй. Локация манзили: 40.624112, 72.505862

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Масжидлар билан ишлаш бўлими

Ҳанафий мазҳабининг буюк мужтаҳиди, мазҳаб тарқалишида беқиёс хизмат қилган Яъкуб ибн Иброҳим Ансорий (Абу Юсуф) роҳимаҳуллоҳ шундай ривоят қиладилар:
“Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳдан ўн олти йил илм ўргандим. Ҳадис ва фикҳга астойдил эдим. Оиламиз камбағал, отам илм халқасида кун ўтказишимга у қадар рўйхушлик бермасди. Бир куни у менга: “Абу Ҳанифанинг илм билан машғул бўлишига имкони етарли, мол-дунёси кўп. Аммо бизда имкониятлар тор, сен дарсга бормай менга қараш!”,- деди. Мен отамнинг айтганини қилиб, кўп дарсларга боролмай қолдим. Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ мени халқада камнамо бўлиб колганимни сезиб, сўраб-суриштирибди.
Имкон топиб бир дарсга борганимда: “Нега бизнинг халқага келмай қўйдинг?!”,- деди. Мен отам шуни истаганини, оилавий қийинчилик туфайли отамга қарашаётганимни айтдим. Дарс тугаб, ҳамма кетаётганда Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ мени қолишимни айтди. Ёлғиз ўзим қолгач менга бир ҳамён берди ва: “Буни оилангга ишлат, қачон тугаса менга билдириб қўй, аммо дарсни қолдирма!”, - деди. Қарасам, ҳамёнда юз дирҳам бор экан. Кейин дарсларга қатнашиб турдим, орада яна сўрамасам ҳам юз дирҳам берди. Шу тарзда мендан хабар олиб турди, мен бирор марта пул сўрамадим, аммо у зот гўё сезгандек пулимиз тугаш арафасида ўзи пул берарди. Бу ҳолат мен бой бўлиб кетгунимча давом этди...”

Ибрат: илм ва унинг аҳлига яхшилик қилиш улуғларнинг одатларидандир. Бир боланинг эҳтиёжини қондириб, унинг бутун умматга хизмат қилишига сабабчи бўлиш ҳақиқий раббоний уламоларнинг иши хисобланади. Биз ҳам Абу Ҳанифа роҳимаҳуллохдан ибрат олиб, у зот каби илм ҳомийлари бўлсак, жамият ривожланади, олимлар кўпаяди, ин шаа Аллоҳ.

“Тақво аҳлининг гўзал қиссалари” китобидан.