Ваҳший ҳайвонлар туркумига кирувчи бўриларнинг ўз оиласига вафодорлиги ҳақида жуда кўп маротаба эшитганмиз, бадиий асарларда ўқиганмиз. Бўрилар битта бегона урғочи билан жуфтлашиб, умр бўйи ўша билан яшайди, жуфтига асло хиёнат қилмайди. Шунингдек, урғочиси ҳам бир умр ўша жуфти билан яшайди. Улар ўз болаларини танийдилар. Улар бир она ва бир отадан дунёга келадилар.

Ҳайвонлар ичида фақат бўригина ота-онасига ғамхўрлик қилади. Уларни ўз инида қолдириб, ов қилиб боқади, парваришлайди.

Лев Толстойнинг “Бўри болаларини қандай ўргатади?” номли асарида ҳам она бўрининг ўз боласи олдидаги масъулияти ҳақида ҳикоя қилинади. Она бўри ёш боласига ов қилиш тартибини ўргатиши, хавф туғилганида уни қандай ҳимоя қилиши акс этган эпизодни ўқиган китобхоннинг хаёлида меҳрибон, жасоратли, қатъиятли она тимсоли гавдаланиши табиий.

Биз инсонмизку?! Нима учун айрим ота-оналарда оиласи, фарзандларига нисбатан мана шу бўриларчалик масъулият етишмайди?

ХИЁНАТЛИ УЙДАН ФАЙЗ ҚОЧАДИ

Оила ва хотин-қизлар давлат қўмитасининг Оилавий, маънавий-ахлоқий қадриятларни мустаҳкамлаш бошқармаси маълумотларига кўра, 2022 йилнинг январь-сентябрь ойларида 36 минг 456 та оилавий ажрим қайд этилган. Бу кўрсаткич 2021 йилнинг шу даврида 29 минг 98тани ташкил этган бўлиб, 7 минг 358та (20 фоиз)га ошган.

Республика бўйича қайд этилган умумий 36 минг 456 та ажримнинг 9 минг 967 таси ёки 18 фоизи ўттиз ёшга тўлмаган оилалар ҳиссасига тўғри келади. 

Никоҳдан ажралиш сабаблари ўрганилганда характери тўғри келмаганлиги – 14 минг 127та ёки 39 фоиз, хиёнат – 1 минг 72та ёки 3 фоизни ташкил этган.

Халқимизда хиёнатли уйдан файз қочади, деган қараш бор. Бу сўзни эшитиш илгари одамлар учун уят саналган. Оила шаънини асраш учун эркак ҳам, аёл ҳам тўғри йўлдан юришга ҳаракат қилган. Бугунги кунга келиб эса... Афсуски орамизда хиёнат сабаб ажрашаётган ва бундан заррача уялмаётган ота-оналар бор. Хўш, бунга сабаб нимада?

– Хиёнат одамнинг шахсий тарбияси билан боғлиқ масала, деб ўйлайман, – дейди Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати Умида Раҳмонова. – Болаларга ёшлигидан ҳаром ва ҳалоллик ўргатилса, нотўғри йўлларда юришнинг оқибати ёмон бўлиши тушунтирилса, оилада хиёнатлар бўлмайди.

ЖУФТ ТАНЛАШДА ШОШМА-ШОШАРЛИК ҚИЛМАНГ

Оила қураётганда икки ёш ҳар томонлама бир-бирини ўрганиши, қарашлари билан ўртоқлашиши, бирор муаммони бартараф этиш йўлида фикрлашиши керак. Шошма-шошарлик, отамга, онамга ёқди бўлди, деган қарашлар билан оила қуриш, ёқмаса ажрашиб кетиш бу жуда катта хатоликдир.

АҚЛЛИ ОДАМЛАР АЖРАЛИШГА САБАБ ИЗЛАМАЙДИ, УНИ БАРТАРАФ ЭТАДИ

Кўпинча биз жанжалкаш, тажанг аёлларга нисбатан эри хиёнат қилади, деб ўйлаймиз. Аммо мулойим, одобли, ўқимишли аёлларга ҳам ўз эркаги томонидан хиёнат қилинаётганига гувоҳ бўлаяпмиз. Аёллар томонидан хиёнат қилинишига эса уларга эркаклар томонидан эътиборнинг камлиги, хоҳиш-истаклар инобатга олинмаганлигини рўкач қилиб айтамиз. Буларнинг ҳеч бири ажрашишга асосий сабаб бўла олмайди.

ҲАР БИР БОЛА ОТА-ОНАСИ БИЛАН ЯШАШГА ҲАҚЛИ

Охирги пайтда хиёнатларнинг кўпаяётгани катталарнинг ёшларга, оилага бўлган муносабати билан боғлиқ. Ёшлар ажрашиб, бошқаси билан оила қураман, деганида катталар ҳам қўллаб-қувватламасликлари керак. Тўғри, оила қуриш шахсий масала, аммо танганинг иккинчи тарафида фарзандлар олдидаги масъулият, бурчни бажариш деган тушунчалар туради. Айрим ота-оналарга мана шу вазифаларни бажариш оғир туюлади. Натижада осонгина ажралиш йўлини танлашади.

Ажрашгач аёл ҳам, эркак ҳам ўз йўлини топиб кетиши мумкин. Лекин боланинг тақдири нима бўлади? Ҳар бир бола ота-онаси билан яшашга ҳақли. Уларни бу ҳақ-ҳуқуқдан маҳрум қилишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ. Оилада эркак ва аёлнинг битта мажбурияти бор: ота-оналик масъулияти. Мана шунга хиёнат қилмаслик керак.

Оилавий қадриятлар, меҳр-оқибат, ота-оналик масъулияти, жамият олдидаги бурч, булар ҳаммаси болага ёшликдан сингдирилиб борилиши керак бўлган тушунчалар. Ёшлар бундай тушунчаларни қаердан ўрганади?  Оилада ота-онасида, бобою бувисидан, мактабларда эса тарбия дарслари орқали ўрганишади. 

Агар мактабларда ёшларга тарбия дарсларини ҳақиқий мутахассис ўтадиган бўлса, оила борасидаги муаммоларга бироз бўлсада ечим топилади. Чунки буларнинг барчаси тарбия билан боғлиқ масалалар.

Нигора Раҳмонова, ЎзА

Жорий йилнинг 3 ноябрь куни Қозоғистон Республикасининг Шимкент шаҳрида тасаввуф илми ривожига катта ҳисса қўшган Хожа Аҳмад Яссавий ҳазратларининг ҳаёти ва илмий меросига бағишланган анжуман бўлиб ўтди. Онлайн тарзда ташкил этилган тадбирда туркий давлатларнинг диний соҳа вакиллари ва бир қатор олимлар иштирок этди. Мазкур анжуманда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Иброҳимжон домла Иномов ҳам қатнашиб, Аҳмад Яссавий Туркий халқларнинг маънавий камолотида муҳим ўрин тутгани, айниқса ҳикматлари тўғридан-тўғри Қуръони карим оятлари ва ҳадиси шарифлар негизида шаклланиб, унда ахлоқий хислатлар кенг тарғиб қилингани ҳақида сўз юритди. Шу билан бирга ўсиб келаётган ёшларга Хожа Аҳмад Яссавий бой меросини ўргатиш муҳимлигини қайд этиб, бу каби халқаро миқёсдаги анжуманларни кўпроқ ўтказиш эзгу мақсадларга хизмат қилишини таъкидлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Ислом уламолари ўзларига берилган илмларни фақатгина маълумотлар манбаи деб эмас, балки Аллоҳ таоло тарафидан уларга берилган фазл ва омонат деб қараб келадилар. Шу сабабли ҳам бу омонатни эгаларига топшириш учун талабаларнинг фақатгина илмий салоҳиятига чекланиб қолмасдан, маънавий камолоти ва хулқий гўзалликларига ҳам катта эътибор қаратишган. Негаки, уларнинг номларидан етказилаётган илмлар аввало ўзларига, сўнгра улар илм олган устозларга, саҳобаи киромларга ва бора-бора охири Расулуллоҳ алайҳиссаломга нисбати берилади. Шу сабабли илм эгалари уларининг номларидан айтилаётган илмлар ҳар ким тарафидан айтилмаслиги, илмга аҳл бўлмаган инсонлар тарфидан ривоят қилинмаслиги, ноқобил кишилар тарафидан етказилмаслиги учун ўзларининг хос шогирдларига ўша илмларни устозлари номидан етказиш учун махсус рухсатнома берганлар. Мазкур рухсатнома исломий илмлар атамасига кўра “ижоза” деб аталиши кўпгина аҳли илмларга маълум. Бундай “ижоза”, яъни шаҳодатномалар Қуръон қироати ва ҳадис илмларида анча машҳур.

Бироқ, ижозалар исломий илмларнинг бошқаларида ҳам борлиги кўпчиликка маълум ва машҳур бўлиб улгурмаган ёки ёддан кўтарилган. Аслида тарихимизга назар соладиган бўлсак Мовароуннаҳр мадрасаларида, хусусан Бухоро, Самарқанд, Хоразм, Шош мадрасаларида Қуръони каримни ёд олиш билан бирга, тафсир, ҳадис, фиқҳ, ақоид, тасаввуф, фароиз, усулул фиқҳ ва мусталаҳул ҳадис фанлари бўйича ислом оламида машҳур олимларнинг араб, форс, туркий тилларда ёзилган мўътабар китоблари, ушбу китобларга ёзилган шарҳлар ва уларнинг ҳошиялари ўқитилган. Ушбу фанлар бўйича энг мўътабар китобларни тугатганларни эса “Хатм карда мулло” (хатм қилган мулла) деб номлашган. Талабалар мадрасада ўқишни тамомлаш вақтида “Хатмул кутуб”, яъни “Дарслик китобларни тугатганлик” бўйича махсус тадбир ўтказилган. Тадбирда ўша вақтдаги катта мударрислар, шаҳар қози ва муфтийлари йиғилган. Уларнинг ҳузурларида китобларни ўқиб тугатганларга “ижоза”лар топширилган. Устоз ва талабаларга дастурхонлар ёзилиб, тадбир сўнгида қози ва муфтий каби катта устозлар олдида дарс берган устозлар ҳамда китобларни ўқиб тугатган талабалар қимматбаҳо совғалар билан тақдирланиб, уларнинг ҳақларига дуои хайрлар қилинган.
Аллоҳга ҳамд ва шукрлар бўлсинки, уламолар ва илм аҳллари орасидаги ана шундай азалий қадриятларимизни тиклаш ва тарқатиш мақсадида Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтида ҳам кўплаб ишлар амалга оширилмоқда.
Бундай хайрли анъаналардан бири сифатида Тошкент ислом институтининг бир қанча устозлари томонидан улуғ бобокалонимиз Абул Баракот Абдуллоҳ ибн Маҳмуд Насафий қаламига мансуб “Мадорикут танзийл ва ҳақоъиқит таъвийл” номли асарнинг ўқиб тугатилганлигини келтириб ўтишимиз мумкин.
Шу муносабат Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти “Таҳфизул Қуръон” кафедрасида “хатмул кутуб” тадбири бўлиб ўтди.
Тадбирда ректор Уйғун домла Ғафуров ва ўқитувчилар иштирок этдилар. Соатмурод домла Примов Абул Баракот Насафийнинг “Мадорикут танзийл ва ҳақоъиқит таъвийл” китоби ҳақида маълумот берди.
Сўнг ижоза соҳиби Фарҳод домла Жўраев Мадорикут танзийл ва ҳақоъиқит таъвийл” китоби бўйича Жаҳонгир қори Неъматов, Муҳаммадрасул домла Абдуллаев, Муҳаммадрасул домла Тошпўлатов, Собиржон домла Рустамов, Исломхон домла Убайдуллаев, Элёржон домла Аҳмадқулов, Адҳам қори Юсупов, Шоҳмирзо қори Иброҳимов, Аслиддин домла Мирзамиддинов, Содиқжон қори Қурбоновга ижоза шаҳодатномаларини топширди.

Имом Насафий ва унинг тафсири
Абул Баракот Абдуллоҳ ибн Аҳмад ибн Муҳаммад Насафий (ваф. 710/1311) тафсир соҳасида фаолият олиб борди. Бу улуғ имом Насаф шаҳрида таваллуд топганлар. (Насаф шаҳри ҳозир Қарши деб номланади.) Абул Баракот Насафий 1310 йилда Бағдодга келган ва шу йили рабиъул аввал ойининг жума куни кечаси Бағдодда вафот этган ҳамда Исфаҳон яқинидаги Изаж (Хузистон ва Исфаҳон оралиғида) шаҳрида дафн қилинган.
У ўз даврида ақида, фиқҳ, ҳадис, луғат соҳалари бўйича етук олим сифатида шуҳрат қозонган. Тафсирда бошқа муфассирлар каби ҳадисдан, саҳобий ва тобиийлар фикрлари билан бир қаторда ўзидан олдин ўтган муфассирлардан Абу Мансур Мотуридийнинг “Таъвилот аҳлис сунна”, Маҳмуд Замахшарийнинг “Кашшоф”, Алоуддин Самарқандийнинг “Шарҳи таъвилот” асарларидан истифода этган.
Имом Насафийнинг “Мадорикут танзил” номли бу китоблари ҳозирги кунимизгача уламолар ва толиби илмлар орасида зўр эътибор билан шуҳрат топиб келмоқда ва кўпгина ислом ўқув юртларида қўлланма сифатида ишлатиб келинмоқда.
Абул Баракот Насафийнинг тафсир илми бўйича аҳли илм орасида “Тафсири Насафий” номи билан машҳур бўлган ва ҳанафий мазҳабига мувофиқ битилган “Мадорикут танзийл ва ҳақоъиқит таъвийл” (“Қуръон маънолари ва таъвил ҳақиқатлари”) китоби бошқа асарлар орасида энг қимматлиларидан бири десак, ҳеч ҳам муболаға бўлмайди. Чунки бошқа тафсир китоблари орасида катта шуҳрат қозонган “Тафсирун Насафий” тафсири дунё бўйича энг кенг тарқалган ҳанафий мазҳабига биноан ёзилган, ундаги оятлар айнан мотуридия таълимотига биноан баён этилиб, ўша даврнинг илм марказлари Бухоро ва Самарқанднинг олимлари фикрлари билан бойитилгандир.
“Тафсири Насафий” деб танилган ушбу тафсирлари муаллифнинг энг машҳур китобларидан бўлиб, уни “Кашшоф” ва “Тафсири Байзовий”дан мухтасар қилиб олганлар. Бу китобда Аҳли суннатнинг йўлини олға суриб, Кашшофда учрайдиган баъзи мўтазила эътиқодларини четга сурганлар. “Тафсири Насафий”да оятларнинг грамматик таҳлили, ўз ўрнида етти мутавотир қироатга ишоралар берилган. Балоғат фани қоидалари айтиб ўтилган. Баъзи ўринларда фиқҳий масалаларни ҳам баён қиладилар ва бу масалаларда Ҳанафий мазҳаби сўзларини таржиҳ қиладилар. Лекин фиқҳий масалаларга кўп ўрин бермайдилар. Исроилиётларни жуда кам ривоят қилганлар. Баъзисини келтириб, ҳужжати йўқлигини айтганлар. Қиссалар ва ҳадислар орасидаги баъзи хурофот ва тўқималарни айтиб ўтадилар.

ТИИ Таҳфизул Қуръон кафедраси
мудири Ж.Неъматов

("Ҳазрати Имом" масжиди, 04.11.2022)

1. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мавлидларини нишонлаш - бидъат.
2. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни зиёрат қилиш учун сафарга чиқиш - бидъат.
3. Ниятни талаффуз қилиб айтиш - бидъат.
4. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни улуғлаш ва мақташ - бидъат.
5. Зикр қилиш ёки Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга саловат айтиш учун йиғилиш - бидъат.
6. Ижтимоий йиғин ёки дастурларда одамлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга саловат айтишлари - бидъат.
7. Азондан сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга жаҳрий саловат айтиш - бидъат.
8. Муборак "Қасидаи Бурда"ни ўқиш - бидъат.
9. Бомдод намозидан олдин ва жума кечасида одамларни "намозга келинглар!" каби сўзлар билан чақириш - бидъат.
10. "Жума муборак!" дейиш - бидъат.
11. Жума намозидан олдинги суннат намози - бидъат.
12. Жумадан олдин фиқҳ дарсини ташкиллаштириш - бидъат.
13. Жума кунидаги иккинчи азон - бидъат.
14. Намоздан кейин биродарингизга "Аллоҳ қабул қилсин!" дейишингиз - бидъат.
15. Қироатда овозни чиройли қилиш учун оҳанг мақомларини ўрганиш - бидъат.
16. Шим кийиш - бидъат.
17. Ҳайит кунларида омматан такбир айтиш - бидъат.
18. Тасбеҳ ишлатиш - бидъат.
19. Намоздан кейин тасбеҳни санаш ва уни жаҳрий айтиш (овоз чиқариб) - бидъат.
20. Намоздан кейин имомнинг жамоат билан дуо қилиши - бидъат.
21. Бомдод намозининг иккинчи ракъатидан кейин қунут дуосини айтиш - бидъат.
22. Имом хатибнинг хутба сўнгида дуо қилиши - бидъат.
23. Хатиб дуо қилаётганда қўлларни кўтариш - бидъат.
24. Байтуллоҳга ҳаж қилган кишини "Эй ҳожи!" дейиш - бидъат.
25. Ота-онанинг қўлларини ўпиш - бидъат.
26. Масжидларга қубба қўйиш - бидъат.
27. Меҳроблар - бидъат.
28. Уч поғона зинадан баланд ҳолатдаги минбарлар - бидъат.
29. Имомнинг юзи қарайдиган икки томонга "Аллоҳ" ва "Муҳаммад" ёзувларини ёзиш - бидъат.
30. Марҳумнинг руҳи учун садақа ўлароқ оқшом ташкил қилиш - бидъат.
31. Ҳайит кунида марҳумнинг оиласига ҳамдардлик билдириш - бидъат.
32. Маййитнинг руҳига Фотиҳа сурасини ўқиш - бидъат.
33. Қабр устига Фотиҳа ёзилган қабртош қўйиш - бидъат.
34. "Бу фалончининг руҳидан" деб ёзиш - бидъат.
35. Рўзадор ифтор қилиш учун шомнинг азонини кутиши - бидъат.
36. Таровеҳ намозини 20 ракъат қилиб ўқиш - бидъат.
37. Таровеҳда ракатлар орасидаги дам олиш чоғида мавъиза қилиш - бидъат.
38. Зуҳо сурасидан бошлаб суралар орасида такбир айтиш - бидъат.
39. Такбири таҳримадан олдин одамларга намознинг жамоат намози эканини билдириб қўйиш - бидъат.
40. Соқолнинг узунасидан олиш ва уни тартиблаш - бидъат.
41. Туғилган чақалоқнинг қулоғига азон айтиш - бидъат.
42. Қабристонда марҳумнинг оиласига салом бериш - бидъат.
43. Гарчи мустаҳаб кунларга тўғри келса ҳам, шанба куни рўза тутиш - бидъат.
44. Инсонларга Исро ва ҳижрат каби Исломдаги тарихий кунларни эслатиш - бидъат.
45. Суратга тушиш - бидъат.
46. Рамазон кирганида хурсандчилик ўлароқ уйларни безатиш - бидъат.
47. Ҳожилар келганида хурсандчилик қилиб уйларни безатиш - бидъат.
48. Қабрлар олдида дуо қилиш - бидъат.
49. Жамоавий овоз чиқариб Қуръон қироат қилиш - бидъат.
50. Набий алайҳиссалом, у зотнинг оилалари ва солиҳларни васила қилиш - бидъат.

Ушбу 50 та амал мусулмонлар минг йилдан кўпроқ вақтдан бери бажариб келаётган суннат ва мустаҳаблардир. Салафий-ваҳҳобийлар эса бу амаллар соҳибини дўзахга олиб борадаган бидъатлардандир, дея бонг уришмоқда.. Бу ҳам ҳаммаси эмас, агар барчасини санайдиган бўлсак, бу каби амаллар беш юзтадан ошиб кетади!

Дарҳақиқат, ваҳҳобийлар ўзларининг шайхлари бўлмиш Албонийнинг китобларидан бидъатларни бир китобга йиғиб чиқиш билан шуғулландилар, уни "Қомусул-бидаъ" - "Бидъатлар қомуси" деб номладилар ва унда юзлаб "бидъат" амалларни санадилар! Ана ўшанда гўёки, "оламда улардан бошқа мусулмон йўқлигини-ю қолганларнинг борадиган жойи дўзахда" эканини билиб оласиз!

Хўш, улар олиб келган бу уйдирмалар қандай дин бўлди?!

Манба