Аллоҳ Довуд ва Сулаймонга (алайҳимуссалом) ерда ҳокимлик, мол-мулкда кенглик ва илмда барака берди. Яна уларга одамларга қоронғи бўлган кўп нарсаларни билдирди. Шунингдек, уларга қурол-аслаҳалар берди, жинлар, ҳайвон ва ҳашаротларни бутунлай бўйсундирди. “Қасамки, Биз Довуд ва Сулаймонга (етук) билим ато этдик ва улар: “Бизларни кўп мўмин бандалардан афзал қилиб қўйган зот – Аллоҳга ҳамду сано бўлсин”, дедилар. Сулаймон (пайғамбарлик ва илмда) Довудга ворис бўлди ва айтди: “Эй одамлар, бизга қушларнинг (ва барча жонворларнинг) тили билдирилди ҳамда (пайғамбар ва подшоҳларга бериладиган) барча нарсалардан берилди. Албатта, бу очиқ фазлу марҳаматнинг ўзидир” (Намл, 15–16).
Аллоҳ Довудга (алайҳиссалом) тоғ ва қушларни у билан бирга тасбеҳ айтадиган қилиб бўйсундирди. Яна унга совут ясашни ўргатди ва темирни хамирдек юмшоқ қилиб берди: “Аниқки, Биз Довудга (улуғ) бир фазл-мартаба ато этдик: “Эй тоғлар ва қушлар, (Довуд) билан бирга тасбеҳ айтинглар!”. Ва унинг учун темирни (хамирдек) юмшоқ қилиб қўйдик. (Ва унга дедик): “Совутлар ясагин ва (уларни) тўқишда аниқ-пухта иш қилгин! (Эй Довуд хонадони), яхши амал қилинглар! Зеро, мен қилаётган амалларингизни кўриб тургувчиман” (Сабаъ, 10–11). Довуд (алайҳиссалом) бу каби неъматларга шукр қилар, Аллоҳга тавба-тазарру билан зикр, дуо ва тасбеҳ айтар, одамлар орасида ҳақ билан ҳукм чиқарар эди.
“Сулаймонга эса бўронли шамолни (бўйсундириб) унинг амри билан биз муборак қилган заминга (Шомга) эсадиган (қилиб қўйдик). Биз барча нарсани билгувчимиз. Яна шайтон-жинлардан (Сулаймон учун) ғаввослик қиладиган ва бундан бошқа ишларни ҳам адо этадиган кимсаларни (яратдик). Ва биз уларни (Сулаймоннинг амридан чиқиб кетмасликлари учун) қўриқлаб тургувчи бўлдик” (Анбиё, 81).
* * *
Бир қавмнинг токлари мева туккан эди. Қавмнинг қўйи кириб уни янчиб ташлади. Довуд (алайҳиссалом) қўйни ток эгасига беришга ҳукм қилди. Сулаймон (алайҳиссалом): “Ток новдасини қўй эгасига берамиз. Ток унинг уйида ўз ҳолатини тиклаб олсин. Қўйдан эса ток эгаси фойдаланиб турсин. Ток новдаси олдинги ҳолига қайтиши билан ўз эгасига, қўй ҳам ўз эгасига қайтарилиб берилади”, деди.
* * *
Ҳудҳуд Сулаймоннинг (алайҳиссалом) хабарчиси, сувли ерлар ва аскарлар манзили ҳақида хабар берувчи “кўзи” эди. Кунларнинг бирида Сулаймон (алайҳиссалом) қушларни кўздан кечираётиб Ҳудҳудни топа олмади ва ғазабланиб, уни койиди. Ҳудҳуд бир қанча вақтдан сўнг қайтиб келди ва Сулаймонга (алайҳиссалом): “Сен ва лашкаринг огоҳ бўлмаган нарсадан огоҳ бўлдим ва ҳузурингга Сабаъ ва уларнинг маликалари ҳақидаги хабарни келтирдим. Уларнинг катта салтанати бор экан. Ўзлари ақлли, мол-мулкли ва шу билан бирга жаҳолатда экан. Улар қуёшга сажда қилади ва бу ишларининг моҳиятини тушунмайди”, деди.
Аллоҳнинг пайғамбарини мамлакатининг ёнгинасида у билмаган ва даъвати етиб бормаган, ҳанузгача қуёшга сиғинадиган салтанат бор экани ғазаблантирди. Унда дин ва пайғамбарлик ҳамияти жунбушга келди. Шаҳарга қудратли аскарлари билан бостириб боришдан олдин мамлакатнинг мушрика маликасини Исломга даъват қилиб, итоат ва бўйсунишга чорлаб, мактуб ёзди. Мактубда хушмуомалалик билан жиддийлик, пайғамбар тавозеси билан подшоҳнинг қатъияти жамланган эди.
Малика оқила эди, ҳукм чиқаришга ошиқмади. Лекин ҳали ҳидоят топмаган эди. Салтанат аъёнларини бу мактуб билан таништирди. Давлат арконлари эътибор қозониш ва тилёғламалик қилиш мақсадида катта қўшин тортишни маслаҳат қилишди. Аммо малика уларнинг сўзларини қабул қилмади: “Мен Сулаймонга ҳадялар жўнатаман ва уни синаб кўраман. Агар ҳадяларни қабул қилса, у подшоҳ бўлади. Шунда у билан жанг қилинглар. Агар туҳфаларни қабул қилмаса, у пайғамбардир. Унга эргашинглар”, деди.
Малика Сулаймонга (алайҳиссалом) ҳадялар жўнатди. Сулаймон (алайҳиссалом) юз ўгириб, улардан воз кечди. Сўнг: “Ширкингизда ва мулкингизда қолдиришим учун мол бериб, мен билан савдолашмоқчимисиз? Аллоҳ менга берган мулк, бойлик ва лашкар сиз эга бўлган нарсалардан яхшироқ”, деди.
Малика ва қавми бўйсунди. Сулаймон (алайҳиссалом) Аллоҳга ҳамд айтди. У маликага Аллоҳнинг мўъжизаларидан бирини кўрсатишни истади. Жинларга маликанинг тахтиравонини отлиқ қўшин етиб келгунига қадар келтиришларини талаб қилди. Оз фурсат ичида Сулаймоннинг (алайҳиссалом) истаган нарсаси рўёбга чиқди. Бу мўъжиза эди. Сулаймон (алайҳиссалом) маликанинг фаросатини синаш учун тахтини танимайдиган қилиб, ўзгартириб қўйишга буюрди. «Бас, у келгач: “Тахтинг шундаймиди?” дейилди. У: “Худди ўшанинг ўзи”, деди » (Намл, 42).
Сулаймон (алайҳиссалом) малика учун ойнадан улкан қаср қуришни ва қаср остидан сув оқизиб қўйишни буюрди. Ойна ҳақида билмаган киши уни сув деб ўйларди. У ойнани оқадиган ва тўлқилланадиган нозик сув деб тушунди, оёқларини очиб, уни кесиб ўтмоқчи бўлди. Сулаймон (алайҳиссалом): “Бу чиннидан силлиқланган сув”, деб уни огоҳлантирди. Шунда маликанинг қалб кўзидаги парда очилди: зоҳирга қараб баҳолаб, қуёшга ибодат қилиб, адашганини билди. Ва: “Парвардигорим, дарҳақиқат мен (қуёшга сиғиниш билан) жонимга жабр қилибман, (энди) Сулаймон билан бирга барча оламлар хожаси – Аллоҳга бўйсундим”, дейишга ошиқди” (Намл, 44)
Аллоҳ Сулаймонга (алайҳиссалом) ҳикмат берди. Шунингдек, Аллоҳ унга пайғамбарлик берди. Яҳудлар туҳматидан у зотни поклади: “Сулаймон кофир эмас эди. Балки одамларга сеҳр ўргатадиган шайтонлар кофир эдилар” (Бақара, 102). Ва яна: “Биз Довудга Сулаймонни ҳадя этдик. (Сулаймон) нақадар яхши бандадир. Дарҳақиқат, у (Аллоҳ рози бўладиган йўлга) бутунлай қайтгувчидир” (Сод, 30);
“Шак-шубҳасиз (Сулаймон) учун Бизнинг ҳузуримизда яқинлик ва гўзал оқибат (яъни, жаннат) бордир” (Сод, 40) деб марҳамат қилди.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Аллоҳга бўлган самимий ибодат – бу Унга нисбатан ожиз ва муҳтожлигини тафаккур этган ҳолда доимо тавба-тазарру ила, илоҳий шариатга мувофиқ умргузаронлик қилмоқликдир. Ҳақиқий ибодат — бу инсон қалбининг ибодати бўлиб, ўзининг камтарлиги, шикасталиги ва Яратганга нисбатан муҳтожлигию фақирлигини идрок этишида намоён бўлади.
Ўзини атрофидаги барча одамлардан кўра ёмонроқ ҳисоблайдиган кимса учун жумлаи жаҳон гўё муршиди комилга айланади. Зеро, коинотдаги барча нарсани Аллоҳ ўзига хос бир ҳикмат ва ибрат сифатида яратган эмасми? Ўз нафсини бўлмағур билиб, уни тўғрилашга интилган банда бу ҳикматларнинг ҳар биридан тегишли бир маъно ва ибрат олишга уринади. Масалан, гуноҳкор кишидан нимани ўрганиш мумкин? Кузатганда шу нарса маълум бўладики, гуноҳкорга қилган гуноҳлари сабаб Аллоҳ мувофиқ бўлган кўп жазо ва мусибатларни жўнатади.
Ибратланадиган томони шуки, мазкур гуноҳкор шунча балою мусибатни ўзига хос бардош ва кўникма сифатида бошидан кечиради. Ўзини тарбиятга муҳтож деб билган Аллоҳнинг бандаси, масалан, итнинг ҳаётини кузатар экан, ундан ўзига кўрсатиладиган қўполликка сабр этишни, ўзини паст олган ҳолда ҳеч қандай заҳираларсиз яшашни ҳамда ошқозонида бори билан қаноатланишни ўрганади. Шунингдек, яна итдан ўз соҳибига нисбатан розилик ва миннатдорлик туйғулари билан яшашлик таълимини олиш мумкин. Ахир у ўзига ташланган эски суякларни ҳам ўта бир хурсанд ҳолда ғажимайдими? Ёхуд у ўзига нисбатан оз бўлса-да яхшилик кўрсатганга қанчалик илтифот ва хайрихоҳлик намоён этади?.. Ўзини ҳеч нарсадан яхши деб билмайдиган қул чинакам сабру бардошни тошдан ҳам ўргананиши мумкин, чунончи, уни онаси бўлмиш тоғ бағридан ўйиб олиб, хоҳлаганча уриб тарошлайдилар ва ниҳоят, қандайдир бир таҳоратхонанинг пойдеворига ишлатишлари мумкиндир...
Аллоҳнинг турли маркабу туяларидан эса ўзларининг эгаларию уларнинг оғир юкларини олис-олисларга элтиб беришдаги сабру бардошни ўрганиб олади. Ибрат кўзи билан қарагувчи банда хўрозни кузатиб ундан қалб уйғоқлиги, оилага эътибор, рашк ҳамда топганини баҳам кўриш фазилатларини ўзлаштиради. Жумладан, шам пилигининг куйиб-ёнаётганини кузата туриб ҳам кўп маъноларни илғаб олиш мумкин. Зеро, у ўзининг теварагидаги кишиларга қанчалик ёруғлик бахш этмоқда, ахир ўзгаларнинг манфаати учун оловнинг иссиғида бунчалар фидойилик ва жонбозлик кўрсатиш ... катта ибрат!
Ким ўзини бошқалардан ёмон ҳисобласа, ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг йўлдоши бўлади. Бунақанги қарашнинг фойдаси шундаки, киши ўзига қўполлик қилганга ҳеч қачон ёмонлик билан жавоб бермайди. Шу жумладан, баъзилар камолотнинг юксак даражаларига етганларини даъво қилиб ишонтирмоқчи бўлганларида ҳам у барча масъулиятни уларнинг ўзларининг зиммаларига юклаб, муроса қилади. Чунки одамлар сирини Яратган ва Унинг махфий илмлар ҳадя этилган хос бандаларидан ўзга ҳеч ким билмайди. Айнан шунинг учун ҳам бизга ўз сирини айтишни истовчиларга ишонишимиз керак. Уни ёлғончига чиқарсак иккиюзламачилик қилган бўлмаймизми?!
Имом Афзалуддин қуддиса сирруҳу имом Шаъроний қуддиса сирруҳуга насиҳат бердилар:
“Мабодо бирор бир мажлисгами ёхуд бемор бўлган улуғнинг зиёратигами борадиган бўлсанг, юқори, фахрли жойларни эгаллашдан ўзингни сақла, ҳатто ўша жой бўш бўлса ҳам... Чунки бирор-бир сендан-да эътиборлиғроқ киши ташриф этиб қўйгудай бўлса, ўша жойдан сени турғизишлари мумкин, хижолатда қоласан. Бундай ҳолатда нафсингнинг эътироз этиши, албатта, турган гап. Бу ҳақиқатни билишинг ва нафснинг истакларидан тийилишинг лозим! Бу хилдаги одоблар фақат ўзини атрофдагилардан паст кўришни эплай оладиган кимсалардагина кўзга кўринади”.
“Ахлоқус солиҳийн” (Яхшилар ахлоқи) китобидан
Йўлдош Эшбек, Даврон Нурмуҳаммад
таржимаси.