30 Апрел, 2025, 2 Зулқаъда, 1446
30 Апрел, 2025, 2 Зулқаъда, 1446
“Муҳаммаднинг аёллари фақат қиз дунё келтиради”. Қурайш мушриклари орасида шундай миш-мишлар тарқалди. Уларнинг бундай гапиришларига чуқур маъно ва юксак ғоядан, илоҳий ҳикматдан бехабарликлари сабаб эди. Зеро, улар жоҳилият аҳли бўлиб, амаллари ҳам шунга яраша бўларди. Аллоҳ таоло Қурайш мушрикларининг қиз фарзандга нисбатан нафратини қоралаб Қуръони каримда шундай марҳамат қилади: “Қачон бировларига қиз (кўргани ҳақида) хушхабар берилса, ғазабга тўлиб, юзлари қорайиб кетар. Ва у (қизни) хўрлаган ҳолида олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тўғрисида ўй суриб), ўзига хушхабар берилган нарсанинг (яъни, қиз кўршннинг) «ёлғон»лигидан (номус қилиб) одамлардан яшириниб олур. Огоҳ бўлингизким, улар энг ёмон ҳукм чиқарурлар” (Наҳл, 58— 59).
Мушриклар ботил сўзлар билан овора бўлиб юрган пайт, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг яна бир гўзал, ой юзли қизлари дунёга келди. Бундай сифатлари сабабли отаси чақалоққа Умму Гулсум (розияллоҳу анҳо) деб исм қўйди.
Қиз ўсиб-улғайгач, опаси Руқайя розияллоҳу анҳо билан бирга Абу Лаҳабнинг ўғилларидан бирига узатилди. Бироқ ҳар иккиси ҳам у хонадонда узоқ яшай олмадилар. Куръони каримда “Икки қўли ҳалок бўлсин, ҳалок!” дея ланънатланган Абу Лаҳабнинг хотини билан яшаш азобидан қутулдилар.
Синовлар ичра қолган опа-сингиллар.
Мусулмонлар, мушрикларининг озорлари кўпайгани сабаб Хабашистонга кўчиб ўтганларида Умму Гулсум ва Фотима розияллоҳу анҳолар ҳижрат қилмай, Маккада, оталари ёнида қолдилар. Опа-сингил оналари Ҳазрати Ҳадича розияллоҳу анҳонинг дардларига шерик бўлдилар, оталарига мушриклар томонидан бўлаётган азият ва ёмонликлар ғамини енгиллатишга ҳаракат қилдилар.
Умму Гулсум розияллоҳу анҳо, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга нисбатан қилинган зулм ва исканжаларнинг, одамларни ҳақ йўлга даъват этишдаги жуда оғир машаққатларнинг гувоҳи бўлди.
Курайш мушрикларининг зўравонлиги кундан-кунга ортиб борди. Ҳатто улар Бану Ҳошим уруғи ва мусулмонлар билан алоқаларни бутунлай узиш ҳақида қарор қабул қилиб, мазкур қарорни Каъбага осиб кўйдилар.
Умму Гулсум жуда оғир изтроб ичра қолди. Отаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уммат дарди ила қайғуда... Опаси Зайнаб розияллоҳу анҳо эри Абул Ос билан Маккада бўлсаларда, ёрдамга муҳтож, қийин аҳволда. Яна бир опаси Руқайя розияллоҳу анҳо эса жуда олис манзилда, мусофир... Онаси уммул мўминин Ҳадича розияллоҳу анҳо оғир бетоб, синглиси Фотима розияллоҳу анҳо эса ҳали ёш, меҳрга, парваришга муҳтож...Бу ҳолатда Умму Гулсум розияллоҳу анҳо зиммасига жуда катта масъулият тушаётган эди. Барчасини тушунгани учун, сабр этди. У сабрининг мукофотини Аллоҳдан кутарди. Қўлидан келганича отасига ёрдам қилар, онасига ҳам:
— Хафа бўлманг, онажон! Ажабланадиган ҳеч нарса йўқ, - дея тасалли берар эди.
Ҳазрати Ҳадича розияллоҳу анҳо онамизнинг аҳволи жуда оғир эди. Азиз ва жалил Аллоҳга етадиган кунларини кута бошладилар. Орадан кўп вақт ўтмай, вафот этдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қизларини бағриларига босиб, тасалли бердилар. Умму Гулсум розияллоҳу анҳонинг масъулияти янада ошди. Зеро, энди у оиланинг меҳр-шафкат улашувчиси эди!
Мусулмонлар Мадинага ҳижрат килдилар. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам улар билан бирга эдилар. Бу ҳижрат инсоният тарихидаги Аллоҳ йўлида қилинган энг буюк ҳижрат бўлди. Хавфсизликни кўзлаб, Умму Гулсум ва Фотима розияллоҳу анҳумолар, вактинча Маккада қолдирилди.
Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинага келгач, уларни олиб келиш учун Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуни Маккага юбордилар. Опа-сингил йўлга чиқишдан олдин Ҳожунга бориб, оналарниннг қабрини зиёрат этдилар.
Ҳижратдан сўнг жуда буюк воқеаларга бой икки йил ўтди. Бу давр мобайнида Умму Гулсум розияллоҳу анҳо отаси ва мусулмонларнинг Бадрда эришган зафарига, қадрли опаси Руқайя розияллоҳу анҳонинг вафотига ҳам шоҳид бўлди.
Бир қун Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу жаҳллари чиққан ҳолда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига шикояг қилиб келди. Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бунинг сабабини сўраганларида, Ҳазрати Умар Абу Бакр ва Усмон розияллоҳу анҳуларга қизлари Ҳафса розияллоҳу анҳони никоҳларига олишни таклиф этганини, бироқ улар қабул этишмаганини айтди. Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни тинчлантириб, хушнуд этдилар.
- Ҳафса Усмондан хайрлироғи билан, Усмон ҳам Ҳафсадан хайрлироғи билан турмуш қуради, — деб кўнглини кўтардилар.
Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳафса розияллоҳу анҳога уйландилар. Табиийки, Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам Усмон розияллоҳу анҳудан хайрилироқ эдилар. Сўнг Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳуга:
- Сени Руқайянинг синглиси Умму Гулсумга уйлантираман. Агар қизларимдан бири вафот этсаю яна қизим бўлса, албатта сенга берар эдим, — деб марҳамат қилдилар.
Умму Гулсум розияллоҳу анҳо Руқайя розияллоҳу анҳога берилган миқдордаги маҳр билан Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳуга никоҳланди.
Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2025 йил 21 апрелдаги “Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони бу борада яна бир муҳим қадам бўлди.
Мазкур ҳужжатнинг аҳамияти ҳақидаЎзбекистон халқаро исломшунослик академияси ректори, таниқли диншунос олим Музаффар Комилов билан ЎзА мухбири суҳбатлашди.
– Музаффар Муротович, Президентимизнинг “Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармонининг аҳамияти ҳақида сўзлаб берсангиз.
– Ҳақиқатдан ҳам, муҳтарам Президентимизнинг ушбу фармони диний-маърифий соҳага давлат сиёсати даражасидаги эътиборнинг яна бир ёрқин намунаси дейишимиз мумкин. “Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармоннинг мазмун-моҳиятини эътиборга оладиган бўлсак, бугун бу соҳага алоҳида эътибор ва меҳрни ҳис қилиб турибмиз.
Мазкур фармон мамлакатимизда диний соҳадаги давлат сиёсатини янада такомиллаштиришга оид муҳим ҳужжатлардан бири бўлиб фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш, диний бағрикенгликни мустаҳкамлаш ва диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқишда алоҳида аҳамият касб этади.
4 та бўлим 17 та банддан иборат бўлган фармонда бугун диний-маърифий соҳада муаммо бўлиб турган айрим йўналишларни муҳтарам Президентимизнинг ўзлари алоҳида таҳлилларга асосланган ҳолда кўриб чиқиб, унинг ечимиларини берди.
Энг аввало, бугунги мураккаб шароитда дунёда содир бўлаётган воқеа-ҳодисаларни кузатиб, мамлакатимизда “Инсон манфаатлари ҳамма нарсадан устун” деган халқчил тамойилга асосланган ислоҳотлар қанчалик муҳим эканлигини ушбу фармондан кўришимиз мумкин.
Фармонда белгиланган асосий мақсадлар, фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш, ҳар бир шахснинг динга эътиқод қилиш ёки қилмаслик ҳуқуқини кафолатлаш, диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўймаслик, диний бағрикенглик ва конфессиялараро тотувликни мустаҳкамлаш, турли динларга эътиқод қилувчи фуқаролар ўртасида ўзаро ҳурмат ва тушуниш муҳитини яратишдан иборат.
Диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқишда диний таълим муассасаларини ривожлантириш, кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш ва диний-маърифий соҳадаги халқаро ҳамкорлик бугун кун тартибида турган долзарб масалалардан эканлигини кўриб турибмиз.
Жамиятда виждон эркинлигини кафолатлаш, диний бағрикенглик, фуқаролараро тотувлик ҳамда ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлаш мақсадида “Бағрикенг жамият – барқарор давлат” тамойили асосида Дин ишлари бўйича қўмита билан Ўзбекистон маҳаллалари уюшмаси, Ички ишлар вазирлиги, Ёшлар ишлари агентлиги ҳамда Оила ва хотин-қизлар қўмитасининг янги ҳамкорлик тизими йўлга қўйилади. Бу жамиятдаги муаммоларни мутасадди ташкилотлар билан биргаликда, баҳамжиҳат, бамаслаҳат ҳал қилиш учун асос ва тамал тоши вазифасини бажаради.
Шунингдек, ушбу фармон билан диний-маърифий соҳадаги ташкилотлар фаолиятининг самарадорлигини ошириб бориш мақсадида доимий асосда фаолият кўрсатувчи Диний-маърифий соҳада таълим, фан ва илмий-тадқиқотга оид фаолиятни мувофиқлаштирувчи кенгаш ташкил этилишини шахсан ўзим юқори кайфият билан қабул қилдим. Сабаби, мувофиқлаштирувчи кенгаш диний-маърифий соҳада таълим, фан ва илмий-тадқиқот ишларининг барча жараёнларини мувофиқлаштириш масалаларига масъул бўлган маслаҳат органи ҳисобланади.
Ушбу фармоннинг ижроси орқали мамлакатимизда диний соҳадаги давлат сиёсати янада такомиллашади, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатланади, жамиятда тинчлик ва тотувлик муҳити мустаҳкамланади.
– Ушбу фармонга мувофиқ, Ўзбекистон халқаро ислом академияси Ўзбекистон халқаро исломшунослик академиясига айлантирилди. Ўқув-илмий даргоҳининг қайта номланиши унинг фаолиятига қандай таъсир кўрсатади?
–Ўзбекистон халқаро ислом академияси – диний-маърифий соҳадаги таълим, дин ва давлат муносабатлари уйғунлигини ва бирдамлигини кўрсатиб берадиган олий таълим муассасаси ҳисобланади. Бугун Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси номига ўзгартирилгани бевосита академияни ўзининг фаолиятидаги қамровни, илмий-академик йўналишлар, тадқиқотлар ва шу соҳадаги ишларни мувофиқлаштириш масаласини олдига қўяди. Айнан шу мақсадда академиянинг номи шу йўналишга мос равишда ўзгартирилди.
Академияга жуда катта вазифалар қўйилган. Жумладан, 6 та банддан иборат топшириқ яъни, исломшунослик, диншунослик, дин психологияси, ислом иқтисодиёти, манбашунослик, халқаро муносабатлар ва эҳтиёж мавжуд бўлган бошқа соҳалар бўйича кадрлар тайёрлаш, таълим жараёнига илғор педагогик технологияларни, илм-фан ва техниканинг сўнгги ютуқларини ҳамда етакчи хорижий олий таълим ташкилотлари тажрибаси асосида ишлаб чиқилган таълим дастурларини жорий этиш, виждон эркинлиги ва конфессиялараро бағрикенгликни таъминлаш, радикаллашув, экстремизм ва терроризмга қарши курашиш ҳамда диний соҳадаги давлат сиёсатининг асосларига оид илмий-тадқиқот ишларини амалга ошириш олдимизда турган энг муҳум вазифалар.
Диний-маърифий йўналишдаги илмий тадқиқотларни, илмий-оммабоп адабиётларни тайёрлаш ва нашр қилиш, илм-фан йўналишига тадбиқ этиш шунингдек, интернет тармоғида турли холис ва нохолис фикрлар билдирилаётган манбааларнинг ўрнига ҳақиқий илмий, асосли хулосаларга эга бўлган контентлар билан тўлдириш талаб этилади. Албатта, ёшларда юксак маънавий ва ахлоқий фазилатларни ривожлантириш, Ватанни севиш, унинг тақдирига дахлдорлик, касбга садоқат ҳиссини мустаҳкамлаш, таълим-тарбия жараёни ҳамда маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш, мамлакатимизда ва хорижда диний соҳада фаолият олиб бораётган илмий-тадқиқот ва таълим муассасалари билан яқиндан ҳамкорлик қилиш бўйича алоҳида вазифа ва топшириқлар берилган.
Қолаверса, мазкур фармон билан академияга бир қатор ҳуқуқлар ҳам берилаяпти. Кўп йиллар давомида академияда йиғилиб қолган муаммолар, жумладан, хориждан профессор-ўқитувчиларни чақиришда номутаносибликлар бор эди. Академияга ўқув-илмий жараёнларга жалб этилган юқори малакали хорижий мутахассисларга муносиб тўловларни амалга ошириш, талаб кўп бўлган йўналиш ва мутахассисликлар бўйича тўлов-контрактлар суммасини бир неча баробарга оширган ҳолда талабаларнинг тўлов-контракт маблағларини тўлаш муддатларини белгилаш ва узайтириш имконияти берилди.
Етук хорижий мутахассисларни жалб қилиш ҳамда Академия вакилларини хорижий илмий-тадқиқот ва таълим муассасаларига малака ошириш ва тажриба орттириш учун юборишдаги айрим муаммолар ҳам ўз ечимини топди. Академияга ўз грифи асосида дарсликлар ҳамда бошқа ўқув ва илмий адабиётларни яратиш ва нашр этиш имкониятининг берилгани мақсадга мувофиқ бўлди. Бундан бутун жамоамиз, профессор-ўқитувчилар, илм аҳли, зиёлилар жуда ҳам мамнун.
– Ҳужжатда Бухоро вилояти ҳокимлигининг Баҳоуддин Нақшбанд ёдгорлик мажмуаси маркази муассислигида Баҳоуддин Нақшбанд илмий-тадқиқот марказини ташкил этиш ҳам кўзда тутилган. Ушбу марказ юртимиз маърифий ҳаётида қандай ўрин эгаллайди? Сизнингча, ҳазрат Баҳоуддин Нақшбанд илмий меросининг аҳамияти қандай?
– Ҳар бир миллат ўзининг маънавий бойлиги, тарихий мероси ва улуғ алломалари билан фахрланади. Бундай улкан шахсиятлардан бири тасаввуф илми ва ирфон йўлининг йирик намояндаларидан бири бўлмиш Хожа Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратларидир. У кишининг илмий мероси нафақат Ислом оламида, балки бутун инсоният маънавиятида алоҳида ўринга эгадир.
Фармон асосида Баҳоуддин Нақшбанд илмий-тадқиқот марказининг ташкил этилиши, очиғи бу, бизнинг бир неча йиллардан буён ушалмай турган орзуйимиз эди. Эсимда бор, ўтган йили Малайзия Бош вазири Анвар Иброҳим жаноби олийлари Тошкентга келганларида ҳам Бухорога қилган ташрифлари давомида “ҳазрат Баҳоуддин Нақшбандга бизда миллионлаб эргашувчи издошлар бор, агар бу ерларда яхши имкониятлар бўлса келиб илмий тадқиқотлар олиб борилса, асарлари ўрганилса, нақшбандийлик таълимотини ёшларга тўғри талқин қила оладиган мутахассислар доирасидаги давра суҳбати ва конференциялар ўтказилса мақсадга мувофиқ бўларди”, деган таклифларни билдирган эди.
Фармон билан Бухорода Баҳоуддин Нақшбанд илмий-тадқиқот маркази ташкил этилиб, буюк аждодимиз Баҳоуддин Нақшбанд ва нақшбандийлик тариқати алломаларининг юксак инсонпарварлик ғояларини илмий асосда ўрганиш, ёш авлодни бағрикенглик ҳамда ўзаро ҳурмат руҳида тарбиялаш мақсадида тарғибот ишларини олиб бориш, тасаввуф таълимоти тарихи ва унинг бугунги кундаги аҳамиятини илмий тадқиқ этиш, “Етти пир” алломалари ва азиз авлиёларнинг бой илмий-маънавий меросини халқаро майдонда кенг тарғиб қилиш, нақшбандийлик таълимотининг эзгу ғояларини тадқиқ этиш учун илмий-назарий ва услубий масалаларга бағишланган анжуман, конференция, кўргазма, семинар-тренинг, танловлар ҳамда бошқа маданий-маърифий тадбирларни ташкил этиш, тасаввуф таълимотининг илмий асосланган ғояларини тарғиб қилиш, сохта тариқатчиликнинг олдини олиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқишининг асосий вазифалари этиб белгиланди.
Шу билан бирга Баҳоуддин Нақшбанд илмий меросини ўрганиш орқали академик тадқиқотлар йўналишлари ҳам кенгаймоқда. Зеро, ул зотнинг асарлари нафақат ирфонга оид, балки ижтимоий, ахлоқий ва маданий соҳаларда ҳам мустаҳкам асосга эга. Ушбу мерос халқаро миқёсда ҳам эътироф этилган бўлиб, унинг тадқиқи турли тилларга таржима қилинаётгани ва дунё илмий жамоатчилиги орасида қизиқиш уйғотаётгани бунинг исботидир. Бу мерос ҳар бир инсонни камтарлик, поклик, адолат ва эзгуликка чорлайдиган мустаҳкам йўлдир.
– Мазкур фармонга кўра, 2025 йил 1 сентябрга қадар “Ҳаж ва Умра ягона портали”ни яратиш кўзда тутилган. Ушбу порталнинг ишга тушиши муборак зиёратга борувчилар учун қандай енгилликлар яратади?
– Фармонга мувофиқ, 2025 йил 1 сентябрга қадар “Ҳаж ва Умра ягона портали” яратилади. Ушбу ташаббус мамлакатимизда диний соҳадаги ислоҳотларнинг янги босқичидан далолат беради. Мазкур порталнинг жорий этилиши зиёрат қилувчилар учун бир қанча қулайликларни яратади.
Аввало, электрон тартибда мурожаат ва рўйхатдан ўтиш имкони туғилади. Бу орқали фуқаролар Ҳаж ёки Умра зиёратига бориш учун навбатга туриш, ҳужжатларни тўплаш ва топшириш каби жараёнларни онлайн шаклда амалга оширишлари мумкин бўлади. Бу эса уларнинг вақтини ва саъй-ҳаракатларини тежашга хизмат қилади.
Иккинчидан, шаффофлик таъминланади. Порталда навбатлар, тўловлар ва бошқа барча жараёнлар очиқ тарзда намоён бўлади. Бу орқали коррупциянинг турли кўринишларининг олди олинади.
Учинчидан, хизматлар марказлаштирилади. Сафар олдидан зарур бўлган тиббий кўриклар, маълумотномалар, суғурта ва бошқа хизматлар ҳам портал орқали мувофиқлаштирилади. Шу тариқа зиёратга тайёргарлик кўриш янада осонлашади.
Тўртинчидан, ахборот хабардорлиги ошади. Зиёратчилар учун зарур бўлган барча маълумотлар – сафар жадвали, манзиллар тўғрисидаги маълумотлар, диний-маърифий йўриқномалар, зиёрат одоблари ва бошқа кўрсатмалар тўлиқ электрон тарзда тақдим этилади.
Бешинчидан, тезкор алоқа ва мурожаат хизматлари йўлга қўйилади. Зиёрат давомида юзага келиши мумкин бўлган муаммоларни ҳал этиш, фавқулодда ҳолатларга жавоб бериш имконини берадиган электрон мурожаат ва алоқа тизими ҳам порталнинг муҳим қисми бўлади. Бу ташаббус мамлакатимизда диний соҳани рақамлаштириш ва фуқароларга хизмат кўрсатиш даражасини янада юксалтиришга қаратилган муҳим қадамлардан бири бўлиб хизмат қилади.
– Самимий суҳбат учун ташаккур!
Назокат Усмонова, ЎзА мухбири
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 