25 Ноябр, 2024, 24 Жумадул аввал, 1446
25 Ноябр, 2024, 24 Жумадул аввал, 1446
43 - وَمَا إِيْمَانُ شَخْصٍ حَالَ يَأْسٍ بِمَقْبُولٍ لِفَقْدِ الإِمْتِثَالِ
Маънолар таржимаси: (Ҳаётдан) умид узилган ҳолатда бўйсуниш йўқолгани учун бирор шахснинг иймони мақбул бўлмайди.
Назмий баёни:
Ўлимгача иймон қилинса таъхир
Қабулмас, бўйсуниш қолмаган, ахир.
Луғатлар изоҳи:
– مَا нафий ҳарфи. لَيْسَ нинг амалини қилади.
اِيْمَان – нафий ҳарфининг исми.
شَخْصٍ – музофун илайҳ.
حَالَ – зарфликка кўра насб бўлиб турибди.
يَأْسٍ – музофун илайҳ. Кўплаб нусхаларда بَأْسٍ келган. Аммо таҳқиқларга кўра يَأْسٍ мўътабар ҳисобланади. يَأْسٍ луғатда رَجَاءٌ нинг зидди яъни “умидни узиш” маъносини англатади.
بِ – таъкидлаш учун келган қўшимча жор ҳарфи.
مَقْبُولٍ – жор мажрур مَا нинг хабари эканига кўра насб ўрнида турибди.
لِ – “таълийлия” (изоҳлаш) маъносида келган жор ҳарфи.
فَقْدِ – жор мажрур مَقْبُولٍ га мутааллиқ. Бу масдар ўзида бор нарсадан ажралиб афсусланишга нисбатан ишлатилади.
الاِمْتِثَالِ – музофун илайҳ. Луғатда “бўйсуниш” маъносини англатади.
Матн шарҳи:
Бирор кимса олдин иймонга келмай юрган бўлса, унинг ажали етиб, ўлимга рўбарў бўлган пайтида келтирган иймони қабул қилинмайди. Бу ҳақида Қуръони каримда шундай хабар берилган:
﴿فَلَمۡ يَكُ يَنفَعُهُمۡ إِيمَٰنُهُمۡ لَمَّا رَأَوۡاْ بَأۡسَنَاۖ سُنَّتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِي قَدۡ خَلَتۡ فِي عِبَادِهِۦۖ وَخَسِرَ هُنَالِكَ ٱلۡكَٰفِرُونَ٨٥﴾
“(Лекин) Бизнинг азобимизни кўрган вақтдаги иймонлари уларга фойда берувчи бўлмади. (Бу) Аллоҳнинг (барча) бандалари ҳақида (жорий қилган) йўлидир. Ўшанда (иймонлари қабул бўлмагач) кофирлар зиён кўрдилар”[1].
Ҳадиси шарифда жон халқумга тақалган вақтда тавба ҳам қабул бўлмаслиги баён этилган:
عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ اللهَ لَيَقْبَلُ تَوْبَةَ الْعَبْدِ مَا لَمْ يُغَرْغِرْ. رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло банданинг тавбасини, албатта, қабул қилади, модомики жони ҳалқумига келмаган бўлса”, – дедилар”. Байҳақий ривоят қилган.
Тавба луғатда “қайтиш” маъносини англатади. Аҳли сунна вал-жамоа уламолари ҳақиқий тавба бўлиши учун унда учта шарт топилиши лозимлигини айтганлар:
1. Қилган гуноҳ иши учун надомат чекиш;
2. Мазкур гуноҳ ишни ташлаш;
3. Бундай гуноҳни асло такрорламасликка азму қарор қилиш.
Жон ҳалқумга тақалган пайтда эса мазкур шартлар топилмайди. Чунки тавба қилувчининг яна ўша гуноҳларни қилиши мумкинлигига кўзи етиб турган пайтда тавба қилиб, бошқа уларни содир этмасликка аҳд қилсагина, ҳақиқий азму қарор бўлади, акс ҳолда мажбурий ҳолат бўлиб қолади. Шунинг учун жон ҳалқумга тақалмасдан олдин тавбага шошилиш лозим.
Кейинги мавзу:
Амал ва иймон баёни
Улуғ устозларнинг ибратли ҳаёт йўллари, солиҳ амаллари, гўзал хислатлари барчамизга ўрнакдир. Ана шундай етук олимлардан бири Шайх Дўстмуҳаммад домла Турсундир. У киши 1938 йили Қашқадарё вилоятининг Деҳқонобод туманида туғилган. Домла дастлабки таълимни бобоси мулла Абдуллоҳ Охундан, сўнгра замонасининг етук уламолари муфтий Равшан ҳазрат, Маҳмуд домла, тошкентлик Лазгин домла, Душанбе шаҳар қозиси Абдурашид домла, Абдуллоҳ охундлардан Қуръон, тафсир, ҳадис, фиқҳ, ақида имларини олган.
Шайх Дўстмуҳаммад домла аллома Мавлавий Ҳиндистонийдан сабоқ олган. Шунингдек, Нақшбандия тариқати шайхи Ҳазрати Муҳаммад Шариф Ҳисорий, Шайх Абдуссалом Ғилоний, Ҳожи Муқимхон Эшон Ургутий, Абдусаломхон эшон, Шайх Миён Бўритош Нақшбандий, Шайх Аҳмаджон Махдум, Шайх Абдулҳай, Зиёвуддин Бобохон каби улуғ устозлардан иршод олиб, муршиди комил даражасига етган.
Дўстмуҳаммад домла илм олиш билан бирга уни халққа етказиш, маърифат тарқатишда ҳам фаол бўлган. Буюк фақих фаолияти давомида Денов шаҳридаги “Саййид ота” мадрасасида мударрислик қилиб, талабаларга фиқҳдан таълим берган. Шу билан бирга у киши олимларни эъзозлаган ва шогирдларини ҳам шунга тарғиб қилган. Давраларда бирор кишининг хатосини гапирмаган. Ҳаммани яхшилик билан тилга олар, динга, элга, бирдамликда хизмат қилиш кераклигини таъкидлаган. Янги диний адабиётлардан ҳар доим хабардор эди. Давраларда ҳамсуҳбатларини яхшиликка, китобхонликка чорлаган.
Бундан ташқари, Шайх Дўстмуҳаммад домла Шўрчи туманидаги “Домла Қосим” масжидининг бунёд этилишида ҳам ташаббускорлик кўрсатган ва кўп йиллар ушбу масжидга имом бўлган.
Дўстмуҳаммад домла замондош уламолар билан яқин алоқада бўлиб, улар билан суҳбатлар қилган. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари ҳам у кишининг фиқҳий масалаларда етук уламо бўлганини эътироф этган.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Фароизни ўрганинглар ва уни одамларга ўргатинглар, у илмнинг ярмидир, у унутилади, у менинг умматимдан биринчи суғуриб олинадиган нарсадир” (Имом ибн Можа ривояти), деганлар.
Дўстмуҳаммад Турсун домла, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларидек, уммат орасидан илк бор кўтарилиб кетаётган фароиз, яъни мерос тақсимоти масаласида биринчилардан бўлиб ўзбек тилида 17 бобдан иборат “Мерос рисоласи” асарини ёзган. Китобда марҳумнинг мол-дунёси нималарга сарфланиши ва ундан кимлар мерос олиши оят ва ҳадислар асосида баён қилинган.
Инсонларни бир-бирларига нисбатан меҳр-муҳаббатли бўлишга ташвиқ қилган, ёшларни ҳамма вақт замона фитналарига аралашиб қолмасликларини тайинлаган. Динимиз ривожида домланинг саъй-ҳаракатлари самарасиз кетмади. Ўзидан кўплаб китоблар ва қўлёзмалар мерос қолдирди. Шайхнинг шогирдлари бугунги кунда ҳам домла бошлаб берган илм йўлини давом эттирмоқда.
Шайх Дўстмуҳаммад домла 2013 йилда оламдан ўтиб, Шўрчи туманидаги “Ҳошимхон эшонбобо” қабристонига дафн этилган. Айни кунда Музработ туманида у кишининг номи билан “Дўстмуҳаммад бобо” жоме масжиди фаолият юритмоқда.
Аллоҳ таоло домлани раҳматига олсин!
Акбар ШУКУРОВ,
Музработ тумани “Дўстмуҳаммад бобо”
жоме масжиди имом ноиби
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 