Қадр кечасининг ўзига хос бир қанча фазилатлари мавжуд бўлиб улар Қуқъони карим оятлари ва ҳадиси шарифларда зикр қилинган. Қуйида шу ҳақида сўз юритамиз.

• Қуръони карим шу кечада нозил қилинган. Аллоҳ таоло айтади: «Албатта, Биз у (Қуръон)ни Лайлатул Қадрда нозил қилдик» (Қадр, 1).
• У минг ойдан кўра яхшироқ кечадир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Лайлатул Қадр минг ойдан яхшироқдир» (Қадр, 3). Имом Табарий ушбу оят тафсиридаги энг тўғри гап Қадр кечасидаги амал ушбу кеча бўлмаган минг ойда қилинган амалдан яхшироқ эканини айтганлар.
• У муборак кечадир. Алоҳ таоло Духон сураси 3-оятида шундай марҳамат қилади: «Албатта, Биз у (Қуръон)ни муборак кечада нозил қилдик». Демак, ушбу кеча кунлар орасидаги энг муборак кеча экан.
• Ушбу кечада жуда кўп фаришталар ерга тушади. Аллоҳ таоло бу ҳақида шундай марҳамат қилади: «Унда фаришталар ва Руҳ Роббилари изни билан барча ишлар учун тушади» (Қадр, 4). Муфассир уламоларимиз ояти каримада зикр қилинган Руҳ Жаброил алайҳиссалом эканликларини айтишган. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда шундай дейилади: «Албатта, фаришталар ўша кечада ерда майда тошлардан ҳам кўп бўлади».
• Кейинги йилгача бўладиган ишларнинг ёзилиши. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Ўша (кеча)да ҳар бир ҳикматли иш ажратилиб, ҳал қилинур». Кўплаб муфассир уламолар фаришталар Аллоҳнинг амри билан кейинги йилгача бўладиган барча ишларни ёзиб қўйишини айтишган. Бу маънони Ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтганликлари ривоят қилинади.
• Уни ибодат биланбедор ўтказиш ўтган гуноҳлар кечирилишига сабаб бўлиши. Имом Бухорий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Ким Қадр кечасида (чин) иймон ва (риё қилмасдан) савоб умидида қойим бўлса унинг ўтган гуноҳлари кечирилади».
• Дуолар ижобат бўлиши. Имом Термизий Оиша розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда У зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Ё Расулуллоҳ, қайси кеча лайлатул қадр эканини билсам унда нима дейман?», деб сўрадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳумма иннака аъвуффун, туҳиббул аъфва фаъфу аънний» (Маъноси: Аллоҳим, Cен марҳаматли Зотсан, афв этишни суясан, мени кечиргин!) дегин», дедилар. Оиша онамиз Қадр кечасида дуолар ижобат бўлишини билганлари учун ҳам ушбу кечада қандай дуо қилишни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб ўрганиб олмоқдалар.
• Ушбу кеча ибодатидан маҳрум бўлиш катта жудолик экани. Ибн Можа Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Албатта, сизларга ушбу (Рамазон) ой ҳозир бўлди. Унда минг ойдан яхшироқ кеча бор. Ким ундан (яхшилиги ва ибодат қилиш) маҳрум бўлса барча яхшиликдан маҳрум бўлибди. Унинг яхшилигидан фақат маҳрум (бахтсиз, ибодат лаззатидан бебаҳра) инсонгина маҳрум бўлади». Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қадр кечасини топишга тарғиб қилар ва ўзлари ҳам охирги ўн кунликни ибодат билан ўтказар эдилар.

Демак, Қадр кечаси жуда кўплаб фазилатларга эга ва энг муборак кеча экан. Шунинг учун ҳам бу кечани бедор ўтказишга, ундаги фазилатларга эга бўлиб қолишга интилиш лозим. Аллоҳ таоло барчамизга ушбу кечанинг фазилатига эришишни насиб қилсин! 

Манбалар асосида

Ийсохон Яҳё тайёрлади

Қуръони каримда қадр кечасининг минг ойдан яхшироқ эканлиги зикр қилинган. Ҳадиси шарифларда ҳам ушбу кечани топган ва уни бедор бўлиб ибодат билан ўтказган инсоннинг гуноҳлари кечирилиши марҳамат қилинган. Уламоларимиз ҳадислар ва саҳобайи киромларнинг сўзларидан хулоса қилиб қадр кечасининг бир қанча аломатлари бўлишини айтишган. Қуйида шу ҳақида сўз юритамиз.

• Ҳавонинг мўътадил бўлиши ва шамол сокин эсиши. Ибн Хузайма Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Қадр кечаси нурли, очиқ, совуқ ҳам, иссиқ ҳам бўлмаган кечадир. Унинг тонгида Қуёш нурсиз қизил бўлиб чиқади». Бошқа ҳадисда ушбу кеча сокин бўлиб унда ёмғир ёғиши ҳам мумкинлиги айтилган. Демак, ҳаво мўътадил бўлиши, ўта иссиқ ёки ўта совуқ бўлмаслиги, шу билан биргаликда, баъзида сокин, ёмғирли кеча бўлиши қадр кечасининг аломатларидан бири экан.
• Фаришталар тушиши сабаб қалб хотиржам бўлиши. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда шундай дейилади: «Албатта, фаришталар ўша кечада ерда майда тошлардан ҳам кўп бўлади». Ушбу кечада ерда фаришталар кўплигидан инсон бошқа кечаларда ҳис қилмаган қалб хотиржамлиги, кўнгил кенглиги ва ибодат лаззатини ҳис қилади.
• Тонгда Қуёшнинг нурсиз бўлиши. Имом Муслим Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Қадр кечасининг тонгида Қуёш то кўтарилгунига қадар нурсиз, худди тоғора каби чиқади». Ушбу ҳадисни шарҳлаган Қози Иёз икки хил кўриниш эҳтимоли бўлиши мумкинлигини айтганлар. Биринчиси, бу аломат айни шу ҳадис айтилган вақтдаги қадр кечасига хос эканлиги ва бошқаларига хосланмагани; иккинчиси, бу ҳолат фақат қадр кечасига хос бўлиши; Баъзилар кечаси тушган фаришталар қуёш чиқаётганда самога кўтарилиб Қуёшнинг нурини тўсиши ва шу сабаб у нурсиз чиқишини айтишган. Демак, ушбу ҳолатни ҳам қадр кечаси аломати сифатида қабул қилиш мумкин экан.
• Ушбу кечанинг саломатлик кечаси бўлиши. Аллоҳ таоло айтади: «У то тонг отгунча салом бўлиб турадир» (Қадр сураси, 5. Тафсири ҳилол). Машҳур муфассирлардан Қатода ва Ибн Зайд ушбу оятни шундай шарҳлашган «Унинг барчаси яхшилик, то тонг отгунича унда ёмонлик бўлмайди».

Аслида, юқорида биз санаб ўтган аломатлар одатда қадр кечаси ўтгандан сўнг билинади. Ҳадиси шарифларда ушбу аломатлар зикр қилинишидан мақсад эса ушбу кечани топган ва уни ибодат билан ўтказган инсонлар Аллоҳ таоло уларни ана шундай неъматга мушарраф этгани учун Унга ҳамд айтишлари ҳамда кўнгиллари хотиржам бўлиши учундир. Ушбу муборак кечани топиш учун эса уламоларимиз Рамазоннинг охирги ўн кунини ғанимат билиб, унда ибодат билан билан бедор бўлишни тавсия қилишган. Аллоҳ таоло барчамизга ушбу кечани топишни ва улкан савобларни қўлга киритишни насиб айласин!

Манбалар асосида

Ийсохон Яҳё тайёрлади

 Зайниддин Эшонқулов,

Самарқанд вилояти бош имом-хатиби

Убайдуллоҳ домла Абдуллаев 

Қадр кечаси  энг улуғ кечадир.   Чунки бу кечада Қуръони карим нозил бўлган.

Аллоҳ таоло : “Албатта, биз у (Қуръон)ни қадр кечасида туширдик”, деб марҳамат қилади. (Қадр сураси, 1-оят).

Яна Аллоҳ таоло  ушбу сурани давомида: “Қадр кечаси минг ойдан яхшироқдир”, деб айтган.  

Қадр кечаси Рамазон ойининг нечанчи кечасида эканлиги сир тутилган. Дастлаб Рамазон ойининг охирги ўн кунлигида, кейинроқ эса тоқ кечаларидан излаш кераклиги ҳақида айтилган. Охири у кечанинг аломатлари айтилганидан сўнг Қадр кечаси рамазоннинг 27 кечаси эканлигига ишонч ҳосил қилинган.

"Тафсири Қуртубий" да айтилади.

Аллоҳ таоло бу кечани “қадр кечаси” деб номлашининг сабаби шуки, бу кечада Аллоҳ таоло келаси йил учун ўлим, ажал, ризқ ва шу каби ишлардан хоҳлаганини тақдир қилиб, ўлчаб қўяди. Бу ишларни мудаббир фаришталарга топширади.   Улар: Исрофил, Мийкоил, Азроил, Жаброил алайҳимуссаломлардир.

Зуҳрий ва бошқалар: “ бу кечани  “қадр кечаси” деб номланишининг сабаби Қадр кечасининг улуғлиги, қадирлилиги, шарафлилигидандир. Одамлар орасида  “фалончининг қадри бор” дейилганда мартабаси улуғлиги тушунилгани каби”, деганлар.

Бу кечада тоат-ибодат қилишнинг қадри жуда ҳам улуғ ва савоби жуда ҳам кўп бўлгани учун бу кечани, “қадр кечаси” деб номланган, дейилган.

Абу Бакр ал-Варроқ айтадилар: “ бу кечани  “қадр кечаси” деб номланишининг сабаби шуки, кимнинг қадр-қиммати, обрў-эътибори бўлмаса ва бу кечни ибодат билан бедор ўтказиб чиқса, у киши бу кечада қадри баланд кишига  айланади”, дедилар.

Бу кечани “қадр кечаси” деб номланиши, Аллоҳ таоло бу кечада қадри улуғ  Китоб (Қуръони карийм)ни қадри буюк бўлган Росули (Муҳаммад алайҳиссалом)га, қадр эгалари бўлган  умматларига етказишлари учун нозил қилгани сабабидандир, дейилган.

Бу кечани “қадр кечаси” деб номланиши, бу кечада Аллоҳ таолонинг қадрли ва эътиборли фаришталари ерга тушганлиги сабаблидир, дейилган

Ва  яна: бу кечада Аллоҳ таоло ер юзига ўзининг хайр-барака ва мағфиратни туширади, дейилган.

Саҳл роҳимаҳуллоҳ: “Аллоҳ таоло бу кечада мўминларга ўз раҳматни тақдир қилиб ёзгани  сабабли,  бу кечани “қадр кечаси” деб номланади”, деганлар.

 Ушбу маънолардан ҳам бу кеча ниҳоятда улуғ кеча эканлигини билишимиз мумкин.

Аллоҳ таолога  шукрлар бўлсинки  Муборак Рамазон ойининг Қадр кечаларига ҳам етиб келмоқдамиз. Бу кечани қадрига етиб, ибодат ва дуолар билан ўтказишимиз,  ҳамда  аҳлимиз  ва ёру дўстларимизни ҳам бу кечадан огоҳлантиришимиз мақсадга мувофиқдир.

Алоҳида такидлашимиз керакки, кадр кечаси дегани бу  зиёфат кечаси, меҳмондорчилик кечаси, улфатчилик кечаси дегани эмасдир. Ошна оғайнилар бир бўлиб, турли таомлани таёрлаб, вақтларини беҳуда сарфлаб, бир йилда бир маротаба  келадиган, дуолар ижобат бўладиган, энг улуғ кеча, қадр кечаларини фазилатини қўлдан бой бермасинлар. Балки бу кечани ихлос ва муҳаббат ила ибодат ва дуолар билан бедор ўтказишга ҳаракат қилсинлар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий соллалоҳу алайҳи васаллам:

Кимики Лайлатул Қадр кечасини имон ва ихлос билан қоим бўлиб бедор ўтказса, унинг ўтган  гуноҳлари мағфират қилинур”, - дедилар.

Ҳадиси шарийфда кечани ихлос ва муҳаббат ила  қоим бўлиб бедор ўтказган кишига гуноҳлари кечирилишини ваъдаси бериляпти. Кечани бедор ўтказиш  намозлар ўқиш, Қуръон тиловатини қилиш, тасбиҳ ва такбирлар айтиш, тавбалар қилиб истиғфор айтиш каби амаллар билан бўлади. Хусусан намозининг қазоси борлар, албатта қазо намозларини ўқишни кўпайтиришлари мақсадга мувофиқ бўлади. Кечани қоим бўлиб бедор ўтказишнинг энг асосий шарти  хуфтон ва бомдод намозларини жамоат билан ўқишдадир. Чунки ҳадиси шарийфларда, ким хуфтон намозини жамоат билан ўқиса кечани ярмини бедор ўтказган бўлади, дейилган. Яна бошқа бир ҳадиси шарийфларда, ким бомдод намозини жамоат билан ўқиса кечани ярмини бедор ўтказган бўлади, дейилган.

Ушбу кечада  ибодатлар билан бирга дуоларни ҳам кўп қилишлигимиз керак. Нималарни сўраб  дуо қилишимиз ҳақида Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Мен: “Эй Аллоҳнинг Расули агар мен қайси кечанинг Қадр кечаси эканини билсам у кечада нима деб дуо қилай”, дедим. У зот: “Аллоҳумма иннака афуввун туҳиббул афва фаъфу анний” (Эй Аллоҳ, албатта сен ўта афв қилгувчисан, афв қилишни яхши кўрасан, мени афв қилгин), деб дуо қилинг”, дедилар”. Термизий ривоят қилган.

Шундай экан, бу муборак минг ойдан ҳам яхшироқ бўлган қадр кечасини  ғанимат билиб кўпроқ ибодат ва дуолар, тавба ва истиғфорлар айтишга ҳаракат қилайлик. Аллоҳ таолодан амалларимизни қабул қилишини, дуоларимизни ижобат этишини,  ҳаммамизни тақдиримизни олий мақом этиб таъйин қилишни сўраб илтижо қилайлик.         

Барчаларимизга ушбу кеча муборак бўлсин!

Зиёуддин МИРСОДИҚОВ,
Тошкент шаҳар Чилонзор туманидаги
“Бўта бува” жоме масжиди имом хатиби