10 Январ, 2025, 10 Ражаб, 1446
10 Январ, 2025, 10 Ражаб, 1446
Абу Дардо (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким биродарининг обрўсини (тўкилишидан, яъни ғийбат қилинишидан) сақласа, Аллоҳ таоло унинг юзини (бутун баданини) Қиёмат кунининг оловидан сақлайди”, дедилар (Имом Термизий ривояти).
Ғийбат ҳақида турли тушунчалар бор. Уни одамлар ҳар хил тушунади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларга: “Сизлар ғийбат нималигини биласизларми?” дедилар. Улар: “Аллоҳ ва Расули билувчироқ”, дейишди. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Биродарингиз у ҳақида гапирган сўзингизни эшитиб, хафа бўлса, сиз уни ғийбат қилибсиз”, дедилар. Саҳобалар: “Ё Расулуллоҳ, биз айтган сифат унда бўлса-чи?” дедилар. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Шунда ғийбат бўлади. Агар сиз айтган сифат унда бўлмаса, унга бўхтон қилган бўласиз”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Шунинг учун, бошқалар билан гаплашаётган вақтда орамизда бўлмаган, яъни суҳбатда иштирок этмаётган инсон ҳақида, гапиришга зарурат туғилса, у ҳақида яхши сўз айтишимиз лозим. Орамизда йўқ одам ҳақида ёмон сўз айтилса ва обрўсини тўкилса, гапираётган одамни тўхтатиш ва биродаримизни ҳимоя қилишимиз керак. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтганларидек, зиммамиздаги бурчимизни адо этган бўламиз. Шу сабаб банда Қиёмат кунида дўзахнинг аламли азобидан нажот топиб, Аллоҳ таолонинг улуғ мукофотига сазовор бўлади. Дўстининг обрўсини ҳимоя қилишга, ғийбат қилаётган кимсани тўхтатишга кучи етмаган одам, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) берган таьлимга амал қилиши лозим бўлади. Яъни, мункар ишни қўл ва тил билан тўхтатишга қодир бўлмаган одам, қалби билан инкор қилсин ёки суҳбатни тарк этсин. Аллоҳ таоло Қурони каримда бундай марҳамат қилади: “Баъзиларингиз баъзиларингизни ғийбат қилманглар. Сизлардан бирорталарингиз ўзининг ўлган биродарининг гўштини ейишни яхши кўрурми? Ҳа, ёмон кўрасизлар. Аллоҳдан қўрқинглар! Албатта, Аллоҳ тавбани кўп қабул қилувчи ва раҳмлидир” (Ҳужурот, 12).
Ушбу оятда ҳам Аллоҳ таоло бандаларни ғийбат қилмасликка амр этмоқда. Ғийбатнинг ҳаром, гуноҳи кабиралардан эканини ҳамма уламолар бир овоздан таъкидлаганлар. Бу иш нақадар қабиҳ ва нақадар ёмон эканлиги ояти каримада ҳам баён қилинмоқда.
Мазкур оятдан ғийбат қилиш ўлган одамни гўштини ейиш билан баробар экани тушунилади. Маълумки, инсоннинг гўштини ейиш нафақат Ислом динида, балки, бошқа динларда ҳам мумкин эмас. Одам ўлгандан кейин унинг гўштини ейишни эса хаёлга келтириш, ҳатто, тасаввур қилиш ҳам машаққат. Шунинг учун, оятдаги: “яхши кўрасизми?” деган саволга ҳеч ким, “Ҳа”, деб жавоб бермайди. Шу боис оятнинг давомида: “Ҳа, ёмон кўрасизлар!” деб таъкидланмоқда.
Оятнинг давомида мазкур гуноҳни қилганларни Аллоҳдан қўрқишга чақирилиб: “Аллоҳдан қўрқинглар”, дейилди. Шу билан бирга, аввал билмасдан ғийбат қилиб қўйилган бўлса, тезда тавба қилиб гуноҳни ювиш мумкин экани айтилмоқда. Шунингдек, Аллоҳ таолонинг фазли-марҳаматидан ноумид бўлмасликка чақирилмоқда.
Чин дилдан надомат чекиб, қайта бу ишни қилмасликка аҳд қилиб ва унга вафо қилиш тавбанинг шартларидир. Ҳамда кимни қаерда ғийбат қилган бўлсангиз, ўша ерда у одам ҳақида яхши гапларни гапириш лозим. Шунда Аллоҳ таоло тавбани қабул қилади.
Ғийбатнинг сабаблари жуда кўп. Жумладан, ғазабини тўкиб солиш, бошқаларнинг суҳбатига қўшилиш, ўз обрўсини кўтариш, ҳасад, ўйин-кулгу ва ҳазил қилиш кабилар ғийбатга сабаб бўлади. Баъзида бир одам бошқа кимсанинг жаҳлини чиқаради. Ғазаби чиққан одам уни йўқлигида, ғийбат қилиб ўч олишга ҳаракат қилади. Айрим ҳолларда таниш ёки улфатлар бир кишини ғийбат қилаётган бўлса, ёқиш ва яхши кўриниш ниятида уларга қўшилади. Буни ўзича одамгарчилик деб ўйлайди. Аслида, у гуноҳга шерик бўлади. Баъзилар эса “Фалончи жоҳил, фаҳми йўқ”, деб, ўзларини илмли ва ўткир фаҳмли қилиб кўрсатишга уринади. Кўпчилик бир кишини мақтаса, унга ҳасад қилади ва уни ғийбат қилиб, обрўсини тўкиш пайидан бўлади. Aйримлар бошқаларни кулдириш ва даврани қизитиш мақсадида баъзиларни камчилик ва айбларини айтиб, ғийбат қилишади.
Инсон ғийбат туфайли Аллоҳ таолонинг ғазабига дучор бўлиши ҳақида фикр қилиши мазкур гуноҳдан сақланишда муҳим омил ҳисобланади. Шунингдек, банда қиёмат куни ғийбатчининг савоблари олиниб бошқага берилиши ёки унинг зиммасига ўзганинг гуноҳлари юкланишини доимо ёдда тутиши лозим. Ғийбат пайти ҳамма ўзининг айбларини ўйласин ва уларни тузатишга киришсин. Ўзининг камчилик ва нуқсонлари бўла туриб, бошқаларни айблашдан уялсин. Агар ўзини айблардан холи билса, шукр қилсин. Инсон ўзини энг ёмон айб – ғийбатчилик ила булғамасин. Ўзини бошқалар ғийбат қилишини хоҳламаганидек, ўзгаларни ғийбат қилишни истамасин. Ғийбатга сабаб бўладиган иллатларни йўқ қилишга ҳаракат қилсин. Ҳар дарднинг давоси уни келтириб чиқарган сабабларни йўқ қилиш билан бўлади.
Мўмин-мусулмонлар ўзлари ғийбатдан сақланиб, бошқаларни ҳам бу гуноҳдан тийилишига ҳаракат қилишлари зарур. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мусулмон мўминнинг биродаридир. Ҳар бир мўминнинг зиммасида мусулмонларнинг қони, моли ва обрўсини ҳимоя қилиш бурчи бор”, деганлар. Шунинг учун, ҳар биримиз ўз бурчимизни тўлиқ адо этмоғимиз лозимдир.
Ибн Ҳажар Асқалонийнинг “Қирқ ҳадис” китоби асосида
Абдусамад ТОЖИДДИНОВ
тайёрлади.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Мусулмонлар доимо уст-бошларига покиза ва виқор берадиган кийимлар кийиб келади. Ислом дини, ҳам ташқи, ҳам ички покликни шариъат талабларига мувофиқ жорий қилган. Аллоҳ таоло гўзалдир, гўзалликни яхши кўради. Салла ана шу ташқи кўринишдаги гўзалликнинг бир қисми бўлиб, бошқа кийимларга қараганда ўзига хос маданиятни англатади. Салла мусулмонларнинг узоқ тарихга эга бош кийими ҳисобланади. У бошга ўраладиган мато бўлиб, кишилар уни вазиятга ва жамиятдаги урфга кўра ўраб юришган. Гарчи уни ўрашнинг бир неча усуллари мавжуд бўлса ҳам, маълум шакли ва ранги талаб қилинмайди.
Салла иссиқдан, совуқдан ва чанг тўзондан ҳимояланадиган бош кийими бўлиб, бу ҳақда машҳур тобеъийн, «Наҳв» фани асосчиларидан бири Абуласвад Дувалий айтган: “Салла жангда қалқон, иссиқда соябон, совуқдан ҳимоя, воизга виқор, турли тасодифлардан сақловчи, инсон қоматига зийнатдур”. Қадимдан салла эркакларнинг мурувватини ва қавм орасидаги обрў-эътиборини билдирган.
Ҳатто ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу, салла арабларнинг тожидур, деганлар. Салла кийиш борасида келган ҳадислар шариъат талаб даражасида жорий қилишга етадиган қувватли эмас, лекин Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг қавмлари одатига кўра салла ўраганликлари сийратлари ва кундалик ҳолатлари борасида келган ривоятларда айтилган бўлиб, улардан баъзиларини келтириб ўтамиз:
عن إبن عمر رضي الله عنهما مرفوعا: ” عليكم بالعمائم فإنها سيما الملائكة وأرخوها خلف ظهوركم”
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан Набий алаҳиссаломгача етиб борган санад билан ривоят қилинган ҳадисда: “Саллаларни лозим тутинглар, зеро бу фаришталарнинг сиймосидур ва унинг пешини ортингизга ташлаб олинглар”, деганлар.
عن ابن عباس رضي الله عنهما مرفوعا: اعتموا تزدادوا حلما
.Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда Набий алаҳиссалом: “Салла кийинглар, ҳалимлигингиз зиёда бўлади”, дедилар
عن ركانة قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: فرق بيننا وبين المشركين العمائم على القلانس
Салла ўраш борасида Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази 833-cаволга жавоб берган. Жавобда шундай дейилган:
“Ўтмишда аҳли илм ва фазилатли кишилар ва кўпчилик маърифатпарвар аждодларимиз саллада юришни одат қилганлар. Лекин шуни ҳам таъкидлаб ўтишимиз керакки, Расули акрам алайҳиссаломнинг ушбу кийиниш одатлари шариъат буйруғи сифатида қабул қилинмаган. Бирор бир олим салла киймаган киши гуноҳкор бўлишини айтмаган. Балки, Ислом келганида эркаклар саллада юришлари урф-одатлардан бири бўлиб, бу борада кофир ҳам мусулмон ҳам баробар бўлган. Бу ҳақда Иордания фатво ҳайъати уламолари шундай дейишади:
وأما لبس النبي صلى الله عليه وسلم العمامة وحمله العصا فهو فعل عادي وقع على عادة العرب ذلك الزمن، وليس فعلا تشريعيا يدل على الاستحباب ولا يتأسى به الناس.
“Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг салла кийишлари ва ҳасса тутишлари одатий феълларидан бўлиб, ўша замон арабларининг урфларига биноан қилинар эди. Бу ишлар мустаҳабликка далолат қиладиган ва одамлар ўрнак оладиган шаръий ҳукмлардан эмас”.
Бош кийимларидан яна бири бу дўппидир. Ҳар бир миллатнинг ўзига хослигини билдириб турувчи либоси бўлиб, миллатнинг маданияти ва баъзи ўринларда динига ҳам далолат қилади. Шунинг учун ҳам ҳар бир миллат ўзлигини сақлаб қолиш учун миллий кийимлар, миллий урф-анъаналар, байрамларини сақлаб қолишга ҳаракат қилади. Айниқса бош кийим бошқа либослардан кўра ўзига хос ўрин тутади, чунки инсон танасидаги аъзолар ичида бош энг азиз аъзо ҳисобланади. Шу эътибордан бош кийимни оёқ остида қолиб кетмаслигига алоҳида эътибор қаратилади.
Шаръий китобларимизга ҳам дўппи масаласи киритилган бўлиб, уламоларимиз баъзи оятлар ва ҳадислардаги маъноларнинг далолатидан сабабсиз бош кийим киймай намоз ўқиш макруҳ деб айтганлар.
Аллоҳ таоло Аъроф сураси 26-оятида: “Эй, Одам болалари, батаҳқиқ, сизларга авратингизни тўсадиган либос ва зийнат либосини нозил қилдик. Тақво либоси, ана ўша яхшидир. Ана ўшалар Аллоҳнинг оят-белгиларидандир. Шоядки эсласалар”.
Шайх Полонпурий ҳазратлари оятдаги тақво либоси тақводор киши киядиган либоси деб тафсир қилган.
Аъроф сурасининг 31-оятида: “Эй, Одам авлоди! Ҳар бир масжид (намоз) олдидан зийнатларингизни (кийиб) олингиз!”.
Муфассирлар ушбу оятдаги зийнатдан мурод – киши учун виқор бағишлайдиган кийимлар эканига иттифоқ қилишган.
Бош кийимсиз намоз ўқиш борасида Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази 109-cаволга жавоб берган:
“Кўплаб мўътабар уламолар бундан бир неча аср муқаддам ўз китобларида ушбу масалага тўхталиб, унинг ҳукмини очиқ-ойдин ёзиб кетганлар. Жумладан: Аллома Ҳаскафий ўзининг “Дуррул мухтор” китобида намоздаги макруҳ амалларни санаб, шундай деган:
وَصَلَاتُهُ حَاسِرًا رَأْسَهُ لِلتَّكَاسُلِ, وَلَا بَأْسَ بِهِ لِلتَّذَلُّلِ ، وَلَوْ سَقَطَتْ قَلَنْسُوَتُهُ فَإِعَادَتُهَا أَفْضَلُ إلَّا إذَا احْتَاجَتْ لِتَكْوِيرٍ أَوْ عَمَلٍ كَثِيرٍ
“Намозхон (бош кийим кийишга) эринчоқлик қилиб, ялангбош ҳолда намоз ўқиши намознинг макруҳларидандир. Агар ўзини хокисор тутиш учун шундай қилса, зарари йўқ. Агар бош кийими (намоз асносида бошидан) тушиб кетса уни қайтариб олиши афзалдир. Лекин, уни ўрашга ёки кўп ҳаракат қилишга эҳтиёж бўлса, бундай қилмайди”.
Қолаверса, бош кийим билан намоз ўқиш одоб, намозга ҳурмат ҳисобланади. Шунинг учун намозни бош кийим билан ўқиш афзал”.
Муртазоев Арабхон,
Тошкент Ислом институти талабаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа