Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
28 Май, 2025   |   1 Зулҳижжа, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:14
Қуёш
04:54
Пешин
12:25
Аср
17:31
Шом
19:50
Хуфтон
21:24
Bismillah
28 Май, 2025, 1 Зулҳижжа, 1446

Бобуршоҳнинг фиқҳга оид асарини биласизми?

16.02.2021   2323   4 min.
Бобуршоҳнинг фиқҳга оид асарини биласизми?

Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг ёшлиги Андижонда ўтган. Буюк тарихчи олим Абдулҳай Лакнавий Ҳасаний «Нузҳат ул-хавотир (Хотиралар сайри)» асарида бундай ёзади: “Ҳазрат Хожа Убайдуллоҳ Аҳрор унинг исмини Заҳириддин Муҳаммад деб қўйган. Лекин туркий халқлар орасида (довюраклиги учун) у Бобуршоҳ номи билан машҳур бўлган”.

Бобур барча темурий шаҳзодалар каби махсус тарбиячилар, йирик фозилу уламолар устозлигида ҳарбий таълим олиб, фиқҳ илми, араб ва форс тилларини яхши ўзлаштиради. Жумладан, кўплаб тарихий ва адабий асарлар мутолаа қилиб, шеъриятга қизиқиши ортади.

Бобурнинг отаси – Умаршайх Мирзо Фарғона вилояти ҳокими, онаси – Қутлуғ Нигорхоним Мўғулистон хони ва Тошкент ҳокими Юнусхоннинг қизи бўлган. У ўқимишли ва оқила аёл бўлиб, ўғлига ҳокимиятни бошқаришида яқиндан ёрдам берган ва бир қанча ҳарбий юришларида ҳамроҳлик қилган. Отаси Ахсида бевақт, 39 ёшида фожиали ҳалок бўлгач, оиланинг тўнғичи 12 ёшли Бобур валиаҳд сифатида 1494 йил июнь ойида тахтга ўтиради.

Бобур икки қўлида қилич ўйнатадиган моҳир саркарда бўлиши билан бирга серқирра ижодкор эди. Саркарданинг Ҳанафийлар мазҳаби фиқҳида “Мубайян” номли асари бўлиб, унга Шайх Зайниддин (ибн Қутбуддин Ҳанафий) Хавофий шарҳ ёзиб, уни “Мубаййин” деб номлаган” (“Нузҳат ул-хавотир (Хотиралар сайри)”, 314-бет.). “Рисолаи аруз”да айтилишича, бу асар милодий 1521 йили ёзилган. Мазкур асардан шу нарса маълумки, Бобур фиқҳга муҳаббати кучли, ҳанафий мазҳабида мустаҳкам эътиқодли шахс бўлган. Бу асар кўп йиллар давомида “Мубийн” (“Мубаййин”) дея талқин қилиб келинди. Исломшунос олим Мирзо Кенжабек “Рисолаи Хожа Ахрори Вали” рисоласи муқаддимасида келтиришича, аслида “Мубаййин” китоб шарҳининг номидир. Уни Бобурнинг муншийси (шахсий котиб) Шайх Зайн ёзган. Бу асар яна “Фиқҳи Бобурий” деб ҳам аталган” (“Урду доираи маъорифи исломия” энқиклопедияси, урду тилида. Панжоб университети нашри, мил. 1972 й.).

Шоҳ Бобур «Мубайян» асарини фарзандлари Носириддин Ҳумоюн ва Комрон Мирзога атаб, фиқҳий бир дастур сифатида ёзган. Унда Исломдаги беш фарзнинг фиқҳий масалалари таълим берилади. Яъни, иймон-эътиқод, намоз, рўза, закот ва ҳаж масалалари шеърий тилда гўзал баён этилган. Таҳқиқ қилиб, солиштирилганда “Мубайян” асари асосида “Мухтасари Виқоя” ҳамда «Ҳидоя»и шариф китоблари намоён бўлади. Асардаги дуо матнлари эса, асосан кутуби ситтада, яъни Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Абу Довуд, Имом Ибн Можа, Имом Насоий каби олти улуғ муҳаддиснинг китобида келган ҳадислардан ҳамда Имом Ғаззолийнинг «Иҳёу улумид-дин» асаридан олинган.

Улуғ шоир, қомусий аллома, маърифатли фақиҳ Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг “Бобурнома” ёки “Тузуки Бобурий” асари дунёга машҳур. Шунингдек, саркарданинг шеърлар “Девон”и мажоз ва ҳақиқатлар гавҳари бўлса, “Волидия” рисоласи назмий таржимаси унинг маънавий ҳоли Убайдуллоҳ Аҳрор Вали ҳазратлари билан боғлиқлигидан дарак беради. “Мубайян” асарини Темурийлар даври ижтимоий, оилавий, диний маданиятининг кўркам ифодаси дейиш мумкин.

“Бобурнома”нинг ўз даврида Мирзо Абдураҳим ибн Байрамхон томонидан форс тилига таржима қилиниши ҳам асарнинг жуда улуғ қадр-қиммат топганини англатади.

Абдувоҳид ЎРОЗОВ,
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот
маркази илмий ходими

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
1.Бартолд В. В. Сочинения, т. 2 (част 2), Москва, 1964 й.
2.Оқилов Саидмухтор. Мотуридия ва Ашъария таълимотлари тархи. Тошкент. Мовароуннаҳр. 2015. – Б. 44.
3.“Урду доираи маъорифи исломия” энқиклопедияси, урду тилида. Панжоб университети нашри, ҳиж. 1392 й, мил. 1972 й.
4.Фасих Хавафи. Муджмал-и фасихи., Тошкент: 1980 й; Темурнома (Амир Темур Кўрагон жангномаси). Тошкент: 1990 й.
5.Шарафиддин Али Яздий. “Зафарнома”, Тошкент: 1997 й.
6.Шарафиддин Али Яздий. Зафарнома, Тошкент: 1997 й.; Амир Темур Кўрагон, Қиссаи Темур ("Малфузоти Темурий"), Тошкент: 2000 й.
7.Файзийев Т. Темурийлар шажараси, Тошкент, 1995 й;
8.Ҳаким Сатторий. “Ҳазрати Соҳибқирон”. Тошкент. Ғафур Ғулом. 2005 й. – Б. 20.

Мақолалар
Бошқа мақолалар

Жаноза ва икки ҳарамда жума намозининг ўқиш тартиби

26.05.2025   3239   3 min.
Жаноза ва икки ҳарамда жума намозининг ўқиш тартиби

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Жаноза намози тик турган ҳолда, қуйидаги тартибда ўқилади:

1. Ният қилинади (Ният қилдим 4 такбирли жаноза намозини имомга иқтидо қилиб ўқимоқликка, қиблам бўлмиш муқаддас Каъба томон юзландим, холис Аллоҳ учун);

2. Фақат биринчи такбирдагина қулоқ қоқилади (Аллоҳу акбар);

3. Сано ўқилади:

“Субҳанакаллоҳумма ва биҳамдика ва табарокасмука ва таъала жаддука ва лаа илаҳа ғойрук” (Аллоҳим! Сенга ҳамд айтган ҳолда Сени поклаб ёд этаман. Исминг муборакдир. Улуғлигинг юксакдир. Сендан ўзга илоҳ йўқ).

4. Иккинчи бор такбир айтилади (Аллоҳу акбар);

5. Набий алайҳиссаломга салавот айтилади:

“Аллоҳумма солли ъала Муҳаммадин ва ъала аали Муҳаммад. Кама соллайта ъала Иброҳийма ва ъала аали Иброҳийм. Иннака ҳамидум мажийд.

Аллоҳумма барик ъала Муҳаммадин ва ъала аали Муҳаммад. Кама барокта ъала Иброҳийма ва ъала аали Иброҳийм. Иннака ҳамидум мажийд(Аллоҳим! Иброҳим ва унинг оиласига салавот йўллаганингдек, Муҳаммад ва унинг оиласига салавот йўллагин! Албатта, Сен Ҳамийд (барча мақтовлар ила мақталган), Мажийд (шон-шарафи ва қадри баландлиги чексиз) Зотсан. Аллоҳим! Иброҳим ва унинг оиласига баракот берганингдек, Муҳаммад ва унинг оиласига баракот бергин!).

6. Учинчи бор такбир айтилади (Аллоҳу акбар)

7. Дуо ўқилади:

Аллоҳуммағфир лиҳаййина ва маййитина ва шаҳидина ва ғоибина ва соғийрина ва кабийрина ва закарина ва унсана. Аллоҳумма ман аҳйайтаҳу минна фааҳйиҳи ъалал Ислам ва ман таваффайтаҳу минна фатаваффаҳу ъалал ийман(Аллоҳим тиригимизни ва ўлигимизни, ҳозиримизни ва ғойибимизни, кичигимизни ва каттамизни, эркагимизни ва аёлимизни мағфират қилгин. Аллоҳим! Биздан кимни яшатсанг, Исломда яшатгин. Биздан кимни вафот эттирсанг, иймонда вафот эттиргин).

8. Тўртинчи марта такбир айтилади (Аллоҳу акбар);

9. Икки тарафга салом берилади (Ассаламу алайкум ва роҳматуллоҳ);

Жаноза намозида қироат ҳам, ташаҳҳуд ҳам бўлмайди. Имом салом бергунича кутиб турилади ва у билан бирга салом берилади.


Икки ҳарамда жума намози ўқилиш тартиби:

4 ракат суннат;

2 ракат фарз;

4 ракат суннат.

Икки ҳарамда жума куни 2 азон ва 1 такбир айтилади:

Биринчи азон – бугун жума куни экани ва жума намози ҳақида эслатма учун чақириқ.

Иккинчи азон – жума намози азони. Азон айтилиши билан имом хутба ўқишни бошлайди.

Такбир – жума намози ўқиш учун айтилади. 2 ракат фарз намози ўқилади.

Икки ҳарамда жума кунги фарздан олдинги ва фарз намозидан кейинги 4 ракатдан ўқиладиган суннат намозларини 2 ракатли фарз намозидан кейин 4 ракатдан 8 ракат қилиб ўқиб олинади. Шу тартибда жума намози адо этилади.

 

Моҳира БАҲОДИР