31 Январ, 2025, 1 Шаъбон, 1446
31 Январ, 2025, 1 Шаъбон, 1446
Аллоҳ таоло борлиқни яратган Зотдир, Ўзи яратган нарсаларнинг гултожи қилиб инсонни яратди. Бутун башариятни беҳисоб неъматлари билан сийлади. Аммо ана шулар ичида бебаҳолари сиҳат-саломатлик ва хотиржамликдир. Кўпинча соғликни йўқотиб, бемор бўлганимизда тақдиримиздан нолиб «Қайси гуноҳим учун бу дардга чалиндим», деб ношукрлик ҳам қиламиз.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб: «Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса, уни синовга учратур», дедилар. Ана шундай кўпроқ учрайдиган синовлардан бири бу – беморлик. Одатда соғлиги, ҳаловатини йўқотган бемор соғлом одамга нисбатан кўпроқ Аллоҳни ёдга олади ва гуноҳларига пушаймон бўлади. Бу билан бандага тавба ва истиғфор эшикларини очилиб, Аллоҳнинг марҳаматига ноил бўлади.
Инсон икки дунёдаги ўз бахти ва саодатига эришиш йўлини, барча ҳақиқатларни ва икки дунё илмини бекаму кўст биладиган Аллоҳ таолодан астойдил сўраши керак. Демак, беморликка мубтало бўлган мусулмон инсон ўзига ориз бўлган хасталикни Аллоҳ таоло томонидан ўзига нисбатан бўлаётган синов деб билмоғи ва сабр қилиб, Аллоҳ таолонинг Ўзидан шифо сўраши керак. Мўмин-мусулмон одам ўзига беморлик етганда сабрсизлик қилиш ўрнига, сабр қилиб, хасталикни Аллоҳ таоло томонидан ўзига бериладиган яхшиликдан олдинги синов деб билмоғи лозим. Агар ўша синовдан яхши ўтса, унга яхшилик ато қилинади.
Ато розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Ибн Аббос менга: «Сенга жаннат аҳлидан бўлган бир аёлни кўрсатайми?» деди. «Ҳа», дедим. «Манави қора хотин». Оддий, бир қора танли, исмлари Суъайра ал-Асадия бўлиб, жуссали саҳобия аёллардан эди.
У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни излаб, масжидга келди. Дардини айтиб, шифо тилашларини сўрамоқчи бўлган экан. Расулуллоҳ «Марҳамат, гапир, қулоғим сенда», деган маънодаги қараш билан кутиб олдилар. У хотин бундан жасоратланиб, мақсадини бемалол айта олишига қаноат ҳосил қилиб:
— Эй Аллоҳнинг пайғамбари, мен тутқаноқ касалига йўлиққанман. Илтимос, бу касалликни аритишини сўраб Аллоҳга дуо қилсангиз. Келишдан мақсадим шу эди, — деди. Тутқаноқ бўлганда ҳам энг шиддатлисидан эди. Хасталик келганда, думалаб қолганда баданларининг маълум қисмлари очилиб ҳам кетарди. Афтидан аёлни асосан ташвишга солган нарса ҳам шу эди. Бироқ Ҳазрати Пайғамбаримизнинг жавоблари уни катта имтиҳон остонасига олиб келиб қўйди:
— Истасанг, сабр қил, бунинг эвазига сенга жаннат берилади. Истасанг, сенга офият берилиши учун Аллоҳга дуо қиламан. Яъни, «Истасанг, дунё роҳатини, истасанг, охират ҳузурини танла», деганлари эди бу. Бир онда дунё ҳаёти кўз ўнгида гавдаланди. Бу муҳокама жуда қисқа вақтда кечди. Қарорини шахсан ўзи, азму ирода тўла бир овоз ила берди:
— Сабр қиламан!..
Қисқагина бу жавобдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзларида нур жилваланди ва шуълалар пайдо бўлди, мамнуният излари кўринди. Бу жавоб мустаҳкам бир иймонга, соф бир тушунча ва ниятга далолат қиларди. Дунёнинг фонийлигига ҳақиқатан ишонган, охиратни боқий деб билган бир инсонгина шундай жавоб қила оларди.
Аёл яна бир муддат турдида, сўнг бошқа бир нарса илтимос қилди:
— Ё Набийаллоҳ, тутқаноқ тутган пайтида баданим очилиб қолади, шундан уяламан. Дуо қилинг, баданим очилиб қолмасин, — деди. Пайғамбар алайҳиссалом қўл очиб, дуо қилдилар. Масала ўша ердаёқ ҳал бўлди. Аёлнинг тутқаноғи тутганда бадани очилмайдиган бўлди. Ўзи эса дардга сабр қилгани учун жаннатга кириш ваъдасини олди. Бу ваъда ҳақ ваъдадир. Пайғамбаримизнинг бу ниёзлари рад этилмаслиги аниқ эди. Аёл келган тарафига қайтиб кетар экан, жаннати аёл эканига ишонган бир зот орқасидан ҳавас билан қараб қолди...
У кўздан ғойиб бўлгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шерикларига бундай изоҳ бердилар:
— Мўминга келган ҳар мусибат туфайли Аллоҳ таоло унинг яхшилигини орттиради. Ёки ёмонликларидан бирини ўчиради. Гарчи бу мусибат оёғига тош ботиши ё тикан кириши бўлса ҳам.
Аллоҳ таоло мўминларни шу дунёда турли синовлар билан имтиҳон қилиб, кимнидир танасига дард беради. Кимдир фарзандидан айрилиб мусибатга йўлиқса, яна кимдир молиявий йўқотишга учраши мумкин. Буларнинг ҳаммаси ўша бандаларнинг гуноҳларини ўчирувчи каффорат бўлади. Ҳаёти поёнига етиб Аллоҳнинг хузурига борганда эса, дунёда тортган мусибатлари эвазига Аллоҳ уни улуғ ажрлар билан мукофотлайди.
Эътибор беринг, ушбу саҳобия аёл бир умр касаликка, дардга сабр қилиб яшашлик эвазига жаннатга кириш ваъдасини олди. Ҳозирги кунимизда озгина беморлик ёки вақтинчалик берилган дардга сабр қилмай, нолиб шикоят ҳам қиламиз. Яна бир эътиборли томони дард сабабли йиқилганда баданини очилиб қолишидан ҳаё қилган аёл. Бугунги кунимизга жуда ҳам ибрат бўладиган хаёт намунаси. Бежирим, ярашиқли бичимлар ўрнига на миллий маданиятимиз ва на қадриятларимизга мос келадиган бачкана, ҳатто кулгули шаклдаги кийим-кечаклар пайдо бўлаяптики, кўриб энсангиз қотади. Ёшларимизнинг мода кетидан кўр-кўрона қувишлари ва янги чиққан тор, очиқ, калта либосларни мода дея эътироф этишлари ва бу турдаги кийимлар албатта кийилиши керак деб фикрлашлари айни хақиқат. Барча соҳаларда икки дунё бахту саодатига эришиш учун шариат аҳкомларига амал қилиш талаб этилганидек, кийиниш борасида ҳам ҳар хил ғоялар, маданиятлар ёки кўр-кўрона тақлидлардан воз кечиб, Аллоҳ таолонинг шариатига итоат этиш, бизларнинг улкан ютуғимиздир.
Раҳматилло МАДАМИНОВ,
Қўштепа тумани “Эшонгузар” масжиди имом-ноиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Жалолиддин Суютий 849–911/1445–1505 йилларда мамлуклар давлатининг сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий муаммолари юзага чиқа бошлаган даврда яшаган. Мамлуклар давлатининг ҳукмронлиги уч аср давом этган ва Усмонийлар томонидан Мисрнинг забт этилиши билан якунланган. Мамлуклар Миср, Сурия, Ҳижоз ва Жанубий Анадолуда сиёсий таъсирга эга бўлиб, кучли марказлашган бошқарув ва ташкилотлари билан салибчиларга ва мўғулларга қарши кураш олиб борган ва уларни тўхтатишга муваффақ бўлган. Бу давлат тарихнинг муҳим бурилиш даврларидан бирида яшаган.
Аъйни Жолут жангидан кейин Бағдоднинг барча бойликлари талон-тарож қилинган ва буюк Ислом цивилизацияси мўғуллар томонидан вайрон қилинган. 1258 йилда Бағдодга кирган мўғуллар қирқ кун давомида талончилик ва қирғин уюштирган. Асрлар давомида катта меҳнат билан яратилган кутубхоналар ва илмий хазиналар қисқа муддат ичида йўқ қилинган. Мўғул истилосидан кейин Бағдод ўзининг сиёсий, маданий ва илмий марказ мақомини йўқотган. Бағдоддаги халифаликнинг йўқ қилиниши бутун ислом оламига руҳий зарба бўлган.
Бу воқеадан сўнг Бағдодда яшаган кўплаб мусулмон олимлар мўғул истилосидан зарар кўрмаган мамлуклар давлатининг пойтахти Қоҳирага қочган. Ташқаридан келган олимлар Қоҳирада катта илмий фаолликни юзага келтирган.
Жалолиддин Суютий мамлуклар давлатининг сиёсий таназзули бошланган даврда яшаган. У ҳаётининг катта қисмини 873–901/1468–1496 йилларда ҳокимиятда бўлган султон Қойитбай даврида (23-50 ёш оралиғида) ўтказган.
Манбаларга кўра, Султон Қойитбай ҳар ойнинг бошида давлат амалдорларини саройга таклиф қилиб, улар билан учрашган ва маошларини топширган. Имом Суютий ҳам бир неча бор бу учрашувларга борган, бироқ кейинчалик бу амалиёт суннатга ва салаф олимларининг одатларига мос эмаслигини билдирган ҳолда таклифларни рад этган. Қирқ ёшида султон ҳузурига чиққанида таъзим қилмаган ва бу воқеа Суютий билан султоннинг муносабатларини ёмонлаштирган. Суютий ушбу воқеа бўйича “Ма роваҳул асатийн фи адамил мажиъ илас салатийн” номли рисола ёзган. Султон Суютий бу китобга раддия тарзида уламолардан фатво сўраган, бироқ улар унга қарши қарор чиқаришдан бош тортган. Натижада султон уни барча давлат лавозимларидан четлатган. Шундан кейин Суютий маълум бир муддат ўз уйида узлатда яшаган.
Суютийнинг ҳаётидаги энг муҳим бурилиш нуқтаси султон Қойитбай билан юз берган ушбу воқеа бўлган. Можаро унинг илмий фаолиятига катта таъсир кўрсатган. Чунки мана шу воқеалар натижасида у зот тўлиқ илм билан шуғулланишга ва сўфиёна узлатга эътибор қаратган.
Суютий “Ҳуснул муҳазара” ва “Ат-таҳаддус би ниъматиллаҳ” асарларида ўзининг ҳаётини тасвирлаган. Қуйида ушбу икки асардан ҳамда бошқа муаллифларнинг имом Суютий ҳақида ёзган биографияларидан ҳам фойдаланилиб, у зотнинг ҳаёти қисқача баён этилади.
У зотнинг тўлиқ исми: Абулфазл Абдураҳмон ибн Камолиддин Абу Бакр ибн Носириддин Муҳаммад ибн Собиқуддин Абу Бакр ибн Фахриддин Усмон ибн Носириддин Муҳаммад ибн Сайфиддин Хизр ибн Нажмиддин Абу Салоҳ Айюб ибн Носириддин Муҳаммад ибн Шайх Ҳумомиддин ал-Ҳумам ал-Ҳузайрий ал-Асютийдир.
У зот Жалолиддин лақаби билан машҳур бўлиб, барча манбаларда у “Жалолиддин ас-Суютий” ёки “Абдурраҳмон ас-Суютий” номлари билан тилга олинган.
“Абулфазл” куняси у зотга оиласининг яқин дўстларидан бири ҳамда у зотнинг устози Иззуддин Аҳмад ибн Иброҳим Киноний тарафидан берилгани зикр қилинган.
“Ал-Ҳузайрий” нисбасининг нима учун бу зотга берилгани масаласига келсак, у зотнинг ўзи бу ҳақида бундай дейди: “Бизнинг Ҳузайрий нисбамиз, Бағдодда жойлашган Ҳузайрийя маҳалласида яшаганимиздан келиб чиққан. Ишончли бир одамдан отамнинг бобоси араб эмаслиги ва шарқдан келган бўлиши мумкинлигини эшитдим. Бу эса шуни кўрсатадики, бу нисба жой нисбасидир”.
Суютийга “Асютий” (ёки Суютий) нисбасининг берилиши эса, у зотнинг отаси Мисрнинг Асют шаҳрида туғилиб, Қоҳирага келишидан олдин шу ерда қозилик лавозимида ишлаганлиги сабабли берилган.
Суютий ҳижрий 849 йил Ражаб ойининг биринчи куни (1445 йил 3-октабр) Мамлуклар давлатининг пойтахти Қоҳирада туғилган. Манбаларга кўра, унинг отаси, Шофеий мазҳаби фиқҳ олимларидан бири бўлиб, қозилик билан шуғулланган. Исми Камолиддин бўлган. Онасининг кутубхонада кўзи ёригани боис, Суютийнинг лақабларидан бири – “Ибнул кутуб” (китобларнинг фарзанди) бўлган.
Онасининг келиб чиқиши турк бўлгани ҳақида манбаларда маълумотлар бор. Шунга кўра, имом Суютийни ҳам она-ҳам ота тарафдан келиб чиқиши туркларга бориб тақалади десак, муболаға бўлмайди.
Суютийнинг отаси 855/1451 йилда вафот этганида, у ҳали олти ёшда бўлган. Отасининг васиятига кўра, унинг таълимини отасининг дўстлари, жумладан, Ибн Ҳумом Сивосий (ваф. 861/1457) ўз зиммасига олган.
Суютий ҳаётини ёритувчи манбаларда унинг рафиқаси ҳақида ҳеч қандай маълумот учрамайди. У ўзининг яқинлари, ака-ука, опа-сингил ҳамда фарзандларининг кўплари ҳақида гапирар экан, уларни вабо, зотилжам ёки туғруқ пайтида “шаҳид” бўлганини хотирлайди.
Аҳмад Темур Асютда, ўзларини Суютий авлодидан эканини даъво қилувчи ва ал-Жалолий нисбасини олиб юрган одамлар борлигини қайд этади. Бироқ, олимларнинг бу борада билдирган эътирозларини инобатга олган ҳолда, улар Асютдаги Жалолиддин Суютий масжидида хизмат қилган кишиларнинг авлодлари бўлиши мумкинлиги ҳақидаги мулоҳаза ҳақиқатга яқин дейиш мумкин. Бу даъво мантиқли, сабаби Суютий авлодларининг кейинчалик отамакон Асютга қайтишгани мантиққа мувофиқ эмас.
Абдулҳай Хушвақтов,
Ҳадис илми мактаби ўқитувчиси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 