16 Июн, 2025, 20 Зулҳижжа, 1446
16 Июн, 2025, 20 Зулҳижжа, 1446
Мард ва жасур, ғужурли (юрагида ўти бор, бир ишга жазм қила оладиган) Мовароуннаҳр эркакларини дунёга танитган сифатларидан бири бу – Ориятдир. Миллион йилдан бери қуёш Шарқдан чиққани каби шунча йилки шарқ эркакларининг ҳамияти, ор номуси тилларда достон бўлиб келмоқда. Аммо...
Айни кунларда, интернет тармоғида айланаётган бир видеолавҳа ҳаммани диққат эътиборини тортди – “Куёв салом”.
Аллоҳ таола эркакларни улуғлаб, уларга хосланган баъзи оятларни ҳам нозил қилган. Жумладан, “Нисо” сурасининг 34-оятида шундай марҳамат қилади:
“Аллоҳ баъзиларини баъзиларидан устун қилгани ва молларидан сарфлаганлари учун эркаклар аёлларга раҳбардирлар”.
Оила раҳбарлиги бобида Аллоҳ эркакни аёлдан афзал қилиб яратибди. Дарҳақиқат, эркак киши ўзининг жисмоний тузилиши, ички ва ташқи қиёфаси, асабий, руҳий нафсоний ва бошқа жиҳатларидан оила раҳбари бўлишга мос яратилган. Бунинг устига, оилани қуриш ва уни тутиб туриш, бу йўлдаги барча ҳаракатлар ҳам эркак киши зиммасида. Хўш, бугун ҳатто келинларга уламолар томонидан ман этилиб, қайтарилган тўйдаги эгилиб салом беришни, Аллоҳ “раҳбар қилиб қўйдим” деган эркак ўзига раво кўриб, сузилиб, етти букилиб, меҳр билан қилаётган бу шармандали эгилишлари, мусулмонлар учун мусибат эмасми? Албатта, мусибат. Келинг, мазкур ҳолатни қуйидаги тамойиллар асосида шарҳлаймиз:
Аввало, шариатимиз қўл бериб кўришишга рухсат берган. Аллоҳ таолонинг ибодатини қилаётган ҳолатдаги кўринишлардан: рукуъ, сажда каби ҳаракатларни Аллоҳ таолодан ўзгалар олдида қилишдан қайтарган.
Муҳаммад Шафиъ Усмоний роҳимаҳуллоҳ “Аҳкамул Қуръан” китобидаги салом бериш вақтидаги эгилишнинг ҳукми тўғрисида келган фаслда шундай дейди:
“Салом бераётган вақтда эгилиб салом беришдан қайтарилган. Саҳобалар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Киши биродарига йўлиққанда (саломлашиш учун) унга эгилса бўладими?” деб сўрадилар. Шунда у зот “Йўқ” дедилар (“Мажаллатул буҳусил исламия”).
Демак, инсоннинг инсонга икром ниятида қилган таъзими инсоннинг Аллоҳга қиладиган ибодат таъзими суратида бўлмаслиги керак.
Ҳозирги кунимизда ҳам ўзбекларнинг одатларига қўшилиб кетган баъзи бир урфлар бор. Масалан, “келин салом”даги келиннинг бошқаларга таъзим қилиши ҳам худди намозда Аллоҳ таолога рукуъ қиладиган даражада эгилишга ўхшайди. Келиннинг бошқаларга таъзим шаклидаги саломи халқимизнинг чиройли ва ўзига хос одатларидан бўлсада, таъзимда рукуъ даражасигача эгилмасликка эътибор қаратиш, шарт!
Аслида, келин саломнинг ўзи ҳам бидъатлардан биридир. Бу ҳақда фазилатли Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари ҳам ўзларининг “Зикр аҳлидан сўранг” китобларида шундай баён қилганлар: “Ҳозирги кундаги бизнинг урфимизга кирган келин саломлар ҳаром амал ҳисобланади. Шунга мажбур қилаётганлар ҳаромга тарғиб қилиш ва мажбур қилиш ҳисобланади. Гап бу ерда салом беришда эмас, балки Аллоҳга рукуъ қилгандек бандаларга рукуъ қилишда. Аллоҳ бандаларини Ўзига ибодат деб белгилаган ишларни масалан сажда, қурбонлик ва ҳоказоларни бандалари учун қилишни ҳаром қилган. Валлоҳу аълам!”
Демак, хоҳ аёл, хоҳ эркак бўлсин инсоннинг нафақат тўйда балки, ҳаётий фаолият давомида ҳам ўзгаларга таъзим қилиб салом бериши мутлақо мумкин эмас.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтадилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларга тақлид қилувчи эркакларни ва эркакларга тақлид қилувчи аёлларни лаънатладилар» (Бухорий, Абу Довуд ривояти).
Хўш, “куёв салом”лардаги эркаклар ўзларини аёлларга ўхшатишмаяптими? Ахир, нотўғри бўлсада бугунгача фақат келин саломларнигина гувоҳи бўлар эдик-ку. Бу шоввозлар янгилик қиламан деб, билиб-билмай Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг лаънатларига учраб қолмаяптимикан? (Аллоҳ асрасин).
Динимизда оила раҳбарлиги Аллоҳ томонидан эркак киши зиммасига юклатилгани ҳақида юқорида таъкидлаб ўтдик. Куёв бўлмиш никоҳдан сўнг аёли ва фарзандларининг тўлиқ моддий-маънавий таъминотини қилиши шарт. Шундай масъулиятни бўйнига оладиган йигитнинг тўйи куни қайнотасига, қайнонасига, амакисига, тоғасига такрор ва такрор то “совға” олмагунича эгилиб-букилиб салом бериши таъмагирликнинг ўзгинаси эмасми?! Бундайларнинг келажакда хотинга қарам бўлиб, қайнотанинг пулига кўз тикмаслигига ким кафолат беради? (Афсуски, бугун шунақа тоифадаги “куёв”лар кўпайиб кетди). Қолаверса, ақлли, эс-ҳуши жойида ота-она “куёв салом” қилаётган йигитга ҳурмат билан қарармикан...
Бора-бора мазкур ҳолат куёв томоннинг келин томон олдида беобрў бўлишига олиб келиши тайин.
Афсус...
Наҳотки, Бухорий ва Термизийлар юртида ор-номуси ўзидан устун, иймони жонидан азиз бўлган мусулмон, ўзбек ўғлонлари бошида дўппи билан, қўли кўксида, нозу-карашмалар ила “куёв салом” қилиб турса.
Наҳотки, ёши бир жойга борган, 3-4 та боланинг отаси бўлган эркак, “куёв салом”ни худди келин янгалардек куйлаб турса.
Наҳотки, қадамидан ўт чақнайдиган нордек йигит куёвнинг ёнида “дугона”сини эгилтириб-эгилтириб салом қилдирса.
Наҳотки, соқоли кўксига тегадиган отахонлар эса бу ҳолатдан мамнун ва хурсанд бўлиб “куёв салом”ларни қабул қилишса.
Наҳотки, мўмин-мусулмонлар, ўзбекман деб кўксига ураётганлар ушбу андишасиз, уятсизларнинг қилаётган беҳаёликларини қайтариш ўрнига, телефонларига тасвирга олиб, ижтимоий тармоқлар орқали бутун дунёга тарқатса.
Наҳотки, ота-она фарзандининг бидъат ва нотўғри амалига рози бўлса.
Наҳотки, муслима қизлар шундай йигитларга ҳаётини, ор-номусини ишониб топширса.
Наҳотки...
Ҳурматли эркаклигидан фахрланадиган йигитлар! Ўзингизга берилган мартаба ва даражани асло балчиққа булғаманг. Эркаклигингизча қолинг! Никоҳнинг илк кунлариданоқ янги келин олдидаги ҳурматингизни йўқотманг! Ўзингизга ва аҳлингизга мусибатни “сотиб олманг”!
Азизлар, мўмин – мўминга ойнадир. Мусулмонлар бир-бирларининг хатоларини тўғирламоғи ва адашганларни тўғри йўлга бошламоғи лозим. Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бирор ножўя иш қилаётганни кўрсангиз, қўлингиз билан қайтаринг, бунга кучингиз етмаса, тилингиз билан қайтаринг. Бунга ҳам имкон топмасангиз, ҳеч бўлмаса, кўнглингизда у ишга норози бўлинг, ана шу иймоннинг энг заиф даражасидир”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).
Аллоҳ таоло эркакларни Ўзи рози бўладиган тақво, шижоат ва мардлик, аёлларни эса мўътабар муслима ҳолида бўлишлигини насиб этсин!
Саидаброр Умаров
Ҳозирги кунда ислом жамиятида, дунё мусулмонлари, айниқса юртимиз мусулмонлари орасида фатво бериш, фатво чиқариш, фатво сўраш каби атамалар кўп ишлатилмоқда.
Фатво сўзи араб тилида “саволга жавоб бериш” маъносини англатади. Истилоҳда эса, шаръий масала ҳақида савол сўраган одамга далилга асосланган ҳолда жавоб беришдир.
Биринчи фатво берувчи шахс Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бўлган. У зотдан кейин саҳоба, тобеин ва кейинги давр мужтаҳид уламолар фатво бериш билан шуғулланиб, бугунги кунимизгача давом этиб келмоқда. Шариатда мусулмонлар ҳаётида пайдо бўладиган саволлар бўйича фатво берилиши бу фарзи кифоя амал ҳисобланади.
Қуръон ва ҳадисдан ҳукм чиқаришнинг ўзига хос талаблари мавжуд. Қуръон ва ҳадисга асосланган ҳолда мусулмонларнинг манфаатларидан келиб чиқиб, инсон камолоти, жамият фаровонлиги ҳамда унинг ижтимоий тараққиётини кўзлаб ҳукм чиқариш алоҳида билим ва малака талаб этади. Мўътабар манбаларда қайд этилишича, араб тили, Қуръон ва ҳадис илмлари, фиқҳ ва ислом тарихини жуда чуқур ва мукаммал биладиган ва яна бошқа зарур сифатларга эга бўлган шахсларгина фатво бериш ҳуқуқига эга.
Шундай бўлса-да, бирор-бир масалада ҳукм чиқариш зарур бўлиб қолса, аввало, мазҳаблар таълимотига таянилади, агар уларнинг бирортасида масаланинг ечими топилмаса, мусулмонларга осонлик ва қулай шароит яратиш нуқтаи назаридан муфтийлар томонидангина фатволар чиқарилиши мумкин.
Фатво бериш масъулияти. Исломда фатвонинг ўрни ва таъсири муҳим бўлиши билан бирга ўта масъулиятли вазифа ҳам ҳисобланади. Чунки фатвода Аллоҳнинг ҳукмларини баён қилиш мақсад қилиниб, унда ҳалол-ҳаром, савоб-гуноҳ, жаннат-дўзах орасидаги амаллар кўрсатиб берилади. Имом Шотибий раҳматуллоҳи алайҳ фатво бериш масъулияти ҳақида тўхталиб қуйидагиларни таъкидлайди: “Муфтий – ҳукмларни етказишда Расулуллоҳ саллалллоҳу алайҳи васалламга ўринбосар ва У зотнинг меросхўри ҳисобланади. Шу боис у Расулуллоҳ соллалллоҳу алайҳи васаллам номларидан гапиради”.
Ҳақиқатан, Абдуллоҳ ибн Жаъфардан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бу борада огоҳ ва эътиборли бўлишга чақириб: “Фатвога журъатли бўлганларингиз дўзахга журъатли бўлганингиздир”, – деганлар. Яъни воқеъликни тўлиқ ўрганмай, етарли билим ва тажриба орттирмай туриб, қўрқмасдан журъат билан фатво беришдан қайтарганлар.
Буни чуқур англаб етган мусулмонларнинг дастлабки авлодлари ўзларидан илмли шахс бўлган жойда сукут сақлашган.
Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳдан гоҳо элликта масала сўралганда биттасига ҳам жавоб бермаган пайтлари бўлган экан. Бунинг сабаби сўралганда, у зот: “Жавоб берувчи ўзини аввал дўзахга солиб кўрсин, халос бўлишига кўзи етса, жавоб берсин”, – деган эканлар.
Абу Алий аз-Зарирдан ривоят қилинади: “Мен Аҳмад ибн Ҳанбалга: “Кишига фатво бериши учун қанча ҳадис етарли, юз минг ҳадис етадими?” – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Икки юз мингчи?” – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Уч юз мингчи?”, – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Тўрт юз мингчи?” – дедим. У яна: “Йўқ”, деди. Шунда мен: “Беш юз минг бўлсачи?”, – деган эдим, у: “Умид қиламан”, – деб айтди”.
Юқорида келтириб ўтилган далиллардан келиб чиқиб шуни таъкидлаш лозимки, фатво бериш ўта масъулиятли бўлганлиги жиҳатидан унга ҳамма ҳам журъат қилавермайди. Бунинг ортида жамият ва унда яшовчи шахслар учун ғоят хатарли зарарлар келиб чиқиш мумкин. Шайх Рамазон Бутий айтади: “Ҳукм чиқариш илми тиббиёт илми кабидир. Мабодо бировнинг фарзанди оғир касалга чалиниб қолса, у тегишли ташхис қўйиш ва фарзандини даволаш учун тиббиётга оид китобларни титадими ёки малакали шифокорнинг олдига борадими? Тўғрисини айтганда, унинг эси жойида бўлса, кейинги йўлни танлайди. Динда ҳам худди шундай. Аслида бу тиббиётдан ҳам муҳимроқ, шунингдек қамрови жиҳатидан хавфлироқдир”.
Ҳеч кимга сир эмаски, ҳозирги кунда баъзилар ўзича оят ва ҳадислардан ҳукм чиқариб, нотўғри фатволар бериб, ўзини ва ўзгаларни адаштирмоқда.
Баъзи бир эътироф этилмаган шахслар ёки маълум мақсадларга йўналтирилган тузилмалар томонидан қўштирноқ ичидаги “фатволар” инсонларни ислом маърифатидан узоқлаштиришга сабаб бўлмоқда. Айниқса, уларнинг “жиҳод”, “байъат”, “такфир”, “бемазҳаблик”, “ҳижрат” каби масалалардаги асоссиз “фатволари” ноҳақ қон тўкилишига олиб бормоқда ва инсонларнинг кафолатланган ҳуқуқларига раҳна солинишига сабаб бўлмоқда. Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳнинг устозлари бўлган Робиа ибн Абдураҳмонни йиғлаган ҳолда кўриб, ундан бунинг сабабини сўрашганда, у зот кишилар диний-ҳуқуқий саволларни билими бўлмаган шахслардан сўрашаётганини кўрганлиги, бу ҳолат исломда катта хатар пайдо бўлганлигидан дарак беришини таъкидлаган эканлар.
Демак, чуқур илм, тажриба ва холислик каби фазилат бўлмай туриб, фатво беришнинг оқибати хайрли эмас. Шундай экан, баъзи доира ёки гуруҳлар томонидан исломда улкан масала сифатида қаралган ҳукмларга эътиборсиз ва масъулиятсизлик билан фатво беришлари ўзлари ва ўзгаларни ҳам адаштиришдир. Қандай қилиб шахсларни ва бутун бошли жамиятларни кофирга чиқариб, жамоат олдида уларга эргашишни ҳаром демоқдалар?!
Хулоса қилиб айтганда, фатвонинг мусулмонлар ҳаётида ўрни муҳимлигини ҳисобга олган ҳолда илм ва салоҳиятсиз фатво бериш ёки учраган кишидан фатво сўраш ва унга эргашиб кетавериш адашувга олиб боради. Бу каби салбий оқибатларни келтириб чиқарувчи ихтилофларнинг олдини олиш биринчи навбатда ислом марказлари ва уламоларнинг муҳим вазифаларидан ҳисобланади.
Аллоҳ таоло барчамизни турли ихтилоф ва фитналардан асраб, барчамизни мамлакатимизда минг йиллардан бери амал қилиб келинаётган ҳанафий мазҳабимизга мувофиқ ибодатларини адо этиб, завқли ҳаёт кечириш бахтига насиб этсин!
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 