24 Ноябр, 2025, 3 Жумадул сони, 1447
24 Ноябр, 2025, 3 Жумадул сони, 1447
“Муҳаммаднинг аёллари фақат қиз дунё келтиради”. Қурайш мушриклари орасида шундай миш-мишлар тарқалди. Уларнинг бундай гапиришларига чуқур маъно ва юксак ғоядан, илоҳий ҳикматдан бехабарликлари сабаб эди. Зеро, улар жоҳилият аҳли бўлиб, амаллари ҳам шунга яраша бўларди. Аллоҳ таоло Қурайш мушрикларининг қиз фарзандга нисбатан нафратини қоралаб Қуръони каримда шундай марҳамат қилади: “Қачон бировларига қиз (кўргани ҳақида) хушхабар берилса, ғазабга тўлиб, юзлари қорайиб кетар. Ва у (қизни) хўрлаган ҳолида олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тўғрисида ўй суриб), ўзига хушхабар берилган нарсанинг (яъни, қиз кўршннинг) «ёлғон»лигидан (номус қилиб) одамлардан яшириниб олур. Огоҳ бўлингизким, улар энг ёмон ҳукм чиқарурлар” (Наҳл, 58— 59).
Мушриклар ботил сўзлар билан овора бўлиб юрган пайт, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг яна бир гўзал, ой юзли қизлари дунёга келди. Бундай сифатлари сабабли отаси чақалоққа Умму Гулсум (розияллоҳу анҳо) деб исм қўйди.
Қиз ўсиб-улғайгач, опаси Руқайя розияллоҳу анҳо билан бирга Абу Лаҳабнинг ўғилларидан бирига узатилди. Бироқ ҳар иккиси ҳам у хонадонда узоқ яшай олмадилар. Куръони каримда “Икки қўли ҳалок бўлсин, ҳалок!” дея ланънатланган Абу Лаҳабнинг хотини билан яшаш азобидан қутулдилар.
Синовлар ичра қолган опа-сингиллар.
Мусулмонлар, мушрикларининг озорлари кўпайгани сабаб Хабашистонга кўчиб ўтганларида Умму Гулсум ва Фотима розияллоҳу анҳолар ҳижрат қилмай, Маккада, оталари ёнида қолдилар. Опа-сингил оналари Ҳазрати Ҳадича розияллоҳу анҳонинг дардларига шерик бўлдилар, оталарига мушриклар томонидан бўлаётган азият ва ёмонликлар ғамини енгиллатишга ҳаракат қилдилар.
Умму Гулсум розияллоҳу анҳо, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга нисбатан қилинган зулм ва исканжаларнинг, одамларни ҳақ йўлга даъват этишдаги жуда оғир машаққатларнинг гувоҳи бўлди.
Курайш мушрикларининг зўравонлиги кундан-кунга ортиб борди. Ҳатто улар Бану Ҳошим уруғи ва мусулмонлар билан алоқаларни бутунлай узиш ҳақида қарор қабул қилиб, мазкур қарорни Каъбага осиб кўйдилар.
Умму Гулсум жуда оғир изтроб ичра қолди. Отаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уммат дарди ила қайғуда... Опаси Зайнаб розияллоҳу анҳо эри Абул Ос билан Маккада бўлсаларда, ёрдамга муҳтож, қийин аҳволда. Яна бир опаси Руқайя розияллоҳу анҳо эса жуда олис манзилда, мусофир... Онаси уммул мўминин Ҳадича розияллоҳу анҳо оғир бетоб, синглиси Фотима розияллоҳу анҳо эса ҳали ёш, меҳрга, парваришга муҳтож...Бу ҳолатда Умму Гулсум розияллоҳу анҳо зиммасига жуда катта масъулият тушаётган эди. Барчасини тушунгани учун, сабр этди. У сабрининг мукофотини Аллоҳдан кутарди. Қўлидан келганича отасига ёрдам қилар, онасига ҳам:
— Хафа бўлманг, онажон! Ажабланадиган ҳеч нарса йўқ, - дея тасалли берар эди.
Ҳазрати Ҳадича розияллоҳу анҳо онамизнинг аҳволи жуда оғир эди. Азиз ва жалил Аллоҳга етадиган кунларини кута бошладилар. Орадан кўп вақт ўтмай, вафот этдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қизларини бағриларига босиб, тасалли бердилар. Умму Гулсум розияллоҳу анҳонинг масъулияти янада ошди. Зеро, энди у оиланинг меҳр-шафкат улашувчиси эди!
Мусулмонлар Мадинага ҳижрат килдилар. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам улар билан бирга эдилар. Бу ҳижрат инсоният тарихидаги Аллоҳ йўлида қилинган энг буюк ҳижрат бўлди. Хавфсизликни кўзлаб, Умму Гулсум ва Фотима розияллоҳу анҳумолар, вактинча Маккада қолдирилди.
Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинага келгач, уларни олиб келиш учун Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуни Маккага юбордилар. Опа-сингил йўлга чиқишдан олдин Ҳожунга бориб, оналарниннг қабрини зиёрат этдилар.
Ҳижратдан сўнг жуда буюк воқеаларга бой икки йил ўтди. Бу давр мобайнида Умму Гулсум розияллоҳу анҳо отаси ва мусулмонларнинг Бадрда эришган зафарига, қадрли опаси Руқайя розияллоҳу анҳонинг вафотига ҳам шоҳид бўлди.
Бир қун Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу жаҳллари чиққан ҳолда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига шикояг қилиб келди. Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бунинг сабабини сўраганларида, Ҳазрати Умар Абу Бакр ва Усмон розияллоҳу анҳуларга қизлари Ҳафса розияллоҳу анҳони никоҳларига олишни таклиф этганини, бироқ улар қабул этишмаганини айтди. Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни тинчлантириб, хушнуд этдилар.
- Ҳафса Усмондан хайрлироғи билан, Усмон ҳам Ҳафсадан хайрлироғи билан турмуш қуради, — деб кўнглини кўтардилар.
Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳафса розияллоҳу анҳога уйландилар. Табиийки, Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам Усмон розияллоҳу анҳудан хайрилироқ эдилар. Сўнг Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳуга:
- Сени Руқайянинг синглиси Умму Гулсумга уйлантираман. Агар қизларимдан бири вафот этсаю яна қизим бўлса, албатта сенга берар эдим, — деб марҳамат қилдилар.
Умму Гулсум розияллоҳу анҳо Руқайя розияллоҳу анҳога берилган миқдордаги маҳр билан Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳуга никоҳланди.
Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: مَا مِنْ مُسْلِمٍ لَهُ وَالِدَانِ مُسْلِمَانِ، يُصْبِحُ إِلَيْهِمَا مُحْتَسِبًا، إِلَّا فَتَحَ لَهُ اللهُ بَابَيْنِ - يَعْنِي الْجَنَّةَ - وَإِنْ كَانَ وَاحِدًا فَوَاحِدٌ. وَإِنْ أَغْضَبَ أَحَدَهُمَا لَمْ يَرْضَ اللهُ عَنْهُ حَتَّى يَرْضَى عَنْهُ. قِيلَ: وَإِنْ ظَلَمَاهُ؟ قَالَ: وَإِنْ ظَلَمَاهُ.
Ибн Аббосдан ривоят қилинади:
«Бир мўмин-мусулмон инсоннинг мусулмон ота-онаси бўлса, уларга яхшилик қилиб, унинг савобини кутган ҳолда тонг оттирган бўлса, Аллоҳ унга жаннатнинг икки эшигини очади. Агар фақат бири бўлса, биттасини очади. Агар фарзанд ота-онадан бирининг ғазабини чиқарган бўлса, ўша шахс рози бўлмагунича, ундан Аллоҳ рози бўлмайди».
«Ота-она унга зулм қилган бўлса ҳамми?» дейишди.
(Ибн Аббос) «Зулм қилган бўлсалар ҳам», деди».
Бу ривоятда ҳам ота-онага яхшилик қилишнинг фазли ҳақида сўз бормоқда. Унда бу ишнинг охиратда берадиган самараси баён қилинмоқда.
Ота-онасига савоб умидида яхшилик қилиб тонг оттирган мусулмонга Аллоҳ таоло жаннатнинг икки эшигини очиб қўйиши таъкидланмоқда. Онасига яхшилик қилгани учун бир эшикни ва отасига яхшилик қилгани учун яна бир эшикни очиши эслатилмоқда.
Ота-онанинг иккиси бўлмай, фақат биттаси қолган бўлса ва фарзанд ўша қолганига савоб умидида яхшилик қилиб тонг оттирса, Аллоҳ таоло унга жаннатдан бир эшик очар экан.
Фарзанд зинҳор ота-онанинг ғазабини чиқармаслиги керак. Чунки
«Агар фарзанд ота-онадан бирининг ғазабини чиқарган бўлса, ўша шахс рози бўлмагунича, ундан Аллоҳ рози бўлмайди».
Демак, Аллоҳ таолонинг розилиги ота-онанинг розилигига боғлиқ. Бу ҳақиқатни ҳеч қачон унутмаслигимиз лозим.
Ҳаттоки ота-она фарзандга зулм қилиб турса ҳам, фарзанд уларнинг ғазабига сабаб бўладиган гап-сўз, ҳаракат ва ишларни қилмаслиги матлуб.
Ота-она зулм қилиб турибди, лекин агар фарзанд ўша зулм қилган ота-онанинг ғазабини чиқарган бўлса, Аллоҳ таоло ундан ғазабланар экан. Менга зулм қиляпти, деб ота-онасини норози қилса, бу бандадан Аллоҳ таоло ҳам норози бўлар экан.
Аммо ота-онанинг розилиги ва норозилиги Аллоҳ таолонинг ҳукмидан ташқарига чиқмаслиги шарт. Яъни Аллоҳнинг амрига мувофиқ ишлардагина ота-онага итоат қилинади. Аммо ота-онанинг гапи Аллоҳнинг амрига хилоф бўлса, уларга итоат қилиш вожиб бўлмайди.
Зулм қилсалар ҳам, ота-онага яхшилик қилиш ҳақидаги гап борасида машҳур ҳанафий олимлардан Мулло Али Қори: «Бу айни камолдир. Аммо жоизликнинг асли эътиборидан хотини билан ажрашиш ҳақида амр бўлса, уни талоқ қилиш лозим бўлмайди. Агар ота-она қаттиқ озор топсалар ҳам», деган.
Имом Тоҳавий:
«Фарзанд мубоҳ нарсаларда бўйсунади. Наҳий қилинган нарсаларда эмас», деган.
Тоҳир Фатаний:
«Агар икковлари дунёвий ишларда унга зулм қилишса, кўнади ва бўйсунади, охират ишларида эмас», деган.
Иззуддин Абдуссалом:
«Фарзандга иккисининг итоати ҳар бир амрда ва ҳар бир наҳийда вожиб бўлмаслигига уламолар иттифоқ қилганлар», деган.
Имом Ғаззолий:
«Кўпчилик уламолар ота-онанинг итоати шубҳали нарсаларда вожиблигини айтганлар. Тўлиқ ҳаромда вожиб бўлмайди, чунки шубҳани тарк қилиш вараъга киради. Ота-онанинг итоати эса мажбурийдир», деганлар.
Уламолар яна қуйидагиларни айтадилар:
"Агар ота-онанинг ҳаққига бараварига риоя қилиш мумкин бўлмай қолса, улуғлаш ва эҳтиром маъносида ота устун қўйилади, чунки насаб ундандир. Хизмат ва инъом юзасидан онанинг ҳаққи устун қўйилади. Мисол учун, ота-она ташқаридан кириб келганда ота учун ўриндан турилади. Фарзанд бирор нарса ҳадя қиладиган бўлса, онасидан бошлайди. Фарзанд ота-онадан фақат биттасига нафақа беришга қодир бўлса, онасига беради".
Ушбу ривоятдан олинадиган фойдалар:
1. Ота-онага яхшилик қилиш зарур экани.
2. Ота-онага яхшилик қилган киши охиратда мукофот олиши.
3. Ота-онага яхшилик қилган кишига жаннат эшикларидан икки эшик очилиши.
4. Ота-онадан бирига яхшилик қилган кишига жаннатдан бир эшик очилиши.
5. Ота-онанинг ғазабини чиқарган одамдан Аллоҳ таолонинг ғазабланиши.
6. Ота-она розилигини топган одам Аллоҳ таолонинг розилигини топиши.
7. Ота-она зулм қилган бўлса ҳам, фарзанд уларга яхшилик қилишда бардавом бўлиши лозимлиги.
«Одоблар хазинаси» китоби 1-жуз
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 