“Енглар, ичинглар, аммо исроф қилманглар! Зеро У исроф қилгувчиларни севмас!”
(Қуръони карим. Аъроф сураси 31 оят).
Ўзи назар қилган, Ўзи ўзгача назар қилган мана шу жаннатмакон диёрни Аллоҳ таоло Ўз Илоҳий назари ва Илоҳий раҳмати ила боқиб, ушбу муқаддас заминимизни инсоннинг ақли ожизлик қиладиган кўпгина беҳисоб неъматлар билан неъматлантириб қўйган... Айнан бизнинг жаннатмакон юртимизга, муқаддас заминимизга, Худо назар қилган диёримизга, жонажон Ўзбекистонимизга Аллоҳ таборака ва таолодан ато этилган бундай неъматларни нафақат инсон зоти, балки ҳеч қандай, ҳатто охирги моделдаги янги чиққан энг замонавий компьютер ҳам санаб саноғига ета олмайди!
Бундай беҳисоб ва бебаҳо, азиз ва буюк, мислсиз ва беқиёс, тенги йўқ моддий ва маънавий неъматлар ичида биттаси бу – “сув” деб аталмиш ИЛОҲИЙ (!) моддий (!) неъмат.
22 МАРТ – БУТУНЖАҲОН СУВ КУНИ
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош Ассамблеяси томонидан
1993 йилда № A/RES/47/193-сонли Қарори билан таъсис этилган.
БМТнинг расмий тилларида:
World Day for Water (инглиз),
اليوم العالمي للمياه (араб),
Día Mundial del Agua (испан),
世界水日 (хитой),
Всемирный день водных ресурсов (рус),
Journée mondiale de l'eau (француз).
Америка Қўшма Штатларининг Массачусетс технология институти олимлари бошқа сайёраларда ҳаёт мавжудлиги учун асос бўлиши мумкин бўлган сувга муқобил эритувчиларни кўриб чиқдилар. Тадқиқот натижаларига кўра, фақат сув ҳаёт учун ягона мос асос бўлиб чиқди. Тадқиқотчилар коинотда сув билан бир хил рол ўйнаши мумкин бўлган, муҳим озиқ моддаларни эритиб, уларни тирик организмлар учун мавжуд қиладиган бошқа молекулалар бор-йўқлигини кўриб чиқдилар. Бундай моддалар тўртта мезонга жавоб бериши керак: фақат баъзи молекулаларни эритиб юборади (лекин ҳаммаси эмас), метаболизмда муҳим рол ўйнайди, мураккаб органик молекулаларнинг кенг доирасини йўқ қилмайди ва тошли сайёраларда миллиардлаб йиллар давомида мавжуд. Илмий тадқиқотлардан маълум бўлишича, барча маълум эритувчилар орасида сув бу шартларни қондирадиган ягона моддадир.
Шундай беқиёс, бетакрор ва мўжизавий неъмат – сув неъмати айнан бизнинг юртимизда ҳам сероб эканлиги ҳам – бу Яратганнинг айнан бизнинг юртимизга ўзгача Илоҳий назари билан боққани! Ер юзининг бошқа жойларига нисбатан Аллоҳ таоло айнан бизни юртимизга ўзгача назари билан, ўзгача раҳмат назари билан боққанини яққол белгиси, далили, исботи ва намунаси! Буни онглаб тушуниб етиш учун махсус илм даргоҳларида, катта-катта институтларда ёки ислом университетларида ўқиб, таълим олиш шарт эмас! Бу – осмондаги Ой ва Қуёшдай бутун инсониятга маълум ва машҳур бўлгани каби, дунё халқи учун очиқ-ойдин хақиқатлиги ҳаммага аён!
Демак, сув – Худои таолонинг бандаларига берадиган бу оламидаги мўъжизавий неъматларидан бири! Аллоҳ таолонинг шу мўъжизавий неъматлари ичида энг катталаридан ва энг манфаатлиларидан бири!
ЭНЦИКЛОПЕДИК МАНБАЛАРДА қуйидаги маълумотлар битилган:
УШБУ СОДДА ВА ШУ БИЛАН БИРГА СИРЛИ МОДДА ҲАҚИДА
ҚИЗИҚАРЛИ МАЪЛУМОТЛАР:
Илм-фан одамлари ушбу ғайриоддий модда ҳақида ажойиб кашфиётлар қилишда давом этадилар. Айни пайтда инсоният, юзлаб йиллар олдин бўлгани каби, денгиз тўлқинлари ва эрталабки шудринг томчилари манзарасидан завқланиб, сув тошқини ва момақалдироқ пайтида сув элементи олдида нафас билан титрайди, сувнинг гўзаллиги ва кучига қойил қолади.
СУВ ҲАҚИДА ҚИЗИҚАРЛИ ФАКТЛАР:
Юқорида келтирилган қизиқарли фактлар ва ажойиб маълумотлар, эҳтимол, сув бизни ажаблантирадиган нарсаларнинг охиргиси эмас...
Олимларнинг илмий тадқиқотлари ва жаҳон статистика маълумотларига кўра, шунча кўп ғайриоддий ва ноёб хусусиятларга, шунча хил бетакрор ва беқиёс сифатларга эга бўлган яна бошқа нарса бу дунёда йўқ экан! Ана! Қандай улуғ ва беўхшов, хақиқатда мўъжизавий (!) неъмат (!) ни Аллоҳ таоло бизни диёримизга беҳисоб қилиб раво кўрган!
Аллоҳ таолонинг инояти ила давлатимиз ва ҳукуматимиз томонларидан оқилона олиб борилаётган хайрли, савобли ишларни амалга ошириш мақсадида вилоятларимиз раҳбарлари ҳамда шаҳар ва туман раҳбарларининг бошчиликларида жаннатмакон юртимиз тинчлиги, муқаддас Ватанимиз равнақи, муборак динимиз камолоти, доно халқимиз саломатлиги ва фаровонлиги, фарзандларимиз биздан ҳам бахтлироқ бўлишлари учун, болаларимизни келажаги учун беҳисоб-беҳисоб, сон-саноқсиз, катта-катта савобли, хайрли ва олижаноб ишлар бажарилиб келинмоқда. Бу савобли ишларга нафақат бутун дунё ҳамжамияти тан бермокда, балки Ўзбекистондаги бу хайрли ишларни ҳар бир кўзи ожиз инсон ҳам кўрмокда, ҳар бир қулоғи оғир одам ҳам эшитмоқда, ҳар бир ақли заиф банда ҳам моҳиятини онглаб, мазмунини тушуниб, самараларини сезиб, тўла-тўкис ҳис қилмоқда.
“Бирни кўриб – шукр қил, бирни кўриб – фикр қил” деганларидай ён-атрофларимизга қараб, баъзи давлатларда бўлаётган аҳволларни кўриб фикр қилайлик!.. “Эй, Аллоҳим! Юртимга берилган тинчликка шукр!” деб, тинч ухлаб, эсон-омон уйғонаётганимизга шукр қилайлик! Баъзи юртларда инсонлар ўзини тинчлигини-омонлигини ўйлаб, жон куйдираётган бир замонда, бизни мамлакатимизда эса жаҳон андозаларидан ҳам устун бўлган ўқув даргоҳлари бизни болаларимиз учун барпо этилаётган бир пайтда, халқаро меъёрларидан қолишмайдиган спорт иншоотлари биз учун қурилаётган бир пайтда, бизда қўша-қўша иморатлар, қатор-қатор уйлар, янгидан-янги мошиналар, ҳашаматли тўйхоналар, дабдабали тўй-маъракалар, келин-куёвга хизмат қилаётган чет элларда фақат бойлар минадиган автомобиллар, фарзандларимиз чет элма-чет эл юриб, дунёнинг турли чеккаларида обрўли-нуфузли ўқув даргоҳларида ўқиб турган, қўлларимиздаги дунёда ҳозиргина чиққан энг замонавий телефонлар кундан-кунга ҳаётимизни бойитиб турган бир пайтда, Худои таоло саноқлигина давлатлар қатори бизнинг диёримизга берган мўъжизавий сув неъматини менсимасдан, оёқости қилиб, увол қилсак, ношукрлик ва исрофгарчилик қилган бўлмаймизми?!?
Ношукрлик ва исрофгарчилик эса Худога хуш келмаслиги ҳар бир ақли расо одамга маълум!!!
Ўзбекистонни мағрибдан машриқгача айланиб чиқсангиз ҳам, давлатимизни у чеккасидан бу чеккасигача кезиб чиқсангиз ҳам, мамлакатимизни барча шаҳар-қишлоқларини кўриб чиқсангиз ҳам, бир нарсага гувоҳ бўласиз – ҳар бир вилоят, ҳар бир туман, ҳар бир шаҳар, ҳар бир қишлоқ, ҳар бир маҳалла, ҳар бир кўчада янгиланиш, чиройли ўзгариш, катта қурилишлар бўлаётганини кўрасиз! Бундай ислоҳотлардан юртимизни бирор жойи ҳам четда қолмаган!
Оқ-қорани танийдиган, фойда-зарарни биладиган, ўнг-чапни пайқайдиган, оғир-енгилни ҳис қиладиган, савоб-гуноҳни ажрата оладиган, катта-кичикни фарқига етиб борадиган, паст-баландни тушунадиган, яхши-ёмонни мазмунини онглайдиган, узоқ-яқинни моҳиятига етиб борадиган ҳар бир ақл-заковатли инсон биладики, Ўзбекистонда бўлаётган бундай улуғвор ишлар ўз-ўзидан бўлмайди! Қисқа давр ичида асрларга тенг, савоби чексиз-чегарасиз бўладиган бунчалик даражадаги улкан ва буюк ишларни амалга ошириш учун кўп нарсалар ичида моддий таъминот ҳам бўлиши даркор.
Ушбу ниҳоятда масъулиятли, машаққатли ва шарафли, оғир ва савобли, сермаҳсул ва олижаноб иш бўлмиш – халқимизнинг ризқи, дастурхонимизнинг кўрки, кундалик эҳтиёжимиз, бор тирик мавжудотнинг озуқаси, Ер курасининг ноёб ва нодир бойлиги – Аллоҳ таолонинг мўъжизавий неъмати бўлган «сув» неъматини авайлаб-асрашга бепарво бўлишимиз чиройли эмас! Зеро «Кўп бирикса, тоғ қулар», «Тўпдан чиқсанг ҳам, кўпдан чиқма!», «Кўпдан айрилган озар, кўпга қўшилган ўзар», «Кўпнинг ҳақи етимнинг ҳақидан ёмон», «Кўпчилик бир муштдан урса – ўлдирар, бир бурдадан берса – тўйдирар» деб доно халқимиз бекордан-бекор, бежиз айтмаган...
Ҳаммамиз ҳар куни кузатадиган, лекин ҳар доим ҳам эътибор қаратмайдиган бир неча ҳолатлар:
1) тонг отиб, қуёш чарақлаб турса ҳам, қатор симёғочларда ёниб турган кўча чироқлари;
2) одамлар ўтиб-қайтадиган кўча бўйидаги жўмраклардан сувнинг беҳуда оқиб туриши;
3) кўздай яқин қўшнимиз оч-наҳор бўлса ҳам, яқинларимиз, ҳатто ака-укаларимиз, қариндошларимиз орасида фарзандларининг ўқув-шартнома пулларини тўлай олмаётганини ёки маҳалламизда эҳтиёжманд оилалар борлигини билсак-кўрсак-да, лекин дабдабали тўйларимиз. Ёшларнинг орзу-ҳаваси деб, биргина «ЗАГС»нинг ўзига бир талабанинг бир йиллик ўқув-шартнома пулини сарфлаймиз...
Рўйхатни яна узоқ давом эттириш мумкин… Шу мавзуда хаёлимизга келган ҳамма нарсани тизиб чиқсак, бир мақола у ёқда турсин, ҳатто бир нечта китоб бўлиши ҳам турган гап! Лекин биз қачондан бери дабдабага ўч, хўжа кўрсинга, кимўзарга мойил, исрофга муккасидан кетадиган бўлиб қолдик?..
КАЛОМУЛЛОҲНИНГ ОЯТИ КАРИМАЛАРИДА
ХУДОИМ ТАОЛО МАРҲАМАТ ҚИЛАДИ:
Баъзи уламолар: “Аллоҳ ушбу оятда табобат илмининг ярмини жамлаган” дейишган.
ЖАНОБИ ПАЙҒАМБАРИМИЗ РАСУЛУЛЛОҲ САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ
МЕҲР-МУРУВВАТ ТАРИҚАСИДА МАРҲАМАТ ҚИЛАДИЛАР:
Бу нарсалар ҳаммамизга ўрнак бўлиши лозим!!!
ТИББИЁТ ОЛИМЛАРИНИНГ ТАДҚИҚОТЛАРИ:
Сув озуқа моддаларининг ташувчиси
Қоннинг 80 % сувдан иборат. Сувнинг етишмаслиги, биринчи навбатда, унга таъсир қилади, бу унинг қуюқлигини оширади. Албатта, бу яхши нарсага олиб келмайди: тромбоз, варикоз томирлари ва ҳатто инсульт ҳамда инфаркт хавфи ортади.
Сув токсинларни чиқариб ташлайди
Тер ва пешоб билан оргнизмдан барча зарарли моддалар, токсинлар ва шлаклар чиқарилади. Агар организмда булар учун етарли сув бўлмаса, парчаланган маҳсулотлари турғунлаша бошлайди. Бу ҳатто заҳарланишга олиб келиши мумкин.
Сув овқат ҳазм қилишда иштирок этади
Сув овқат ҳазм қилиш жараёнига тўлиқ ҳамроҳ бўлади. У сўлак ҳосил бўлишида иштирок этади, шиллиқ қаватнинг намлиги ва озиқ-овқатнинг парчаланиш сифати унинг миқдорига боғлиқ. Сув етишмовчилиги билан овқат ҳазм қилиш ферментларини ишлаб чиқариш секинлашади, ошқозон-ичак тракти суст ишлайди, ярим ҳазм бўлган овқат ичакларда айланиб, яллиғланишни келтириб чиқаради.
Сув танқислигининг яна бир оқибати: меъда шираси кўпроқ кислотали ҳамда жуда концентрацияли бўлади. Бу эса юқори кислотали гастрит ва ҳатто ошқозон ярасига олиб келиши мумкин.
Организмнинг терморегуляцияси сувга боғлиқ
Сувсизланиш билан боғлиқ муаммоларга дуч келмайдиган одамлар иссиққа ҳам, совуққа ҳам осон тоқат қилади. Гап шундаки, сув терморегуляцияда иштирок этади, у совуқ мавсумда иссиқликни сақлаб қолишга ва иссиқда уни йўқотишга ёрдам беради.
Бўғимлар саломатлиги учун муҳим
Артрит ва артрознинг ривожланиш жараёни мураккаб, лекин кўп жиҳатдан бу элементар сув танқислигига боғлиқ. Организмда сув етишмаса, у автоматик тарзда мавжуд сувни мия, қон, юрак, буйрак, жигар фаолиятига сарфлайди.
Бўғимларга эса сувнинг қолган қисми келади. Натижада бўғимларнинг тўқимаси эластиклигини йўқотади, зичлашади, бўғимлар фаолиятида муҳим бўлган суюқлик миқдори камаяди.
Сув терини ажинлардан қутқаради
Ушбу орган ҳам қолдиқ принципига кўра сув билан таъминланади. Шунинг учун сувсизланиш кузатилади. Намлик миқдори етарлича бўлмаган тери тезда эластиклигини, чиройли рангини йўқотади ва ажинлар билан қопланади.
Теридан ташқари, соч ва тирноқлар ҳам сув етишмаслигидан азият чекади. Тирноқлар заиф ва мўрт бўлади, сочлар ранги хиралашади, гуллайди ва тўкилади.
Агар кун давомида кўп сув ичилса, организмда қандай ўзгаришлар юз беради?
Аммо ҳамма нарсада ҳам ўлчовни билиш керак. Жуда кўп сув ва ҳатто тез ичиш ҳам организмга зарар етказиши мумкин. Буйраклар соатига 0,8-1 литрдан кўп бўлмаган суюқлик чиқара олади. Шунинг учун, агар қисқа вақт ичида 3 литрдан кўпроқ ичиш орқали сув захираси тўлдирилса, организмда ҳаддан ташқари гипергидрация белгилари пайдо бўлиши мумкин.
Бу вазн ортиши, шиш, босимнинг ошиши ва энг муҳим ички органларнинг: буйраклар, юрак ва ўпка фаолиятининг бузилишига олиб келади. Ортиқча сув қондаги электролитлар концентрациясини камайтиради. Бу, айниқса, ҳужайра ичидаги ва ташқарисидаги суюқликлар ўртасидаги мувозанатни сақлайдиган натрийга тегишли.
Кунига қанча миқдорда сув ичиш керак?
Аниқ ва ягона меъёр йўқ. Чунки ҳаммани битта стандарт билан ўлчаш мумкин эмас. Бугунги кунда, диетологларнинг турли тавсияларига кўра, сувнинг кунлик дозаси организм вазнига килограмм учун 30 дан 50 миллилитргача ўзгариб туради. Яъни ушбу тавсиялар ўртача ҳисобланса, вазни 60 килограмм бўлган одам кунига тахминан 2,4 литр сув ичиши керак. Эркаклар кунига 2,5-3,7 литр, аёллар эса 2-2,7 литр сув ичиш тавсия этилади.
Организмга сув етишмаётганини қандай аниқлаш мумкин?
Энг оддий ва табиий кўрсаткич чанқоқликдир. Бу организмда энг қимматли манба камлигини тушуниш учун етарли. Аммо шуни билиш керакки, ташналик организмнинг тахминан 1-2 фоиз намликни йўқотганда кузатилади ва бу сувсизланишнинг биринчи белгиси ҳисобланади.
Организмдан 2 фоиз суюқлик йўқолганда, одамда кучли чанқоқ пайдо бўлади, 10 % гача йўқотишда бош айланиши кузатилиши мумкин, 12 % йўқотиш билан шошилинч тиббий ёрдам талаб қилинади.
Сувсизланишнинг асосий белгилари: пешобнинг қорайиши ва унинг кунлик ҳажмининг пасайиши, бош оғриғи, чарчоқ ва ҳолсизлик, оғиз қуриши ва тери қуриши, юракнинг тез уриши ва қон босимининг пасайиши.
Сув ичиш истаги бўлмаганда ҳам ичиш керакми?
Албатта, керак, ташналик организм сувсизланишининг биринчи даражаси ҳақида сигналдир. Агар жисмоний иш қилинса, кўп юрилса ва доимий стресс бўлса, кўпроқ сув ичиш керак.
Нонуштадан 30 дақиқа олдин кунни бир ёки икки стакан сув билан бошлаш тавсия этилади. Кун давомида сувни аста-секин, кичик қултумларда ичиш лозим. Лекин ётишдан олдин тўхтатиш керак. Бу вақтда лимфа тизимининг айланиши секинлашади, суюқлик турғунлашади, эрталаб шиш билан уйғониш хавфи мавжуд. Шунингдек, диетологлар илиқ сув ичишни маслаҳат беради. У совуқ сувга қараганда анча яхши сўрилади. Организм уни сингдириш учун камроқ энергия сарфлайди.
МУТАХАССИС ОЛИМЛАРНИНГ ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ:
ДУНЁ АСОСАН СУВДАН ИБОРАТ, ЛЕКИН СУВ – МУАММО...
Сувнинг тузли (океан ва денгизларда), чучук (дарё, кўл, ер остида ва муз кўринишида), ёмғир, минерал ҳамда инсоният томонидан қайта ишлов берилган шаклдаги турлари бор. Дунёнинг ¾ қисми сувдан иборат.
Биз ҳаётимизни сувсиз тасаввур қила олмаймиз. Технологик тараққиёт туфайли биз уни ҳар куни сарфлаганимизда бу ҳақда ўйлай олмаймиз. Рақамлар шуни кўрсатадики, ўрта асрларда битта оила кунига 5 литрдан кўп бўлмаган сув сарфлаган. Энди бу миқдор 1000 литрга етиши мумкин.
Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти меъёрига кўра, бир кишининг эҳтиёжлари учун кунлик 50-100 литр сув керак. Африканинг қишлоқ жойларида бир киши одатдагидан сезиларли даражада паст ва кунига 10-20 литр сув сарфлайди. АҚШда аксинча, нормадан анча даражада юқори – 450 л. Канадада – 340 л, Японияда – 320 л. Ғарбий Европада сув таъминоти хизматларининг юқори нархи туфайли у 130 дан 180 литргача ўзгариб туради. Россияликлар европаликларга қараганда кўпроқ исрофгар – 250 литр. Аммо сувни энг кўп сарфлайдиган давлат бу – Саудия Арабистони аҳолисидир: уларга бир киши учун кунига 500 литр керак бўлади.
Маълумотларга қараганда, Ўзбекистон бўйича кунлик бир кишига истеъмол ўртача 99,2 литр (Фарғона вилоятида – 200 литр, Тошкент шаҳрида – 174 литр, Навоий вилоятида – 170 литр, Хоразм вилоятида – 143 литр, Жиззах вилоятида – 130 литр, Тошкент вилоятида – 126 литр, Сирдарё вилоятида – 103 литр, Самарқанд вилоятида – 96 литр, Андижон вилоятида – 84 литр, Наманган вилоятида – 75 литр, Сурхондарё вилоятида – 74 литр, Қорақалпоғистонда – 55 литр, Қашқадарё вилоятида – 42 литр)га тўғри келади.
Суви кўп ва суви кам давлатлар
Дунёда сув ҳар хил тақсимланган. БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти маълумотларига кўра, энг катта чучук сув ресурсларининг эгалари Бразилия (8233 куб км), Россия (4507 куб км), Канада (2902 куб км), Индонезия (2838 куб км), Хитой (2830 куб км), Колумбия (2132 куб км), АҚШ (2071 куб км), Перу (1913 куб км) ва Ҳиндистон (1897 куб км).
Чучук сув муаммосига дуч келаётган давлатлар эса Яқин Шарқ, Шимолий Африка аҳолиси, Марказий Осиё, Корея, Австралия, Руминия, Молдова, Венгрия ва ҳатто АҚШнинг шимолий ҳудудларидир.
Сув нархлари энг арзон ва энг қиммат давлатлар
Numbeo таҳлилий портали дунёнинг 99 та давлатидаги 1,5 литр идишдаги сув нархларини маълум қилди. Унда Коста-Рика 26 710 сўм билан суви энг қиммат давлат деб топилган бўлса, бу қиймат Мисрни 2566,52 сўм билан энг арзон давлатга айлантирди. Суви арзон сотилаётган давлатлар рўйхатида Ўзбекистон 91-ўринни эгаллаган.
Ичимлик сувининг яна бир муҳим манбаи – ерусти тоза сувидир. Улар кўллар, дарёлар, тўғонлар ва сойларда сақланади. Дарёлар ва тўғонлар сув таъминоти учун муҳим бўлса-да, улар фақат 1 фоизгина чучук сувни ўз ичига олади. Чучук сувнинг тахминан 0,001 фоизи атмосфера буғи бўлиб, улар Ер сайёрасида ёмғир ва қор билан алмашиниб туради.
Охирги 50-70 йил ичида сув омборлари сони ўн баравар кўпайган. Шу йиллар давомида ҳар куни ўртача иккита сув омбори ишга туширилган. Дунёда жами 60 мингдан ортиқ сув омборлари яратилган бўлиб, уларнинг умумий ҳажми (6500 куб км) Ер шарининг барча дарёларидаги бир марталик сув ҳажмидан 3,5 баравар кўпдир.
ТАБОБАТ ОЛАМИДАН:
СУВ ИЧИШ МУМКИН БЎЛМАГАН ПАЙТЛАР
Бир неча пайтда сув ичмоқ – хато.
Бу ҳақда сўзламиш бир қанча доно.
Бири – саҳар пайти сув ичиб бўлмас,
Бири – ҳаммомдан сўнг сувга қўл урмас.
Уйқудан сўнг сувдан ичмоқ кўп ёмон,
Шаробдан сўнг қалтироқ қўзғатар ҳар он.
Сургидан сўнг яна сув ичиб 6ўлмас,
Жимонинг ортидан асло мумкинмас!
Шундайин пайтларда сув ичма, одам!
Ориқлик ва сустликни қўзғатар ҳар дам,
Меванинг устидан сув ичмоқ зарар,
Қовун егач ичса – баридан баттар.
СОВУҚНИ ҲАЙДАШ ХИСЛАТИ:
Асал суви танда пиширар балғам,
Совуқ аъзоларга беради ёрдам.
Меъда совук бўлса ёки ичаклар,
Иситар, иштаҳа очади ҳар дам.
ДОНОЛАР ОЛАМИДА:
Эртасига эрталаб йигит дарё бўйига келди...
Суқрот ундан дарёга тушишни сўради. Бирга дарёга тушдилар. Сув бўйинларига етганда, кутилмаганда Суқрот йигитнинг бошини сувга тиқди. Йигит сувдан чиқишга қанчалик ҳаракат қилмасин, Суқрот кучли эди. Суқрот йигитни кўкариб кетгунича сувда ушлаб турди, кейин сувдан чиқариб олди. Йигит чуқур нафас олди. Суқрот сўради: "Бошингни сувда тутиб турган пайтим энг кўп нимани хоҳладинг?" Йигит жавоб берди: "Ҳаво!" Суқрот деди: "Муваффақиятнинг сири мана шунда! Қачонки сен муваффақиятни сув тубида ҳавони хоҳлаганингчалик хоҳласанг, шунда унга эришасан. Бундан бошқа сир йўқ. Ёниқ истак – муваффақиятнинг бошланишидир! Кичик олов кўп иссиқлик беролмаганидек, кучли бўлмаган истак буюк мақсадларга асос бўлолмайди”.
– Синган кўнгил яна сева оладими?
Мавлоно жавоб берди:
– Ҳа, сева олади!
– Унда айтингчи, синган пиёлада сув ичасизми?
Мавлоно эса ним табассум билан:
– Сиз пиёла синди дея сув ичишни тарк қилдингизми?! – деди.
УЛУҒЛАРДАН ҲИКМАТЛАР:
“Инсон сувдек бўлиши лозим!", дейишади... Чунки:
- кўз суви – ёш;
- қулоқ суви – зардоб;
- оғиз суви – тупук!
Ушбу сувларнинг ҳар бирида алоҳида вазифа бор!
Сув ресурсларининг аҳамияти ва уларга эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлиш зарурлигини билиб олдик.
Сувсизлик бу – асрнинг глобал муаммоси экан, бунга дунёнинг барча давлатлари биргаликда курашиши, бир-бирига ёрдам бериши, аҳоли эса сувдан фойдаланиш маданиятини ҳис қилган ҳолда амал қилишлари керак бўлади. Чунки бир ерда сув билан боғлиқ муаммо катталашгани сари, у ерда ҳаёт умиди сўниб бораверади. Сувга эҳтиёжи бор жамики жонзотлар эса сувли мамлакатларга қараб кўча бошлайди. Ва бу ўша давлатнинг ҳам муаммосига айланади. Кеч бўлса-да, вақтимиз бор, дунёни биргаликда бу инқироздан қутқаришимиз лозим!..
Халқ ичинда мўътабар бир нарса йўқ давлат каби,
Бўлмағай давлат жаҳонда қувват-у сиҳҳат каби!
Иқтисод, инсоф зийнатдур вужуди одама,
Яхши неъмат йўқ кишига саъй ила ғайрат каби!
Энди ҳар биримиз ўз-ўзимизга: “Ўзим яшаб турган юртимни тинчлиги учун, она-Ватанимни равнақи учун, аждодларим ётган муқаддас заминим учун, киндик қоним тўкилган диёрим учун, азиз бўлган эл-халқим учун, фарзандим мендан ҳам бахтлироқ бўлиши учун, боламни келажаги учун мен нима иш қилдим?” – деб савол берайлик...
Беқиёс ва бетакрор, катта ва бой тажрибага эга доно халқимиз эллик минг элакдан ўтказиб, ўзининг пурҳикматли мақолларида бекорга «Нимани хор қилсанг, шунга зор бўласан!» демаган!!!
Ахир «Тежам билан ишлатсанг – уй-рўзғоринг бут. Исроф билан ишлатсанг – ёмон кунни кут!» деб бежизга айтилмагандир?!!
Доно ҳалқимиз ўзининг улуғ ҳикматларида
Эрта едим – ўтдим.
Ҳамма ҳайитга чиққанда,
Хумга кириб ётдим»,
Нон аяган – нонга»,
Ёмон ўғил ота молини сочар»,
Кийишинг – ипак»,
Бойиганда – муҳтожликни!»,
Совурсанг – кетасан»,
Кўп-кўп есанг – нени ерсан?»,
Солаверсанг – оғир».
деб айтишида ҳам жуда кўп маънолар бор!!! Шунинг учун энди биз ҳам Аллоҳ таолонинг ғазабига сабаб бўладиган, дўзахга яқинлаштирадиган, жаннатдан узоқлаштирадиган, фақирликка етаклайдиган ИСРОФдан сақланайлик!!!
Меҳрибон Парвардигоримиз соғлик-саломатлигимиз фани – табобат илмининг ярмини биргина (!) Қуръоннинг 7-чи сураси Аъроф сураси 31-оятининг ярмига, Жаноби Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам биргина (!) ҳадиси шарифларига жамлаб қўйган эканлар, биз икки дунёда ҳам чин саодатни истасак, ҳеч кимга ҳеч нарса қолдирмаган КИТОБ – Каломуллоҳ ва ҲИКМАТ – ҳадиси шарифга амал қилсак – марра бизники!
Илоҳо ўзларимизни ҳам, фарзанд-зурриётларимизни ҳам Меҳрибон Парвардигоримиз буюрган, Жаноби Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам тавсия этган, ўтмишда ўтганларимизни руҳлари шод бўладиган, халқимиз хурсанд бўладиган, ота-оналаримиз рози бўладиган йўллардан юришимизни насиб этсин!
Муҳтарам азизлар! Тинч бўлиб турган юртимизда мусаффо осмонимиз остида яшаётган жаннатмакон диёримизни бойлиги учун, Худони ўзгача Илоҳий назари тушган муқаддас Ватанимиз равнақи, доно халқимиз саломатлиги ва фаровонлиги учун, турмушимиз ободлиги ва кўпчиликни ризқи учун, элимизни мўл хирмони ва оиламиз дастурхони кўрки учун ўз ҳиссамизни қўшайлик! Шу жаннатмакон диёр – муқаддас заминда яшаётган ҳар биримиз, Аллоҳ таоло Ўзбекистонга берган барча беҳисоб ва бетакрор, мислсиз ва беқиёс неъматларидан фойдаланаётган ҳар бир одам боласи ўзини муносиб ҳиссасини қўшиши лозим эканлигини унутмайлик!..
«ЖОНЛИ» ва «ЖОНСИЗ» тарбия
«Агар огоҳсан сен – шоҳсан сен.
Агар шоҳсан сен – огоҳсан сен»
«Авлиёларнинг авлиёси», «мутафаккирларнинг мутафаккири», «шоирларнинг султони» бобомиз Алишер Навоий ҳазратлари нақадар чиройли таъриф берганлар ўз асарларида!
«Огоҳлик» cўзининг маъноларини бугунги замон шароитидан келиб чиқиб, янада кенг миқёсда тушунишимизга тўғри келади. Яъни, бугунги огоҳлик халқимиз, айниқса ёшлар қалбини, руҳиятини, ақл-идроки ва умуман маънавиятини жаҳонда юз бераётган мафкуравий йўналишдаги ошкора ва яширин таҳдидларнинг хатарларидан ва «оммавий маданият»нинг емирувчи таъсиридан муҳофаза қилишни ҳам ўз ичига олади.
Албатта, халқимиз, жумладан ёш авлод ғарб фан-техникаси, маданияти, адабиёти, санъатининг илғор жиҳатларини инкор этмайди.
Бироқ Ғарбда дин ва одобга зид бўлган қарашларнинг кўпчиликка сингдирилиши оқибатида юзага келган «оммавий маданият» тушунчасини Ғарб зиёлиларининг ўзлари «Ғарбнинг муаммоси» сифатида баҳолаётганини ҳамда «оммавий маданият»нинг маънавий-ахлоқий тубанликларини ёшларимиз қанча тез англаса, шунча яхши.
«Муқаддас ислом динимизни пок сақлаш, уни турли хил ғаразли хуруж ва ҳамлалардан, туҳмат ва бўҳтонлардан ҳимоя қилиш, унинг асл моҳиятини ўниб-ўсиб келаётган ёш авлодимизга тўғри тушунтириш, ислом маданиятининг эзгу ғояларини кенг тарғиб этиш вазифаси ҳамон долзарб бўлиб қолмоқда».
Бу вазифа нафақат бирор вазифадор ёки бирор соҳадаги масъулларга белгиланган, балки ҳар бир (!) ОТА УЧУН, ҳар бир (!) ОНА УЧУН буюк вазифа, деб билмоғимиз лозим!
Ҳозирги даврда, ахборот технологиялари ўта тезкорлик билан ривожланаётган бир пайтда, нанотехнология зўр шиддатлик билан авжига чиқаётган замонда, ҳар хил оммавий ахборот воситалари хилма-хил маълумотларни кечаю-кундуз тарқатаётган бир онда, айниқса бугун фарзандларимиз ўз-ўзлари билан ёлғиз қолиб 25 соат вақтларини телефон, компьютер билан машғул бўлиб, болаларимиз улар билан “банд” бўлиб қолганларида мазкур вазифалар, жаннатмакон юртимиз, муқаддас Ватанимиз, доно халқимизнинг ҳар бир фуқаросига қушга ҳаво, балиққа сув зарурлигидай зарур бўлса керак...
Бугунги кунда тарбия ҳам, минг афсуслар бўлсинки, икки хил бўлиб қолди: 1) «жонсиз» тарбия ва 2) «жонли» тарбия.
1) «ЖОНСИЗ» тарбия – бу интернет, компьютер, телефон, телевизор... Минг афсус ва надоматлар бўлсинки, бу нарсалар ҳам кўп ёшларимизни, баъзи ўринларда сал каттароқларимизни ҳам тўғри йўлдан, ўз ота-оналари не-не машаққатлар чекиб ўргатган йўлдан, ота-боболаримиздан буюк ва беқиёс мерос бўлиб келаётган йўлдан оздириб ва адаштириб қўймокда...
Натижада, доно халқимиз мақолида «яхшини шарофати, ёмонни касофати» деб айтилганидек, ўзлари ҳам, оиласи ҳам, қариндошлари ҳам, қўшнилари ҳам, дўстлари ҳам, яқинлари ҳам, атрофдагилари ҳам сарсон бўлиб, уларнинг касофатлари яшаб турган маҳалласига ҳам, ишлаб турган ишхонасига ҳам, бутун эл-юртига ҳам етмоқда...
Бундай шаклдаги «жонсиз» тарбия:
ü доно халқимиз дунёқарашига ҳам,
ü миллатимиз менталитетига ҳам,
ü Қуръони каримнинг муборак ояти карималарига ҳам,
ü Пайғамбаримиз алайҳис саломнинг муборак ҳадиси шарифларига ҳам,
ü динимиз кўрсатмаларига ҳам,
ü шариатимиз ҳукмларига ҳам,
ü уламоларимиз фатволарига ҳам,
ü давлатимиз қонунларига ҳам,
ü шарқона одобларимизга ҳам,
ü мазҳабимиз меъёрларига ҳам,
ü жамиятшунослик алоқаларига ҳам,
ü одамгарчилик муносабатларига ҳам,
ü инсоний туйғуларга ҳам,
ü руҳшунослик сир-асрорларига ҳам,
ü юртимиз урф-одатларига ҳам,
ü ўзбекчилик қоидаларига ҳам,
ü маданиятимиз ахлоқларига ҳам,
ü инсоний ақлга ҳам,
ü ахлоқий нормаларга ҳам,
ü доно мақолларимизга ҳам,
ü миллий анъаналаримизга ҳам,
ü диний қадриятларимизга ҳам,
ü халқимиз онг-тафаккурига ҳам,
ü мусулмончилигимиз асосларига ҳам,
ü Ислом динимиз тушунчаларига ҳам
ЗИД ЭКАНЛИГИНИ УНУТМАЙЛИК !!!
Хорижий телеканалларда нима намойиш этилса ёки интернетда нима тарғиб қилинса, барчасини қабул қилавериш асло мумкин эмас !!!
Биз улар орасидан имон-эътиқодимиз, анъанаю қадриятларимизга мос келадиганларинигина саралаб олмоғимиз шарт!
Бу мақсадга эса ёшларимизга телефон, телевидение, компьютер ва интернетдан оқилона фойдаланиш йўлларини ўргатиш, уларнинг мазкур ахборот манбаларидан фойдаланишларини назорат қилиб бориш орқалигина эришиш мумкин. Токи ҳали суяги қотиб улгурмаган ёшларимизнинг беғубор маънавиятига жиддий зарар етмасин!
Мутахассисларнинг тадқиқотларига кўра, АҚШда жиноятчиларнинг ярмидан кўпи бузилган оилалар фарзандлари экани маълум бўлган. Уларга ота-онасининг ажрашгани туфайли етказилган кучли руҳий зарба ўрта ёш, ҳатто кексалик чоғида ҳам салбий таъсир ўтказиши аниқланган.
2) «ЖОНЛИ» тарбия – бу:
улуғ аждодларимиздан давом этиб келаётган олтиндан қиммат ривоятлари ва ноёб ҳикматлари;
буюк ота-боболаримиздан эшитиб келаётган тилло билан тенг панд-насиҳатлари ва бетакрор ҳикоялари;
меҳрибон ота-оналаримиздан ўрганиб келаётган гавҳар ўгитлари ва мислсиз сўзлари;
элимиз таниган ва халқимиз тан олган устозларимиздан таълим олиб келаётган зар тушунчалари ва бебаҳо илмлари;
жаннатмакон юртимиз – муқаддас Ватанимиз таълим масканларида таралаётган дурдан аъло фанлар ва беқиёс билимлар;
уйимизда фарзандларимизга ўзимиз бераётган таълим-тарбиямиз.
Бу «жонли» тарбиядаги маълумотлар эса маънавият ва маърифат йўналишига ҳамда тарбия соҳасига дахлдор ҳар бир инсон учун, ҳар бир (!) ОТА УЧУН, ҳар бир (!) ОНА УЧУН беқиёс энциклопедик манба бўлиб хизмат қилади.
Оиладаги бош – бобо ёки буви, ота ёки она ҳар куни, айниқса жума оқшоми, бозор оқшоми кунларида оилавий дастурхон атрофида ўтирганларида оиласининг ҳар бир аъзоларини исмларини номма-ном айтиб, ҳар бир ўғил-қизларини, ҳар бир келин-куёвларини, ҳар бир невара-чевараларини ҳақларига яхши тилаклар айтиб, яхши дуолар қилсалар – бу ҳам «жонли» тарбиянинг бир тури ҳисобланади.
Зеро бундай шаклдаги «жонли» тарбияни ҳаммаларимизнинг ота-боболаримиз, она-момоларимиз аввал-азалдан чин ихлос билан, соф эътиқод билан, гўзал намуна ва чиройли ибрат бўлиб, баркамол даражада бериб келишган. Шунда «менинг отам мени ҳақимга бундай дуо қилганлар», «менинг онам мени бундай бўлишимни Худодан сўрар эдилар» деган онги-шууридаги дастурхон атрофидаги сурат уни кўз олдида доим туради.
Дастурхон атрофида, оиласи ҳузурида айтилган ота-онасининг умидлари, орзулари уни бошқа ножўя хатти-ҳаракатлардан тийилишга, ҳар куни қўл очиб Яратгандан сўраётган тилакларни эслаб, мазкур тилакларга мос келмайдиган ишлардан сақланишга ундайди.
Буюк ота-боболаримиздан мерос бўлиб қолиб келаётган доно халқимизнинг юксак маънавиятига давлатимиз раҳбари Муҳтарам Президентимиз ҳам: «Дуо қилган, дуо олган ҳеч қачон кам бўлмайди. Бундай жойдан ҳеч қачон барака аримайди», деб яна қўшимча сифатида бизларга енгилмас куч қилиб бердилар.
Халқимизнинг миллий маънавияти, оилаларимизда амал қилинадиган тартиб-қоидалар ёшлар тарбиясида муҳим аҳамиятга эгадир! Улар оила мустаҳкамлигини таъминлашда улкан пойдевор вазифасини ўтайди. Диёримизда миллий қадриятлар ва муборак динимизнинг эзгу таълимотлари асосида оилага доир қонун-қоидалар янада мукаммал қайта ишланди.
Жаноби ҳазрат Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ўз муборак ҳадиси-шарифларида марҳамат қиладилар: «Болаларингизга одоб беринглар ва одобларини чиройли қилинглар!».
Бу хусусда шоирларимизнинг ибратли сўзлари бор:
«Биринчи ғиштни қийшиқ қўяркан меъмор,
Осмонга етса ҳам қийшиқдир девор».
Оилада эрнинг мавқеи баландлиги, хотин ҳам ўз ҳақ-ҳуқуқларига эгалиги, фарзандларнинг ота-онани ҳурмат қилишларини олайлик. Кўп йиллар давомида ота-боболаримиз қалбига сингиб кетган ушбу миллий ва диний қадриятларни бугун янада сайқаллаш кераклигини замон талаб этмоқда. Шиддат билан ўзгариб бораётган ҳозирги замонда бемаъни хуружлар кўпайиб, уларнинг инсон ва жамият ҳаётига салбий таъсирлари мисли кўрилмаган даражада кучайиб бормоқда.
Шунинг учун барчамиз кўзимизни каттароқ очиб, зийраклик ва огоҳлик билан бундай ҳамлаларга қарши курашмоғимиз лозим.
Айниқса ҳозирда юртимиздаги мавжуд беҳисоб ҳамда турли фурсат ва имкониятлардан сермаъно, сермаҳсул, мазмунли ва унумли фойдаланиб,
ҲАР БИР ОТА, ҲАР БИР ОНА ЎЗ фарзандига:
одоб-ахлоқ намуналарини,
киндик қони тўкилган мислсиз Ватанига – ватанпарварлик ҳис-туйғуларини,
бобо-бувига – эҳтиром-ҳурматни,
ота-онага – меҳр ва итоаткорликни,
оила аъзоларига – раҳмдиллик ва меҳрибонликни,
ўз жуфт ҳалолига – ҳақиқий муҳаббат ва содиқликни,
қўни-қўшниларга – оқибат ва чиройли муносабатни,
қавм-қариндошларга – саховат-мурувватни,
синфдош-касбдошларга – чин дўстлик ва ёрдам беришни,
атрофдаги барча одамларга – инсонпарварлик ва самимийликни,
ҳайвон-парранда-ҳашаротларга – раҳм-шафқатни уқтириб, юқтириб, тушунтириб, сингдиришимиз –
ҲАМ БУРЧИМИЗ, ҲАМ ҚАРЗИМИЗ, ҲАМ ФАРЗИМИЗДИР!!!
ХУДОНИ ОЛДИДА ҳам, БАНДАСИНИ ОЛДИДА ҳам, ЮРТ-ХАЛҚИМИЗ ОЛДИДА ҳам!
Буларни ҳаммасини болаларимизга ўргатиш учун бизларга ҳеч қандай махсус олий маълумот ҳам, тегишли сертификат ҳам, ҳеч кандай қизил диплом ҳам керак эмас! Ёшларимизда бу жиҳатларини биз уйғотишимиз (!) керак холос. Зеро шу сифатларнинг ҳаммаси фарзандларимизнинг қонида бор, уларнинг хамиртурушларида бор! Зеро шу фазилатларнинг ҳаммаси болаларимизнинг ДНК ларида мавжуд! Чунки бу хусусиятларнинг барчаси бизларнинг ота-оналаримиздан авлоддан-авлодга, қон орқали ўтиб келаяпди! “Бунинг қонида бор-да ўзи!” деб ёки “олма пишса, тагига тушади” деб бежиздан-бежиз айтмайди доно халқимиз!
Кимнинг она-Ватанни севиш туйғуси кучли ва имон-эътиқоди мустаҳкам бўлса, ўзининг ўтмишини ҳурматлаб, яхши билса, «оммавий маданият» тузоғига тушиб қолмайди, дину давлатимизнинг “хақиқий дўстлари”нинг қармоғига илинмайди. Бунинг учун оилада ота-оналар фарзандлари билан миллий мусиқа, халқ қўшиқ-ашулаларимизни эшитишса, биргаликда китоб ўқишса, ўқиган асарларини биргаликда муҳокама қилишса, уларни турли спорт секцияларига ва мусиқа тўгаракларига жалб этишса, эришилган ютуқлари ва эгаллаётган тажрибаларига қизиқишса, илм-ҳунар ўрганишларида ҳамнафас бўлишса, ёшларнинг ёт ғоялар учун вақти ҳам, қизиқиши ҳам бўлмайди.
Илоҳо ўзларимизни ҳам,
фарзанд-зурриётларимизни ҳам
Меҳрибон Парвардигоримиз Ўзи буюрган,
Жаноби Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам тавсия этган,
ўтмишда ўтганларимизнинг руҳлари шод бўладиган,
халқимиз хурсанд бўладиган,
ота-оналаримиз рози бўладиган йўллардан юришимизни насиб этсин!
ЖИДДИЙ ЭЪТИБОР УЧУН ЖИДДИЙ МАСАЛА:
Не-не умидлар билан ўстираётган фарзандларимиз
динимиз қоидалари рухсат бермаган,
миллий анъаналаримиз ва маҳаллий урф-одатларимиз қайтарган
ҳамда давлатимиз қонунлари қоралаган
еб-ичиш маҳсулотларидан ЎТА ва ЎТА ЭҲТИЁТ бўлишлари
ва айниқса ҳозирги пайтда
айнан шу томонлардан "ҳужум" килаётган душманларимизга
кучли ва соф эътиқод билан қарши тураолишлари –
ўз динига, ўз халқига, ўз юртига ҳамда
ўз муқаддас оиласига садоқатли эканини
яққол белгиси бўлади!
Иброҳимжон домла Иномов