13 Октябр, 2025, 21 Рабиъус сони, 1447
13 Октябр, 2025, 21 Рабиъус сони, 1447
43 - وَمَا إِيْمَانُ شَخْصٍ حَالَ يَأْسٍ بِمَقْبُولٍ لِفَقْدِ الإِمْتِثَالِ
Маънолар таржимаси: (Ҳаётдан) умид узилган ҳолатда бўйсуниш йўқолгани учун бирор шахснинг иймони мақбул бўлмайди.
Назмий баёни:
Ўлимгача иймон қилинса таъхир
Қабулмас, бўйсуниш қолмаган, ахир.
Луғатлар изоҳи:
– مَا нафий ҳарфи. لَيْسَ нинг амалини қилади.
اِيْمَان – нафий ҳарфининг исми.
شَخْصٍ – музофун илайҳ.
حَالَ – зарфликка кўра насб бўлиб турибди.
يَأْسٍ – музофун илайҳ. Кўплаб нусхаларда بَأْسٍ келган. Аммо таҳқиқларга кўра يَأْسٍ мўътабар ҳисобланади. يَأْسٍ луғатда رَجَاءٌ нинг зидди яъни “умидни узиш” маъносини англатади.
بِ – таъкидлаш учун келган қўшимча жор ҳарфи.
مَقْبُولٍ – жор мажрур مَا нинг хабари эканига кўра насб ўрнида турибди.
لِ – “таълийлия” (изоҳлаш) маъносида келган жор ҳарфи.
فَقْدِ – жор мажрур مَقْبُولٍ га мутааллиқ. Бу масдар ўзида бор нарсадан ажралиб афсусланишга нисбатан ишлатилади.
الاِمْتِثَالِ – музофун илайҳ. Луғатда “бўйсуниш” маъносини англатади.
Матн шарҳи:
Бирор кимса олдин иймонга келмай юрган бўлса, унинг ажали етиб, ўлимга рўбарў бўлган пайтида келтирган иймони қабул қилинмайди. Бу ҳақида Қуръони каримда шундай хабар берилган:
﴿فَلَمۡ يَكُ يَنفَعُهُمۡ إِيمَٰنُهُمۡ لَمَّا رَأَوۡاْ بَأۡسَنَاۖ سُنَّتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِي قَدۡ خَلَتۡ فِي عِبَادِهِۦۖ وَخَسِرَ هُنَالِكَ ٱلۡكَٰفِرُونَ٨٥﴾
“(Лекин) Бизнинг азобимизни кўрган вақтдаги иймонлари уларга фойда берувчи бўлмади. (Бу) Аллоҳнинг (барча) бандалари ҳақида (жорий қилган) йўлидир. Ўшанда (иймонлари қабул бўлмагач) кофирлар зиён кўрдилар”[1].
Ҳадиси шарифда жон халқумга тақалган вақтда тавба ҳам қабул бўлмаслиги баён этилган:
عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ اللهَ لَيَقْبَلُ تَوْبَةَ الْعَبْدِ مَا لَمْ يُغَرْغِرْ. رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло банданинг тавбасини, албатта, қабул қилади, модомики жони ҳалқумига келмаган бўлса”, – дедилар”. Байҳақий ривоят қилган.
Тавба луғатда “қайтиш” маъносини англатади. Аҳли сунна вал-жамоа уламолари ҳақиқий тавба бўлиши учун унда учта шарт топилиши лозимлигини айтганлар:
1. Қилган гуноҳ иши учун надомат чекиш;
2. Мазкур гуноҳ ишни ташлаш;
3. Бундай гуноҳни асло такрорламасликка азму қарор қилиш.
Жон ҳалқумга тақалган пайтда эса мазкур шартлар топилмайди. Чунки тавба қилувчининг яна ўша гуноҳларни қилиши мумкинлигига кўзи етиб турган пайтда тавба қилиб, бошқа уларни содир этмасликка аҳд қилсагина, ҳақиқий азму қарор бўлади, акс ҳолда мажбурий ҳолат бўлиб қолади. Шунинг учун жон ҳалқумга тақалмасдан олдин тавбага шошилиш лозим.
Кейинги мавзу:
Амал ва иймон баёни
Динимиз инсонлар ўртасида тинчлик, тотувлик ва биродарликни асосий қадриятлардан деб таълим беради. Аммо баъзи кимсалар борки, улар худбинлик, ҳасадгўйлик, ва ғаразгўйлик сингари хасталиклар таъсирида инсонлар орасида фитна тарқатади. Ушбу разил одат "фитнакорлик" деб аталади ва у жамиятнинг парокандалигига, бегуноҳ инсонларнинг қони тўкилишга ва Аллоҳнинг ғазабига сабаб бўлади.
Бинобарин, Қуръони каримда ва ҳадиси шарифда фитнанинг зарари жуда қаттиқ таъкидланган. Жумладан, Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 191-оятида: “Фитна қотилликдан ҳам ашаддийроқдир”, деб унинг ёмонлигини хабар қилган. Яъни фитнанинг жамиятга етказадиган зарари ҳатто одам ўлдиришдан ҳам ёмонроқ бўлиши мумкин.
Фитнакор кимса бошқаларни бир-бирига қарши қўйиш, ёлғон гап тарқатиш, одамлар қалбига шубҳа уруғини экиш ёки гапни чувалаштириб бошқаларнинг муносабатларига путур етказиш билан шуғулланади. Унинг гаплари тўғридек туйилса-да, аслида мақсади ёмон. Бундай кимса бошқаларнинг тинчини бузади, одамлар ўртасига раҳна солади, жамиятда норозилик уруғини экади.
Имом Муслим ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бомдод намозидан то шом намозига қадар вақт ичида бўлиб ўтган ва бўладиган барча фитналардан огоҳлантирган эканлар.
Фитнакорлик илдиз отган жамиятда ўзаро ишонч йўқолади; оилалар пароканда бўлади; эру хотин, ака-ука, дугона ёки дўст ўртасида адоват пайдо бўлади; юртда беқарорлик юзага келади; Аллоҳ асрасин, агар фитна сиёсий, ижтимоий ёки диний даражада бўлса, бутун мамлакат тинчлигига таҳдид солади; фитнакор кимса Аллоҳнинг лаънати ва азобига дучор бўлади. Чунки фитна тарқатиш бу – нафақат инсонларга, балки дини мубийнимизга ҳам қарши жиноятдир.
Шундай экан, ҳар бир мўмин киши фитнакорликдан қочиши лозим. Бунинг учун тилини эҳтиёт қилиб, бекорчи гап-сўзлардан сақланиши, беҳуда муҳокамаларга аралашмаслиги; эшитган гапини рост ёки ёлғонлигини билмасдан туриб тарқатмаслиги; одамларнинг орқасидан гапирмаслиги, адолатли ва ниятини холис қилиши; дуогўй бўлиб ёшу қарига эзгу ниятли бўлиши керак.
Хуллас, фитнакорлик – ҳар қандай жамиятни емирувчи хатарли иллатлардан биридир. Бу иллатдан қочиш, унинг олдини олиш ҳар бир мусулмоннинг бурчи ҳисобланади. Чунки фитна бўлган жойда барака, тинчлик ва дўстлик бўлмайди. Демак, биз ўзимиздан бошлаб фитнадан сақланишимиз, бошқаларни ҳам ундан огоҳлантириб, жамиятимизни соғлом ва биродарлик асосида қуришга ҳисса қўшишимиз зарур.
Дарҳақиқат, Раббимиз фитнага аралшганларнинг азоби қаттиқ бўлишини айтиб, бандаларини қуйидагича огоҳлантириб қўйган: “Сизлардан фақат золимларгагина хос бўлмаган (балки ҳаммаларингизга оммавий бўладиган) фитна (азоб)дан сақланингиз ва билиб қўйингизки, Аллоҳ жазоси қаттиқ (зот)дир” (Анфол сураси, 25-оят).
Мансурхон ЎРОЛОВ,
“Нўғайқўрғон” жоме масжиди имом-хатиби
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 