Буюк мутафаккир аждодимиз, мотуридийлик таълимоти асосчиси имом Абу Мансур Мотуридийнинг издоши, мотуридийлик таълимотининг кенг ёйилишига улкан ҳисса қўшган Абу Муин Насафий меросини чуқур ўрганиш, унинг ақида ва калом илми ривожига қўшган бебаҳо ҳиссасини тадқиқ этиш ва кенг тарғиб қилиш, миллий-диний қадриятларимизни асраб-авайлаш, ривожлантириш, шу асосда ёш авлодни эзгу умуминсоний ғоялар руҳида тарбиялаш, уларда маънавий ва маърифий қарашларимизга ёт бўлган зарарли таъсирларга қарши мафкуравий иммунитетни кучайтириш долзарб вазифа саналади.

Бугун 27 сентябрь куни ушбу муҳим вазифанинг амалдаги ижроси сифатида калом илмининг машҳур алломаси, мутафаккир Абу Муъин Насафийнинг илмий ва маърифий меросини ўрганиш, унинг мотуридийлик таълимотини янада ривожлантириб, кенг тарқалишида кўрсатган беқиёс хизматини кенг жамоатчиликка етказиш, бу борадаги халқаро илмий ҳамкорликни янада кенгайтириш масалаларига бағишланган “Абу Муин Насафий илмий меросининг бугунги кундаги аҳамияти” мавзусида халқаро онлайн конференция ташкил этилди. Унда Россия Федерацияси, Тожикистон, Қирғизистон, Қозоғистондан 44га яқин таниқли исломшунос олимлар, мутахассислар, тадқиқотчилар ҳамда диний соҳа вакиллари иштирок этди.

Анжуманни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси биринчи ўринбосари Ҳомиджон Ишматбеков очиб берди. Ҳомиджон домла ўз нутқида Абу Муин Насафийнинг тўлиқ исми, устозлари, асарлари, шогирдлари, олимнинг шаклланишида илмий муҳитнинг ўрни, Абул Муин Насафий ҳақида Абдулқодир Қуройшийнинг «Жавоҳирул музийя фий табақотул ҳанафийя» деган китобида, Абдулҳай Лакнавийнинг «Фавоидул баҳийя фий тарожибил ҳанафийя» асарида, Ибн Қутлуғбуғо «Тожут-тарожим»да, Кафавий «Катоибу аъломул аҳёр мин фуқаҳойи мазҳабун Нўъмонул муҳтор» асарида, Ҳожи Халифа «Кашфуз-зунун» асарларида зикр қилиб ўтганлари ҳақида тўхталиб ўтди.

Шунингдек, Абу Муин Насафий аҳли сунна вал жамоага мухолиф бўлган, тарихда фаолият юритган ақидапараст оқимларнинг келиб чиқиш сабаблари, ақлга ҳаддан ташқари суянишнинг салбий оқибатлари тўғрисида ҳам атрофлича сўзлаб берди. Олимнинг "Табсиратул адилла" асарида юртимиз олимлари томонидан нашр этилгани анжуман иштирокчиларига маълум қилинди.

Шундан сўнг, сўз Россия мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Дамир Муҳиддинга берилди. Ҳазрат Дамир нутқининг аввалида Ўзбекистон халқига муфтий ҳазратларининг вафотлари билан ҳамдардлик билдирди. Давлатимиз раҳбарининг ташаббуслари билан диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган ислоҳот, ўзгаришлар ва эришилган ютуқларни юқори эътироф этиб, ташкил этилган илмий-тадқиқот муассасаларининг фаолиятига ижобий баҳо берди.

Дамир Муҳиддин Абу Муин Насафийнинг илмий мероси ҳақида тўхталиб бундай деди: "Ақида масалалари ҳар қандай даврда ҳам, ҳар қандай жамиятда ҳам алоҳида аҳамият касб этган. Шу боисдан бу ҳаётий муҳим масала ҳар доим ҳам илм аҳлининг диққат эътиборида бўлиб келган. Абул Муин Насафий ҳам шу йўналишда бир нечта асарлар яратган. Муаллифнинг, айниқса, “Тавсиратул адилла”, “Баҳрул калом”, “Ат тамҳид ли қавоиди тавҳид” каби асарлари дунё олимлари томонидан юқори баҳоланган".

Ҳазрат Дамир Муҳиддин олимнинг ҳаёти ва ижодини янада кенг тарғиб ва тадқиқ қилиш, бошқа тилларга таржима қилиш бўйича ҳамкорлик қилишга тайёр эканини алоҳида таъкидлаб ўтди.

Кейин Тожикистон Ислом маркази раиси, муфтий Саидмукаррам Абдулқодирзода Абул Муин Насафий ақида илмида жуда машҳур бўлганини, Мотуридий мазҳабининг кенг ёйилишига катта ҳисса қўшганини, ўша вақтда чиққан мўътазилия, жаҳмия, карромия, ботилийя каби оқимларнинг даъволарига қарши илмий раддиялар асосида курашгани ҳақида тўхталиб ўтди.

Ўзбекистон халқаро ислом академияси Исломшунослик кафедраси доценти, т.ф.н Саидмухтор Оқилов "Абу Муин Насафий илмий меросининг бугунги кундаги аҳамияти" ҳақида маъруза қилди. Абу Муин Насафийнинг илмий мероси, унинг асарларининг дунё фондларида сақланаётган нусхалари ҳақида сўзлаб берди. Мотуридийлик таълимотини Абу Муин Насафийсиз тасаввур қилиб бўлмаслигини алоҳида таъкидлади. Олимнинг "Табсиратул адилла" китобида нафақат ақидавий масалалар баён этилгани, балки унда мовароуннаҳрлик 100дан уламолари ҳақида маълумотлар ҳам берилгани айтиб ўтди.

“Баҳрул калом” асарида хорижий, муржиъий, мўътазилий каби оқимларнинг бузуқ даъволарига берилган раддиялар билан бирга, динимизда ҳалол меҳнатга бўлган муносабатга оид оят ва ҳадислардан намуналар келтирди.

Шунингдек, Қирғизистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Хабибулла Кадырбердиев, Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази директори Шукрулло Умаров, Қозоғистон мусулмонлари бошқармаси бўлим мудири Ҳасан домла Аманқулов маърузасида Абу Муин Насафий меросининг ўзига хос-хусусиятлари, афзалликлари ва мўътадиллиги, олимнинг илмий мероси, унинг Ислом оламида тутган ўрни беқиёслигини, ушбу мероснинг мотуридийлик таълимотини сақлашдаги роли ҳамда адашган тоифаларга қарши курашдаги аҳамияти улкан эканлигига урғу бердилар.

Булгар ислом академияси катта ўқитувчиси Али Муҳаммад Сайф ал-Асрий, Ўзбекистон буюк алломлар юрти эканини, бу диёрдан Ислом илмларининг барча соҳалари бўйича етук олимлар етишиб чиққанини, улар дунёнинг барча бурчакларига илм тарқатишганини эътироф этди. Айниқса, Абу Муин Насафий, Абул Баракот Насафий, Нажмиддин Насафий каби насафлик уламоларнинг ақида илмига қўшган ҳиссалари улканлигини алоҳида таъкидлаб ўтди. Ақида илми барча илмларнинг асоси эканини таъкидлаб, бу борада юртимиз алломалари пешқадам бўлишганини айтди.

Имом Мотуридий илмий-тадқиқот маркази директори Даврон Мақсудов аждодларимиз меросини кенг жамоатчиликка етказиш, хусусан, уни ёш авлодга етказишда замонавий услублардан фойдаланиш лозимлигини таъкидлаб ўтди. Хусусан, соф ақида таълимотларини ижтимоий тармоқ орқали аудио, видео шаклда осон ва равон тилда тарқатиш муҳимлигини таклиф қилди.

Анжуманда қуйидаги мавзулар муҳокама қилинди:

• Қашқадарёдаги Ақида илми мактабини Абу Муин Насафий илмий меросини тадқиқ этиш билан шуғулланувчи халқаро илмий тадқиқот марказига айлантириш;
• Абу Муин Насафий қаламига оид дунё фондларида сақланаётган қўлёзмаларни жамлаш, уларни ҳамкорликда таржима қилиш, илмий изланишлар олиб бориш, халқаро илмий лойиҳалар ишлаб чиқиш;
• Абу Муин Насафий илмий меросига бағишланган махсус сайт ташкил этиш, олимнинг асарларини электрон шаклда жойлаштириш, уларни турли тилларга таржима қилиш ва ижтимоий тармоқларда кенг тарқатиш;
• турли диний ақидапараст оқимларнинг даъволарига Абу Муин Насафийнинг асарлари асосида раддиялар бериш;

Тадбир сўнгида билдирилган маърузалар ва фикр-мулоҳазалардан келиб чиққан ҳолда ўзаро савол-жавоб тарзида илмий хулосалар алмашилди ҳамда келгусида шу каби тадбирларни ҳамкорликда ўтказишга келишиб олинди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Дин илмларини ўрганмоқчи бўлган одам олимларни танлашда экстремизм ёки бошқа оқимлар тўрига тушиб қолмаслиги учун жиддий ёндашиши керак. Анас розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Албатта, ушбу илм диндир. Бас, ҳар бирингиз динини кимдан олаётганига қарасин” (Имом Ҳоким ва Ибн Адий ривояти).

Хўш, ҳақиқий олимни қандай таниб оламиз?

Белгилари

Ҳақиқий олим ҳар доим маънавий қадриятларни моддий нарсалардан, абадий ҳаётни эса оддий нарсалардан афзал кўради. У динни ўзига мослаб олмайди ва ўзининг манфаати йўлида фойдаланмайди.

Нафақат олимнинг илмига, балки унинг одоб-ахлоқига ҳам эътибор қаратиш лозим. Яъни, унинг амали, хулқ-атвори шариатга мос бўлиши керак. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: «Одамларни яхшиликка чорлаб, ўзларингизни унутасизларми? Ҳолбуки, ўзларингиз Китоб тиловат қиласизлар. Ақлингизни юргизмайсизларми?» (Бақара сураси, 44-оят).

Ҳақиқий олим – амали сўзларига мос келадиган, бошқаларга қандай ҳукм, фатво чиқарса, ўзига ҳам худди шундай адолатли ҳукмни раво кўра олиши керак.

Каъб ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким илмни уламолар билан можаро қилиш учун, эсипастларга ғолиб келиш учун ёки у билан одамларни ўзига қаратиш учун ўрганса, Аллоҳ уни дўзахга киритади”, дедилар (Имом Термизий ва Имом Ибн Можа ривояти).

Эҳтиёткорлик

Ҳақиқий олим еб-ичиш ва кийинишда камтар бўлади. Ҳатто рухсат берилган нарсаларда ҳам эҳтиёткордир. Унинг учун дунё неъматлари шунчаки восита, холос, мазмун эмас.

Амал ва обрўга интилмайди

Олим инсон бой ва нуфузли одамлар билан яқин муносабатда бўлишга интилмайди. Моддий фойда олиш учун бой ва обрўли одамларга яқинлашиш орқали уларнинг салбий ҳаракат ва хатоларини оқлаб берадиган ҳукмларни чиқариш эҳтимоли бор.

Бу дегани олимлар амалдорларни ёмон кўриши ёки улардан узоқ бўлиши керак, дегани эмас. Лекин ҳақиқий олим ўзини амал ва шуҳрат васвасасидан ҳимоялашга ҳаракат қилган одамдир.

Эътибор беринг, олимлар фатво беришда шошма-шошар қарор қабул қилмайди ва даъвогарларнинг гапларига эҳтиёткорлик билан ёндашади. Чунки улар одамлар сўраган масалани тўла билиш имконияти чеклангани сабабли адолатсизлик қилишдан қўрқишади.

Абу Ҳафс Нишопурий айтган: “Ҳақиқий олим – диний масалаларда ҳукм чиқариб, қиёмат куни ўз фатволари учун жавоб беришдан қўрққан ва хавотир олган киши”.

Нафсини тергаб туради

Ҳақиқий олим юқоридаги гаплар билан чекланиб қолмайди, ҳар доим ўзини ўнглаш, нафсини тергаш билан банд бўлади. У ўзини нурли қилмаса, бошқаларга ёруғлик бера олмайди. Ушбу жиҳат билан бошқалардан ажралиб туради:

 – таваккул, яъни Аллоҳга таваккул;

– ризо, ўз тақдири ва Аллоҳ берган барча ишларга;

– таслим, Аллоҳнинг иродасига бўйсуниш.

Камтарлик

Агар одамнинг билими ғазаб, такаббурлик, баландпарвозлик ва беҳудалик билан қоришган бўлса, демак, илм Аллоҳнинг розилигига эмас, балки дунё манфаатларига эришишга қаратилган бўлади. Аллоҳнинг динига хизмат қилган ва Унинг розилигига эришиш учун илм олган киши хотиржамлик, камтарлик ва дўстлик сифатлари билан ажралиб туради.

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Илмни ўрганинглар. Илм учун сокинлик ва виқорни ўрганинглар. Ўзингиз таълим олаётган зотга тавозели бўлинглар” (Имом Табароний ривояти).

Ишончли илм

Ҳақиқий олим ўз динини чуқур тушунади, илмнинг турли соҳаларини қамраб олишга интилади ва фақат ишончли манбаларга асосланади, суянади. Агар олим фақат диний билимлар билан чегараланиб қолмаса, янада яхши. Чунки баъзи масалалар бўйича фатво, қарор қабул қилишда нафақат диний билим, балки ҳаётнинг бошқа соҳаларидан ҳам хабардор бўлиши зарур.

Пўлатхон КАТТАЕВ,

Имом Бухорий номидаги

Тошкент ислом институти катта ўқитувчиси

"Зиё" медиа маркази ва "Орият доно" радиоси ҳамкорлигида тайёрланган " "Зиё чашмаси" радио дастури.

Дастур меҳмони "Хувайдо" жоме масжиди имом хатиби Aброр домла Aлимов

Сухандон: Нурмуҳаммад Зиёдулло ўғли