Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
11 Март, 2025   |   11 Рамазон, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
05:24
Қуёш
06:42
Пешин
12:38
Аср
16:39
Шом
18:28
Хуфтон
19:41
Bismillah
11 Март, 2025, 11 Рамазон, 1446

Фарзанднинг ота-она устидаги ҳақлари (5-мақола): Фарзандларга чиройли муносбатда бўлиш

20.02.2018   5460   6 min.
Фарзанднинг ота-она устидаги ҳақлари (5-мақола): Фарзандларга чиройли муносбатда бўлиш

Болага тарбия бериш жараёнида уни уриш тўғри эмас дейди соҳа мутахассислари. Фақат нотўғри иш қилган вақтида унга жазо тариқасида бундай усулни қўллаш ўринли бўлар экан. Бола тарбия қилишда ота-она ҳар доим уларга нисбатан марҳаматли, шафқатли ва севги билан муносбатда бўлишлари лозим. Турли жазо усулларини қўллашдан имкон қадар воз кечиш тарбиянинг яхши самара беришига ёрдам беради. Содир этилган хатони катталаштириш, қаттиқ жазо бериш ва болани бошқалар олдида шарманда қилиш мутлақо жиоз эмаслигини айтилади. 

Мақсад ва ғояларни тушунтиришда улар тушунадиган тил ва услубда етказиш мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки диний ҳақиқатларни тушуниш анча қийин бўлганидан ҳам уларга мисоллар орқали тушунтириб бориш яхши натижа беради. 

Ривоят. Ҳазрати Анас розияллоҳу анҳу шундай ривоят қиладилар:

Инсонларнинг энг гўзал ахлоқи бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хулқлари эди. Мен ёшлигимда, уларнинг хизматларини бажариб юрган пайтимда бир эҳтиёжлари учун мени бир жойга юбордилар. Мен эса (ўша пайтдаги ёшлигимга бориб): “Мен бу ишга бормайман”, дедим. Бироқ кўнглимда Аллоҳниннг Расули буюрган ишга боришим керак деган ниятим бор эди. Шундай деб хаёлимдан ўтказиб, йўлга чиқдим. Йўлда кетиб турсам кўчанинг четида уйнаб турган болалар билан учрашиб қолдим. Улар билан уйнаб, ишимни эсимдан чиқариб қўйибман. Маълум вақт ўтганидан кейин қарасам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ортимдан бошларини тутиб кулимсираб, қараб турган эканлар. Менга боқиб: “Эй Анас(жон), айтган жойимга бормайсанми?” дедилар. Мен эса: “Ҳа Расулуллоҳ, ҳозир бораман” дедим. Ҳазарти Анас розияллоҳу анҳу ривоятни давом эттириб:

“Аллоҳга қасамки, мен у зотнинг етти ёки тўққиз йил хизматларида бўлдим. Бажарилган бирорта ишим туфайли “Нега бундай қилдинг?”, бажарилмаган бирорта ишим сабабли эса “Нега бундай қилмадинг?” деб айтганларини билмайман”. (Муслим)  

Одоб китобларимизда ота-оналарни фарзандлари билан ширин сўзли, шафқатли бўлишга, уларга озор бермаслик, қийнамаслик, уларни ҳақорат қилмасликка буюрилади. Чунки фарзанд бу наслнинг, хайрли ва яхши ишларнинг давомчисидир. Агар тарбия тўғри берилса ҳақиқатдан ҳам шундай бўлади. Агар нотўғри тарбия берилса, минг афсус ёмон ишларнинг давомчиси бўлади. Фарзанд тарбиясида таёқ ишлатиш масаланинг ечими эмас, ноҳақдан уриш эса ҳаром экани китобларимизда маълум қилинган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ҳадиси шарифларида:

“Енгиллаштиринг, қийинлаштирманг. Мужда (яхши хабар) беринг, нафрат қилдирманг!”, деб буюрганлар.  (Бухорий, Муслим, Абу Довуд) 

Ибни Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юзига тамға босилган бир эшакнинг олдидан ўтиб қоладилар ва унга қараб:

“Аллоҳ бунга тамға босган кишини лаънатласин” – деб марҳамат қилганлар. (Муслим, “Риёз-ус-солиҳийн”) 

Ушбу ҳадиси шариф ҳайвоннинг юзини куйдирган кишини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг лаънат этишлари, бу ҳаракатнинг гуноҳи кабира эканидан далолат беради. Бир ҳайвонга-ки ноҳақ зулм қилиш Пайғамбарнинг лаънатига сабаб бўлар экан, болаларни ноҳақ уриш, уларга зулм ўтказиш, уларга қўпол муносабатда бўлишнинг мутлақо нотўғри эканини тушуниш қийин эмас.

***

Фарзандларни сахийликка ўргатиб, мол-мулкка бўлган муҳаббатларини кесиш лозим. Чунки молу дунёнинг зарари фойдасидан кўп эканини, барча ёмонликлар айнан дунё севгисидан пай    до бўлишини яхшилаб тушунтириб бориш лозим. Болалар бўш қолган вақтларида ақлий ва баданий фойда бўлган ўйинлар билан ўйнашларига рухсат берилади. Вақти соати келганида ўғил болаларн суннатлаш лозим. Чунки бу Исломиятнинг шиори, аломатидир.

***

Агар фарзанд илм талабида бўлса унга барча шароитини яратиб бериш лозим. Меҳантга қизиқса бирорта фойдали касбни ўргатиш керак бўлади. Боланинг қобилияти қайси соҳага яқин бўлса, ўша йўналишдаги таҳсил ёки касбга йўналтириш лозим. Чунки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳаракат қилаверинглар, ким нима учун яратилган бўлса, у нарса ўша банда учун осон қилиб қўйилгандир” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти), деб айтганлар. 

***

Қизларга алоҳида ҳурмат ва эҳтиромда бўлиш, уларни кўнглини кўтариб, яхши сўзлар билан эркалаш иболи-ҳаёли бўлиб етишишларида катта ёрдам беради.  

“Бир болага таълим берсанг, жамиятда бир шахс тўғри юради. Агар бир қизга таълим-тарбия берсанг, бутун бир миллат ўнгланади”, дейди ислом олими Абдулҳамид Бодис Жазоирий. 

Ҳикоя. Отажон, мен сизни яхши кўраман!

Бир куни бир одам янги олган машинасини созлаш билан машғул бўлиб турганда, олти ёшли ўғли ердан тош олиб, машинанинг ён тарафига чизиб, тирнади. Буни кўрган отанинг ғазаби тошиб, ўғлининг қўлидан тутиб, чизган қўлига бир неча марта урди. Отанинг қўлида мурувват (болт-гайка)ларни қотириб-бўшатадиган калит (ключ) бор эди. У ўзи сезмаган ҳолда ўғлининг қўлига ўша калит билан урган эди. Бунинг натижасида ўғилнинг бармоқлари кесилиб, шифохонага ётқизилди. Болакай уни кўргани келган отасидан: “Бармоқларим қачон ўсиб чиқади?” деб сўради. Бу гапларни эшитган ота эса, аламига чидай олмай, машинанинг олдига бориб, уни тепа бошлади. Чарчаб, ўтириб қолганда, машинанинг эшигига чизилган чизиқларга назар солди. Яхшилаб қараса, ўғли “Отажон, мен сизни яхши кўраман” деб ёзган экан. 

Муҳаббат ва ғазабнинг чегараси йўқ. Ғазабинг тошган пайтда турли қарорлар қабул қилиб, кейин ҳаётинг давомида ўша қарорларингга надомат қилиб юрмаслигинг учун нафсингга, то у тинчлангунича, фурсат бер

Улуғбек Султоновнинг 
"Ота-онага хизмат қилиш 
одоблари" китобидан олинди

ЎМИ Матбуот хизмати

Бошқа мақолалар

«Сўрамоқчи бўлсанг, Аллоҳдан сўра»

11.03.2025   321   4 min.
«Сўрамоқчи бўлсанг, Аллоҳдан сўра»

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Бир куни Набий алайҳиссаломнинг ортларида эдим. У зот: «Эй болакай! Мен сенга калималарни ўргатаман. Аллоҳни(нг буйруғу қайтариқларини) муҳофаза қилгин, шунда У Зот сени муҳофаза қилади. Аллоҳни муҳофаза қилсанг, У Зотни рўпарангда топасан. Сўрамоқчи бўлсанг, Аллоҳдан сўра. Кўмак истамоқчи бўлсанг, Аллоҳдан иста. Билки, агар бутун уммат (маҳлуқотлар) сенга бирор манфаат бериш учун жамланса ҳам, Аллоҳ сенга ёзган нарсадан бошқасини бера олмайди. Агар уларнинг ҳаммаси сенга бирор зарар етказиш учун жамланса ҳам, Аллоҳ сенга ёзган нарсадан бошқасини етказа олмайди. Қаламлар кўтарилган, саҳифалар қуриган», дедилар.

Термизий ривоят қилган ва бу ҳадис ҳасан, саҳиҳдир, деган.

Термизийдан бошқаларининг ривоятида:

«Аллоҳни(нг буйруғу қайтариқларини) муҳофаза қилгин, шунда У Зотни рўпарангда топасан. Аллоҳни фароғатда танисанг, У сени қийинчиликда танийди. Билки, сени четлаб ўтган нарса сенга етмайди. Сенга етган нарса сени четлаб ўтмайди. Билки, сабр ортидан ютуқ, ғам-ғусса ортидан кушойиш келади. Ва албатта, қийинчилик билан енгиллик бордир», дейилган.

 

Шарҳ: Бир куни Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг хачирларига мингашиб олиб, у зотнинг ортларида кетаётган эдилар. Шунда Набий алайҳиссалом у кишига бутун Ислом умматига зарур бўлган ушбу ҳадиси шарифдаги гапларни айтдилар:

«Аллоҳни(нг буйруғу қайтариқларини) муҳофаза қилгин, шунда У Зот сени муҳофаза қилади».

Аллоҳнинг динидаги амр ва наҳийларга қатъий риоя қилсанг, Аллоҳ таоло сени, аҳли оилангни ва дину дунёингни муҳофаза қилади. Зотан, У Зотдан ўзга муҳофаза қилувчи йўқ.

«Аллоҳни муҳофаза қилсанг, У Зотни рўпарангда ‎топасан».

Банда Аллоҳ таолонинг динига оғишмай амал қилса, дуоси тўхтовсиз қабул бўладиган даражага ҳам эришар экан. Ушбу жумладан англанадиган ҳақиқат шудир.

«Сўрамоқчи бўлсанг, Аллоҳдан сўра».

Чунки барча нарса У Зотнинг ихтиёридадир. У Зотдан ўзга берувчи йўқ. Бошқа зоҳирий берувчилар ҳам У Зотнинг амри ила У Зотнинг берганидан берадилар. Шунинг учун орага бошқани қўшмай, тўғридан-тўғри ҳақиқий берувчининг Ўзидан сўраш керак.

«Кўмак истамоқчи бўлсанг, Аллоҳдан иста».

Чунки ҳақиқий кўмакчи – У Зотнинг Ўзидир. Бошқаларнинг барчаси кўмакка муҳтож.

«Билки, агар бутун уммат (маҳлуқотлар) сенга бирор манфаат бериш учун жамланса ҳам, Аллоҳ сенга ёзган нарсадан бошқасини бера олмайди‎. Агар уларнинг ҳаммаси сенга бирор зарар етказиш учун жамланса ҳам, Аллоҳ сенга ёзган нарсадан бошқасини етказа олмайди. Қаламлар кўтарилган, саҳифалар қуриган‎».

Фойда ҳам, зиён ҳам Аллоҳдандир. Аллоҳнинг дунёдаги барча махлуқотлари жамланиб, сенга заррача фойда ёки зиён етказмоқчи бўлса ҳам, Аллоҳ тақдирингга битган нарсадан бошқаси бўлмайди. Шунинг учун ҳаммани қўйиб, фақат Аллоҳ таолонинг Ўзигагина таваккул қил.

Ушбу ривоятдан олинадиган фойдалар:

1.     Болаларга хуш муомалада бўлиб, уларга таълим-тарбия бериш;
2.     Аллоҳнинг буйруғу қайтариқларига бўйсуниш У Зотнинг муҳофазасига сабаб бўлиши;
3.     Талаб-истакларни фақат уларни бажо келтирувчи Зотдан – Аллоҳдан сўраш кераклиги;
4.     Кўмак ва ёрдамни ҳақиқий кўмак берувчи Зотдан – Аллоҳдан сўраш кераклиги;
5.     Фойда ҳам, зиён ҳам Аллоҳдан экани;
6.     Барча махлуқотлар жамланиб, бир инсонга заррача фойда ёки зиён етказмоқчи бўлса, Аллоҳ тақдирда битган нарсадан бошқаси бўлмаслиги;
7.     Банда фароғат пайтида Аллоҳни ёдга олиб, тоат-ибодатда бўлса, қийинчиликка йўлиққан пайтида У Зот уни ёрдамсиз ташлаб қўймаслиги;
8.     Сабр ортидан ютуқ, ғам-ғусса ортидан кушойиш, қийинчилик ортидан енгиллик келиши.

«Ҳадис ва Ҳаёт» китоби асосида
Муҳаммад Али Муҳаммад Юсуф тайёрлади