بسم الله الرحمن الرحيم

الْحَمْدُ للهِ وَلِيِّ الصَّالِحِيْن، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى إِمَامِ الْمُتَّقِيْن، وَقُدْوَةِ النَّاسِ أَجْمَعِيْن، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ

وَمَنْ اقْتَفَى أَثَرَهُ إِلَى يَوْمِ الدِّيْن أَمَّا بَعْدُ

ИСЛОМДА УЛУҒ ИНСОНЛАРГА ҲУРМАТ ВА ИТОАТ МАСАЛАСИ

Муҳтарам жамоат! Халқимизнинг кўп асрлик тарихидан юртдаги улуғ зотлар, уламолар, ишбошиларга ҳурмат, уларнинг ўгитларига итоат миллий қадрият ҳисобланган. Жамият равнақи, халқ фаровонлиги ушбу зотларнинг панд-насиҳатлари ва кўрсатмаларига амал қилишга ҳар томонлама боғлиқлиги – исбот талаб қилмас ҳақиқатдир!    

“Итоат” калимаси “бўйсуниш”, “таслимлик”, “ҳукмга рози бўлиш” сўзлари билан маънодош бўлиб, уларнинг қаршисида “осийлик”, “ҳаддан ошиш” каби сўзлар туради. Итоат тўғрисида Қуръони каримнинг бир қанча оятларида сўз юритилган бўлиб, жумладан шундай дейилади:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ

яъни: “Эй, имон келтирганлар! Аллоҳга итоат этингиз ва Пайғамбарга итоат этингиз! Амалларингизни зое қилмангиз!” (Муҳаммад сураси, 33-оят).

Аллоҳ таолога ва Унинг расулига итоат этиш деганда – Ислом дини кўрсатмаларига амал қилиш тушунилади. Шунинг учун ҳам буюк ватандошимиз Имом Абу Лайс Самарқандий раҳимаҳуллоҳ Аллоҳ ва Унинг расулига итоат этиш маъносидаги мазкур оятни “Аллоҳнинг фарзларига, Расулуллоҳнинг суннатларига итоат этингиз” дея тафсир қилганлар.

Аллоҳ таоло ва Унинг расулига итоат қилишга буюк ажру савоблар ваъда қилинган. Бунга қарши чиққанларни қаттиқ жазодан огоҳлантирилган. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай дейди:

وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ * وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ

яъни: “...Ким Аллоҳ ва (Унинг) пайғамбарига итоат этса, уни остидан анҳорлар оқиб турадиган боғларга (жаннатга) киритур. (Улар) у ерда абадий (бўлурлар). Бу улкан ютуқдир. Ким Аллоҳ ва (Унинг) пайғамбарига итоатсизлик қилса ва ҳудудларидан тажовуз қилса, уни дўзахга абадий (қолиши учун) киритур ва унинг учун хор қилувчи азоб (бордир)”.

Муҳтарам жамоат! Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳукмларига итоат этиш ҳам Аллоҳга итоат этиш демакдир. Расулуллоҳга итоат этиш у зотнинг суннатларини лозим тутиш, нимани келтирган бўлсалар, барчасига бўйсуниш билан амалга ошади. Аллоҳ таоло қайси пайғамбарни юборган бўлса, умматларига итоатни фарз қилган.

Суюкли Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламга бўйсунишнинг зарурлигига У Зотнинг кўплаб ҳадиси шарифларида ҳам таъкидланган. Имом Ҳоким Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам:

كُلُّ أُمَّتِي يَدْخُلُونَ الجَنَّةَ إِلا مَنْ أَبَى ، مَنْ أَطَاعَنِي دَخَلَ الجَنَّةَ وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ أَبَى

(رَوَاهُ الإمَامُ الحَاكِمُ)

яъни: “Бош тортувчидан ташқари умматимнинг ҳар бири жаннатга киради”,  – дедилар. саҳобалар: “Ё Аллоҳнинг расули, бош тортувчи ким?” – дедилар. Шунда У Зот: “Ким менга итоат қилса, жаннатга киради. менга итоат этмаган кимса – бош тортувчидир”, –  дедилар.

Ушбу ҳадиси шарифда Аллоҳ ва расулига итоат этганларга охиратда нажот, итоат этмай, қарши чиққанларга азоб ва ҳалокат борлиги баён қилинган. 

Муҳтарам жамоат! Итоатнинг яна бир кўриниши пайғамбар меросхўрлари бўлган уламолар ва халқнинг ўзидан сайланган раҳбарларга итоат қилишдир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ

яъни: “Эй иймон келтирганлар! Аллоҳга итоат қилинг, пайғамбарга ва ўзингиздан бўлган ишбошиларга итоат қилинг” (Нисо сураси, 59-оят).

Ушу ояти каримада келган “ўзингиздан бўлган ишбошилар”ни баъзи муфассирлар “уламолар” дея тафсир қилишган. Ибн Жарир Табарий “иш бошилар”нинг тафсирида машҳур саҳоба Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳунинг: “улар сизлардан бўлган амирлар”, – деб изоҳ берганини ривоят қилган (“Тафсири Табарий” 8-жуз, 492-бет).

Юқоридаги ояти карималардан маълум бўладики, мусулмон киши аввало Аллоҳ таоло ва Унинг расулига тўла таслим бўлиб, маъсият бўлмайдиган ўринда раҳбарларга итоат этиши ва бўйинсуниши лозим бўлади. 

Инсон ва жамият ҳаётининг барча тармоқларини қамраб олувчи мукаммал шариатимизда оддий фуқаронинг раҳбарга қай йўсинда муомала қилиш масаласига ҳам алоҳида урғу берилган. Аҳли сунна ва жамоа ақидасини баён қилувчи мўътабар манбаъларидан бири ҳисобланмиш “Ақидатут-таҳовия”да ушбу мавзуга алоҳида тўхталиб, шундай дейилган:

وَلَا نَرَى الْخُرُوجَ على أَئِمَّتِنَا وَوُلَاة أُمُورِنَا، وَإِنْ جَارُوا، وَلَا نَدْعُو عَلَيْهِمْ، وَلَا نَنْزِعُ يَدًا مِنْ طَاعَتِهِمْ، وَنَرَى طَاعَتَهُمْ مِنْ طَاعَة الله عَزَّ وَجَلَّ فَرِيضَة، مَا لَمْ يَأْمُرُوا بِمَعْصِيَة، وَنَدْعُوا لَهُمْ بِالصَّلَاحِ وَالْمُعَافَاة

яъни: “Имомларимиз, бошлиқларимиз агарчи зулм қилсалар-да, уларга қарши чиқиш мумкин, деб ҳисобламаймиз. Улардан бирортасини қарғамаймиз. Уларга бўйсунишдан бош тортмаймиз. Улар модомики маъсиятга амр қилишмас экан, уларга итоат қилишни Аллоҳга итоат қилиш ўлароқ фарз, деб биламиз. Уларнинг ҳаққига салоҳият, муваффақият ва саломатлик сўраб дуо қиламиз”.

Пешқадам салафларимиздан бири ҳисобланувчи — имом Абу Жаъфар Таҳовий ушбу жумлалари билан бўйинсинувчи инсон ва раҳбар муносабатларига доир, аҳли суннанинг муҳим масалаларига урғу бермоқдалар. Унга кўра тинч аҳоли томонидан қонуний йўл билан сайланган ҳукумат раҳбарига, ҳаттоки у жабр қилса ҳам, итоат қилиш, унинг амридан бўйин товламаслик лозим бўлади. Балки, раҳбарга бўйсуниш ақидамизнинг аслий муҳим масалаларидан бири ҳисобланади.

имом Таҳовий ҳазратлари айтган ушбу матнга кўплаб саҳиҳ ҳадислар асос бўлади. Жумладан Набий алайҳиссалом ўзларининг ҳадиси шарифларидан бирида шундай деганлар:

 مَنْ أَطَاعَنِي فَقَدْ أَطَاعَ الله ، وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ عَصَى الله ، وَمَنْ يُطِعِ الأَمِيرَ فَقَدْ أَطَاعَنِي،

وَمَنْ يَعْصِ الأَمِيرَ فَقَدْ عَصَانِي 

(رَوَاهُ الإِمَامُ الْبُخَارِيُّ وَالإِمَامُ أَحْمَدُ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه) 

яъни “ким менга итоат этса, Аллоҳга итоат этибди. Ким менга осий бўлса, Аллоҳга осий бўлибди. Ким амирга итоат этса, менга итоат этибди. Ким амирга осий бўлса, менга осий бўлибди” (Имом Бухорий ва Имом Аҳмад ривоятлари).

Анас ибн Молик разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган бошқа ҳадисда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам:

" اسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَإِنْ اُسْتُعْمِلَ عَلَيْكُمْ عَبْدٌ حَبَشِيٌّ كَأَنَّ رَأْسَهُ زَبِيبَةٌ"

(رَوَاهُ الإِمَامُ الْبُخَارِيُّ وَالإِمَامُ أَحْمَدُ)

яъни: “қулоқ солинглар ва бўйсунинглар! Гарчи сизларга боши майиздек ҳабаший бошлиқ этиб тайинланган бўлса ҳам”, – деганлар (Имом Бухорий ривоятлари).

Муҳтарам жамоат! Раҳбарга қарши исён – аслида хаворижларнинг тутган йўлидир. Хаворижлар хатто улуғ саҳобий ҳазрати Али разияллоҳу анҳунинг раҳбарлигини тан олмай, у кишига қарши чиқиб, Ислом тарихида биринчи исёнга асос солган тоифа бўлган. Афсуслар бўлсинки, ҳазрати Алидек улуғ зотнинг раҳбарлигига қарши чиққан ушбу тоифанинг издошлари хозиргача мавжуд.

Ибн Аббос разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:

" مَنْ كَرِهَ مِنْ أَمِيرِهِ شَيْئًا فلْيَصْبِرْ؛ فَإِنَّهُ مَنْ خَرَجَ مِنَ السُّلْطَانِ شِبْرًا مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً "

(رَوَاهُ الإِمَامُ الْبُخَارِيُّ)

яъни: “Кимки амирнинг бирор нарсасини номаъқул кўрса, унга сабр қилсин. Чунки, ким подшоҳнинг итоатидан бир қарич бўлса-да ташқари чиқса, шубҳасиз, жоҳилиятда ўлади” (Имом Бухорий ривоятлари).

Аллома Ибн Ҳажар Асқалоний раҳимаҳуллоҳ бу ҳадисни шарҳида шундай дейдилар:

فِي الْحَدِيثِ حُجَّةٌ فِي تَرْكِ الْخُرُوجِ عَلَى السُّلْطَانِ وَلَوْ جَارَ وَقَدْ أَجْمَعَ الْفُقَهَاءُ عَلَى وُجُوبِ طَاعَةِ السُّلْطَانِ الْمُتَغَلِّبِ وَالْجِهَادِ مَعَهُ ، وَأَنَّ طَاعَتَهُ خَيْرٌ مِنْ الْخُرُوجِ عَلَيْهِ لِمَا فِي ذَلِكَ مِنْ حَقْنِ الدِّمَاءِ وَتَسْكِينِ الدَّهْمَاءِ

яъни: “Бу ҳадисда султон агарчи золим бўлса ҳам, унга қарши чиқилмаслигига ҳужжат бор. Фуқаҳолар ҳукумат раҳбари бўлиб турган султонга итоат қилиш ва унинг ёнида туриб душманга қарши жанг қилиш вожиблигига бир овоздан ижмоъ қилганлар. Шунингдек, султонга итоат қилиш, унга қарши исён кўтаришдан яхшироқдир. Чунки султонга итоат билан кераксиз ғам-ташвишларга барҳам берилади ва қон тўкилишининг олди олинади” (“Фатҳул-Борий шарҳи саҳиҳил-Бухорий” 13-жуз, 9-бет).

Ҳижрий II асрда яшаб ўтган руҳий тарбиянинг етук машойихларидан бири бўлган – “Обидул Ҳарамайн” (“Масжидул Ҳаром” ва “Масжидун Набавий”нинг обиди) деган лақабга эга бўлган зот – Фузайл ибн Иёз раҳимаҳуллоҳ айтадилар: "Агар менга биргина ижобат бўладиган дуо берилса, уни албатта раҳбарнинг ҳаққига қилган бўлардим. Зотан, агар ўша дуони ўзимнинг ҳақимда қиладиган бўлсам, унинг натижаси ўзимдан нарига ўтмайди, аммо раҳбарнинг ҳаққига қилсам, эл-юртга фойда келтиради".

Машҳур тобеинлардан бири Абу Муслим ал-Ховланий раҳимаҳуллоҳ шундай дейдилар:

 إنه مُؤمَّرٌ عَلَيْكَ مِثْلُكَ، فَإِن اهْتَدَى فَاحْمَد اللهَ، وَإنْ عَمِلَ بِغَيْرِ ذَلِكَ؛ فَادْعُ لَهُ بِالْهُدَى، وَلاَ تُخَالِفْهُ فَتَضِلّ.

яъни: “Сизнинг устингизга Аллоҳ томонидан худди сиз каби бир инсон бошлиқ қилиб қўйилган. Агар у тўғри йўлда бўлса, Аллоҳга ҳамд айтинг! Агар бундай бўлмаса, уни Аллоҳ тўғри йўлга солишини сўраб, унинг ҳаққига дуо қилинг! Унга қарши чиқманг! Акс ҳолда – адашасиз”.

Ҳижрий IV аср бошларида яшаб ўтган зоҳид ва обид зотлардан яна бирлари Аллома Абу Муҳаммад Барбаҳорий раҳимаҳуллоҳ айтадилар:

إِذَا رَأَيْتَ الرَّجُلَ يَدْعُوا عَلَى السُّلْطَانِ 

فَاعْلَمْ أَنَّهُ صَاحِبُ هَوَى

وَإِذَا رَأَيْتَ الرَّجُلَ يَدْعُو لِلسُّلْطَانِ بِالصَّلاَحِ

فَاعْلَمْ أَنَّهُ صَاحِبُ سُنَّةٍ

яъни: “Подишоҳга дуойибад қилаётган кишини кўрсангиз, билингки, у нафси-ҳавосига эргашувчи кишидир. Подшоҳнинг салоҳиятини сўраб, уни дуойи хайр қилаётган кишини кўрсангиз, билингки, у суннатга эргашувчи кишидир”.

Муҳтарам жамоат! Бугунги кунда Ватанимиз ўз эркига эга бўлиб, тараққиёт сари жадал одимлаб борар экан, шуни унутмайликки, атрофда халқимиз тинчлиги ва равнақига раҳна соладиган ғаразли кучларнинг ҳам ҳаловати йўқолиб бормоқда. Натижада парокандалик чиқариш ниятида турли-туман фитна иддаоларни тарқатиш билан аҳоли орасида беқарорлик ва ишончсизлик кайфиятини ёйишга ҳаракат қилмоқдалар. Давлат раҳбари ва ҳукуматга итоатда бўлишни “ғайри исломий” деб тушунувчи ўша кимсалар ўзларини гўёки адолатпарвар, исломга тўлиқ амал қилувчи комил мусулмон қилиб кўрсатишади. Аслида, воқеълик уларнинг шариатимизда айни ушбу мавзу билан боғлиқ аҳкомларни мутлақо билмаслиги, бунинг оқибатида уларнинг тутган йўли фақат вайронкорликка, мусулмонларнинг зарарига хизмат қилаётганидан далолат бермоқда.

Муҳтарам жамоат! Мавъизамизнинг фиқҳий масалалар қисмида  ҳанафий мазҳаби бўйича бомдоднинг фарзига етиб келган киши суннатни ўқиш тартибини баён қиламиз.

Бомдоднинг икки ракат суннатини ўқимаган одам имомни фарз намозида топса, қарайди: агар суннатни ўқиса, ҳеч бўлмаганда фарзнинг бир ракаатига улгурадиган бўлса, суннатни ўқиб, сўнгра имомга иқтидо қилади. Мана шунда ҳам суннат, ҳам жамоатнинг фазилатига эришади. Чунки Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:

"مَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الْصَلاَةِ فَقَدْ أَدْرَكَ الْصَلاَةَ"  

(رواه الإمام مسلم والإمام ابن ماجة عن أبي هريرة رضي الله عنه)

яъни: “Ким намоздан бир ракатни топса, ҳақиқатан ўша намозни топибти” (Имом Муслим ва Имом Ибн Можа ривоятлари)”.

Бундай ҳолатда суннатни фарз ўқилаётган сафда ўқимайди. Чунки уламолар бундан қайтарганлар, макруҳ бўлади. Балки, имкон бўлса, бошқа хонада ёки сафдан узоқроқ жойда ўқиб, тезлик билан жамоатга қўшилади. Агар суннатни ўқиса, фарзнинг бир ракатига ҳам улгурмайдиган бўлса, суннатни ўқимасдан, фарз ўқиш учун жамоатга эргашади. Чунки жамоатга эргашишнинг савоби суннатни ўқиш савобидан кўпроқдир. Жамоатни фазилати ҳақида Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:

"صَلاَةُ الْجَمَاعَةِ تَفْضُلُ صَلاَةَ الْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِيْنَ دَرَجَةً"  

(رواه الإمام البخاري والإمام مسلم عن عبد الله بن عمر رضي الله عنه)

яъни: “Жамоат билан ўқилган намоз ёлғиз ўқилган намоздан йигирма етти даража афзалдир” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Шуни ҳам унутмаслик керакки, бомдоднинг фарзига қўшилгани сабабли ўқилмай қолган бомдоднинг суннатини фарздан кейин ўқилмайди. Балки суннат бундай кишидан соқит бўлади. Чунки бомдодни суннати фақат бир ўринда қазо қилинади. У ҳам бўлса, бомдоднинг суннати фарзи билан бирга қазо бўлиб, бугунги бомдод намозининг қазосини завол вақтигача ўқийдиган киши суннатини ҳам бирга қазо қилиб ўқийди, заволдан кейинга қолса, фақат фарзи ўқилади (“Фатҳу бабил иноя” ва “Ҳидоя” китоблари).

Аллоҳ таоло қилаётган ибодатларимизни даргоҳида мақбул айласин! Юртимизни турли фитна ва офатлардан паноҳида асрасин! Шариатимиз кўрсатмаларини мукаммал ўрганиб, унга амал қилиб боришимизга муваффақ этсин! Омин!

Муҳтарам имом-домла! Келгуси жума маърузаси “ҲАЛОЛ КАСБ – БАРАКА КАЛИТИ” мавзусида бўлади.

19 ноябрь куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари ва Дин ишлари бўйича қўмита раиси Абдуғофур Аҳмедов Сурхондарё вилоятида диний-маърифий сохада олиб борилаётган ишлар билан танишиш, имом-хатиблар билан учрашиш мақсадида Сурхондарё вилоятига сафар қилдилар.

Муфтий ҳазратлари дастлаб Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот марказида ташкил этилган имом-хатиблар учун малака ошириш ўқув жараёни билан танишдилар.

Муҳтарам Президентимиз жорий йилнинг  17-18 октябрь куни Сурхондарё вилоятига қилган ташрифлари чоғида янги бунёд этилган Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот маркази биноси билан танишиб, буюк муҳаддис Имом Термизий ҳазратларининг ҳаёти ва асарларини чуқур ўрганиш, ёш авлодга етказиш, халқимизга тушунарли тилда китоблар чоп этиш бўйича тавсиялар берган эдилар. Шунингдек, “Жаҳолатга қарши маърифат” ғояси асосида ёт оқимлар таъсирига тушган фуқароларни соғлом ҳаётга қайтариш бўйича “Сурхондарё тажрибаси”ни жорий этиш таклифини илгари сурган эдилар.

 Шунга кўра, ҳозирги кунда режа асосида дастлабки босқичда Сурхондарё ва  Қашқадарё вилоятларидан 11 нафар  иқтидорли имом-хатиб кучайтирилган тартибда марказда ўз малакаларини оширмоқдалар. Ўқув дастурининг асосини термизий алломаларнинг илмий меросини ўрганиш,  асарларини тадқиқ этиш ташкил этади. Меҳмонлар ўқув жараёни ва бу ерда ташкил этилган шарт-шароитлар билан танишдилар. Дарс жараёнларини янада бойитиш бўйича тегишли тавсиялар бердилар.

Шундан сўнг, вилоятда фаолият юритаётган имом-хатиб ва имом ноиблари билан учрашув ўтказилди. Бугунги кунда Сурхондарё вилоятида 111 масжид фаолият юритмоқда. Уларда 111 нафар имом-хатиб, 73 нафар имом ноиблари хизмат қилмоқдалар. Учрашувда тизимда олиб борилаётган ишлар таҳлил қилинди, мавжуд муаммолар тингланди. Юқорида таъкидланганидек, “Жаҳолатга қарши маърифат” ғояси асосида ёт оқимлар таъсирига тушган фуқароларни соғлом ҳаётга қайтариш бўйича “Сурхондарё тажрибаси”ни жорий этиш бўйича истиқболдаги вазифалар белгилаб олинди.

Меҳмонлар иш куни якунида “Оила” илмий-амалий марказида бўлиб, вилоятда оилалар тотувлигини мустаҳкамлаш, мавжуд ажримларнинг олдини олиш бўйича диний соха ходимлари билан ҳамкорлик ишларини кучайтириш борасида фикр алмашдилар.  Бундан ташқари марказ қошида ташкил этилган касб-ҳунар тўгаркалари фаолияти билан танишдилар.

Муфтий ҳазратларининг Сурхондарё вилоятига ташрифлари давом этади.

“Китоб”, “Китобхонлик”, “Кутубхона” сўзларининг ўзаги аслида арабчадан олинган ва бир мақсадга, яъни инсон маънавиятини бойитишга хизмат қилади.

Китоб – туганмас хазина, ундан олган билимларни умрнинг охиригача ҳам сарфлай олмаймиз. Инсоннинг ундан яқин ҳамроҳи, дўсти, маслаҳатчиси йўқ. Негаки, у ақлни пешловчи қайроқдир. Китоб тафаккур манбаи бўлгани учун ҳам халқимиз уни нондай азиз, муқаддас деб эъзозлаб, қадрига етади, севиб мутолаа қилади.

Буюк мутафаккир Алишер Навоий ҳазратлари “Китоб – беминнат устоз, билим ва маънавий юксалишга эришишнинг энг асосий манбаи”, дея таъкидлаган бўлса, соҳибқирон Амир Темур “Китоб – барча бунёдкорлик, яратувчилик ва ақл-идрокнинг, илму донишнинг асосидир. Ҳаётни ўргатувчи мураббийдир”, дея уқтирган.

Юртимизда ёшларнинг китобхонлик маданиятини ошириш учун амалга оширилаётган ислоҳотлар бежизга эмас, бинобарин, келажак авлоднинг камолоти илм олиш, билимли бўлиш билан белгиланади. Бу борада Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2017 йилнинг 12 январь куни “Китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини оширишга қаратилган” фармойиш эълон қилди. Бу эса ўз навбатида, юртимизда китобхонлик савияси ошишига, янгидан-янги сермазмун китоблар чоп этилишига омил бўлувчи муҳим одимдир. Ана шундай имкониятлардан оқилона фойдаланиб, янгидан-янги нашрдан чиқаётган сермазмун асарларни ўқиб бориш ёшларнинг онги ўсиши, тафаккури теранлашиб, ўзининг мустақил фикрига эга бўлишига имкон беради.

Эътироф этиш жоизки, юқорида тилга олинган Президент фармойиши китоб, китобхонлик маданиятининг жамият маънавий ҳаётидаги ўрнини юқори босқичга кўтарганлиги билан ҳам аҳамиятлидир. Бу муҳим ҳужжат мамлакатимизда маънавий-маърифий жараёнларни изчиллик билан амалга ошириш, китобхонлик маданиятини юксалтириш, ёшларимизнинг баркамол бўлиб тарбияланиши учун зарур   шарт-шароитларни янада кенгайтириш йўлидаги муҳим қадамдир.

Ҳар қандай бузғунчи куч ва хуружни юксак маънавият билан енгиш мумкин. Шу маънода китобхонлик бугун барчамиз учун ҳаётий заруратга айланмоғи керак. Ушбу масалага шахсан давлатимиз раҳбари томонидан алоҳида эътибор қаратилиб, бу борада муҳим вазифаларнинг белгилаб берилаётганлиги аҳоли ўртасида юксак маънавий онг ва маърифатпарварликни тарғиб қилиш йўлида барчамиз учун янги ибрат босқичини бошлаб берди, де­йиш мумкин.

Шунга асосан талаба-ёшлар ўртасида китобхонлик маданиятини оммалаштириш, уларнинг бадиий, илмий саводхонлигини янада ошириш ва мутолаа муҳитини шакллантириш, улар ўртасида китоб мутолаасига бўлган қизиқишни ошириш мақсадида бугун Тошкент ислом институти Ахборот-ресурс маркази ва “Ҳилол-нашр” нашриёт-матбааси билан ҳамкорликда “Китобхонлик куни” шиори остида китоб кўргазма-савдоси ташкил этилди.

Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки бугун диний таълим муассасаларида таълим олаётган талабаларнинг бўш вақтини мазмунли ташкил этиш мақсадида “Китобхонлик” кунлари ташкил этилган. Шунга мувофиқ Тошкент ислом институтида ҳар ойда китоб кўргазмасини ташкил этиш талабалар ўртасида ҳақиқий анъанага айланиб улгурган.

Бугун мазкур кўргазма-савдода китобхонларга “Ҳилол-нашр” нашриёт томонидан чоп этилган 70 дан ортиқ номдаги 1000 га яқин диний-маърифий адабиётлар, фиқҳ, ақоид, тафсир, ҳадис фанига оид ўқув дарсликлар, бадиий, илмий-оммабоп нашрлар, араб, инглиз, рус ва ўзбек тилидаги луғатлар, шеърий тўпламлар ҳамда АРМга келган янги китоблар тўпламлари шунингдек, “Ҳидоят”, “Мўъминалар” журнали ва “Ислом нури” газеталарининг 2020 йил обуна тарғиботига қаратилган намойиши бўлиб ўтмоқда.

Мана шундай китоб кўргазмаларининг ўтказилиши ёшларнинг китоб ўқишга бўлган иштиёқини янада оширади. Шунингдек, келгусида ўқув даргоҳимизда ҳафтанинг ҳар сешанба кунини “Китобхонлик куни” деб амалиётга тадбиқ этииб ва бу тадбирни анъана тарзида изчил давом эттирамиз. 

Тошкент ислом институти Ахборот-ресурс маркази
мудири Ў.СОБИРОВ

Қозоғистон мусулмонлари идорасининг расмий сайтида берилган хабарга кўра, шу кунларда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг таваллуд саналари муносабати билан «Mавлид Challenge» эзгу амаллар эстафетаси бошланди.

muslim.kz порталида айтилишича, ҳар ким ўзи истаган тарзда эзгу амалларни бажариши ва буни оммага ўрнак сифатида видео ва фото ҳисобот тарзида танлов ташкилотчиларига юбориши лозим.

Видеолавҳани тасвирга олишда бир қатор талаблар қўйилган. Эстафета ғолиблари қуйидаги мукофотлар билан тақдирланадилар:
1-ўрин: - 100 000 тенге
2-ўрин: - 50 000 тенге
3-ўрин: - 25 000 тенге

Эстафета 23 ноябрга қадар давом этиб, ғолиблар 24 ноябрь куни эълон қилинади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

«Макка фатҳидан кейин ҳижрат қилишлик йўқдир» Замонавий давлат бошқарувини куфрда айблаб, Пайғамбар даврини қўмсовчи ва ҳижратни тарғиб қилувчи тоифаларга мисол қилиб, бугунги кунда айрим сохта салафий, деб ном олган тоифаларни келтириш мумкин. Улар ўзи туғилиб ўсган ватани, миллати, ҳатто ота-онасига қарши чиқиб, «ҳижрат» деган тушунчани ёшлар онгига сингдиришга уринмоқда. Уларни тўғри йўлдан оздириб, ватанига, миллатига қарши чиқишга ундаётир.

Сохта салафийларнинг даъво қилишича, бугунги кунда барча нарсалар бидъат (шариатда йўқ бўлган ва кейин пайдо бўлган) ҳисобланади. Улар жамиятдаги инсоннинг кийиб юрган либосидан тортиб, тутаётган рўзғор буюмлари ва қилаётган урфларигача ҳаммасини гўёки шариатга зид деб, инсонларни чалғитишга, тараққиётдан тўсишга уринмоқда ва бундай ҳолатдан фақатгина ҳижрат қилиш орқали қутилиш мумкинлигини уқтиришмоқда.

Шу ўринда сохта салафийлар ва экстремистик тоифалар даъво қилаётган ҳижрат масаласига ойдинлик киритиб ўтиш ўринлидир. Аслида, бундай жоҳилларга қарши Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)нинг биргина қуйидаги ҳадислари кифоя қилади: «Расулуллоҳ (с.а.в.) дедилар: «Макка фатҳидан кейин ҳижрат қилишлик йўқдир».

Сохта салафийлар ва бошқа экс­тремистик тоифалар ўзлари ватандан қочиб чиқиб кетганларини «ҳижрат», ўзларига «муҳожир» деб ном қўйиб олганлар. Улар гўёки ҳақ йўлда эканини Қуръони каримдаги Нисо сураси, 97-99-оятларини далил сифатида келтирадилар. Мазкур оятлардаги ҳукм ўз диёрида ноҳақликларга дуч келган ва мусулмонлик амалларни бажаришда тўсқинликка учраган шахсга нисбатан олинади. Сохта салафийлар ва «Ҳизбут-таҳрир» партияси каби адашган тоифалар эса Қуръон ҳукми билан бошқарилмайдиган ҳар қандай давлатни куфр диёри сифатида эълон қилиб, уни тарк этишга даъват қилмоқда. Уларнинг наздида бундай юртлар ўзининг жамики бойликлари ва унга рози бўлиб яшаётган аҳолиси билан қўшилиб «дорул ҳарб», яъни уруш диёридир.

Шу ўринда табиий бир савол туғилади: «Ҳижрат қилмаган кофир бўлади», деб айтаётганларнинг ўзлари қаерга ҳижрат қилишни айтиб бера олармикин? Масалан, Ўзбекистонни «куфр диёри» ҳисоблаган жоҳил тоифаларнинг аксарияти Туркияга кетиб қолган ва бу ишини ҳижрат ҳисоблаган. Нима, Туркияда давлат Қуръон асосида бошқариладими?! Аслида, бу тоифаларнинг ботил эътиқодига кўра, Туркия ҳам «куфр диёри» эмасми?! Ушбу парадокс ҳам уларнинг эътиқоди, тутаётган йўли нотўғри эканига далилдир.

Ҳижратнинг асл мазмун-моҳияти нима?

Энди ҳижратнинг асл мазмун-моҳияти ва бугунги кундаги мақоми ҳақида маълумот бериш ўринлидир. «Ҳижрат» деган тушунча тарихда, аниқроғи, Пайғамбаримиз даврларида ўз ҳукмини йўқотиб бўлганини юқорида ҳадис орқали аниқлаб олдик.

Марҳум Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф қуйидаги бир воқеани ҳикоя қилиб берган эдилар: «Ҳижратни даъво қилувчи тоифанинг фикрига биноан, ҳозир ҳамма мамлакатлар дорул куфр. Улар ўзлари қурган ҳарбий қароргоҳларга ҳижрат қилишни ва ўша ердан ҳужум уюштириб, ўзлари режа қилаётган хаёлий давлатни қуришни таклиф қиладилар. Ана, гап қаерда!

...Мени зиёратимга келганлардан бири ўзига керак бўлган бир неча саволлардан кейин менга жиддийроқ савол борлигини айтди. «Қани, эшитайлик-чи, қандай савол экан ўзи?» – дедим. «Баъзи тоифалар, ҳозир ҳижрат қилиш фарз», — дейишмоқда. Бунга нима деймиз?», — деди. Мен унга: «Агар ҳижрат қилиш фарз бўлса, нима учун ўзингиз уни қилмай юрибсиз, демадингизми?» — дедим. «Бу нарса эсимга келмабди. Аммо у одам жуда қаттиқ туриб, шу ишни қилиш керак, деб уқтирмоқда», — деди. Мен унга шундай жавоб бердим: «Фарзи айнларни адо этишга имкон бўлса, ҳижрат фарз бўлмайди. Бу гапни аввал нима қилса, қилиб юрганлар ўзларидаги нуқсонни хаспўшлаш учун айтишади. Улар шундай қилсалар, гуноҳлари енгиллаб қолганга ўхшайди. Сизлар тушуниб олдингиз, унга ўхшаш гапларга эътибор берманглар. Бугунги кунда динда мана шу турдаги ҳаддан ошганлар бизда ҳам кўп. Улардан жуда эҳтиёт бўлиш керак».

Юқоридаги воқеада замонамиз уламосининг фикрларини эшитдик. Энди тарихда яшаган уламолар, саҳобаларга мурожаат қиламиз. Таниқли саҳобалардан бири Абдуллоҳ ибн Абу Авфо (р.а.) бир гуруҳ шогирдлари билан илк ҳаворижлар олдидан ўтиб қолибдилар. Унинг шогирдлари бу зотнинг кимлигини таништириб: «Бу Абдуллоҳ ибн Абу Авфо ҳазратлари бўладилар!», дебдилар. Шунда Абу Феруз деган ҳавориж: «Агар ҳижрат қилганида, қандай ҳам яхши одам бўларди!», дебди.

Мазкур ривоятга эътибор берсангиз, ҳаворижлар Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг саҳобасини менсимаяпти, ҳижрат қилмаган, деб таъна қиляпти. Шунда Абдуллоҳ ибн Абу Авфо ҳаворижларни назарда тутиб: «Аллоҳнинг душмани нима деяпти?», деб сўрабдилар. Одамлар унинг: «Агар ҳижрат қилганида, қандай ҳам яхши одам бўларди!», деяётганини айтишибди. Шунда Абу Авфо: «Расулуллоҳ (с.а.в.) билан ҳижрат қилганимдан сўнг яна ҳижрат бор эканми?!», деб туриб, бундай дебдилар: «Улар билан курашган ёки шу мақсадда вафот қилганларга жаннат башорати бўлсин!»

Мазкур ривоятга кўра, саҳобалар ҳам ақидада адашиб кетган ҳаворижларни Аллоҳнинг душмани, деб атамоқда ва уларга қарши турганларга жаннатни сўраб дуо қиляпти.

Халифаликни даъво қилиш исломда ҳам тақиқланган

Энди иккинчи тоифа — бугунги кунда халифаликни истовчи «Ҳизбут-таҳрир» тоифасига раддия бериб ўтамиз. Ҳизбчилар шуниси билан ажралиб турадики, улар тараққиёт, кийиниш маданиятида унчалик чуқур кетмайдилар. Шунинг учун ҳам ҳизбчиларни жамиятда оддий инсонлардан ташқи қиёфасида ажратиб олиш жуда қийин. Лекин уларнинг ақидасига назар ташласак, асрлар давомида юртимизда муқим бўлиб келаётган мотуридия ва ҳанафия таълимотига мутлақ зид эканига гувоҳ бўламиз. Шу сабабли биз бу тоифага улуғ аждодимиз, мотуридия таълимотининг пешқадам вакили – Абул Муин Насафий илмий мероси орқали раддия беришни жоиз топдик.

Ҳизбчиларнинг энг адашган жиҳатларидан бири шундаки, улар қазо ва қадар масаласида адашиб, Аллоҳнинг азалдан яратган тақдири бўйича ботил эътиқодни илгари сурадилар. Ҳизбчиларнинг “пешво”лари томонидан ёзилган адабиётларда шундай таъкидлаган: «Инсон томонидан содир бўладиган феълларнинг Аллоҳнинг яратган қазосига алоқаси йўқдир ва қазонинг ҳам инсон феълларига боғлиқлиги йўқ. Чунки инсон ўз феълларини ўз иродаси ва ихтиёри билан бажаради».

Насафий «Буҳр ал-калом»да бу ботил эътиқодга раддия бериб шундай дейди: «Агар бандалар ўз амалларини (феъл) ўзлари яратсалар, Аллоҳга шерик бўлиб қоладилар. Ваҳоланки, бизнинг наздимизда, (мотуридия таълимотида) феълларни Аллоҳ яратган ва ўша феълларни Аллоҳнинг иродаси, берган иститоати билан банда бажаради. Бунга қуйидаги оятлар далилдир:

«У – осмонлар ва ернинг подшоҳлиги Ўзиники бўлган, бола-чақа қилмаган, подшоҳликда бирон шериги бўлмаган ва барча нарсани яратиб (аниқ) ўлчов билан ўлчаб қўйган зотдир» (Фурқон сураси, 2-оят).

«Мана шу Аллоҳ Парвардигорингиздир. Ҳеч ҳандай илоҳ йўқ, магар Унинг ўзи бордир. У ҳамма нарсани яратгувчидир. Бас, Унга бандалик қилингиз! У ҳамма нарсанинг устидаги вакил – муҳофаза  қилгувчидир» (Анъом сураси, 102-оят).

Шунингдек, «Ҳизбут-таҳрир» партиясида бугунги кунда халифалик сайлаш зарурлиги ва халифасиз яшайдиган мусулмоннинг имони қабул қилинмаслиги ҳақидаги «Аҳли сунна вал жамоа» ақидасига зид қарашларига ҳам «Баҳр ал-калом» асарида аниқ ва лўнда раддия бериб ўтилган. Асарда таъкидланишича, Пайғамбаримиз(с.а.в.)дан қуйидаги ҳадис келган: «Расулуллоҳ (с.а.в.) дедилар: Мендан кейин халифалик ўттиз йил давом этади ва ундан кейин амирлик ва подшоҳликларга бўлинади» (Имом Абу Довуд ва Имом Термизий).

Насафийнинг таъкидлашича, Умар (р.а.) ва Усмон (р.а.) халифалик даврлари жами 22 йил, Абу Бакр (р.а.) халифалик даври 2 йил, Али (р.а.) халифалик даври 6 йил давом этган. Ҳаммаси қўшиб ҳисобланса, Пайғамбаримиз таъкидлаб ўтган 30 йил келиб чиқади.

Демак, мазкур далилдан кўриниб турибдики, бугунги кунда халифаликни даъво қилишлик мантиқан нотўғри ҳисобланади. Ҳозирги  демократик конституцион тузумни агарда унда ислом тамойилларига зид кўрсатма ва қонунлар белгиланмаган ҳамда мусулмонлар ўз диний ибодатларига тўлиқ амал қилиш ҳуқуқи билан кафолатланган бўлса, бундай давлат хоҳ у Ўзбекистон бўладими, ҳоҳ Туркия бўладими, хоҳ Европа давлатлари бўладими, ҳеч ким «дорул куфр» деб аташига ҳаққи йўқ.

Саидмухтор ОҚИЛОВ,

Ўзбекистон халқаро ислом академияси «Исломшунослик ва

ислом цивилизациясини ўрганиш ISESCO» кафедраси доценти, тарих фанлари номзоди.