10 Январ, 2025, 10 Ражаб, 1446
10 Январ, 2025, 10 Ражаб, 1446
Кеча оқшом Интернетдан зиёрат туризмига оид материалларни қараётиб Туркия сайтларидан бирида туркиялик сайёҳлар учун Ўзбекистон ҳақида эълон қилинган маълумотномани ўқиб қолдик. Унда юртимиз ва халқимиз бандма-банд жуда чиройли таърифланибди. Ўша бандлардан бирида “Ўзбек ёшлари вақтида турмуш қуради ва улар оилага жуда маҳкамдир”; “Улар ўртача учтадан фарзанд кўради”; “Ўзбекистон аҳолиси юз фоиз саводхон, жумладан, аёллар ҳам”, деб ёзибди.
Шу жумлаларни ўқиб хурсанд бўлдик. Зеро, халқимизда оила муқаддас ва оилалар мустаҳкамлиги туфайли элимиз бир бағир. Шунинг учун оила қураётган ёшлар учун катта тўйлар қилиб, элга дастурхон ёзилади. Зеро, ана шу меҳр-оқибат, ҳамжиҳатлик туйғулари тўйларимизда, маросимларимизда намоён бўлади. Тўй бошлаган одам азбаройи севинчи ичига сиғмаганидан, ҳаммани яхши кўрганидан тўйига, эҳсонига бутун олам халқини чорлагиси келади. Аммо бу имконсиз... Рўзғор боши бўлган одам тўй қиламан деб унинг ортидан қийналиб қолмаслиги керак. Агар тўй қилган киши шу тўй сабабли азият кўрадиган бўлса, у бошлаган йиғин тўй эмас, аза бўлиб қолади.
Инсонлар имкониятига қараб тўй ўтказиши баробарида қавму қариндошлари, қўни-қўшнилари, элу улуснинг ҳам имкониятини чамаламоғи даркор. Ана шу жиҳатдан, тўй росмана тўйдек бўлмоғи учун қариндош-уруғлар, дўсту ёрларнинг ўзи кифоя. Тўйни қандай ўтказиш савобли амал эканини Аллоҳ таоло Каломи шарифида:
وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا
“Улар (Раҳмоннинг суюкли бандалари) эҳсон қилганларида исроф ҳам, хасислик ҳам қилмаслар, (тутган йўллари) бунинг ўртасида – мўътадилдир” (Фурқон, 67) деб, ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:
مَنِ اقْتَصَدَ أَغْنَاهُ اللَّهُ ، وَمَنْ بَذَّرَ أَفْقَرَهُ اللَّهُ ، وَمَنْ تَوَاضَعَ رَفَعَهُ اللَّهُ ، وَمَنْ تَجَبَّرَ قَصَمَهُ اللَّهُ
“Ким тежамкорлик қилса Аллоҳ уни бой қилади. Ким исроф қилса Аллоҳ уни фақир қилади. Ким тавозе қилса Аллоҳ уни обрўсини кўтаради. Ким зулм қилса Аллоҳ уни хор қилади”(Имом Баззор “Кашфул астор”), деб белгилаб берганлар.
Ёзаётган мақолаларимизни, сўзлаётган нутқларимизни бошлаётганимиздек, мамлакатимизда инсон манфаатларини ҳимоя қилиш, аҳолининг турмуш фаровонлигини юксалтириш, ёш оилаларни моддий ва маънавий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш, соғлом турмуш тарзини қарор топтириш йўлида катта ишлар амалга оширилмоқда.
Ана шу ишларнинг энг каттаси тўй ва маросимларни тартибга солиш масаласидир. Тўйларимиз ва маъракаларимиз шу даражага келдики, бундан одамларимизнинг ўзлари ҳимоя истаб давлат кўмагига – қатъий чоралар кўрилиши эълон қилинишига муҳтож бўлиб қолди.
Нафсиламри, асъаса-ю дабдабалар, узундан-узун машиналар карвони, шовқин-суронлар, ғат-ғутлар, “севги тарихлари”, “куёвнинг қайнона оғзига торт тутишлари (эсласангиз ғижинингиз келиб кетади)”, ҳисобсиз тоғоралар, ҳеч қачон ҳеч ким эгнига илмайдиган сарпо-суруқлар... ҳамманинг жонига тегди.
Одамлар тўйларнинг яқинлари даврасида ихчам, кўнгилга ёқадиган хурсандчилик билан ўтишини истаб нажоткор куч ахтариб қолди.
Аммо ҳамманинг кўнглида зўр бир андиша: “одамлар нима дейди?”
Аслида тўй – бирор воқеа-ҳодисага бағишлаб зиёфат ва ўйин-кулгилар билан ўтказиладиган тантана. Шундай экан, у азиятга эмас, чинакам шодиёнага сабаб бўлмоғи керак. Унинг тўй эгасига қандай жабру азиятга айланиб кетгани барчанинг кўз ўнгида ошкора намоён бўлиб турибди. Шундай эса-да, шулардан яна биргина мисол келтириб қўямиз.
Муҳтарам Президентимиз айтганидек, олдида тўйи бор одам санаторияга бормайди, дўхтирга кўринмайди. меҳнат таътили нима билмайди... соғлигини бой беради. Айни куч йиғиш даврида бўлган боласини танаси талаб қилиб турган егуликлардан қисади, унинг жисмонан росмана куч йиғиб олишига шароит қилиб бера олмайди. Айни ўқиш-ўрганиш даврида бўлган боласини китоб олишидан, тўгаракка қатнашидан қисиб унинг тўлақонли билим олишига имконият ярата олмайди.
Кекса ота-онага муносабат ҳам бундан беҳроқ эмас. Улардан Аллоҳ таоло омонатини сўраб қолса, шунга тадбирли бўлайлик деб яна қисиниш ва йиғиниш, яна уларнинг калорияга бой овқатлари ўрнига илму амал кун ўтарчилик...
Элимиз дуога қўл очганда “тўй тўйга улашсин” деган эзгу тилакни билдиради. Тасаввур қилинг, катта қарздорликни зиммасига олиб тўй қилаётган одамга шу дуо татийдими?..
Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг “Тўй, маросим ва маъракаларни меёърида ўтказиш ҳақида” чиқарган Фатвосида “Шариатимизда жорий бўлган никоҳ ҳамда ақиқа тўйларини қариндош ва яқин қўшнилар доирасида, дабдабасиз, исрофгарчиликсиз ўтказиш мақсадга мувофиқдир. Зеро, никоҳ тўйидан мақсад шаръий никоҳни эълон қилиш бўлса, ақиқадан мурод жонлиқ сўйиб, Аллоҳга шукрона келтиришдир. Бу икки мақсад озчилик доирасида ҳам ҳосил бўлаверади. Суннат ва мучал тўйларини ўтказиш шариатимизда буюрилмаган”, дейилган.
Шариати ҳукми шундай экан, ўзимизни бунчалик қийнашнинг нима кераги бор! Бундан нима манфаат топамиз. Бизнинг фикримизча, кимўзарчиликка тўй қилишдан ҳам ўзимиз соғлигимизни бой берамиз, ҳам қарамоғимиздаги фарзандларимизни қийнаймиз, ҳам сарфлаган ҳисобсиз маблағларимиздан ҳеч қанча савоб олмаймиз, аксинча, улардан сўраладиган даражада гуноҳга ботамиз. Чунки Фатвонинг давомида “Исроф” дегандан фақат таомнинг ортиб қолиши ёки оёқ ости бўлишини тушунмаслик керак. Балки ноўрин жойга қилинган эҳсон ҳам исрофдир.Чунки хайр-эҳсон ва зиёфат беришдан асосий мақсад муҳтож ва фақирларга моддий ёрдам кўрсатишдир”. деб ёзиб қўйилган.
Ривоят қиладиларки, бир чолу кампир бутун умр йиққан терганига катта туя сотиб олиб, унинг гўштини пишириб, бутун халққа таом тарқатибди. Кечки пайт эса зиёфат дастурхонидан ўзлари учун бирор егулик топа олмабди.
Оломонга нима? Чақирсангиз келиб еб-ичиб кетаверади-да. Шариатимиз буюрмаган суннат тўйларини қилиб, беш тонналаб ош дамлаб минглаб одамларни тўйга чақирган “саховатли” кимсаларни ҳам кўрдик. Ўша довруқли тўйининг тўрида ўтириб ошини еб кетганлар бугун унинг саломига алик олмайди.
Кўпни кўрган нуроний отахону онахонларимиз гапириб беради: ота-боболаримиз тўй ва маъракада ҳаддидан ошмаган, уларнинг ҳаётида кимўзарчиликка дастурхон ёзиш кузатилмаган, тўйларни ихчамгина, ёру дўстлар даврасида одмигина дастурхон атрофида ўтказган. Ана ўша келин-куёвлар қўша қариб 90-100 ёшни қоралаган, невара-ю эварали бўлиб, орасини ўлим ажратмагунча бир-бирига садоқатли умр йўлдоши бўлиб ибратли умр кечирган.
Ушбу масалага шахсан давлат раҳбари эътибор қаратаётгани, Олий Мажлис Сенати “Тўй-ҳашамлар, оилавий тантаналар, маърака ва маросимлар, марҳумларнинг хотирасига бағишланган тадбирлар ўтказилишини тартибга солиш тўғрисида” қарор лойиҳаси ишлаб чиқилгани, унда Вазирлар Маҳкамасидан бошлаб, жамики вазирликлар ва тегишли ташкилотларнинг вазифаси аниқ белгилаб берилгани тўй ва маросимлар шахсий иш эмас, мамлакат ва миллат тақдирига дахлдор ижтимоий аҳамиятга эга масала эканини кўрсатади. Зеро, халқимизнинг миллий табиатига ярашмайдиган, оилаларнинг моддий аҳволини оғирлаштирадиган, уларнинг турмушини издан чиқарадиган ҳолатларга барҳам беришни бугун ҳаётнинг ўзи талаб қилмоқда.
Хулоса қилиб айтганда, азизлар, ўзимиз ўзимизнинг оёғимизга банд солиб олганмизки, ана шундан халос бўлайлик. Ҳаётимиз бутунлай ўзгариб кетади. тўйу маросимларимиз том маънода халқимизнинг эзгу қадриятларини ўзида мужассам этадиган, одамларимиз ўртасида ўзаро аҳиллик ва меҳр-мурувват туйғуларини мустаҳкамлашга хизмат қиладиган азалий вазифасига қайтади. Илло, бундай тадбирлар эл-юртимизнинг маданияти, маънавий савияси даражасини яққол кўрсатувчи омиллардан биридир.
ЎМИ Матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Ҳеч шубҳа йўқки, халифа Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳунинг ўлимларига сабаб бўлган ҳодисалардан тортиб ҳазрати Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳунинг ўлимларигача бўлган даврда бўлиб ўтган ҳодисалар Ислом учун, мусулмон уммати учун мисли кўрилмаган мусибат бўлди.
Ушбу ҳодисалар туфайли мусулмон уммати ўртасида бўлиниш юз берди. Ўша пайтгача бир тану бир жон бўлиб, бутун дунёга Ислом нурини таратиб келаётган, бутун инсониятга хайру баракани улашиб келган дунё тарихидаги энг яхши уммат ичида дарз пайдо бўлди. Авваллари бу уммат вакиллари ихтилоф нималигини билмас эдилар. Вақти келиб, улар аввал иккига, кейинроқ учга бўлиниб ихтилоф қилдилар. Худди ўша машъум ҳодисалар туфайли бошланган бу бўлинишлар секин-аста давом этиб, мусулмон умматининг соғлом танаси ичидан турли-туман тоифалар чиқди. Шийъа, рофиза, хавориж ва шунга ўхшаш бошқа ҳар хил тоифаларнинг келиб чиқиши айнан ана шу ҳодисалардан бошланган эди.
Мазкур ҳодисалар туфайли мусулмон уммати аввал ҳоким шахс ҳақидаги баъзи мулоҳазалар билан баҳс бошлаган бўлса, охири келиб иймон ва куфр борасида баҳс қиладиган, бир-бирини куфрга кетганликда айблайдиган даражага етди.
Ушбу ҳодисалар, аввало, фитначиларнинг ҳазрати Усмонга у киши ишга қўйган баъзи волийлар ҳақида шикоят қилишлари билан бошланган эди. Охири келиб хорижийлар ўзларига мухолиф бўлганларни, ҳатто ҳазрати Алийдек зотни кофирликда айблай бошлашди. Табиийки, қарши томондан ҳам ўзига яраша жавоб бўлди.
Ушбу ҳодисалар туфайли мусулмон уммати ичида бир-бирининг қонини ўзи учун ҳалол билиш ва бир-бирини ўлдиришни раво кўриш бошланди.
Биринчи марта фитначилар ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг қонлари ва молларини ўзларига ҳалол ҳисоблаб, у кишини ўлдириб, молларини талашди. Ана шу нобакорлик оқибатида ишлар ривож топиб, «Туя ҳодисаси»да, «Сиффин»да бир неча ўн минглаб киши ҳалок бўлди. Хорижийлар билан бўлган алоҳида ҳодисаларни қўшадиган бўлсак, бу ҳисоб яна ҳам ортади.
Бир тану бир жон бўлиб, дунё халқларини бирин-кетин бандаларнинг бандаларга сиғинишидан Аллоҳнинг ибодатига, нотўғри динларнинг жабридан Исломнинг адолатига, дунё торлигидан охират кенглигига, жоҳилият зулматларидан Ислом нурига чиқараётган уммат бир-бирини Роббига ибодат қилишдан чиқариш, бир-бирига жабр қилиш, Исломнинг кенглигидан ихтилоф торлигига, Ислом нуридан жаҳолат зулматига ўта бошлади.
Ушбу ҳодисалар туфайли мусулмон умматининг гули, етакчи кучи бўлмиш саҳобаи киромларнинг кўпчилиги нобуд бўлдилар. Уларнинг маънавий кучларига футур етди.
Ушбу ҳодисалар туфайли мусулмон уммати бошига тушган мусибатларни бирма-бир санаб чиқиш ниҳоятда оғир иш. Шунинг учун бу борада гапни қисқа қилганимиз маъқул.
Энди ижозатингиз билан мазкур ҳодисаларга баҳо бериш ҳақида бир неча оғиз сўз.
Бу ҳодисалар бўлиб турган вақтларнинг ўзидаёқ уларга баҳо бериш бошланган. Унда ҳар бир томон ўзини ҳақ, ўзгани ноҳақ деб билган. Тарафкашлик бўлиб турган жойда бундан бошқа нарса бўлиши мумкин ҳам эмас. Аммо мазкур ҳодисаларга баҳо бериш улар бўлиб ўтганидан кейин ниҳоятда авж олгани кутилмаган ҳол. Ушбу ҳодисалар бўлиб ўтгандан кейин турли сабабларга кўра уларни баҳолаш, «ким нима қилган-у, ким нима қилмаган, аслида нима қилиш керак эди», каби мавзуларда мунозаралар қизиб кетган. Бу борада ҳар ким ўша тўпалонлар юз берган вақтдаги ҳар бир ҳаракат ва саканот, ҳар бир оғиз гап ва сўздан ўз фикрини қўллашга, ўзганинг фикрини рад қилишга далил излаган. Тарафкашлик ва низо оловида қизиб кетиб, далил топа олмай қолган пайтларда ўзидан қўшиб юборишлар бўлмаганига эса ҳеч ким кафолат бера олмайди.
Тарафкашлик авж олган жойда ҳар ким ўзининг ҳақ эканини исбот қилишга уриниб, ўзида бўлмаган яхши сифатларни бемалол даъво қилганидек, ўзида бўлган салбий сифатларни тараддудсиз инкор этади. Шу билан бир вақтда, қарши тарафнинг барча яхшиликларини инкор этган ҳолда, барча ёмонликларни унга ағдаради. Мана шу жараёнда нима бўлса бўлади.
Ислом уммати ёлғон нима эканини билмас эди. Аммо фитначилар ўз қилмишларини хаспўшлаш, одамларни ортларидан эргаштириш мақсадида бу уммат ичига «ёлғон» деган иллатни олиб киришди. Жумладан, улар: «Бизга Алийдан хат келди» «Бизга Оишадан хат келди», «Бизга фалончидан хабар келди» «У дебди», «Бу дебди» деган ёлғонларни ҳам тарқатишган эди.
Фитначилар мазкур машъум ҳодисалар ўтиб кетганидан кейин ҳам ўз тарафини олиб, ўзгани танқид қилишда давом этаверишди. Бу нарсалар аста-секин авж ола бошлади. Тарафкашликда учига чиққан томонлар эса ўз гапларини тасдиқлаш учун оят ва ҳадисларни ноҳақ таъвил қилганлари етмагандек, ёлғонлар тўқиб, ҳатто уларга ҳадис сифатини беришгача етиб боришди.
Аммо масъул кишилар, уламолар бу нобакорликни дарҳол бўғиб ташлаш йўлига ўтдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга оид барча ривоятлар яхшилаб ҳимоя қилинди. Ҳадисларнинг даражаларини аниқлашнинг мустаҳкам қоидалари ишлаб чиқилди. Бу борада фитначиларнинг фитнаси ўтмади.
Аммо тарихчилар келтирган ривоятларга бу қадар эътибор қаратилмади, чунки тарих ҳақидаги ривоятлар дин ва эътиқод масалалари бўйича ривоятлар аҳамиятига эга эмас, деган ўй бор эди. Ўша пайтларда бўлиб ўтган ҳодисалар ҳақидаги ривоятлар тўпланди. Аммо уларни саралаш ва яроқсизини ташлаб юбориш ишлари қилинмади. Бу нарса айниқса ҳукмдорлик учун ўзаро кураш олиб борган тоифаларга қўл келди. Улар турли асоссиз ривоятлардан ўз манфаатлари йўлида фойдаланиш билан бирга, етмай қолган жойларига ўзларидан қўшиб юборишди.
Аста-секин саҳобаи киромларга тил теккизиш бошланди. Тил теккан саҳобийнинг тарафдорлари ўзига яраша жавоб беришди. Ҳар ким ўзи эргашган шахсни улуғлашга ўтди.
Айниқса, ҳазрати Алий розияллоҳу анҳу ҳақларида бунга ўхшаш гап-сўзлар кўп учрайди. Баъзи ғулувга кетган тоифалар у зотни илоҳлик даражасигача кўтарган бўлишса, хорижийларга ўхшаш кимсалар: «Куфрга кетди», дейишган.
Яна бошқа бир тоифалар ҳазрати Алий розияллоҳу анҳунинг тарафларини олиш мақсадида у зотни мазлум қилиб кўрсатишга уриниб, бошқа бир нечта катта саҳобаларни эса кофирга чиқариб қўйишган.
Бу масалаларга бағишланган мажлислар, жанжаллар бўлди, китоблар ёзилди, хутбалар ўқилди. Нима бўлса бўлди, лекин ихтилоф кўпайиб бораверди.
Ниҳоят, мусулмонлар жумҳури – аҳли сунна вал жамоа бу масалада ижмоъ ила энг адолатли ва сўнгги нуқтани қўйди: орада бўлиб ўтган кўнгилсиз ҳодисаларда ҳазрати Алий ва у зотнинг тарафдорлари ҳақ бўлганлар. Улар ҳақида бошқача гап бўлиши мумкин эмас. Бунга далил ва ҳужжатлар етарли. Уларнинг энг ишончли ва кучлиси Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўлган саҳиҳ ҳадислардир. Хусусан, Аммор ибн Ёсир розияллоҳу анҳу ва Зул Садяйнининг ҳазрати Алий розияллоҳу анҳунинг фазилатлари ҳақидаги, келажакда бўладиган фитналар ҳақидаги ҳадислари фикримизга далил бўла олади.
Орада бўлиб ўтган кўнгилсиз ҳодисаларнинг айбдорлари Ибн Сабаъ бошлиқ фитначилар ва хорижийлардир, барча қилинган гуноҳлар уларнинг бўйнида. Улар ҳақида бошқа гап бўлиши мумкин эмас.
Фитначилар асосан Миср, Басра ва Куфада тухум қўйиб, урчиб кетишди. Фитнанинг бош қароргоҳи Миср эди. Унинг Ислом жамиятининг марказидан узоқда жойлашгани, у ерда ҳақиқий уламоларнинг, хусусан, саҳобаларнинг кам бўлгани ва бошқа шунга ўхшаш омиллар фитначиларнинг ўз фикр-мулоҳазаларини авом халққа етказишларига катта имкон берар эди.
Орада бўлиб ўтган кўнгилсиз ҳодисаларда фитначиларга ҳам, ҳазрати Алий розияллоҳу анҳуга ҳам қўшилмаган, балки у зотга талаб қўйиб, талаби бажарилгандагина байъат қилишларини айтган тоифа ҳам бор эди. Уларнинг гаплари ва қилган ишлари «Туя» ва «Сиффин» ҳодисаларидан ҳаммамизга маълум. Ушбу тоифанинг машҳур шахслари сифатида Талҳа ибн Убайдуллоҳ, Зубайр ибн Аввом, Муовия ибн Абу Суфён ва Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумни эслаш мумкин. Аҳли сунна вал жамоа мусулмонлари уларни: «Хато таъвил ва ижтиҳод қилганлар», деб баҳолайди. Улар ҳақоратланмайдилар, ёмонланмайдилар. Балки саҳобий бўлганлар бошқа саҳобаи киромлар билан бир қаторда кўрилади.
Уламоларимиз ва мусулмонлар жумҳури бу ишда ғоятда талабчан бўлгани сабабли бу ҳақда ҳар бир мусулмон шахс эътиқод қилиши лозим бўлган нарсани ақийда китобларимизга битиб ҳам қўйганлар.
Жумладан, аҳли сунна вал жамоанинг энг машҳур ақийда китобларидан бири бўлмиш «Ақийдаи Таҳовийя»да қуйидагилар айтилади:
«Биз уларнинг ҳаммалари ҳақида яхшилик билан: «Роббимиз, бизни ва биздан аввал иймон билан ўтган биродарларимизни мағфират қилгин, иймон келтирганларга нисбатан қалбимизда ғашлик қилмагин. Роббимиз, албатта, Сен ўта шафқатлисан, ўта раҳмлисан», деймиз (Ҳашр сураси, 10-оят).
Аллоҳ таоло бизнинг қўлларимизни ўз вақтида бўлиб ўтган фитнадан асраган. Биз Аллоҳдан тилларимизни ҳам мазкур фитнадан сақлашини сўраймиз».
«Ислом тарихи» биринчи жузи асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 