Аллоҳ  Таоло оламларни  бунёд этгандан cўнг унга сарвар қилиб Инсонни – Ҳазрати Одам Ато алайҳиссаломни яратди. Одам Ато қовурғасидан Момо Ҳавони яратиб, улардан фарзандларини кўпайтирди.

Ривоят этилишича, одамзотнинг кўнглига 3 нарса урмас, яъни инсон 3 нарсадан асло безор бўлмас, доимо ардоқлар экан.

Биринчиси эр учун аёл, аёл учун эр. Чунки, аёл Одам Атонинг қовурғасидан, яъни бир вужуддан яралган. Вужудда эса ошиқча аъзо йўқ. Ҳеч ким бирон аъзосидан воз кечолмагани каби аёл жинси эрдан, эр жинси аёлдан айри кеча олмас экан.

Инсон кўнглига урмайдиган иккинчи нарса – ризқ-рўзи, яшаш омили бўлган нон экан.  Мана неча минг-минг йиллар ўтса ҳам Одам Ато ва Момо Ҳаво  илк бор таъмини татиб кўрган буғдой ҳамон уларнинг авлодлари насибаси бўлиб хизмат килиб келаётир. Дунёдаги не бир ширинликлар, таомлар нон ўрнини босолмаслиги барчага аён.

Башарият фарзанди учун учинчи улуғ  нарса бу китоб экан. Зеро, Қуръондаги дастлабки оят «Икра!» («Ўқинг!») эканлиги, улуғ пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ўқишни ўрганиб, Аллоҳнинг сўзларидан хабардор бўлиб, уларни халққа етказгани, мусулмонлар дилига сингдиргани маълумдир. Китобнинг Муқаддаслиги яна шундаки, одамлар у орқали фикран бойийдилар, ақлан ўсадилар, маънан соғлом бўладилар, ахлоқий камол топадилар, қандай сўзлаш, қандай яшаш зарурлигини, имон-эътиқодни асрашни биладилар. Шу боисдан ҳам Ислом динимиз саҳифаларидан асосий ўринни ёруғ оламнинг гултожи  – Инсон, унинг ризқ-рўзи Нон ва ақл-идроки маҳсули – Китоб одобномаси ва ибратномасининг ўрин олиши бежиз эмас.

Буюк ота-боболаримиздан мерос бўлиб қолиб келаётган доно халқимизнинг юксак маънавияти бўлмиш миллий ва диний кадриятларимиз эса буларнинг   ҳаммаси – ахлоқий, ақлий ва жисмоний мактаб эканлиги олтиндан киммат, бебахо ва абадий қадриятларимиз, енгилмас кучимиздир!

Модомики Ислом динининг энг биринчи буйруғи «Ўқинг!» экан,  демак Ислом дини – энг аввало маърифат дини экан. «Маърифат» сўзи араб тилидан таржима қилинганда «кишиларнинг онг-билимини, маданиятини оширишга қаратилган таълим-тарбия»; «маориф» деган маъноларни англатади.

Ислом динининг асосий ва Муқаддас Китоби бўлмиш Қуръони Каримнинг еттидан бир қисми фақат илм мавзусига доир масалалардан иборатдир.

Ислом дини пайдо бўлишини Яратганимиз Муҳаммад алайҳиссалом орқали Арабистон ярим ороллигини ирода этган бўлса, ушбу Муқаддас, пок Ислом динимизни илму-фан, маърифат ила ривожланишини Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Мотуридий, Бурҳониддин Марғиноний, Баҳоуддин Нақшбандий, Муҳаммад Мусо Хоразмий, Аҳмад Фарғоний, Мирзо Улуғбек, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Маҳмуд Замахшарийлардек буюк алломалар орқали бизнинг жаннатмакон юртимизни (!) Ўз илоҳий ҳикмати ила ихтиёр этди.

Яхшилик ва эзгулик, бағрикенглик ва тинчлик, яқинлари ва бегоналарига бирдек марҳаматли бўлиш, қон тўкмасликка чақирувчи, нафс васвасасига учмаслик, ота-онага улар ҳаёт эканларида меҳрибон ва сахийлик ила муносабатда бўлиш, дунёдан ўтганларнинг ҳақларига дуо қилишга, ватанни севишга даъват қилувчи муқаддас динимиз, айниқса мустақиллик йилларида ўз қадрини ҳамда ўзининг азалий вазифаси – эзгу мақсадларга чин маънода хизмат қилиш имкониятини топди.   

Бизнинг қадимий ва гўзал диёримиз нафақат Шарқ, балки жаҳон цивилизацияси  бешикларидан бири бўлганини халқаро  жамоатчилик тан олмоқда ва эътироф этмоқда. Бу табаррук заминдан не-не буюк зотлар, олиму уламолар, сиёсатчи ва саркардалар етишиб чиққани, умумбашарий цивилизация ва маданиятнинг узвий қисмига  айланиб кетган дунёвий ва диний илмларнинг, айниқса, Ислом дини билан боғлиқ билимларнинг тарихан энг юқори босқичга кўтарилишида она юртимизда туғилиб камолга етган улуғ алломаларнинг ҳизматлари  беқиёс экани бизга улкан  ғурур ва ифтихор бағишлайди.

Аллоҳ таборака ва таоло Ўзининг Каломи мажиди – Қуръони каримда ва Жаноби Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳадиси шарифларида улуғлаб эъзозлаган етти тоифа инсонларни ҳар бир мўмин-мусулмон киши қадрлаб, ҳурмат қилиши лозим:

1) ота;

2 ) она;

3) устоз (манфаатли илм ё касб-хунар ўргатган инсон);

4) олим (фақат диний йўналишдагина эмас, балки инсон учун манфаатли барча соҳалардаги олимлар. Чунки ҳамма соҳаларнинг ҳам эгаси – Аллоҳ таолонинг Ўзидир);

5) Қуръони каримдан хабардор киши;

6) мўйсафид одам;

7) адолатли раҳбар.

Муқаддас Ислом динимиз ҳукмлари ҳам, жаннатмакон юртимиз буюк ва маърифатпарвар, улуғвор ва донишманд халқининг Қуръони Карим ва ҳадиси шарифларга уйғунлашиб кетган, ҳатто мақоллари ҳам  инсонларни илм-фан тараққиётига, илмли кишиларни улуғлашга ундайди, устозларни хурматлашга тарғиб этади.

Маълумки, бу дунёнинг ривожланишида, инсониятнинг тараққиёт этишида устознинг ўрни беқиёс.

         Бизнинг доно халқимиз

      «Устоз – отангдек  улуғ»,

«Уста борида қўлингни тий,

Устод борида – тилингни»,

          «Уста бўлсанг, устозингни унутма»,

       «Устозингга тик  қарасанг, тўзасан,

                                              Ҳурмат қилсанг, аста-аста ўзасан»,

деб бежиз айтмаган.

Чунки, ҳаммага маълумки, инсониятнинг энг биринчи Устози – бу АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ ЎЗИ бўлса

“Аллоҳ Одамга барча яратилган ва яратилажак нарсаларга тегишли номларни ўргатди. Сўнгра уларни фаришталарга бирма-бир кўрсатиб деди: “Агар эътирозингизда ростгўй бўлсангиз, ана у нарсаларни номлари билан Менга айтиб берингиз!”  (Қуръони карим Бақара сураси 31 оят),

мусулмонларнинг инсонлар ичида энг буюк устози – ПАЙҒАМБАРИМИЗ МУҲАММАД АЛАЙҲИССАЛОМДИРЛАР!

Ҳар бир инсон зоти учун эса энг биринчи устози – унинг  ОТА-ОНАСИДИР! Зеро уни тарбиялашни ҳали бу дунёга келмасидан олдинроқ бошлайди. Туғилиши биланоқ то ота-онанинг ўзи бу дунёдан ўтмагунча, ўз фарзандига меҳрибонлик қилиб ўтади...

Шунинг учун ҳам ҳар бир ақл-заковатли, фаҳм-фаросатли одам «Устозлар ва мураббийлар» байрам кунида ҳам энг биринчи бўлиб ўзининг доимий пешқадамлари бўлмиш ўз ота-онасидан бошлаб, устоз ва мураббийларини кўнгилларини шод қилиб, бебаҳо, бетакрор ва беқиёс дуоларидан баҳраманд бўлишга шошилади.  

Янги ўқув йили ҳам бошланиб, фарзандларимиз улуғ ва муқаддас, машаққатли ва серсавоб иш бўлмиш – илм олишга киришдилар... Биз, ота-оналар, фарзандларимизни улғайишида, илм олиб, билимли бўлишларида кўп жиҳатларига серқиррали эътиборимизни беришимизда қуйидаги пурмаъноли, сермазмунли тарафини ҳам эътиборга олишимизни муқаддас динимиз амр-фармон қилиб буюради.

Шунчалик улуғ (!) даражага устознинг мавқеъи кўтарилган. “Устоз” деганда фақат маълум бир соҳада ёки фақат илм соҳасида эмас, балки илм-фаннинг барча турларида, касб-ҳунар соҳаларида ҳам ўргатувчини биз УСТОЗ деб тушунишимиз лозим! Шунинг учун ҳам бизнинг доно халқимиз ҳурмат ва эҳтиром ила эъзозлаб «УСТОЗ» дейди.

Кунлардан бир куни ҳазрат Навоий

Сайр айламакни қилди ихтиёр.

Мулозимлар ила чиқдилар йўлга

Ва кичик болага келдилар дучор.

Ўшанда Навоий  отидан тушиб,

Ўша ёш болага қилибди таъзим.

Мулозимлар ҳайрон, аъёнлари лол –

Бундай учрашувдан қолибдилар жим.

Бир аъён қўлини кўксига қўйиб,

Сўрабди: «Ҳазратим. Бу қандайин ҳол?

Сиз болага эмас, балки у сизга қилиб таъзим,

Салом бериши душвор!»

Навоий дебдики, мен кўрган бола

Устозим – боланинг бобоси эди.

Олисларда қолиб кетган дамларнинг

Узоқлардан келган садоси эди…

Устозим мен учун отадан улуғ,

Шунингчун болага қилдим мен таъзим.

Устозимдан қолган неварасига

Салом бермаслигим – гуноҳу азим!

Қуръони карим ояти карималари ва муборак ҳадиси шарифларга асосланган ҳолда ўқувчи, илм ўрганувчини, касб-ҳунар ўрганувчини устозига нисбатан муомалаю маданиятни шариатимиз белгилаб берган:

1) Устозга биринчи бўлиб салом беринг!

2) Устоз олдида мавзуга оид бўлмаган ортиқча гап-сўзлар гапирманг!

3) Устоз сўрамаган нарсалардан тилингизни тийинг!

4) Савол беришдан олдин рухсат сўранг!

5) Устознинг гапига ёки жавобига эътироз билдирманг!

6) Устоз хатосини айтиб, билимдон эканлигингизни кўрсатманг!

7) Устоз олдида ён шеригингиз билан суҳбатлашиш жуда хунук ишдир.

8) Устозни ҳурмат қилган ўқувчи ҳар тарафга қараб ўтиришдан ўзини тияди ва диққатини ўқитувчисига қаратади.

9) Юраётган ҳолатда савол бериш ҳурматсизлик ҳисобланади.

10) Устоз ўрнидан турдими, сиз ҳам туринг!

11) Устоз олдингизда экан, ҳеч ҳам баланд оҳангда гапирманг!

12) Иложи бўлса таълим берувчига исм-шарифи билан эмас, балки "Муаллим" ёки "Устоз" деб мурожаат қилинг!

Агар инсон билим йўлида кетаётган экан, Пайғамбаримиз Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг нурлари томон бораётган экан, бу асосий қоидаларга риоя қилиши лозим.

Баъзида одоб, ҳурмат қоидаларига бўйсинмай, ўқитувчи, устозидан билим олаётганлар ҳам бор.

Тўғри, инсон устозини олдида китоб ўқиши, бирор-бир ҳунар ўрганиши ёки фан билимларини олиши мумкин. Лекин устозига ҳурмат бўлмаса, бу каби билимлар оддий маълумотга айланади. Бундай билимда барака бўлмайди!

Азозилни эслайлик… Ҳозир унинг исми Шайтон. Билимга эга, ҳаттоки бошқа фаришталарга ҳам сабоқ берган. Ҳўш, шундай билимлар тўғри йўлдан адашишидан Азозилни қутқариб қола олдими? Йўқ, чунки Аллоҳни ҳурмат қилмади, эътироз билдирди. Беодоблик қилди. Яратганнинг буйруғига бўйсинмади. Бетгачопарлик қилиб, мағрурлигини намоён этгани учун лаънатланган ва хайдалган.

Ҳозирги кунда одамларни ножўя йўлларга етаклаётган, жамоатда қарама-қарши қарашлар пайдо қилаётган, ўзлари ҳам адашган "ақлли"лар қандай пайдо бўлганини англаб олишимиз мумкин. Булар устозига ва бошқа олимларга нисбатан одобни қўлламаган, ҳурматни билмаган, ўз билимларини тўғри йўлга сола олмаганлардир.

Уламоларимизнинг айтишларича, 7 хил инсонлар ўртасида ҳеч қачон тенглик бўлмас экан.

Бу тенгсизликни АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ ЎЗИ (❗️) ўрнатган! Ақлсиз одамгина буларни тенглаштиради:

1) эркак – аёл;

2) эр – хотин;

3) устоз – шогирд;

4) катта – кичик;

5) ота-она – фарзанд;

6) илмли – илмсиз;

7) раҳбар – ходим.

АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ ЎЗИ (❗️) ўрнатган тенгсизликни бузишга ҳаракат қилганни охир-оқибат АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ ЎЗИ ҳолини вой қилади.

Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳидан ривоят қилинади:

     “Устозим Ҳаммоднинг ҳурматлари учун у зотнинг уйлари томонга оёғимни узатмаганман.

     Ҳолбуки, у зотнинг уйлари билан менинг уйим орасида еттита кўча бор эди.

     Устоз Ҳаммоднинг вафотларидан сўнг қачон намоз ўқисам, ҳар сафар албатта ота-онамга қўшиб, у зотга ҳам Аллоҳдан мағфират сўрайман.

     Нафақат у зот, балки кимдан нимадир ўрганган бўлсам ёки кимдир менга нимадир ўргатган бўлса, албатта ўша кишилар учун ҳам доим Аллоҳдан мағфират сўрайман”.

Доно халқимизни ўз мақолларида ҳам “Устоз отадек улуғ!” ва “Устоз отангдан улуғ!” деб айтишларида ҳам жуда кўп маънолар бор. Зеро, бу улуғ ҳикматлар элнинг эллик минг элагидан ўтказилиб, кейин муомалага қўйилган. Илоҳо ўзларимизни ҳам, фарзанд-зурриётларимизни ҳам Аллоҳ таоло Қуръони каримда буюрган, жаноб Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадиси шарифларида тавсия этган, ўтмишда ўтганларимизни рўхлари шод бўладиган, халқимиз хурсанд бўладиган, ота-оналаримиз рози бўладиган йўллардан юришимизни барчамизга насиб этсин!

              Иброҳимжон домла Иномов

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси жамоаси Диний идорада ҳамшираси Наргиза Тўйчиеванинг падари бузруквори вафот этгани муносабати билан марҳумнинг оила аъзолари ва яқинларига чуқур таъзия изҳор этади.

Аллоҳ таоло марҳумни Ўз мағфиратига олсин, барча солиҳ амалларини ўзларига ҳамроҳ айлаб, қабрларини жаннат боғчаларидан қилсин. Охиратларини обод этиб, жойларини Фирдавс жаннатларидан қилсин!

Марҳумнинг аҳли оиласи, фарзанду аржумандлари ва яқинларига чиройли сабр бериб, бу мусибатларини яхшиликлар ила тўлдирсин.

"Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун".

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Ватан ҳимояси муқаддас бурч

Яқинда Андижон шаҳридаги харбий қисм аскар ва зобитлари иштирокида “Ватан химояси мукаддас бурч” шиори остида тадбир ўтказилди. Унда Андижон шаҳар “Мирпўстин ота” жоме масжид имом-хатиби  Б. Фахриддинов иштироок этиб, аскар ва зобитларни ватанимиз сарҳадларини туну кун қўриқлашдек улуғ хизматларнинг ажру савоби бениҳоя ўлкан эканлигини ҳадислардан мисоллар келтириб мавъизалар қилди. Тадбир давомида  аскар ва зобитларни қизиқтирган саволларга жавоблар берилди.

Самарқандда диний-маърифий суҳбатлар ташкил этилди

Жорий йилнинг 27 сентябрь куни Самарқанд вилоятида ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштириш, диний бағрикенглик ҳамда миллатлараро тотувликни мустаҳкамлаш доирасида жойлардаги 23 та масжидда имом-хатиблар томонидан ҳам илмий-маърифий суҳбатлар ташкил этилди.

Унда “Неъматларга шукроналик”, “Тинчликни қадрига етиш”, “Сохта салафийлик ва мазҳабсизликнинг салбий оқибатлари”, “Фарзанд тарбиясига эътиборли бўлиш”, “Оила-муқаддас даргоҳ” ва бошқа ижтимоий мавзуларида мавъизалар қилинди.

Имомнинг бир куни

Жорий йилнинг 26 сентябрь куни Андижон шаҳар "Уйғур" жоме масжиди имом-хатиби Абдурахмон домла Артиқов ҳудуддаги "Гулистон" МФЙ да фаоллар билан "Оила тинч -жамият фаровон" мавзусида тадбирда қатнашиб, фарзанд тарбияси, уларни турмушга тайёрлаш борасида суҳбат қилиб бердилар. Суҳбатда оилавий ажралишларни олдини олиш, ёшлар таълим-тарбиясида ота-онанинг ўрни муҳим эканлиги борасида ҳаётий ва шаръий кўрсатма ва насиҳатлар қилиб, бу ишда оила бошиларининг ўрни муҳимлигига урғу қаратди.

Тадбир давомида оталарга тарбия борасида аҳамият бериши зарур бўлган масалаларда кенг маълумотлар бериб ўтдилар

"Оила дорилфунуни" ўқув-машғулотларида имом-хатиблар иштироки самарали бўлмоқда

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фарғона вилояти вакиллиги ҳамда Фарғона вилоятида ФҲДЁ идоралари билан ҳамкорликда "Оила дорилфунуни" ўқув-машғулотлари йўлга қўйилган. Унда никоҳланиш остонасида турган ёш келин-куёвлар ҳамда уларнинг ота-оналари иштирок этишади.  Мазкур машғулотларда вилоятидаги имом-хатиблар, имом-ноиблари ҳамда отинойилар ҳам қатнашиб, оила ва никоҳ борасидаги динимиз таълимотлари ҳақида чиқишлар қилмоқдалар.

Машғулотлар давомида масъуллар томонидан келин-куёвлар ва ота-оналарни қизиқтирган саволларга ҳам жавоб бериб борилмоқда.

Бухоролик имом-хатиблар ҳам турли тадбирларда фаол

Жорий йилнинг 26 сентябрь куни Когон тумани “Геофизика” маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудига жойлашган “Хожи Салим” жоме масжидида  Когон туман бош имом-хатиби Х.Асадов,  Дин ишлари бўйича Когон туман Ш.Хамдамов билан  ҳамкорликда туманда фаолият юритиб келаётган маҳалла имом-хатиблари иштирокида навбатдаги йиғилиш ўтказилди.

        Йиғилишда  давомида Республикада диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган ислоҳотлар моҳияти, ёшларнинг турли ёт ғоялар таьсирига тушиб қолишининг олдини олиш, жойларда ноқонуний никох ўқитиш ҳолатларини олдини олиш  каби муҳим масалалар муҳокама этилди.

****

Шу кунларда Шофиркон туман "Хожа Шарофиддин" жомеъ масжидида туман имом-хатиблари ва ноиблари иштирокида хуфтон намози адо этилиб, жамоат билан маъруза ва суҳбатлар ташкиллаштирилди. Шунингдек,  имомларга керакли тавсиялар берилди ҳамда юртимиз ва халқимиз тинчлигини ва осойишталигини сўраб дуои хайрлар қилинди.

****

“Дилкушо" жомеъ масжидида "Умра" сафарига кетаётган 141 нафар зиёратчилар билан учрашув бўлиб ўтди. Унда зиёратчиларга сафар давомида керак бўладиган керакли кўрсатмалар берилди.

Хоразмда тарғибот ишлари авжида

Шу кунларда Қўшкўпир тумани “Аз Замахшарий” масжиди имом ноиби Бектемир домла Хождаев тумандаги 35 нафар отинойиларга “Маърака маросим ва тўй ҳашамларда исрофгарчиликка йўл қўймаслик ва жамиятда юриш туриш одоблари” мавзусида мавъиза қилиб, бу борада отинойилар барчага ўрнак бўлиши ва жойларда исрофгарчиликнинг олдини олиш ишларида фаол бўлишга ундади.

Тупроққалъа тумани бош имом-хатиби Ғуломжон домла Бобожонов тумандаги “Артел” заводидаги ишчи ходимлар билан “Тинчлик ва саломатлик улуғ неъмат” мавзусида давра суҳбати ўтказди.

Урганч шаҳар “Кўзли ота” масжиди имом-хатиби Ҳошимжон домла Отажонов Хоразм вилоят қўриқлаш бош бошқармасида миллий гвардия ходимлар билан “Огоҳлик давр талаби” мавзусида таъсирли мавъиза қилиб бердилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

"Саййид Муҳйиддин махдум " ўрта махсус ислом билим юрти.

Абу Мансур Мотуридий сунний эътиқодидаги икки йирик таълимотлардан бири бўлмиш мотуридия таълимотининг асосчиларидан ҳисобланадилар. У кишининг тўлиқ исми Абу Мансур Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Ҳанафий Мотуридий Самарқандийдир.
Мотуридий фиқҳ ва калом масалаларига қизиқиб, ҳанафий мазҳаби олимларидан дарс олиш давомида кўплаб машҳур фақиҳлар ва муҳаддислар билан мулоқотда бўлганлар. Мотуридий Абу Бакр Аҳмад Жузжоний, Абу Наср Аҳмад Иёзий, Имом Аъзам мазҳабидаги буюк олим Наср ибн Яҳё Балхий, Муҳаммад ибн Фазл каби уламолардан илм олганлар ва қуйидаги асарларни ёзиб қолдирганлар: “Китоб ат-Тавҳид” “Китоб ал-Мақомат”, “Каъбий залолатларининг бошланишини рад қилишга бағишланган китоб”, “Муътазила ғавғолари ва ундан қўрқмаслик ҳақидаги китоб баёни”, “Қуръон таъвили китоби”, “Шариат асослари”, “Китоб ал-жадал”, “Диалектика ҳақида китоб”. Булардан ташқари Мотуридийнинг ислом ҳуқуқшунослигига оид “Усул китоби” асарлари ҳам мавжуд.

Мотуридий яшаган давр Сомонийлар ҳукмронлик қилган даврга тўғри келиб Ислом оламида эътиқод масалаларида бир-бирига қарама-қарши бўлган хилма–хил ғоялар кенг тарқалган эди. Қадарийлар, шиалар, жаҳмийлар, муътазилийлар, рофизийлар каби ўнлаб оқимлар ўртасидаги тортишувлар баъзан қонли можаролар билан якунланар эди. Ана шундай мураккаб даврда Самарқандда Имом Мотуридий ва у каби улуғ уламолар чиқиб, ўзларининг илму-маърифатлари, чуқур ва теран тафаккурлари билан жаҳолатни енгишга ҳаракат қилдилар. Шу тариқа, соф Исломий ақидани сақлаб қолиш учун ўзларининг бор салоҳиятлари ва куч қувватларини аямадилар. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, улар Қуръони карим ва Суннат таълимотлари асосида ҳамда Муҳаммад (с.а.в) саҳобалари услубида ақийда масалаларини ёрита бошладилар. Улар фиқҳий мазҳабда аҳли сунна вал жамоа сифатида ислом олами тан олган ҳанафийлар, шофеъийлар, моликийлар ва ҳанбалийлар, эътиқодий мазҳабда эса мотуридия ва ашъария калом мактабларига асос солдилар. Хусусан, мусулмонларни тарқоқликка олиб келувчи ақидавий оқимларга қарши шу муқаддас курашда Абу Мансур Мотуридий биринчилар сафида бўлдилар.

Буюк имомнинг “Таъвилот аҳли сунна” ёки бошқа бир номи “Таъвилот ал-Қуръон” деб номланган асарларида сунний ақидага (таъвилда) зид бўлган оқимларга раддия билдиришда имом Абу Ҳанифанинг қарашларига суянган холда иш кўрадилар.
Мотуридий таълимот муътазилийлар каби фақат ақлга суяниш эмас, балки нақлдан ҳам қўшиб фойдаланишни зарур деб билади. Ақида борасида қўшган яна бир ҳиссаси шуки, ўша даврларда жуда кўплаб фирқалар эътиқод борасида ўз фикрлари билан мусулмон аҳлини турли йўлларга бошлаган. Мотуридий бу ҳолга чек қўядилар ва бу ўлкада ягона ақида тизимини (яъни ҳанафий мазҳаб асосида) ўрнатадилар. У киши барча ақидалар орасидаги баҳсли мавзуларни ҳар бир фирқага далиллар асосида исботлаб берадилар. Натижада турли хилдаги майда оқимлар кўпайишининг олди олинади. Имом Мотуридий ўз таълимоти ва илмий асарлари билан Мовароуннаҳр илоҳиёт мактаби ривожига катта ҳисса қўшдилар. Шунингдек, ҳанафия таълимотининг Ўрта Осиё халқлари урф-одатлари билан чамбарчас боғлиқ эканини ўз қарашлари орқали кўрсатиб бердилар.

Жорий йилнинг 3-5 март кунлари Самарқанд шаҳрида “Имом Абу Мансур Мотуридий ва мотуридия таълимоти: ўтмиш ва бугун”мавзусидаги халқаро конференцияси бўлиб ўтди. Мазкур халқаро анжуманга 15 та мамлакатдан 70 га яқин уламолар, исломшунос олимлар, нуфузли таълим муассасалари ва илмий-тадқиқот марказлари раҳбарлари билан бир қаторда юртимиз уламолари ҳам иштирок этдилар. Икки кун давомида асосий ва иккита шўъба мажлисларида қирқдан ортиқ маъруза тингланди.
Маърузаларда Имом Абу Мансур Мотуридий шахси ва ақидавий қарашлари, мотуридийликнинг мафкуравий асоси, мотуридия калом мактабига оид янги манбалар, ушбу таълимотнинг бугунги кундаги аҳамияти ҳақида фикрлар билдирилди.

Жумладан, Покистон бош муфтийси, Карачи ислом университети президенти Муҳаммад Рафиъ Усмоний ўз маърузасида ҳозирги кунда интернет тармоғи орқали мотуридийлик таълимотига аёвсиз ҳужумлар уюштирилаётгани билимсизлик натижаси эканини қайд этди.
Малайзия ислом илмлари университети профессори Камолиддин Нуриддин Маржуний мотуридия таълимоти аҳ ли сунна ақидасини ҳимоя қилиш, унинг рақибларига раддия беришда улкан фазилатларни намоён этиб бораётгани, унинг таассубдан йироқлиги, мўътадиллиги, ислом ғояларини бағрикенглик тамойилига мос тушунтириши билан барчага ўрнак бўлиб келаётгани таъкидлади.
Туркия ислом илмлари академияси мудири Аҳмад Саъд Иброҳим Абдурраҳмон Усмон Даманҳурийнинг айрим ёшлар ўзини шариат билимдони қилиб кўрсатган кишиларнинг ҳақиқатни ёлғон билан қориштириб тарғиб этиши натижасида аҳли сунна вал жамоадан бўлган ашъарийлик ва мотуридийлик таълимотларидан йироқлашиб бораётгани, оқибатда ибратли маънавий меросдан узилиб қолаётгани ҳақида гапирди.

Имом Мотуридийнинг бой илмий мероси, ибратли ҳаёт йўли билан боғлиқ ўрганилмаган жиҳатларни тадқиқ этиш, аллома асарларидаги инсонпарварлик, бағрикенглик ҳамда адашган тоифаларга қарши раддия бериш борасидаги қимматли маълумотлардан самарали фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
Хулоса ўрнида шуни айтиш керакки, ул зот асос солган диний таълимот – мотуридия мактаби Шарқ мамлакатларида катта шуҳрат топишига сабаб шуки, унда илгари сурилган ғоялар ислом динининг моҳиятини тўғрилик, эзгулик, инсонийлик деб биладиган жамики мўмин-мусулмонларнинг қарашлари ва интилишлари билан ҳамоҳангдир.

Шокиржон Тўхтабаев,
Янгиқўрғон тумани "Кўкёр" жоме масжиди имом-хатиби